SHO 417 SOSYAL HİZMET UYGULAMASI I VE SHO 418 SOSYAL HİZMET UYGULAMASI II REHBERİ

Transkript

1 SHO 417 SOSYAL HİZMET UYGULAMASI I VE SHO 418 SOSYAL HİZMET UYGULAMASI II REHBERİ [ Ş i r k e t a d r e s i n i y a z ı n ] Sayfa 1 ANKARA 2011

2 HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ İKTİSADİ VE İDARİ BİLİMLER FAKÜLTESİ SOSYAL HİZMET BÖLÜMÜ Beytepe - Ankara Telefon: 0(312) Faks: 0(312) Web: Web: SHO 417 SOSYAL HİZMET UYGULAMASI I VE SHO 418 SOSYAL HİZMET UYGULAMASI II REHBERİ HAZIRLAYANLAR PROF. DR. SUNAY İL DOÇ. DR. ÖZLEM CANKURTARAN ÖNTAŞ DOÇ. DR. NURDAN DUMAN YRD. DOÇ. DR. FİLİZ DEMİRÖZ Ekim, 2011 Ankara

3 1 ÖNSÖZ Sosyal hizmet, kuram oryantasyonlu olarak ele alınan ancak özgünlüğü uygulama çalışmalarında ortaya çıkan bir meslek ve disiplindir. Sosyal hizmet eğitimi için uygulama çalışmaları son derece önemli ve sosyal hizmet eğitiminin ayrılmaz bir parçasıdır. Sosyal hizmet eğitiminde uygulama derslerinin amacı, öğrencinin kuramsal derslerde öğrendiği sosyal hizmete ait bilgi ve değerleri uygulamaya aktararak, sosyal hizmet uygulama bilgi ve becerisini kazanmasıdır. Hacettepe Üniversitesi İ.İ.B.F. Sosyal Hizmet Bölümünde uygulama dersleri SHO 417 Sosyal Hizmet Uygulaması I, SHO 418 Sosyal Hizmet Uygulaması II dersleridir. Bu yönergede, Hacettepe Üniversitesi İ.İ.B.F. Sosyal Hizmet Bölümünde yer alan uygulama derslerinin genel amaçları, uygulamanın genel ilkeleri, uygulama derslerinin içeriği, uygulama sürecinde öğrenciden beklentiler, eğitsel yönetici ve öğrenci ilişkisi, öğrencinin hazırlaması gereken raporlar ve rapor örnekleri yer almaktadır. Sosyal Hizmet Araştırma, Uygulama ve Geliştirme Derneği nin maddi desteğiyle basılan bu yönergenin ülkemizde sayıları 30 a yaklaşan sosyal hizmet bölümlerindeki akademisyenlere, öğrencilere ve sosyal hizmet alanında çalışan tüm profesyonellere katkı sağlayacağı ve örnek teşkil edeceği düşünülmektedir. Bu vesileyle yönergenin hazırlanmasında emeği geçen Prof. Dr. Sunay İl, Doç. Dr. Özlem Cankurtaran Öntaş, Doç. Dr. Nurdan Duman ve Yrd. Doç. Dr. Filiz Demiröz e teşekkür ederim. Prof. Dr. Vedat IŞIKHAN Hacettepe Üniversitesi İ.İ.B.F. Sosyal Hizmet Bölümü Bölüm Başkanı

4 2 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... 1 İÇİNDEKİLER SOSYAL HİZMETİN KAVRAM VE KAPSAMI SOSYAL HİZMET UYGULAMASI SHO 417 SOSYAL HİZMET UYGULAMASI I DERSİNİN KAPSAMI VE YÖNETİMİ SHO 418 SOSYAL HİZMET UYGULAMASI II DERSİNİN KAPSAMI VE YÖNETİMİ UYGULAMADA EĞITSEL DANIŞMANLIK UYGULAMADA KURUM DANIŞMANLIĞI ÖĞRENCİ KAYIT TUTMA DEĞERLENDİRME KAYNAKÇA EKLER EK 1: HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ İ.İ.B.F. SOSYAL HİZMET BÖLÜMÜ UYGULAMA SÖZLEŞMESİ I EK 2: HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ İ.İ.B.F. SOSYAL HİZMET BÖLÜMÜ UYGULAMA SÖZLEŞMESİ II EK 3: MÜRACAATÇI ÖNBILGI FORMU EK 4: GRUBU VE ÜYELERI TANITMA RAPORU EK 5: GRUP SÜREÇ RAPORU EK 6: GRUBU VE ÜYELERI DEĞERLENDIRME RAPORU EK 7: PROJE RAPORU EK 8: TOPLUM İNCELEME RAPORU EK 9: MÜDAHALE PLANI RAPORU... 39

