İZMİR KÂTİP ÇELEBİ ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ FAKÜLTESİ SOSYAL HİZMET BÖLÜMÜ

Transkript

1 İZMİR KÂTİP ÇELEBİ ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ FAKÜLTESİ SOSYAL HİZMET BÖLÜMÜ SOSYAL HİZMET UYGULAMASI REHBERİ SOH 304 Sosyal Hizmet Uygulaması 1 SOH 401 Sosyal Hizmet Uygulaması 2 SOH 402 Sosyal Hizmet Uygulaması 3 İZMİR

2 İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER SOSYAL HİZMETİN KAVRAM VE KAPSAMI SOSYAL HİZMET UYGULAMASI SHO 304 SOSYAL HİZMET UYGULAMASI I DERSİNİN KAPSAMI VE YÖNETİMİ 7 4. SHO 304 SOSYAL HİZMET UYGULAMASI I ÖĞRENCİ GÖREV VE SORUMLULUKLARI SHO 401 SOSYAL HİZMET UYGULAMASI II DERSİNİN KAPSAMI VE YÖNETİMİ SHO 401 SOSYAL HİZMET UYGULAMASIII ÖĞRENCİ GÖREV VE SORUMLULUKLARI SHO 402 SOSYAL HİZMET UYGULAMASI III DERSİNİN KAPSAMI VE YÖNETİMİ SHO 402 SOSYAL HİZMET UYGULAMASI III ÖĞRENCİ GÖREV VE SORUMLULUKLARI UYGULAMA SÜRECİ UYGULAMADA EĞITSEL DANIŞMANLIK UYGULAMADA KURUM DANIŞMANLIĞI UYGULAMADA ÖĞRENCİ KAYIT TUTMA DEĞERLENDİRME ÖĞRENCİLERE BAŞARILI BİR MESLEKİ UYGULAMA YAPABİLMELERİ İÇİN ÖNERİLER KAYNAKÇA

3 EKLER EK 1. KURUM TANITMA, İNCELEME VE DEĞERLENDİRME RAPORU...27 EK 2. UYGULAMA ALANI İNCELEME VE DEĞERLENDİRME RAPORU...28 EK 3. HAFTALIK UYGULAMA DEVAM FİŞİ EK 3/2 HAFTALIK UYGULAMA DEVAM FİŞİ EK 3/3 HAFTALIK UYGULAMA DEVAM FİŞİ EK 4 HAFTALIK ETKİNLİK RAPORU...32 EK 5. SÜREÇ RAPORU...33 EK 6 SOSYAL İNCELEME RAPORU...34 EK 7. PROJE RAPORU...36 EK 8. MÜRACAATÇI ÖNBILGI FORMU...37 EK 9. GRUBU VE ÜYELERI TANITMA RAPORU...39 EK 10. GRUP SÜREÇ RAPORU...40 EK 11. GRUBU VE ÜYELERI DEĞERLENDIRME RAPORU...41 EK 12. TOPLUM İNCELEME RAPORU...42 EK 13. MÜDAHALE PLANI RAPORU...45 EK 14/1. STAJ DOSYASI FORMU...47 EK 15 ÖĞRENCİ DEĞERLENDİRME FORMU...50 EK 16: UYGULAMA ÇALIŞTAYI VE SUNUMLAR İÇİN YÖNLENDİRİCİ NOT...53 EK 17: UYGULAMA ÇALIŞTAYI SUNUM ÖRNEĞİ

4 1. SOSYAL HİZMETİN KAVRAM VE KAPSAMI Gelişmiş ülkelerde yüz yılı aşkın bir geçmişi olan sosyal hizmet, başlangıcından beri çevresi içinde birey olarak insanı odak almıştır. Kuşkusuz bireyi, sosyal koşulları ve sosyal sorunları odak alan farklı disiplinler vardır ancak sosyal hizmetin bireyi çevresiyle etkileşimi içinde değerlendirmesi, diğer disiplinlerden ayırt edici yönünü ortaya koymaktadır. Çevresel koşullar, engelleyici ya da destekleyici nitelikte bireyin işlevselliğini doğrudan etkilemektedir. Çünkü birey ve çevresi eş zamanlı olarak gelişmekte, değişmekte, uyum ve yeniden uyum süreçleri sürekli bir dinamizm sergilemektedir. Bu yaklaşıma göre sosyal hizmet uzmanları, bireylerin biyolojik, bilişsel, duygusal, kültürel, ailevi, ruhsal, ekonomik, toplumsal ve benzeri çok yönlü ve birbirleriyle de etkileşim içinde olan boyutlarıyla ilgilenmek durumundadırlar. Bireyi her yönüyle bir bütün olarak görme eğilimi, sosyal hizmet mesleğinin kapsamını zenginleştiren ve derinleştiren bir katkıda bulunmaktadır. Örneğin bireyin sağlık, beslenme, barınma gibi temel fiziksel gereksinmelerini karşılama kapasitesi; yaşamıyla ilgili güçlüklerle başa çıkabilmesi; talepleri karşılayabilmesi için gereksinim duyduğu bilgi ve beceri düzeyi; amaçları, gerçekleştirmeyi planladığı hedefleri gibi. Burada özellikle kişilikten ziyade birey üzerinde durulmaktadır. Çünkü kişilik, bireyin yapısal bütünlüğünü oluşturan boyutlardan biri olarak tanımlanmakta ve başlı başına bazı disiplinlerin ilgi alanına girmektedir. Buna karşılık birey üzerinde odaklanıldığı zaman, bireyi etkileyen tüm faktörler göz önüne alınmaktadır. Çevresi içinde birey yaklaşımında çevre olgusu, bireyi sarmalayan fiziksel ve sosyal yapı yığınını, bireyi ve yaşam biçimini etkileyen süreçleri, güç ve etkileri içermektedir. Alan yazında (literatürde) bireyin içinde bulunduğu çevresini oluşturan unsurlar; bireyin ailesi, yakın arkadaşları, komşuları, çalışma ortamı ve yararlandığı hizmet ve programlar olarak ele alınmaktadır. Bireyin içinde bulunduğu yakın çevre göreli olarak sosyal hizmet uzmanlarının daha yoğun ilgilendikleri alan olma niteliğindedir. Uzak ve geniş anlamıyla çevresel unsurlar ise bireyin işlevselliğini dolaylı olarak etkilemekte daha zor ve uzun vadede değişme dinamiği sergilemektedir. Ancak yine de sosyal hizmet uzmanlarının ilgi alanı kapsamındadır. Sosyal etkileşimi önemseyen bir disiplinin uygulayıcıları olarak sosyal hizmet uzmanları, destekleyici ve örseleyici yönleriyle sosyal çevrenin gücünü iyi analiz etmek durumundadırlar. Uygulama sürecinde sosyal hizmet uzmanları, bazen bireylere bazen çevreye, bazen de birey ve çevre arasındaki etkileşime yönelik doğrudan değişme stratejilerini kullanmakla birlikte genelde 3

5 birey-durum etkileşiminin doğasını değiştirme çabaları ön plandadır. Değişme sosyal hizmet müdahalesinin odağı olduğu gibi sosyal hizmet uzmanının kendisi de değişme ajanıdır. Yukarıda tanımlanan odağı doğrultusunda sosyal hizmetin amacı, bireyin doğasında olan gücünü harekete geçirip, işlevselliğini arttırarak toplumsal refah lehine katkıda bulunmak, aynı zamanda toplumsal yapı, kurumlar ve politikalarda değişim yaratacak sosyal gücü de kullanarak, bireyler için fırsatlar sağlayacak dönüşümü gerçekleştirmektir. Sosyal hizmetin amacı doğrultusunda işlevselliği, çok yönlü ve bütüncül bir yaklaşımı gerektirmektedir. Güncel kullanımıyla genelci yaklaşım olarak tanımlanan bu bakış açısı çerçevesinde mesleki işlevler danışmanlık, kaynak yönetimi ve eğitim olarak sınıflanmaktadır. Danışmanlık sürecinde sosyal hizmet uzmanı, birey, aile, grup, organizasyon ve toplumların işlevselliklerini geliştirecek alternatifleri araştırırken, yetkin kılma, yönlendirme ve planlayıcılık rollerini üstlenir. Kaynak yönetimi işlevi kapsamında sosyal hizmet uzmanı, müracaatçılar için olası kaynakları araştırmanın yanı sıra mevcut kaynakların aktif kullanımını sağlar. Bu işlevi yerine getirme sürecinde, müracaatçı sistemiyle kaynaklar arasında bağlantı kurma ve savunuculuk rollerini, arabuluculuk rolünü, eylemci rolünü ve katalizör rolünü üstlenir. Son olarak eğitimcilik işlevi kapsamında, sosyal hizmet uzmanı ve müracaatçı sistemi arasında güçlendirmeye ilişkin bilgi aktarımı söz konusudur. Uygulama sürecinde öğretme rolü, eğitim rolü ve toplumsal bilgilendirme rolü gündeme gelmektedir. Sosyal hizmet uzmanlarının işlevleri temelinde ele alınan rolleri sırasıyla mikro (bireyler ve aileler), mezzo (organizasyonlar ve resmi gruplar), ve makro (toplum ve topluluklar) düzeylerde müdahalelere karşılık gelmektedir. 2. SOSYAL HİZMET UYGULAMASI Sosyal hizmet eğitiminin uygulama boyutu, öğrenilen tüm kuramsal bilgilerin bir anlamda ne ölçüde içselleştirildiğinin sınanma sürecidir. Uygulama süreci buna ek olarak bir kurum bünyesinde çalışmanın çok yönlü deneyim kazanma alanlarını da kapsar. Başka bir deyişle sadece müracaatçı grubuyla karşı karşıya kalmanın ötesinde öğrenciler, kurum kültürünü öğrenme, bu yapı içinde kendini tanıma ve ifade etme, iletişim kurma, ilgili sorun alanını tanıma, hizmet türü, tarzı ve işleyişi öğrenme, bu süreç içinde mesleki, profesyonel sorumluluk üstlenme, gözlem yapma, değerlendirme, uygun müdahale stratejilerini geliştirme, planlayabilme ve uygulayabilme becerilerini geliştirirler. Tüm bu açılardan bakıldığında uygulama süreci, öğrencilerin yaşamında yeni bir sayfanın açılmasıdır. Bu yeni sayfanın bileşenleri olarak öğrenci, kurum ve eğitsel danışmanlar açısından uygulamanın ne anlama geldiğinin irdelenmesi taraflar açısından yararlı olacaktır. 4

6 Öğrenci açısından duruma bakıldığında dersin kur tanımı ile açıkça belirlenmiş olmasına rağmen her öğrenci açısından süreç, bireysel olarak bu deneyime yüklenen anlam çerçevesinde yaşanacaktır. Dolayısıyla konuya öğrencinin bulunduğu yerden başlamak gerekmektedir. Eğitim sürecinde derslerde yer verilen uygulama deneyimleri bu sürece yönelik başlangıç alıştırmalarıdır. Heyecan verici olan bu deneyimler, öğrencilerin bazıları için yetersizliklerin hissedildiği kaygı yaratan uygulamalar olurken, bazıları için ise özgüvenlerini pekiştirici etkide bulunur. Öğrencilerin bir miktar stres yaşamaları, öğrenme motivasyonu sağlarsa eğer, bireysel gelişimleri açısından olumlu yönde bir kazanıma dönüşebilir. Ancak özellikle yinelenen hayal kırıklıkları ya da başarısızlıklar korku ve kaygıların derinleşmesine yol açabilir ki bu arzu edilen bir durum değildir kuşkusuz. İlgili öğretim elemanlarının tavrı, öğrencilerin başarısızlıklarını nasıl algılayacaklarını yönlendirebilir. Dolayısıyla konunun önemi ya da yapılan işin ne kadar ciddi bir sorumluluk gerektirdiği hissettirilmek istenirken dozun iyi ayarlanması, yetersizliklerin daha fazla çaba sarf ederek azaltılabileceği ve bunun nasıl yapılabileceğinin açıklanması gerekmektedir. Öğrencilerin öğrenme sürecinde oldukları vurgulanmalı ve yetersizliklerin, tamamlanması gereken bilgi, beceri ve belki değer boşlukları olduğuna dikkat çekilmelidir. Kuramsal dersler sürecinde beklenen bu tavır, uygulama sürecinde de süpervizyonun temel yaklaşımı olarak hakim olmalıdır. Çünkü uygulama süreci de aslında tümüyle bir öğrenme ve tamamlanma, gelişme çabalarının bütünüdür. Bu gerçeğin zaman zaman eğitimciler tarafından göz ardı edilmesi, öğrencilerin gelişimini engelleyici durumlar yaratabilir. Özellikle SHO 304 Uygulama 1 dersi kapsamındaki ilk uygulama deneyimi, SHO 401 ve SHO 402 dersi uygulamalarına bir alt yapı oluşturma süreci olarak değerlendirilmelidir. Öğrenci bu ilk uygulama deneyiminde kurumu ve müracaatçı profilini keşfederken en öncelikli öğrenme ve tanıma işlevi kendisiyle ilgilidir. Öğrenci bu süreçte kişilik özelliklerini, profesyonellik yolundaki birikimini, yaklaşım tarzını, bilgi ve beceri düzeyini, iletişim kurma ve kendini ifade edebilmeyle ilgili becerilerini tartar. Başlangıçta çalışacağı kurumun niteliği, çalışma saatleri, evine yakın olup olmaması ya da istediği arkadaşlarıyla veya danışman öğretim elemanıyla çalışıp çalışamayacağı gibi konulara odaklanmışken, süper vizyon sürecinin ve maruz kaldıkları kurumsal kabulün düzeyi ile bağlantılı olarak bu sorunları aşabilir. Uygulama sürecinin diğer bileşenleri olarak kurum ve eğitsel danışmanlar ile ilgili açıklamalar izleyen bölümlerde öğrenci sorumluluklarıyla paralel olarak ele alınmaktadır. Öğrenci staj uygulamaları; SH 304 Sosyal Hizmet Uygulaması 1, SHO 401 Sosyal Hizmet Uygulaması 2 ve 5

7 SHO 402 Sosyal Hizmet Uygulaması 3 dersleri kapsamında uygulama çerçevesi uygulama rehberinde ayrı bölümler halinde açıklanmıştır. Uluslararası Sosyal Hizmet Okulları Birliği (IASSW) (2001) ve Uluslararası Sosyal Hizmet Uzmanları Federasyonu (IFSW) (2001) sosyal hizmeti, insan hakları ve sosyal adalet ilkelerini temel alan; toplumsal değişimi destekleyen, insanın iyilik halinin geliştirilmesi için insan ilişkilerinde sorun çözmeyi, güçlenmeyi ve özgürleşmeyi amaçlayan ve bunun için insan davranışı ve sosyal sistemlere ilişkin teorilerden yararlanarak insanların çevreleri ile etkileşim noktalarına müdahale eden bir meslek olarak tanımlamıştır. Sosyal hizmet uzmanları bu tanımında geçen sosyal hizmet müdahalesini gerçekleştirmek üzere sosyal hizmet mesleğinin farklı alanlarında çalışmalar yürütmektedir. Bu nedenle sosyal hizmet uzmanı olmak üzere eğitim alan öğrencilerin, sosyal hizmet müdahalesi konusunda gözlem yapmaları, bilgi ve beceri kazanmaları için alan uygulaması derslerinin aşağıda her dönem için ayrı ayrı belirlenen içerik ve ilkeler çerçevesinde gerçekleştirmesi gerekmektedir. Uygulama alanları, kurum ve kuruluşları Sosyal Hizmet Bölümü Uygulama Koordinatörlüğü tarafından daha önceden seçilen ve izin alınan sosyal hizmetlerle doğrudan ve dolaylı olarak ilgisi bulunan kurum ve kuruluşlardan oluşmaktadır. Öğrencilerin belirlenen bu kurum ve kuruluşlara dağılımı ise öğrencinin lisans eğitiminde aldığı dersler, sahip olduğu beceriler ve başarı durumu göz önünde bulundurularak yapılmaktadır. Öğrenciler uygulamalara başlamadan önce bir hazırlık aşamasından geçmektedirler. Bununla ilgili olarak, uygulamalar başlamadan önceki ilk haftada Sosyal Hizmet Bölümü Uygulama Koordinatörlüğü tarafından gerçekleştirilen oryantasyon toplantısında, bütün uygulama gruplarına yürütecekleri uygulamaların içerikleriyle ilgili bilgi verilir. Bu toplantıdan sonra, her öğrenci eğitsel danışmanı ile toplanarak çalışacakları kurum ve kuruluşlarda yapacakları çalışmalar hakkında ayrıntılı bilgi paylaşımı sağlanır. Eğitsel danışman, kurum ile yaptığı görüşme ile belirlediği zaman diliminde öğrencinin uygulama yapacağı kuruma veya kuruluşa gider ve uygulama kapsamı hakkında görüşür. Kurum/ kuruluş yetkililerine uygulama çalışmaları ile ilgili gereken ön bilgiler verilir. Uygulama derslerine devam koşulu, İKÇÜ Önlisans ve Lisans Eğitim Öğretim ve Sınav Yönetmeliğinin 18. Maddesinde şu şekilde belirtilmiştir; MADDE 18 (1) Öğrencilerin derslere, uygulamalara, sınavlara ve diğer çalışmalara devamı zorunludur. Teorik derslerin % 30 undan, uygulamaların % 20 sinden fazlasına devam etmeyen ve uygulamalarda başarılı olamayan öğrenci, o dersin yarıyıl/yılsonu ya da varsa bütünleme 6