5 3 1. SOSYAL HİZMETİN KAVRAM VE KAPSAMI Gelişmiş ülkelerde yüz yılı aşkın bir geçmişi olan sosyal hizmet, başlangıcından beri çevresi içinde birey olarak insanı odak almıştır. Kuşkusuz bireyi, sosyal koşulları ve sosyal problemleri odak alan farklı disiplinler vardır ancak sosyal hizmetin bireyi çevresiyle etkileşimi içinde değerlendirmesi, diğer disiplinlerden ayırt edici yönünü ortaya koymaktadır. Çevresel koşullar, engelleyici ya da destekleyici nitelikte bireyin fonksiyonelliğini doğrudan etkilemektedir. Çünkü birey ve çevresi eş zamanlı olarak gelişmekte, değişmekte, uyum ve yeniden uyum süreçleri sürekli bir dinamizm sergilemektedir. Bu yaklaşıma göre sosyal hizmet uzmanları, bireylerin biyolojik, bilişsel, duygusal, kültürel, ailevi, ruhsal, ekonomik, toplumsal ve benzeri çok yönlü ve birbirleriyle de etkileşim içinde olan boyutlarıyla ilgilenmek durumundadırlar. Bireyi her yönüyle bir bütün olarak görme eğilimi, sosyal hizmet mesleğinin kapsamını zenginleştiren ve derinleştiren bir katkıda bulunmaktadır. Örneğin bireyin sağlık, beslenme, barınma gibi temel fiziksel gereksinmelerini karşılama kapasitesi; yaşamıyla ilgili güçlüklerle başa çıkabilmesi; talepleri karşılayabilmesi için gereksinim duyduğu bilgi ve beceri düzeyi; amaçları, gerçekleştirmeyi planladığı hedefleri gibi. Burada özellikle kişilikten ziyade birey üzerinde durulmaktadır. Çünkü kişilik, bireyin yapısal bütünlüğünü oluşturan boyutlardan biri olarak tanımlanmakta ve başlı başına bazı disiplinlerin ilgi alanına girmektedir. Buna karşılık birey üzerinde odaklanıldığı zaman, bireyi etkileyen tüm faktörler göz önüne alınmaktadır. Çevresi içinde birey yaklaşımında çevre olgusu, bireyi sarmalayan fiziksel ve sosyal yapı yığınını, bireyi ve yaşam biçimini etkileyen süreçleri, güç ve etkileri içermektedir. Literatürde bireyin içinde bulunduğu çevresini oluşturan unsurlar; bireyin ailesi, yakın arkadaşları, komşuları, çalışma ortamı ve yararlandığı hizmet ve programlar olarak ele alınmaktadır. Bireyin içinde bulunduğu yakın çevre göreli olarak sosyal hizmet uzmanlarının daha yoğun ilgilendikleri alan olma niteliğindedir. Uzak ve geniş anlamıyla çevresel unsurlar ise bireyin fonksiyonelliğini dolaylı olarak etkilemekte daha zor ve uzun vadede değişme dinamiği sergilemektedir. Ancak yine de sosyal hizmet uzmanlarının ilgi alanı kapsamındadır.

6 4 Sosyal etkileşimi önemseyen bir disiplinin uygulayıcıları olarak sosyal hizmet uzmanları, destekleyici ve örseleyici yönleriyle sosyal çevrenin gücünü iyi analiz etmek durumundadırlar. Uygulama sürecinde sosyal hizmet uzmanları, bazen bireylere bazen çevreye, bazen de birey ve çevre arasındaki etkileşime yönelik doğrudan değişme stratejilerini kullanmakla birlikte genelde birey-durum etkileşiminin doğasını değiştirme çabaları ön plandadır. Değişme sosyal hizmet müdahalesinin odağı olduğu gibi sosyal hizmet uzmanının kendisi de değişme ajanıdır. Yukarıda tanımlanan odağı doğrultusunda sosyal hizmetin amacı, bireyin doğasında olan gücünü harekete geçirip, fonksiyonelliğini arttırarak toplumsal refah lehine katkıda bulunmak, aynı zamanda toplumsal yapı, kurumlar ve politikalarda değişim yaratacak sosyal gücü de kullanarak, bireyler için fırsatlar sağlayacak dönüşümü gerçekleştirmektir. Sosyal hizmetin amacı doğrultusunda işlevselliği, çok yönlü ve bütüncül bir yaklaşımı gerektirmektedir. Güncel kullanımıyla genelci (generalist) yaklaşım olarak tanımlanan bu bakış açısı çerçevesinde mesleki fonksiyonlar danışmanlık, kaynak yönetimi ve eğitim olarak sınıflanmaktadır. Danışmanlık sürecinde sosyal hizmet uzmanı, birey, aile, grup, organizasyon ve toplumların fonksiyonelliklerini geliştirecek alternatifleri araştırırken, yetkin kılma, yönlendirme ve planlayıcılık rollerini üstlenir. Kaynak yönetimi fonksiyonu kapsamında sosyal hizmet uzmanı, müracaatçılar için olası kaynakları araştırmanın yanı sıra mevcut kaynakların aktif kullanımını sağlar. Bu fonksiyonu yerine getirme sürecinde, müracaatçı sistemiyle kaynaklar arasında bağlantı kurma ve savunuculuk rollerini, arabuluculuk rolünü, eylemci rolünü ve katalizör rolünü üstlenir. Son olarak eğitimcilik fonksiyonu kapsamında, sosyal hizmet uzmanı ve müracaatçı sistemi arasında güçlendirmeye ilişkin bilgi aktarımı söz konusudur. Uygulama sürecinde öğretme rolü, eğitim rolü ve toplumsal bilgilendirme rolü gündeme gelmektedir. Sosyal hizmet uzmanlarının temel fonksiyonları bazında ele alınan rolleri sırasıyla mikro (bireyler ve aileler), mezzo (organizasyonlar ve resmi gruplar), ve makro (toplum ve topluluklar) düzeylerde müdahalelere karşılık gelmektedir (Gibelman,1995;Shefor and Horejsi,2003; Compton and Galaway,1979; Özdemir,2000; Karataş,1999; Miley, O Melia and DuBois,1998; Aktaran İl, 2003).