8 sınavına alınmaz. Tekrarlanan derslerde önceki dönemde devam şartı yerine getirilmiş ise derslerde devam şartı aranıp aranmayacağı ilgili birim tarafından hazırlanarak Senato onayına sunulan usul ve esaslar ile belirlenir. Uygulama başladıktan sonra öğrenci eğitsel danışmanla belirleyeceği saatlerde en az haftada bir defa olmak üzere toplantısını yapar. Toplantıya o hafta ile ilgili belgelerini (haftalık devam fişi ve diğer mesleki kayıtlar) hazırlanmış olarak getirir. Kayıtların ne zaman teslim edileceği ve getirileceği ile ilgili düzenlemeleri eğitsel danışman belirler. Uygulamalarla ilgili her türlü işlem ve düzenlemeler Sosyal Hizmet Bölümü Uygulama Koordinatörlüğü tarafından yürütülür. Öğrenciler her hafta devam durumu ile ilgili Haftalık Devam Fişi ni doldurarak kurumdaki danışmanına onaylattıktan sonra okuldaki danışmanlarına raporları ile birlikte belirtilen günde verir. 3. SHO 304 SOSYAL HİZMET UYGULAMASI I DERSİNİN KAPSAMI ve YÖNETİMİ Eğitim programında 3.sınıf bahar döneminde yer alan SHO 304 Sosyal Hizmet Uygulaması I dersi, çeşitli sosyal hizmet kuruluşlarında bir eğitsel danışman ve uygulamada çalışan bir sosyal hizmet uzmanı ya da kuruluşta danışmanlık için görevlendirilen bir meslek elemanı rehberliği ve denetimi altında yürütülür. Ders kapsamında sosyal hizmetin bilgi temeli, değer oryantasyonu ve uygulama metodolojisinin bütünleştirilmesi, bütüncül yaklaşım çerçevesinde, öğrencilerin bir öğretim elemanının yönetimi altında, mikro, mezzo ve makro düzeyde birey, aile, grup, örgüt ve toplumu odak alan çalışmaları katılımcı/gözlemci olarak gerçekleştirmesi hedeflenmektedir. Sosyal Hizmet Uygulaması I dersinde öğrencilerin, Sosyal Hizmet Kuram ve Müdahalesinde derslerinde edindikleri bilgi, beceri ve değerleri, genelci sosyal hizmet müdahale modeline göre uygulamaya aktarması beklenmektedir. Uygulama kapsamında öğrenci, ders kapsamında beklenen sorumluluklar dışında kuruluştaki mesleki uygulamalara katılır. Öğrencilerden; 1. Sosyal hizmet eğitiminde uygulamaların önemi ve uygulama ile ilgili olarak sahip olunması gereken rol ve işlevleri iyi bir şekilde kavramaları, 2. Uygulama yapılan kuruluşun işleyiş ve düzeni, hedef kitlesi, içinde yer aldığı toplumun yapısı ve özellikleri hakkında yeterli bilgi edinmeleri, 3. Uygulama yapılan kuruluşun diğer kuruluşlarla olan ilişkileri öğrenmeleri beklenmektedir. Uygulamalar; Sosyal Hizmet Bölümü Uygulama Koordinatörlüğünce daha önceden belirlenmiş ve izin alınmış olan sosyal hizmetlerle doğrudan veya dolaylı olarak ilgisi bulunan kuruluş 7

9 ortamlarında, haftada bir tam gün olmak üzere haftanın iş günleri ve çalışma saatleri içerisinde gerçekleştirilir. Ulaşım için harcanan zamanlar bu süreye dâhil değildir. 4. SHO 304 SOSYAL HİZMET UYGULAMASI I ÖĞRENCİ GÖREV VE SORUMLULUKLARI Öğrencilerden aşağıda ifade edilen raporları ve belgeleri hazırlayarak uygulamasını yürütmesi beklenmektedir. Öğrenciler mesleki çalışmaları ile ilgili düzenli raporlar yazmakla yükümlüdürler. Raporlar eğitsel danışmana zamanında verilmelidir. Öğrencinin ne yaptığı ve nasıl bir yardıma gereksinmesi olduğunun ancak bu raporlardan öğrenileceği unutulmamalıdır. Öğrenciler: Uygulamada staj yaptıkları kurumun personeli gibi çalışır; kurumsal çalışma ilkeleri, mesai saatleri, kıyafet vb. konulara riayet ederler. Eğitsel danışmanla birlikte kararlaştırılacak olan periyotlarda uygulama sürecini değerlendirmek üzere toplantı yapacaklardır. Staj için belirlenen saatlerde kurumda bulunur. Haftalık uygulama devam fişi (ek 3/1) düzenlenerek her hafta kurum danışmanına imzalatacaklardır. Uygulamanın en geç 4. haftası kurum tanıtma ve inceleme raporu (Ek 1) düzenleyeceklerdir. Staj yapılan kurum uygulama alanı yalnızca bir sosyal hizmet müdahalesine yönelik ise en geç 6. haftaya kadar, kurumda birden fazla uygulama alanı var ise her alan için staj yapılan hafta sonra en geç 2. hafta içerisinde uygulama alanı inceleme ve değerlendirme raporu (ek 2) dolduracaklardır. Her hafta yapmış olduğu uygulamaları ve sonraki hafta için yapacağı planlamayı haftalık etkinlik raporuna (ek-4) dolduracaklardır. Uygulama esnasında yaptıkları çalışmaları ayrıca; süreç raporu ( ek 5) ve sosyal inceleme raporu (ek 6), müracaatçı ön bilgi formu (ek-8) olarak düzenleyerek dosyalayacaktır. Şayet staj yapılan uygulama alanına yönelik uygulama rehberinde yer almayan farklı mesleki çalışma ve formlar var ise bu belgeler de staj dosyasında sunulacaktır. 8

10 Mesleki bilgi ve belgelerde müracaatçıların isim ve adres bilgileri kodlanarak yer alacak, müracaatçının mahremiyet ve gizliliğine dikkat edilecek ayrıca mesleki etik ilkelere ve staj yapılan kurumun kurumsal gizlilik esaslarına uygun davranılacaktır. Uygulama 1 öğrencileri; rehberde yer alan; Proje raporu (ek 7), Grup Çalışma raporları ( ek 9, 10 ve 11), toplum incelemesi raporu (ek 12), müdahale raporu( ek 13) ve uygulama çalıştayından muaftırlar. Uygulama rehberinde yer alan çalışmaları yerine getirilmelidir. Yapılan tüm mesleki çalışmalar, 2 nüsha olarak düzenlenecek; 1 nüsha öğrencide kalacak, diğer nüsha, öğrencinin tüm çalışmaları birleştirilerek spiral ciltleme yapılarak, eğitsel danışmana teslim edilecektir. Dosyada haftalık uygulama devam fişi ve haftalık etkinlik raporları yer almayacaktır. Staj dosyası uygulama rehberinde yer alan formata uygun olarak düzenlenecektir. ( ek 15) Öğrenciler, eğitsel danışmanları ile oluşturulan mail grubu üzerinden mesleki çalışmalarını paylaşacaklar, yazılı çıktı alınmadan ve ciltleme yapılmadan önce mail üzerinden eğitsel danışman ile birlikte var ise ihtiyaç duyulan düzeltmeler yapacaklardır. Kurum danışmanı her öğrenciyi staj sona erdiğinde öğrenci değerlendirme formu (ek 15) üzerinden değerlendirecektir. Eğitsel danışman; kurum danışmanı öğrenci değerlendirme puanı ile birlikte kendisinin staj dosyası üzerinden vereceği puanı değerlendirerek staj notunu belirleyecektir. 5. SHO 401 SOSYAL HİZMET UYGULAMASI II DERSİNİN KAPSAMI ve YÖNETİMİ Eğitim programında 4.sınıf güz döneminde yer alan SHO 401 Sosyal Hizmet Uygulaması II dersi, çeşitli sosyal hizmet kuruluşlarında bir eğitsel danışman ve uygulamada çalışan bir sosyal hizmet uzmanı ya da kuruluşta danışmanlık için görevlendirilen bir meslek elemanı rehberliği ve denetimi altında yürütülür. Ders kapsamında sosyal hizmetin bilgi temeli, değer oryantasyonu ve uygulama metodolojisinin bütünleştirilmesi, bütüncül yaklaşım çerçevesinde, öğrencilerin bir öğretim elemanının yönetimi altında, mikro, mezzo ve makro düzeyde birey, aile, grup, örgüt ve toplumu odak alan çalışmaları katılımcı/gözlemci olarak gerçekleştirmesi hedeflenmektedir. 9

11 Uygulama, haftada üç gün olmak üzere haftanın iş günleri ve çalışma saatleri içerisinde gerçekleştirilir. Öğrenciler haftada 18 saat çalışmakla yükümlü olmakla beraber, kurumun isteğine göre bu süre artırılabilir. Ulaşım için harcanan zamanlar bu süreye dâhil değildir. Öğrencinin SHO 401 Sosyal Hizmet Uygulaması II Dersini alabilmesi için Sosyal Hizmet Kuramı I, II ve III derslerini tamamlamış veya en azından yüklenmiş olması eğitsel olarak önerilmektedir. Uygulamalar, Sosyal Hizmet Bölümü Uygulama Koordinatörlüğü nce daha önceden seçilmiş, ilişki kurulmuş ve izin alınmış olan sosyal hizmetlerle doğrudan veya dolaylı olarak ilgisi bulunan kamu kurumlarına bağlı kuruluş ortamlarında veya sivil toplum örgütlerinde yapılır. Öğrencilerin bu kuruluşlara dağılımı, alan tercihleri, geçmişteki deneyimleri, kişisel özellikleri, beceri ve başarı durumları göz önüne alınarak Uygulama Koordinatörlüğünce gerçekleştirilir. 6. SHO 401 SOSYAL HİZMET UYGULAMASIII ÖĞRENCİ GÖREV VE SORUMLULUKLARI Öğrencilerden aşağıda ifade edilen raporları ve belgeleri hazırlayarak uygulamasını yürütmesi beklenmektedir. Öğrenciler mesleki çalışmaları ile ilgili düzenli raporlar yazmakla yükümlüdürler. Raporlar eğitsel danışmana zamanında verilmelidir. Öğrencinin ne yaptığı ve nasıl bir yardıma gereksinmesi olduğunun ancak bu raporlardan öğrenileceği unutulmamalıdır. Öğrenciler: Uygulamada staj yaptıkları kurumun personeli gibi çalışır; kurumsal çalışma ilkeleri, mesai saatleri, kıyafet vb. konulara riayet ederler. Eğitsel danışmanla birlikte kararlaştırılacak olan periyotlarda uygulama sürecini değerlendirmek üzere toplantı yapacaklardır. Staj için belirlenen saatlerde kurumda bulunur. Haftalık uygulama devam fişi (ek 3/2) düzenlenerek her hafta kurum danışmanına imzalatacaklardır. Uygulamanın en geç 4. haftası kurum tanıtma ve inceleme raporu (Ek 1) düzenleyeceklerdir. Staj yapılan kurum uygulama alanı yalnızca bir sosyal hizmet müdahalesine yönelik ise en geç 6. haftaya kadar, kurumda birden fazla uygulama alanı var ise her alan için staj 10

12 yapılan hafta sonra en geç 2. hafta içerisinde uygulama alanı inceleme ve değerlendirme raporu (ek 2) dolduracaklardır. Her hafta yapmış olduğu uygulamaları ve sonraki hafta için yapacağı planlamayı haftalık etkinlik raporuna ( ek-4) dolduracaklardır. Uygulama esnasında yaptıkları çalışmaları ayrıca; süreç raporu ( ek 5) ve sosyal inceleme raporu ( ek 6), müracaatçı ön bilgi formu ( ek-8) olarak düzenleyerek dosyalayacaktır. Öğrenci, planladığı grup çalışması (sosyal grup çalışması) için grubun amacını ve üyelerini belirlemeye ilişkin hazırlık yapmalı, gruplarla sosyal hizmet uygulaması grubu ve üyeleri tanıtma raporunu (Ek 9) hazırlamalıdır. Grup önerisinin sonunda grubun temel amacını ve her toplantıda ele alacağı alt amaçları planlamalıdır. Hem bireylerle görüşmeler (kaynak kişi görüşmeleri aile üyeler, okul, vb.-de dâhil) hem de grup çalışması toplantılarının her birine ilişkin bireylerle sosyal hizmet uygulaması süreç raporlarını (Ek 5) ve gruplarla sosyal hizmet uygulaması grup süreç raporlarını (Ek 10) düzenli olarak hazırlamalıdır. Öğrenci uygulama sonuna kadar bir proje önerisi hazırlamalıdır. ( ek 7) Öğrenciler uygulama sonuna kadar, staj yaptıkları kurumun toplumsal çevresine yönelik toplum inceleme raporu ( Ek 12) hazırlamalıdır. Öğrenciler staj yaptıkları kurumun sosyal hizmet müdahale alanında yapmış olduğu bir mesleki çalışmayı, yedi aşamalı müdahale planına uygun olarak hazırlamalıdır. ( Ek 13) Şayet staj yapılan uygulama alanına yönelik uygulama rehberinde yer almayan farklı mesleki çalışma ve formlar var ise bu belgeler de staj dosyasında sunulacaktır. Mesleki bilgi ve belgelerde müracaatçıların isim ve adres bilgileri kodlanarak yer alacak, müracaatçının mahremiyet ve gizliliğine dikkat edilecek ayrıca mesleki etik ilkelere ve staj yapılan kurumun kurumsal gizlilik esaslarına uygun davranılacaktır. Uygulama rehberinde yer alan çalışmaları yerine getirilmelidir. Yapılan tüm mesleki çalışmalar, 2 nüsha olarak düzenlenecek; 1 nüsha öğrencide kalacak, diğer nüsha, öğrencinin tüm çalışmaları birleştirilerek spiral ciltleme yapılarak, eğitsel danışmana teslim edilecektir. Dosyada haftalık uygulama devam fişi ve haftalık etkinlik raporları yer almayacaktır. Staj dosyası uygulama rehberinde yer alan staj dosyası formatına uygun olarak düzenlenecektir. ( ek 14) 11