7 5 2. SOSYAL HİZMET UYGULAMASI Sosyal hizmet eğitiminin uygulama boyutu, öğrenilen tüm kuramsal bilgilerin bir anlamda ne ölçüde içselleştirildiğinin sınanma sürecidir. Uygulama süreci buna ek olarak bir kurum bünyesinde çalışmanın çok yönlü deneyim kazanma alanlarını da kapsar. Başka bir deyişle sadece müracaatçı grubuyla karşı karşıya kalmanın ötesinde öğrenciler, kurum kültürünü öğrenme, bu yapı içinde kendini tanıma ve ifade etme, iletişim kurma, ilgili sorun alanını tanıma, hizmet türü, tarzı ve işleyişi öğrenme, bu süreç içinde mesleki, profesyonel sorumluluk üstlenme, gözlem yapma, değerlendirme, uygun müdahale stratejilerini geliştirme, planlayabilme ve uygulayabilme becerilerini geliştirirler. Tüm bu açılardan bakıldığında uygulama süreci, öğrencilerin yaşamında yeni bir sayfanın açılmasıdır. Bu yeni sayfanın bileşenleri olarak öğrenci, kurum ve eğitsel danışmanlar açısından uygulamanın ne anlama geldiğinin irdelenmesi taraflar açısından yararlı olacaktır. Öğrenci açısından duruma bakıldığında dersin kur tanımı ile açıkça belirlenmiş olmasına rağmen her öğrenci açısından süreç, bireysel olarak bu deneyime yüklenen anlam çerçevesinde yaşanacaktır. Dolayısıyla konuya öğrencinin bulunduğu yerden başlamak gerekmektedir. Eğitim sürecinde derslerde yer verilen uygulama deneyimleri bu sürece yönelik başlangıç alıştırmalarıdır. Heyecan verici olan bu deneyimler, öğrencilerin bazıları için yetersizliklerin hissedildiği kaygı yaratan uygulamalar olurken, bazıları için ise özgüvenlerini pekiştirici etkide bulunur. Öğrencilerin bir miktar stres yaşamaları, öğrenme motivasyonu sağlarsa eğer, bireysel gelişimleri açısından olumlu yönde bir kazanıma dönüşebilir. Ancak özellikle yinelenen hayal kırıklıkları ya da başarısızlıklar korku ve kaygıların derinleşmesine yol açabilir ki bu arzu edilen bir durum değildir kuşkusuz. İlgili öğretim elemanlarının tavrı, öğrencilerin başarısızlıklarını nasıl algılayacaklarını yönlendirebilir. Dolayısıyla konunun önemi ya da yapılan işin ne kadar ciddi bir sorumluluk gerektirdiği hissettirilmek istenirken dozun iyi ayarlanması, yetersizliklerin daha fazla çaba sarf ederek azaltılabileceği ve bunun nasıl yapılabileceğinin açıklanması gerekmektedir. Öğrencilerin öğrenme sürecinde

8 6 oldukları vurgulanmalı ve yetersizliklerin, tamamlanması gereken bilgi, beceri ve belki değer boşlukları olduğuna dikkat çekilmelidir. Kuramsal dersler sürecinde beklenen bu tavır, uygulama sürecinde de süpervizyonun temel yaklaşımı olarak hakim olmalıdır. Çünkü uygulama süreci de aslında tümüyle bir öğrenme ve tamamlanma, gelişme çabalarının bütünüdür. Bu gerçeğin zaman zaman eğitimciler tarafından göz ardı edilmesi, öğrencilerin gelişimini engelleyici durumlar yaratabilir. Özellikle SHO417 dersi kapsamındaki ilk uygulama deneyimi tümüyle SHO418 dersi uygulamasına bir alt yapı oluşturma süreci olarak değerlendirilmelidir. Öğrenci bu ilk uygulama deneyiminde kurumu ve müracaatçı profilini keşfederken en öncelikli öğrenme ve tanıma işlevi kendiyle ilgilidir. Öğrenci bu süreçte kişilik özelliklerini, profesyonellik yolundaki birikimini, yaklaşım tarzını, bilgi ve beceri düzeyini, iletişim kurma ve kendini ifade edebilmeyle ilgili becerilerini tartar. Başlangıçta çalışacağı kurumun niteliği, çalışma saatleri, evine yakın olup olmaması ya da istediği arkadaşlarıyla veya danışman öğretim elemanıyla çalışıp çalışamayacağı gibi konulara odaklanmışken, süpervizyon sürecinin ve maruz kaldıkları kurumsal kabulün düzeyi ile bağlantılı olarak bu sorunları aşabilir. Uygulama sürecinin diğer bileşenleri olarak kurum ve eğitsel danışmanlar ile ilgili açıklamalar izleyen bölümlerde öğrenci sorumluluklarıyla paralel olarak ele alınmaktadır. Öğrenci uygulamalarının SHO417 ve SHO418 dersleri kapsamında planlanması nedeniyle, her iki ders kapsamındaki uygulama çerçevesi ayrı bölümler halinde açıklanmıştır. Uluslararası Sosyal Hizmet Okulları Birliği (IASSW) (2001) ve Uluslararası Sosyal Hizmet Uzmanları Federasyonu (IFSW) (2001) sosyal hizmeti, insan hakları ve sosyal adalet ilkelerini temel alan; toplumsal değişimi destekleyen, insanın iyilik halinin geliştirilmesi için insan ilişkilerinde sorun çözmeyi, güçlenmeyi ve özgürleşmeyi amaçlayan ve bunun için insan davranışı ve sosyal sistemlere ilişkin teorilerden yararlanarak insanların çevreleri ile etkileşim noktalarına müdahale eden bir meslek olarak tanımlamıştır. Sosyal hizmet uzmanları bu tanımında geçen sosyal hizmet müdahalesini gerçekleştirmek üzere sosyal hizmet mesleğinin farklı alanlarında çalışmalar

9 7 yürütmektedir. Bu nedenle sosyal hizmet uzmanı olmak üzere eğitim alan öğrencilerin sosyal hizmet müdahalesi konusunda gözlem yapmaları, bilgi ve beceri kazanmaları için alan uygulaması derslerinin aşağıda belirlenen içerik ve ilkeler çerçevesinde gerçekleştirilmesi gerekmektedir. 3. SHO 417 SOSYAL HİZMET UYGULAMASI I DERSİNİN KAPSAMI ve YÖNETİMİ Eğitim programında 4.sınıf güz döneminde yer alan SHO 417 Sosyal Hizmet Uygulaması I dersi, Ankara daki çeşitli sosyal hizmet kuruluşlarında bir eğitsel danışman ve uygulamada çalışan bir sosyal hizmet uzmanı ya da kuruluşta danışmanlık için görevlendirilen bir meslek elemanı rehberliği ve denetimi altında yürütülür. Ders kapsamında sosyal hizmetin bilgi temeli, değer oryantasyonu ve uygulama metodolojisinin bütünleştirilmesi, bütüncül yaklaşım çerçevesinde, öğrencilerin bir öğretim elemanının yönetimi altında, mikro, mezzo ve makro düzeyde birey, aile, grup, örgüt ve toplumu odak alan çalışmaları katılımcı/gözlemci olarak gerçekleştirmesi hedeflenmektedir. Uygulama, haftada üç gün olmak üzere haftanın iş günleri ve çalışma saatleri içerisinde gerçekleştirilir. Öğrenciler haftada 18 saat çalışmakla yükümlü olmakla beraber, kurumun isteğine göre bu süre artırılabilir. Ulaşım için harcanan zamanlar bu süreye dâhil değildir. Bir öğrencinin SHO 417 Sosyal Hizmet Uygulaması I Dersini alabilmesi için Sosyal Hizmet Kuramı I, II ve III derslerini tamamlamış veya en azından yüklenmiş olması eğitsel olarak önerilmektedir. Uygulamalar, Sosyal Hizmet Bölümü Uygulama Koordinatörlüğü nce daha önceden seçilmiş, ilişki kurulmuş ve izin alınmış olan sosyal hizmetlerle doğrudan veya dolaylı olarak ilgisi bulunan kamu kurumlarına bağlı kuruluş ortamlarında veya sivil toplum örgütlerinde yapılır. Öğrencilerin bu kuruluşlara dağılımı, alan tercihleri, geçmişteki deneyimleri, kişisel özellikleri, beceri ve başarı durumları göz önüne alınarak Uygulama Koordinatörlüğü nce gerçekleştirilir.

10 8 Öğrenciler uygulamalara başlamadan önce bir hazırlık aşamasından geçerler. Bununla ilgili olarak; a) Bütün uygulama gruplarının bir araya geldiği oryantasyon toplantısında, uygulamaların ne şekilde yürütüleceği hakkında genel bir bilgi verilir. b) Bu toplantıdan sonra, her grup eğitsel danışmanı ile toplanır ve bu toplantıda öğrencilere çalışacakları kuruluşlar ve yapacakları çalışmalar hakkında ayrıntılı bilgi verilir. c) Uygulamaların ilk veya ikinci haftasında her grup eğitsel danışmanı ile birlikte uygulama yapacağı kuruma gider ve personel ile tanıştırılır. Bu arada kurumun amaç ve işlevleri hakkında ilk bilgiler alınırken eğitsel danışman ve öğrenciler tarafından da kurum yetkililerine uygulama çalışmaları ile ilgili gereken ön bilgiler verilir. Bu görüşme sırasında Ek 1 de yer alan sözleşme birlikte imzalanır. d) Hacettepe Üniversitesi Eğitim, Öğretim ve Sınav Yönetmeliğinin 16. maddesinde derslere devam ile ilgili bölümde uygulamalara devamla ilgili hüküm şu şekilde belirtilmiştir: Madde 16 - Derslere ve uygulamalara devam zorunludur. Kuramsal (Teorik) saatlerin %30 undan, uygulama saatlerinin de %20 sinden fazlasına katılmayan öğrenci o dersin genel sınavına alınmaz. Devamsızlıkları nedeniyle sınava girme hakkı kazanamayanların listesi, genel sınav döneminden önce ilgili dersin sorumlu öğretim elemanı tarafından ilan edilir. Tekrarlanan derslerde önceki dönemde devam koşulu yerine getirilmişse, ilgili yönetim kurulu kararı ile ara sınavlara girmek kaydıyla devam koşulu aranmayabilir. Öğrenciler her hafta devam durumu ile ilgili Haftalık Uygulama Devam Fişi ni doldurarak kurumdaki danışmanlarına onaylattıktan sonra okuldaki eğitsel danışmanlarına raporları ile birlikte belirtilen günde verir. Uygulama bir bütündür, öğrencilerin günlük ders saatini aşan biçimde çalışmalarını gerektirebilir. Bu konudaki düzenlemeler kuruluş kuralları, eğitsel danışman ve öğrenci arasındaki sözleşme ile