13 Öğrenciler, eğitsel danışmanları ile oluşturulan mail grubu üzerinden mesleki çalışmalarını paylaşacaklar, yazılı çıktı alınmadan ve ciltleme yapılmadan önce mail üzerinden eğitsel danışman ile birlikte var ise ihtiyaç duyulan düzeltmeler yapacaklardır. Kurum danışmanı her öğrenciyi staj sona erdiğinde öğrenci değerlendirme formu (ek 15) üzerinden değerlendirecektir. Form kurum danışmanı tarafından kapalı zarf içerisinde uygulama son haftasında eğitsel danışmana teslim edilecektir. Eğitsel danışman; kurum danışmanı öğrenci değerlendirme puanı ile birlikte kendisinin staj dosyası üzerinden vereceği puanı değerlendirerek staj notunu belirleyecektir. Uygulama sonlandıktan sonra uygulama çalıştayına hazırlanmalı, aynı alanda uygulama yaptığı arkadaşlarıyla uygulama çalıştayı sunumunu (ek 16, 17) hazırlamalıdır. 7. SHO 402 SOSYAL HİZMET UYGULAMASI III DERSİNİN KAPSAMI ve YÖNETİMİ Bu derste; 4. sınıf bahar dönemi boyunca haftada beş gün devam eden bu uygulama çalışmasında, öğrenci, Sosyal Hizmet Uygulama II sürecinde planladığı mikro, mezzo ve makro uygulamalarını yine kurum ortamında, süper vizyon altında gerçekleştirir. Öğrenciden beklenen, profesyonel bir yaklaşımla sistem içinde işlev gösterme becerisini kazanmasıdır. Dersin sonunda, öğrencinin sosyal hizmet uzmanı olarak gerekli profesyonel sorumlulukları yerine getirebilecek bir yeterliliğe ulaşması beklenir. 8. SHO 402 SOSYAL HİZMET UYGULAMASI III ÖĞRENCİ GÖREV VE SORUMLULUKLARI Öğrencilerden aşağıda ifade edilen raporları ve belgeleri hazırlayarak uygulamasını yürütmesi beklenmektedir. Öğrenciler mesleki çalışmaları ile ilgili düzenli raporlar yazmakla yükümlüdürler. Raporlar eğitsel danışmana zamanında verilmelidir. Öğrencinin ne yaptığı ve nasıl bir yardıma gereksinmesi olduğunun ancak bu raporlardan öğrenileceği unutulmamalıdır. Öğrenciler: Uygulamada staj yaptıkları kurumun personeli gibi çalışır; kurumsal çalışma ilkeleri, mesai saatleri, kıyafet vb. konulara riayet ederler. Eğitsel danışmanla birlikte kararlaştırılacak olan periyotlarda uygulama sürecini değerlendirmek üzere toplantı yapacaklardır. 12

14 Staj için belirlenen saatlerde kurumda bulunur. Haftalık uygulama devam fişi (ek 3/2) düzenlenerek her hafta kurum danışmanına imzalatacaklardır. Uygulamanın en geç 4. haftası kurum tanıtma ve inceleme raporu (Ek 1) düzenleyeceklerdir ( Öğrenci, Uygulama II stajı ve Uygulama III stajını aynı kurumda yapıyor ise bu formun yeniden düzenlenmesi gerekliliği yoktur.) Staj yapılan kurum uygulama alanı yalnızca bir sosyal hizmet müdahalesine yönelik ise en geç 6. haftaya kadar, kurumda birden fazla uygulama alanı var ise her alan için staj yapılan hafta sonra en geç 2. hafta içerisinde uygulama alanı inceleme ve değerlendirme raporu (ek 2) dolduracaklardır. ( Öğrenci, Uygulama II stajı ve Uygulama III stajını aynı kurumda yapıyor ise bu formun yeniden düzenlenmesi gerekliliği yoktur.) Her hafta yapmış olduğu uygulamaları ve sonraki hafta için yapacağı planlamayı haftalık etkinlik raporuna ( ek-4) dolduracaklardır. Uygulama esnasında yaptıkları çalışmaları ayrıca; süreç raporu ( ek 5) ve sosyal inceleme raporu ( ek 6), müracaatçı ön bilgi formu ( ek-8) olarak düzenleyerek dosyalayacaktır. Öğrenci, planladığı grup çalışması (sosyal grup çalışması) için grubun amacını ve üyelerini belirlemeye ilişkin hazırlık yapmalı, gruplarla sosyal hizmet uygulaması grubu ve üyeleri tanıtma raporunu (Ek 9) hazırlamalıdır. Grup önerisinin sonunda grubun temel amacını ve her toplantıda ele alacağı alt amaçları planlamalıdır. Hem bireylerle görüşmeler (kaynak kişi görüşmeleri aile üyeler, okul, vb.-de dâhil) hem de grup çalışması toplantılarının her birine ilişkin bireylerle sosyal hizmet uygulaması süreç raporlarını (Ek 5) ve gruplarla sosyal hizmet uygulaması grup süreç raporlarını (Ek 10) düzenli olarak hazırlamalıdır. Öğrenci uygulama sonuna kadar bir proje önerisi hazırlamalıdır. (ek 7) Öğrenciler uygulama sonuna kadar, staj yaptıkları kurumun toplumsal çevresine yönelik toplum inceleme raporu (Ek 12) hazırlamalıdır. (Öğrenci, Uygulama II stajı ve Uygulama III stajını aynı kurumda yapıyor ise bu formun yeniden düzenlenmesi gerekliliği yoktur.) Öğrenciler staj yaptıkları kurumun sosyal hizmet müdahale alanında yapmış olduğu bir mesleki çalışmayı, yedi aşamalı müdahale planına uygun olarak hazırlamalıdır. (Ek 13) 13

15 Şayet staj yapılan uygulama alanına yönelik uygulama rehberinde yer almayan farklı mesleki çalışma ve formlar var ise bu belgeler de staj dosyasında sunulacaktır. Mesleki bilgi ve belgelerde müracaatçıların isim ve adres bilgileri kodlanarak yer alacak, müracaatçının mahremiyet ve gizliliğine dikkat edilecek ayrıca mesleki etik ilkelere ve staj yapılan kurumun kurumsal gizlilik esaslarına uygun davranılacaktır. Uygulama rehberinde yer alan çalışmaları yerine getirilmelidir. Yapılan tüm mesleki çalışmalar, 2 nüsha olarak düzenlenecek; 1 nüsha öğrencide kalacak, diğer nüsha, öğrencinin tüm çalışmaları birleştirilerek spiral ciltleme yapılarak, eğitsel danışmana teslim edilecektir. Dosyada haftalık uygulama devam fişi ve haftalık etkinlik raporları yer almayacaktır. Staj dosyası uygulama rehberinde yer alan staj dosyası formatına uygun olarak düzenlenecektir. ( ek 14) Öğrenciler, eğitsel danışmanları ile oluşturulan mail grubu üzerinden mesleki çalışmalarını paylaşacaklar, yazılı çıktı alınmadan ve ciltleme yapılmadan önce mail üzerinden eğitsel danışman ile birlikte var ise ihtiyaç duyulan düzeltmeler yapacaklardır. Kurum danışmanı her öğrenciyi staj sona erdiğinde öğrenci değerlendirme formu (ek 15) üzerinden değerlendirecektir. Form kurum danışmanı tarafından kapalı zarf içerisinde uygulama son haftasında eğitsel danışmana teslim edilecektir. Eğitsel danışman; kurum danışmanı öğrenci değerlendirme puanı ile birlikte kendisinin staj dosyası üzerinden vereceği puanı değerlendirerek staj notunu belirleyecektir. Uygulama sonlandıktan sonra uygulama çalıştayına hazırlanmalı, aynı alanda uygulama yaptığı arkadaşlarıyla uygulama çalıştayı sunumunu (ek 16, 17) hazırlamalıdır. 9. UYGULAMA SÜRECİ Uygulama öğrencileri uygulamalara başlamadan önce hazırlık aşamasından geçerler. Bununla ilgili olarak; a) Bütün uygulama gruplarının bir araya geldiği oryantasyon toplantısında, uygulamaların ne şekilde yürütüleceği hakkında genel bir bilgi verilir. b) Bu toplantıdan sonra, her grup eğitsel danışmanı ile toplanır ve bu toplantıda öğrencilere çalışacakları kuruluşlar ve yapacakları çalışmalar hakkında ayrıntılı bilgi verilir. c) Derslere ve uygulamalara devam zorunludur. Öğrenciler her hafta devam durumu ile ilgili Haftalık Uygulama Devam Fişi ni doldurarak kurumdaki danışmanlarına onaylattıktan sonra 14