11 9 düzenlenir. Devam ile ilgili değerlendirmede ders saatinden daha çok bu sözleşme temel alınır. Vize haftaları uygulama dersinin devam süresi dışında tutulmaktadır. e) Uygulamalarla ilgili her türlü işlem ve düzenlemeleri Uygulama Koordinatörlüğü yürütür. Bu uygulama kapsamında öğrencilerin, kişisel donanımlarıyla ilgili farkındalık geliştirmeleri, çalıştıkları kurumu ve müracaatçı gruplarını tanımaları, çok yönlü mesleki iletişim kurmayı deneyimlemeleri, süpervizyon sürecinden yararlanma becerisi geliştirmeleri ve tüm bu gelişmeler doğrultusunda çalışma planı hazırlayabilmeleri beklenmektedir. Uygulama genelinde öğrencilerin yararlanması ve geliştirmesi gereken bilgi ve beceri temellerine ilişkin bazı boyutlar aşağıda sıralanmıştır. Bilgi Temeli Sosyal hizmet uygulamasında öğrencilerin uygulama derslerinde aşağıdaki bilgi temelini kullanmaları beklenmektedir: İnsan gelişimi ile ilgili kuramlar. Sosyal süreçler ve kurumlara ilişkin bilgi temeli. Sosyal tabakalar, güç ve ideoloji kavramı, yasal yapı ve sosyal kurumlar vs. Kişilerarası ilişkilerin dinamiklerini analiz etmek için iletişim ve güç konuları. Grup analizi için grup dinamiği, grup içi iletişim ve etkileşime yönelik bilgi temeli. Örgüt dinamiklerini analiz etmek için örgüt kültürü, formal ve informal güç ilişkileri, örgütün politika ve prosedürleri ile örgütteki yönetim biçimlerine ilişkin bilgi temeli. Sosyal hizmet süreci bir başka ifade ile planlı değişim sürecine ilişkin bilgi temeli. Öğrenciler ön değerlendirme, planlama, uygulama, sonlandırma ve son değerlendirme aşamalarının bilgisini tüm uygulama düzeylerinde birey, aile, grup, örgüt ve toplumla çalışarak uygulamaya aktarabilmelidirler. Sosyal hizmetin bilgi temelinde yer alan teorik yaklaşımlar. Bu teorilerin ve yaklaşımların belli başlıcalar şunlardır: Psikodinamik teori, psikososyal gelişim teorisi, hümanist psikoloji, davranışçı yaklaşım, krize müdahale, sistem teorisi,

12 10 güçlendirme yaklaşımı, baskı karşıtı uygulama, feminist sosyal hizmet yaklaşımı, aile tedavisi yaklaşımları v.b.. Sosyal hizmet etik ilke ve değerleri. Öğrenciler çalışmaları süresince tüm derslerin içeriğinde öğrendikleri sosyal hizmet etik ilke ve değerlerini uygulamaya aktarabilmek için eleştirel bir anlayış geliştirmelidirler. Uluslararası sosyal hizmet çalışmalarında benimsenen değerler konusunda Sosyal Hizmet Uzmanları Derneği nin WEB sayfasından yararlanılabilir. Uygulama sürecindeki beklenti, değerlerin nasıl uygulamaya geçirildiği, hizmet alanları açısından nasıl korunduğu ve geliştirilmesi gerektiğinin öğrenilmesidir. Beceri Temeli Başkalarını anlamaya yönelik amaçlı dinleme, Bilgiyi edinme, sosyal inceleme, değerlendirme ve raporlama, Sözlü ve sözsüz iletişimi kurabilme, değerlendirebilme, karşılık verebilme ve kullanabilme, Hassas konuları destekleyici nitelikte tartışabilme, Sorun çözümüne yönelik uygun atmosferi sağlayabilme, Mesleki müdahale süreçlerini uygun biçimde kurgulayabilme, Kurumlararası iletişim ve etkileşimi sağlama, Organizasyon yapma ve geliştirme, Ekip çalışmasını gerçekleştirebilme, Gereksinimlere yönelik kaynak sağlama ve kullanabilme, Alanyazını izleyerek kişisel gelişim sürekliliğini sağlamadır. 4. SHO 418 SOSYAL HİZMET UYGULAMASI II DERSİNİN KAPSAMI ve YÖNETİMİ Bu derste; Sekizinci dönem boyunca haftada beş gün devam eden bu uygulama çalışmasında, öğrenci, Sosyal Hizmet Uygulama I sürecinde planladığı mikro, mezzo ve makro uygulamaları aynı kurum ortamında süpervizyon altında gerçekleştirir. Öğrenciden beklenen, profesyonel bir yaklaşımla sistem içinde fonksiyon gösterme

13 11 becerisini kazanmasıdır. Dersin sonunda, öğrencinin sosyal hizmet uzmanı olarak gerekli profesyonel sorumlulukları yerine getirebilecek bir yeterliliğe ulaşması beklenir Bu çerçevede öğrenciler çalıştıkları kuruluşun bir elemanı ve bir sosyal hizmet uzmanı gibi çalışırlar. Kuruluşların yapısına göre, uygulamaların nasıl yapılacağı konusunda bir takım farklılıklar olmakla beraber, uygulama için gerekli olan ortak unsurlar ve aşamalar aşağıda belirtilmiştir. Ön Çalışma Aşaması Bu aşamada öğrenciler kendi sorumluluklarını öğrenecek ilgili kuruluş ve kişilerle ilişki kuracaklardır. Öğrencilerin; a) Sosyal hizmet eğitiminde uygulamaların önemini ve uygulama ile ilgili olarak sahip olunması gereken rol ve işlevleri iyi bir şekilde kavramaları gerekmektedir. b) Uygulama yapılan kuruluşun ve toplumun yapısını öğrenmeleri ve analiz edebilmeleri beklenmektedir. c) Uygulama yapılan kuruluşun diğer kuruluşlarla olan ilişkilerini kavramaları önemlidir. d) 417 Sosyal Hizmet Uygulaması I dersi sonunda geliştirdikleri çalışma planını eğitsel ve kurum danışmanı ile yeniden gözden geçirmeleri uygun olur. SHO417 Sosyal Hizmet Uygulaması I dersi kapsamında olduğu gibi öğrenci, eğitsel danışman ve kuruluş danışmanı ile birlikte bu döneme özgü sözleşmenin (Bkz. Ek 2) imzalanması gerekmektedir. Planlama Aşaması Bu aşamada öğrenciler çalışmalarını bütün ayrıntıları ile planlayacaklardır. Iyi bir planlama yapabilmek için mevcut tüm kayıtlar incelenmeli, kaynak kişiyle görüşülmeli kişi grup veya toplumla ilgili gerekli tüm bilgiler toplanmalıdır. Uygulama Aşaması Bu aşamada öğrencilerin geliştirdikleri çalışma planını gerçekleştirmeleri beklenmektedir. Planın uygulamaya aktarılmasında;

14 12 Öğrenci-eğitsel danışman işbirliğinin yoğunluk kazandığı bu aşamada, öğrenme sorumluluğunun öğrencide olduğu ve eğitsel danışmanın bu deneyimi kolaylaştırıcı bir rolü bulunduğu unutulmamalıdır. Öğrenciler yönetim toplantılarına hazırlıklı gelmeli ve tartışmalara katılmaya çaba göstermelidirler. Öğrenciler mesleki çalışmaları ile ilgili düzenli raporlar yazmakla yükümlüdürler. Raporlar eğitsel danışmana zamanında verilmeli, öğrencinin ne yaptığı ve ne şekilde bir yardıma gereksinimi olduğunun ancak bu raporlardan öğrenileceği unutulmamalıdır. Sonlandırma Aşaması Uygulama, amaçlarla ilgili olarak belirlenen hedeflere göre değerlendirilmelidir. Öğrenciler bu aşamada yaptıkları çalışmaları değerlendirecekler ve ilgili taraflara uygulama sonuçlarını bildirerek, iyi ilişkiler içinde çalışmalarını bitireceklerdir. Değerlendirme sürecinde hangi noktalara dikkat edileceği ayrı bir bölümde ele alınmıştır. Uygulama Sürecinde Zaman Yönetimi Uygulama sürecinde zaman yönetiminin genel olarak aşağıdaki gibi planlanması beklenmektedir. 1. İkinci hafta sonuna kadar Çalışma Planı, Alan ve Kurum Tanıtma Raporu (farklı bir uygulama kuruluşuna geçilmişse) hazırlanması, 2. Üçüncü haftadan itibaren çalışma planının uygulamaya geçirilmesi, 3. Beşinci haftanın sonuna kadar çalışma planında yer alan birey, aile, grup ve toplumla ilgi çalışmalarda ilerleme kaydedilmesi ve 6. haftada eğitsel danışman ve kurum danışmanı ile ara değerlendirme yapılması, 4. Dönem sonu değerlendirme raporlarının eğitsel danışman ile verilen karar doğrultusunda dönemin sonunda final haftasından bir hafta önce verilmesi, 5. Öğrencinin dönem sonunda Uygulama Koordinatörlüğü nce düzenlenen çalıştaya katılması gerekmektedir.