16 okuldaki eğitsel danışmanlarına raporları ile birlikte belirtilen günde verir. Uygulama bir bütündür, öğrencilerin günlük ders saatini aşan biçimde çalışmalarını gerektirebilir. Bu konudaki düzenlemeler kuruluş kuralları, eğitsel danışman ve öğrenci arasındaki sözleşme ile düzenlenir. Devam ile ilgili değerlendirmede ders saatinden daha çok bu sözleşme temel alınır. Vize haftaları uygulama dersinin devam süresi dışında tutulmaktadır. d) Uygulamalarla ilgili her türlü işlem ve düzenlemeleri Uygulama Koordinatörlüğü yürütür. Bu uygulama kapsamında öğrencilerin, kişisel donanımlarıyla ilgili farkındalık geliştirmeleri, çalıştıkları kurumu ve müracaatçı gruplarını tanımaları, çok yönlü mesleki iletişim kurmayı deneyimlemeleri, süper vizyon sürecinden yararlanma becerisi geliştirmeleri ve tüm bu gelişmeler doğrultusunda çalışma planı hazırlayabilmeleri beklenmektedir. Uygulama genelinde öğrencilerin yararlanması ve geliştirmesi gereken bilgi ve beceri temellerine ilişkin bazı boyutlar aşağıda sıralanmıştır. Bilgi Temeli Sosyal hizmet uygulamasında öğrencilerin uygulama derslerinde aşağıdaki bilgi temelini kullanmaları beklenmektedir: İnsan gelişimi ile ilgili kuramlar. Sosyal süreçler ve kurumlara ilişkin bilgi temeli. Sosyal tabakalar, güç ve ideoloji kavramı, yasal yapı ve sosyal kurumlar vs. Kişilerarası ilişkilerin dinamiklerini analiz etmek için iletişim ve güç konuları. Grup analizi için grup dinamiği, grup içi iletişim ve etkileşime yönelik bilgi temeli. Örgüt dinamiklerini analiz etmek için örgüt kültürü, formel ve informel güç ilişkileri, örgütün politika ve prosedürleri ile örgütteki yönetim biçimlerine ilişkin bilgi temeli. Sosyal hizmet süreci bir başka ifade ile planlı değişim sürecine ilişkin bilgi temeli. Öğrenciler ön değerlendirme, planlama, uygulama, sonlandırma ve son değerlendirme aşamalarının bilgisini tüm uygulama düzeylerinde birey, aile, grup, örgüt ve toplumla çalışarak uygulamaya aktarabilmelidirler. Sosyal hizmetin bilgi temelinde yer alan teorik yaklaşımlar. Bu teorilerin ve yaklaşımların belli başlıcaları şunlardır: Psikodinamik teori, psikososyal gelişim teorisi, hümanist psikoloji, davranışçı yaklaşım, krize müdahale, sistem teorisi, güçlendirme yaklaşımı, baskı karşıtı uygulama, feminist sosyal hizmet yaklaşımı, aile tedavisi yaklaşımları v.b. 15

17 Sosyal hizmet etik ilke ve değerleri. Öğrenciler çalışmaları süresince tüm derslerin içeriğinde öğrendikleri sosyal hizmet etik ilke ve değerlerini uygulamaya aktarabilmek için eleştirel bir anlayış geliştirmelidirler. Uluslararası sosyal hizmet çalışmalarında benimsenen değerler konusunda Sosyal Hizmet Uzmanları Derneği nin WEB sayfasından yararlanılabilir. Uygulama sürecindeki beklenti, değerlerin nasıl uygulamaya geçirildiği, hizmet alanları açısından nasıl korunduğu ve geliştirilmesi gerektiğinin öğrenilmesidir. Beceri Temeli Başkalarını anlamaya yönelik amaçlı dinleme, Bilgiyi edinme, sosyal inceleme, değerlendirme ve raporlama, Sözlü ve sözsüz iletişimi kurabilme, değerlendirebilme, karşılık verebilme ve kullanabilme, Hassas konuları destekleyici nitelikte tartışabilme, Sorun çözümüne yönelik uygun atmosferi sağlayabilme, Mesleki müdahale süreçlerini uygun biçimde kurgulayabilme, Kurumlar arası iletişim ve etkileşimi sağlama, Organizasyon yapma ve geliştirme, Ekip çalışmasını gerçekleştirebilme, Gereksinimlere yönelik kaynak sağlama ve kullanabilme, Alan yazını izleyerek kişisel gelişim sürekliliğini sağlamadır. Bu çerçevede öğrenciler çalıştıkları kuruluşun bir elemanı ve bir sosyal hizmet uzmanı gibi çalışırlar. Kuruluşların yapısına göre, uygulamaların nasıl yapılacağı konusunda bir takım farklılıklar olmakla beraber, uygulama için gerekli olan ortak unsurlar ve aşamalar aşağıda belirtilmiştir. Ön Çalışma Aşaması Bu aşamada öğrenciler kendi sorumluluklarını öğrenecek ilgili kuruluş ve kişilerle ilişki kuracaklardır. Öğrencilerin; a) Sosyal hizmet eğitiminde uygulamaların önemini ve uygulama ile ilgili olarak sahip olunması gereken rol ve işlevleri iyi bir şekilde kavramaları gerekmektedir. 16

18 b) Uygulama yapılan kuruluşun ve toplumun yapısını öğrenmeleri ve analiz edebilmeleri beklenmektedir. c) Uygulama yapılan kuruluşun diğer kuruluşlarla olan ilişkilerini kavramaları önemlidir. d) Sosyal Hizmet Uygulaması dersi sonunda geliştirdikleri çalışma planını eğitsel ve kurum danışmanı ile yeniden gözden geçirmeleri uygun olur. Planlama Aşaması Bu aşamada öğrenciler çalışmalarını bütün ayrıntıları ile planlayacaklardır. Iyi bir planlama yapabilmek için mevcut tüm kayıtlar incelenmeli, kaynak kişiyle görüşülmeli kişi grup veya toplumla ilgili gerekli tüm bilgiler toplanmalıdır. Uygulama Aşaması Bu aşamada öğrencilerin geliştirdikleri çalışma planını gerçekleştirmeleri beklenmektedir. Planın uygulamaya aktarılmasında; Öğrenci-eğitsel danışman işbirliğinin yoğunluk kazandığı bu aşamada, öğrenme sorumluluğunun öğrencide olduğu ve eğitsel danışmanın bu deneyimi kolaylaştırıcı bir rolü bulunduğu unutulmamalıdır. Öğrenciler yönetim toplantılarına hazırlıklı gelmeli ve tartışmalara katılmaya çaba göstermelidirler. Öğrenciler mesleki çalışmaları ile ilgili düzenli raporlar yazmakla yükümlüdürler. Raporlar eğitsel danışmana zamanında verilmeli, öğrencinin ne yaptığı ve ne şekilde bir yardıma gereksinimi olduğunun ancak bu raporlardan öğrenileceği unutulmamalıdır. Sonlandırma Aşaması Uygulama, amaçlarla ilgili olarak belirlenen hedeflere göre değerlendirilmelidir. Öğrenciler bu aşamada yaptıkları çalışmaları değerlendirecekler ve ilgili taraflara uygulama sonuçlarını bildirerek, iyi ilişkiler içinde çalışmalarını bitireceklerdir. Değerlendirme sürecinde hangi noktalara dikkat edileceği ayrı bir bölümde ele alınmıştır. Uygulama Sürecinde Zaman Yönetimi Uygulama sürecinde zaman yönetiminin genel olarak aşağıdaki gibi planlanması beklenmektedir. 1. Üçüncü hafta sonuna kadar Çalışma Planı, Alan ve Kurum Tanıtma Raporu hazırlanması, 2. Üçüncü haftadan itibaren çalışma planının uygulamaya geçirilmesi, 17