15 13 Uygulamanın sonuna kadar tüm uygulama düzeylerinde (mikro, mezzo, makro) kuruluş olanaklarının elverdiği ölçüde en az bir müdahale biçiminin öğrenci tarafından deneyimlenmesi önem taşımaktadır. Ayrıca sosyal hizmet uygulamasında önemli bir yeri olan ev ve/veya iş ve kurum ziyaretleri, kaynak kişilerle görüşme, aile mülakatları gibi uygulamaların da olabildiğince gerçekleştirilmesi öğrencinin gelişimine katkıda bulunacaktır. Kuşkusuz uygulama süreci boyunca öğrencilerin kurumda öngörülen diğer çalışmalara da katkı vermesi uygulamanın bütünlüğü açısından gerekmektedir. 5. UYGULAMADA EĞITSEL DANIŞMANLIK Uygulama sürecinde öngörülen standartlara ulaşılabilmesi için öğrenci, kuruluş danışmanı ve eğitsel danışmanın etkili bir işbirliği içinde çalışması önemlidir. Temelde, öğrencinin kuram-uygulama bütünlüğünü kurabilmesi büyük ölçüde bu etkili işbirliğine bağlıdır. Tüm uygulama derslerinde gerçekleştirilen mesleki yönetim toplantılarında yürütülen çalışmaların eleştirel bir bakış açısı ile değerlendirilmesi, uygulama ortamında öğrencinin mesleki olarak alacağı kararlarda ve atacağı adımlarda sosyal hizmet oryantasyonu ve odağına uygun olarak hareket etmesine yönlendirici etkide bulunur. Bu toplantılara hazırlıklı olarak gelinmesi ve raporların düzenli olarak gözden geçirilmesi danışmanlık sürecinin verimini etkiler. Sosyal hizmette mesleki yönetim, belirli bir danışman tarafından öğrencilerin gereksinimlerine göre öğrenmelerine, bilgi ve becerilerini iyi bir şekilde kullanmalarına ve yeteneklerini geliştirmelerine yardım etme sürecidir. Bu süreçte kendini geliştirme sorumluluğu tümüyle öğrenciye aittir. Eğitsel danışmanın konumu süreci izleme, yönlendirme ve değerlendirmedir. Dolayısıyla öğrencinin eğitsel danışmanlık sürecinden yararlanma düzeyi bireysel gelişimine doğrudan katkıda bulunacaktır. 6. UYGULAMADA KURUM DANIŞMANLIĞI Kurum danışmanlığı sorumluluğunu genellikle öğrencinin uygulama yaptığı kurumda görev yapan sosyal hizmet uzmanları üstlenmektedir. Kurum danışmanları profesyonel konumları nedeniyle öğrencinin uygulamaya oryantasyonu, yapacağı

16 14 uygulamanın planlanması ve başarılı bir biçimde yürütülmesi için çok önemli bir rol üstlenmektedir. Bu bağlamda kurum danışmanlarının uygulama boyunca öğrenci ve eğitsel danışmanlar arasındaki işbirliği ve eşgüdüm büyük önem taşımaktadır. Uygulamalarda kurum danışmanlarından beklentiler şu şekilde sıralanabilir: Hizmet verilen toplum, kuruluş ve sosyal hizmet biriminin etkinlikleri hakkında öğrencilere bilgi vermek, Öğrencileri kurum personeli, hizmetten yararlananlar ve ilgili kişilerle tanıştırmak, Eğitsel danışman ile birlikte öğrenciler için çalışma programını saptamak, Öğrencilere uygun öğrenme ortamı yaratmak Öğrencilerin kurumla ilgili sorunlarının çözümünde yardımcı olmak, Öğrencinin devam durumunu izlemek, Sözleşme koşullarını yerine getirmek, Öğrenciye rol model olmak, Öğrencinin profesyonel gelişimini değerlendirmek, Öğrenciye geribildirim vermek, Uygulama sürecinde saygıya dayalı etkileşimi yaratmak. Kurum danışmanlarının yetişkinlerin öğrenme ilkelerinin farkında olmaları özellikle yaşam deneyimlerinin öğrenmeyi zenginleştirdiğini ve öğrenme motivasyonunu artırdığını göz önünde bulundurmaları uygulama sürecinin verimini artıracaktır. 7. ÖĞRENCİ Uygulama sürecinde genel olarak öğrencilerin sorumluluğu kapsamında olan konular aşağıda belirtilmiştir. Öğrenci; 1. Uygulama yaptığı kurumun kurallarına (çalışma saatleri, kıyafet, ekip çalışması, kurumun kaynaklarını kullanım kuralları, tamamlanması gereken formlar ve raporlar v.b.) uymalıdır. 2. Kurumdan hizmet alanlara ve çalışanlarına saygılı olmalıdır 3. Kurumda yaşanan anlaşmazlıkların ve çatışmaların çözümünde mutlaka kurum ve eğitsel danışmanından yararlanmalıdır.

17 15 4. Kendini değerlendirmeye eleştiriye açık olmalıdır. 5. Öğrenme sitilinin farkında olmalı ve bunu danışmanlarıyla eğitim sürecini maksimize etmek için kullanmalıdır. 6. Eleştirel değerlendirme yeteneğini geliştirmek için farklı yaklaşımları denemeye açık olmalıdır. 7. Eğitim planı geliştirerek öğrenmek istediği bilgileri yazılı olarak ifade etmeli ve hem eğitsel hem de kurum danışmanıyla tartışmalıdır. 8. Alan uygulaması süresince teorik çalışmaları yerine getirmelidir, 9. Eğitsel danışman ve kurum danışmanı ile haftada 1 saat süpervizyon toplantılarına mutlaka aktif olarak katılmalıdır. 10. Uygulamayı eğitsel danışman ve kurum danışmanı ile yaptığı değerlendirme sonucunda sonlandırmalıdır. 8. KAYIT TUTMA Sosyal hizmet uygulamasında kayıt tutma yapılan çalışmaların en önemli unsurlarından biridir. Kayıt tutmanın ne olduğu ve mesleki uygulamalarda ne tür kayıtlara gereksinim duyulduğu bu bölümde ele alınmaktadır. Sosyal Hizmet Uygulamasında Ne Tür Kayıtlar Kullanılır? Sosyal hizmet uzmanının mesleki uygulamalarını yürüttüğü farklı sosyal hizmet alanlarında müracaatçılarıyla yürüttüğü çalışmalara ilişkin mesleki bilgi ve becerilerini aktararak oluşturduğu her türlü dosya, belge, bilgi, rapor ve doküman kayıt tutma olarak tanımlanmaktadır. Uygulamalarda bilgilerin toplanması, analizi ve yorumlanmasından sonra kayıtlara geçirilmesi sosyal hizmet mesleğinde büyük önem taşımaktadır. Kayıtlardan elde edilen bilgiler sosyal hizmet bilgi gövdesi açısından önemli bir kaynaktır. Bu nedenle kayıt işleminin ciddiyetle ele alınması gerekir. Sosyal Hizmet Uygulamalarında Kayıt Ne Tür Amaçlarla Kullanılır? Pratik amaca hizmet eden raporlar müracaatçılara yönelik sosyal hizmet müdahale sürecini tüm uygulamalarıyla kapsamaktadır. Kayıt sisteminin pratik yararı olarak müracaatçılarla ilgili havale sistemi söz konusu olduğunda veya ekip çalışması çerçevesinde farklı profesyonellerin devreye girmesi gerektiğinde yapılan çalışmalara