19 3. Beşinci haftanın sonuna kadar çalışma planında yer alan birey, aile, grup ve toplumla ilgi çalışmalarda ilerleme kaydedilmesi ve 6. haftada eğitsel danışman ve kurum danışmanı ile ara değerlendirme yapılması, 4. Dönem sonu değerlendirme raporlarının eğitsel danışman ile verilen karar doğrultusunda dönemin sonunda final haftasından bir hafta önce verilmesi, 5. Öğrencinin dönem sonunda Uygulama Koordinatörlüğü nce düzenlenen çalıştaya katılması gerekmektedir. Uygulamanın sonuna kadar tüm uygulama düzeylerinde (mikro, mezzo, makro) kuruluş olanaklarının elverdiği ölçüde en az bir müdahale biçiminin öğrenci tarafından deneyimlenmesi önem taşımaktadır. Ayrıca sosyal hizmet uygulamasında önemli bir yeri olan ev ve/veya iş ve kurum ziyaretleri, kaynak kişilerle görüşme, aile mülakatları gibi uygulamaların da olabildiğince gerçekleştirilmesi öğrencinin gelişimine katkıda bulunacaktır. Kuşkusuz uygulama süreci boyunca öğrencilerin kurumda öngörülen diğer çalışmalara da katkı vermesi uygulamanın bütünlüğü açısından gerekmektedir. 10. UYGULAMADA EĞITSEL DANIŞMANLIK Uygulama sürecinde öngörülen standartlara ulaşılabilmesi için öğrenci, kurum danışmanı ve eğitsel danışmanın etkili bir işbirliği içinde çalışması önemlidir. Temelde, öğrencinin kuramuygulama bütünlüğünü kurabilmesi büyük ölçüde bu etkili işbirliğine bağlıdır. Tüm uygulama derslerinde gerçekleştirilen mesleki yönetim toplantılarında yürütülen çalışmaların eleştirel bir bakış açısı ile değerlendirilmesi, uygulama ortamında öğrencinin mesleki olarak alacağı kararlarda ve atacağı adımlarda sosyal hizmet oryantasyonu ve odağına uygun olarak hareket etmesine yönlendirici etkide bulunur. Bu toplantılara hazırlıklı olarak gelinmesi ve raporların düzenli olarak gözden geçirilmesi danışmanlık sürecinin verimini etkiler. Sosyal hizmette mesleki yönetim, belirli bir danışman tarafından öğrencilerin gereksinimlerine göre öğrenmelerine, bilgi ve becerilerini iyi bir şekilde kullanmalarına ve yeteneklerini geliştirmelerine yardım etme sürecidir. Bu süreçte kendini geliştirme sorumluluğu tümüyle öğrenciye aittir. Eğitsel danışmanın konumu süreci izleme, yönlendirme ve değerlendirmedir. Dolayısıyla öğrencinin eğitsel danışmanlık sürecinden yararlanma düzeyi bireysel gelişimine doğrudan katkıda bulunacaktır. 18

20 11. UYGULAMADA KURUM DANIŞMANLIĞI Kurum danışmanlığı sorumluluğunu genellikle öğrencinin uygulama yaptığı kurumda görev yapan sosyal hizmet uzmanları üstlenmektedir. Kurum danışmanları profesyonel konumları nedeniyle öğrencinin uygulamaya oryantasyonu, yapacağı uygulamanın planlanması ve başarılı bir biçimde yürütülmesi için çok önemli bir rol üstlenmektedir. Bu bağlamda kurum danışmanlarının uygulama boyunca öğrenci ve eğitsel danışmanlar arasındaki işbirliği ve eşgüdüm büyük önem taşımaktadır. Uygulamalarda kurum danışmanlarından beklentiler şu şekilde sıralanabilir: Hizmet verilen toplum, kuruluş ve sosyal hizmet biriminin etkinlikleri hakkında öğrencilere bilgi vermek, Öğrencileri kurum personeli, hizmetten yararlananlar ve ilgili kişilerle tanıştırmak, Eğitsel danışman ile birlikte öğrenciler için çalışma programını saptamak, Öğrencilere uygun öğrenme ortamı yaratmak Öğrencilerin kurumla ilgili sorunlarının çözümünde yardımcı olmak, Öğrencinin devam durumunu izlemek, Sözleşme koşullarını yerine getirmek, Öğrenciye rol model olmak, Öğrencinin profesyonel gelişimini değerlendirmek, Öğrenciye geribildirim vermek, Uygulama sürecinde saygıya dayalı etkileşimi yaratmak. Kurum danışmanlarının yetişkinlerin öğrenme ilkelerinin farkında olmaları özellikle yaşam deneyimlerinin öğrenmeyi zenginleştirdiğini ve öğrenme motivasyonunu artırdığını göz önünde bulundurmaları uygulama sürecinin verimini artıracaktır. 19

21 12. UYGULAMADA ÖĞRENCİ Uygulama sürecinde genel olarak öğrencilerin sorumluluğu kapsamında olan konular aşağıda belirtilmiştir. Öğrenci; 1. Uygulama yaptığı kurumun kurallarına (çalışma saatleri, kıyafet, ekip çalışması, kurumun kaynaklarını kullanım kuralları, tamamlanması gereken formlar ve raporlar v.b.) uymalıdır. 2. Kurumdan hizmet alanlara ve çalışanlarına saygılı olmalıdır 3. Kurumda yaşanan anlaşmazlıkların ve çatışmaların çözümünde mutlaka kurum ve eğitsel danışmanından yararlanmalıdır. 4. Kendini değerlendirmeye eleştiriye açık olmalıdır. 5. Öğrenme sitilinin farkında olmalı ve bunu danışmanlarıyla eğitim sürecini maksimize etmek için kullanmalıdır. 6. Eleştirel değerlendirme yeteneğini geliştirmek için farklı yaklaşımları denemeye açık olmalıdır. 7. Eğitim planı geliştirerek öğrenmek istediği bilgileri yazılı olarak ifade etmeli ve hem eğitsel hem de kurum danışmanıyla tartışmalıdır. 8. Alan uygulaması süresince teorik çalışmaları yerine getirmelidir, 9. Eğitsel danışman ve kurum danışmanı ile haftada 1 saat süper vizyon toplantılarına mutlaka aktif olarak katılmalıdır. 10. Uygulamayı eğitsel danışman ve kurum danışmanı ile yaptığı değerlendirme sonucunda sonlandırmalıdır. 13. KAYIT TUTMA Sosyal hizmet uygulamasında kayıt tutma yapılan çalışmaların en önemli unsurlarından biridir. Kayıt tutmanın ne olduğu ve mesleki uygulamalarda ne tür kayıtlara gereksinim duyulduğu bu bölümde ele alınmaktadır. Sosyal Hizmet Uygulamasında Ne Tür Kayıtlar Kullanılır? Sosyal hizmet uzmanının mesleki uygulamalarını yürüttüğü farklı sosyal hizmet alanlarında müracaatçılarıyla yürüttüğü çalışmalara ilişkin mesleki bilgi ve becerilerini aktararak 20

22 oluşturduğu her türlü dosya, belge, bilgi, rapor ve doküman kayıt tutma olarak tanımlanmaktadır. Uygulamalarda bilgilerin toplanması, analizi ve yorumlanmasından sonra kayıtlara geçirilmesi sosyal hizmet mesleğinde büyük önem taşımaktadır. Kayıtlardan elde edilen bilgiler sosyal hizmet bilgi gövdesi açısından önemli bir kaynaktır. Bu nedenle kayıt işleminin ciddiyetle ele alınması gerekir. Sosyal Hizmet Uygulamalarında Kayıt Ne Tür Amaçlarla Kullanılır? Pratik amaca hizmet eden raporlar müracaatçılara yönelik sosyal hizmet müdahale sürecini tüm uygulamalarıyla kapsamaktadır. Kayıt sisteminin pratik yararı olarak müracaatçılarla ilgili havale sistemi söz konusu olduğunda veya ekip çalışması çerçevesinde farklı profesyonellerin devreye girmesi gerektiğinde yapılan çalışmalara dair bilginin paylaşılması olanaklıdır. Öte yandan yönetsel açıdan kayıt sisteminin yeterli ve kapsamlı olması mevcut hizmetlerin değerlendirilmesi ve yeni hizmet politikalarının geliştirilmesine katkıda bulunur. Uygulama dersleri kapsamında öğrencilerin kurumların kayıt sistemlerini öğrenmeleri ve yararlanmaları önemli bir eğitsel beklentidir. Bu bağlamda kayıtlar, öğrencinin eğitiminde önemli bir araç olarak kabul edilir. Uygulama çalışmaları içinde ağırlıklı olarak süreç raporları kullanılır. Süreç raporu sosyal hizmet planlı değişim sürecini kapsar. Çalışmanın başlangıcından itibaren hangi uygulama düzeyinde olursa olsun (mikro, mezzo, makro) benzer bir yol izlenir. Her çalışmanın başından itibaren hizmet almak için başvuranlarla (birey, aile, grup, örgüt ve toplumla) ilişkiye geçilerek süreç başlatılır. Bu mesleki bir süreç olduğu için amacı vardır. Raporun amaç kısmında sorun ve gereksinimler çerçevesinde nasıl bir çalışma planlandığı ifade edilir. Sorun ve gereksinimlerin çözümünün tek görüşme ile sağlanabildiği durumlarda bir tek süreç raporu yazılır. Daha fazla görüşme ve müdahale gerektiren durumlarda ise her aşamanın süreci ayrı ayrı raporlaştırılır. Dolayısıyla bazı durumlarda mesleki müdahale yalnızca bir görüşmeyle sağlanabildiği gibi bazı durumlarda da daha fazla müdahale aşamasının olması daha fazla süreç raporu anlamına gelir. Süreç raporları planlı değişim süreçleri ile ilgili her müdahale düzeyi için yazılabilir buna ilişkin örnekler eklerde yer almıştır. Çalışmanın seyrine göre uygun olabilecek raporlar seçilerek kullanılabilir. SHO 304 Sosyal Hizmet Uygulaması I, SHO 401 Sosyal Hizmet Uygulaması II ve SHO 402 Sosyal Hizmet Uygulaması III dersleri kapsamında hazırlaması gereken raporlar ekte yer almaktadır. 21

23 Düzenlenecek tüm kayıt, rapor ve belgeler en geç staj dönemi son haftasında spiral ciltli ve 2 nüsha olarak hazırlanacak; 1 nüsha öğrencide kalacak, 1 nüsha ise eğitim danışmanına teslim edilecektir. 14. DEĞERLENDİRME Değerlendirme uygulama çalışmalarının başladığı günden sona erdiği güne kadar devam eden öğrenci, kurum danışmanı ve eğitsel danışmanın ortak olarak paylaştıkları bir süreçtir. Öğrencinin gelişmesi, öğrenme durumu, kuvvetli ve zayıf yönlerinin belirlenmesi sorumlulukları danışmanlarca paylaşılmakla birlikte uygulama notunun verilmesinden eğitsel danışman sorumludur. Eğitsel danışman uygulama notunu verirken mutlaka kurum danışmanının değerlendirmesini de göz önünde bulundurur. Öğrencinin dersle ilgili başarı puanı; eğitsel danışman tarafından, öğrencinin uygulamadaki sorumlulukları, mesleki etik kurallara uygun çalışması, mesleki uygulamaları ve raporlamaları, mesleki bilgi, beceri ve değerleri açısından değerlendirilerek verilir. Eğitsel danışman, öğrencinin başarı notunu, öğrencinin kuruluş danışmanının geri bildirimi ve değerlendirme formunu ile birlikte staj dosya ve uygulamalarını dikkate alarak verir. Öğrencinin değerlendirilmesinde izlenecek yol aşağıdaki gibidir. Eğitsel danışman dönem sonunda kurum danışmanından, ekte örneği görülen değerlendirme ölçütlerine göre doldurulan Öğrenci Değerlendirme Formları nı alır ve kurum danışmanı ile gerekli görüşmeleri yapar. Ayrıca öğrenci, dönem içindeki çalışmalarını, güçlü ve zayıf yanlarını mesleksel bilgi ve becerileri açısından değerlendiren bir raporu dönem sonunda eğitsel danışmanına verir. Daha sonra sınav döneminde kararlaştırılan bir gün ve saatte eğitsel danışman ile değerlendirme görüşmesi yapılır. Tüm bu değerlendirmeler sonunda bir not verilir. Dönem başında tüm taraflarla yapılan sözleşmede yer alan beklentiler de değerlendirme sürecinin en önemli parçasıdır. Öğrencinin uygulama değerlendirilmesi aşağıdaki ölçütlere göre yapılır. Öğrencinin uygulamayı nasıl yerine getirdiği ve başarısı, Öğrencinin sosyal hizmetin bilgi temelinde yer alan insan gelişimi, sosyal süreçler, planlı değişim süreci, kuramsal yaklaşımları uygulamaya aktarabilmesi, Öğrencinin sahip olduğu, beceri tutum ve davranışları, Öğrencinin uygulamadaki mesleksel rolünü kavraması, anlaması veya yerine getirmesi, 22

24 Öğrencinin kişilerarası ilişkilerdeki yeteneği, kurum, toplum ve meslektaşları ile ilişki kurma ve sürdürmedeki başarısı, Çalıştığı kurumun yönetim işlevleri ve toplum içindeki yeri hakkında görüş geliştirebilmesi, Öğrencinin toplum incelemeleri yapmakta, uygun planlar geliştirmede, kaynakları harekete geçirme ve organize etmede ve gelişmeyi değerlendirmede gösterdiği yetenek, Öğrencinin kayıt tutma becerisi ve düzenli kayıt tutmadaki başarısı, Kendini ifade edebilme ve iç görü kazanabilme becerisi Güçlü zayıf yönlerinin farkına varabilme ve bunları geliştirebilme yeteneği Güçlü ve zayıf yönlerini kullanabilme ve kontrol altına alabilme yeteneği Öğrencinin girişimi ve önderliği, Öğrencinin sorumluluk duygusu, Öğrencinin işinde gösterdiği çaba ve ilgi, Kurumdaki çalışma arkadaşlarıyla ilişkisi ve uyumu Kurumdaki çalışmalarla ilgisi Uygulama yaptığı kuruma uyumu ve bütünleşmesi Öğrencinin devamı, Öğrencinin mesleki yönetim sürecinde yararlanması. Öğrenci aşağıdaki durumlardan herhangi birini yerine getirmediğinde ve geçerli bir mazeret göstermediğinde; Sosyal hizmetin etik ilkelerine aykırı hareket ettiğinde, Uygulamaya devamla ilgili kurallara uymadığında, Devam fişlerini- mesleki kayıtlarını ve diğer raporlarını zamanında ve eksiksiz eğitsel danışmanına sunmadığında, Uygulama öncesi yapılan uygulama koordinasyon toplantısı ve dönem sonu uygulama çalıştayına herhangi geçerli bir mazeret bildirmeksizin katılmadığında, Dönem sonu eğitsel danışmanı ile değerlendirme toplantısı yapmadığında dersten başarısız sayılır. 23

25 15. ÖĞRENCİLERE BAŞARILI BİR MESLEKİ UYGULAMA YAPABİLMELERİ İÇİN ÖNERİLER 1. Uygulama yaptığınız kuruluşun ve hizmet alanlarının ihtiyaçlarını belirlemeyi önemseyiniz. İhtiyaçları kendi algınıza göre belirlemeyiniz. 2. Ders ya da vaaz verir gibi konuşmayınız. Sabırla ve anlayış göstererek dinleyiniz. İnsanlara kendilerini anlatmaları için fırsat veriniz. Konuştuğunuz zaman nazik ve saygılı olunuz. 3. Davranışlarınızın başkalarını incitmemesini ve toplumda tepki yaratmamasına özen gösteriniz. Toplumun değerlerini mutlak öğreniniz, kavrayınız ve saygı gösteriniz. Ancak mesleki etik ilkelerin farkında olunuz. 4. Gerçekleştiremeyeceğiniz sözler verip asılsız umutlar yaratmayınız. Söz verdiğiniz takdirde sözünüzü mutlaka yerine getiriniz. Getiremediğiniz durumlar olduğunda (ki olmaması beklenmektedir) mutlaka gerekli açıklamalar yapınız. Randevularınızda titiz davranınız. 5. Çalışmalarınızda gizliliğe sadık kalınız. Dedikodu yapmaktan kaçınınız. Eleştirilerinizi kişilerin yüzlerine karşı, kırıcı olmamaya dikkat ederek yapınız. 6. Güçlükleri kabul ediniz. Her zaman sorunlardan söz etmek, her şeyi olumsuz eleştirmek veya hiçbir şey yapmamak yerine sorunları çözmek için içinizde arzu ve özgüven geliştiriniz. 7. Memnuniyetsizlik ya da direnç göstererek zaman ve enerjinizi harcamayınız. Çözüme odaklanınız. 8. Sosyal hizmette mesleki ilişkinin öneminin farkında davranınız. 9. Uygulamalarınızda zayıf yönlerinden çok güçlü yönlere odaklanınız. 10. Sistemli ve düzenli yapılan işlerin verimli ve başarılı sonuçlanacağını biliniz. 11. Başkalarına olduğu kadar kendinize de saygı gösteriniz. Başkalarına saygı kendine saygıyla başlar, unutmayınız. Duygu ve arzularınıza da saygı gösteriniz. Zayıf yönlerinizi, eksikliklerinizi de güçlü bulduğunuz yönleriniz kadar gerçekçi görmekten çekinmeyiniz. 12. Bilgi, beceri ve yeteneklerinizi geliştirmek ve deneyim kazanmak için sahip olduğunuz bu olanağı en iyi biçimde kullanmaya çaba gösteriniz. 13. Bu kılavuzu zaman zaman gözden geçirerek sorumlu olduğunuz konuları ve gereken notları anımsayınız. 24