18 16 dair bilginin paylaşılması olanaklıdır. Öte yandan yönetsel açıdan kayıt sisteminin yeterli ve kapsamlı olması mevcut hizmetlerin değerlendirilmesi ve yeni hizmet politikalarının geliştirilmesine katkıda bulunur. Uygulama dersleri kapsamında öğrencilerin kurumların kayıt sistemlerini öğrenmeleri ve yararlanmaları önemli bir eğitsel beklentidir. Bu bağlamda kayıtlar, öğrencinin eğitiminde önemli bir araç olarak kabul edilir. Uygulama çalışmaları içinde ağırlıklı olarak süreç raporları kullanılır. Süreç raporu sosyal hizmet planlı değişim sürecini kapsar. Çalışmanın başlangıcından itibaren hangi uygulama düzeyinde olursa olsun (mikro, mezzo, makro) benzer bir yol izlenir. Her çalışmanın başından itibaren hizmet almak için başvuranlarla (birey, aile, grup, örgüt ve toplumla) ilişkiye geçilerek süreç başlatılır. Bu mesleki bir süreç olduğu için amacı vardır. Raporun amaç kısmında sorun ve gereksinimler çerçevesinde nasıl bir çalışma planlandığı ifade edilir. Sorun ve gereksinimlerin çözümünün tek görüşme ile sağlanabildiği durumlarda bir tek süreç raporu yazılır. Daha fazla görüşme ve müdahale gerektiren durumlarda ise her aşamanın süreci ayrı ayrı raporlaştırılır. Dolayısıyla bazı durumlarda mesleki müdahale yalnızca bir görüşmeyle sağlanabildiği gibi bazı durumlarda da daha fazla müdahale aşamasının olması daha fazla süreç raporu anlamına gelir. Süreç raporları planlı değişim süreçleri ile ilgili her müdahale düzeyi için yazılabilir buna ilişkin örnekler eklerde yer almıştır. Çalışmanın seyrine göre uygun olabilecek raporlar seçilerek kullanılabilir. SHO417 Sosyal Hizmet Uygulaması I ve SHO418 Sosyal Hizmet Uygulaması II dersleri kapsamında hazırlaması gereken raporlar Tablo 1 de yer almaktadır.

19 17 Tablo 1. SHO417 Sosyal Hizmet Uygulaması I ve SHO418 Sosyal Hizmet Uygulaması II Derslerinde Hazırlaması Gereken Raporlar SHO 417 dersi kapsamında yazılacak raporlar 1) Kurum Tanıtma, İnceleme ve Değerlendirme Raporu 2) Sorun Alanının İnceleme ve Değerlendirme Raporu 3) Haftalık Devam Fişi* 4) Haftalık etkinlik Raporu* 5) Çalışma Planı 6) Uygulamayı Değerlendirme Raporu* SHO 418 dersi kapsamında yazılacak raporlar 7) Çalışma Planı 8) Haftalık Devam Fişi* 9) Çalışma Planı Çerçevesinde Yürütülen Sosyal Hizmet Müdahaleleri İle İlgili Raporlar 10) Uygulamayı Değerlendirme Raporu* SHO 417 ve SHO 418 dersi kapsamında yazılacak olan raporların içerikleri ve anahatları aşağıdaki bölümde yer almaktadır:

20 18 1) Kurum Tanıtma, İnceleme ve Değerlendirme Raporu Kurum Tanıtma, İnceleme ve Değerlendirme Raporu Öğrencinin Adı ve soyadı : Çalıştığı Kurum : Rapor Tarihi : / / Eğitsel danışman : 1- Kurumun tarihçesi, gelişimi. 2- Kurumun kuruluş amacı, sağladığı hizmetler, amacı ve hizmetlere uygunluk. 3- Kurumun amaç ve hizmetlerinin sosyal hizmetlerle ilgisi. Kurumda yerleşmiş bir sosyal hizmet uygulamasının mevcut olup olmadığı, buradaki kişi ve/ veya ailelere mesleki düzeyde hizmet verilip verilmediği. 4- Kurumun fiziksel durumu. 5- Yönetim: a) Kurum yönetiminin nereye bağlı olduğu, b) Kurumun sosyal hizmet uygulamalarına uygun olup olmadığı, c) Kurum yöneticilerinin sosyal hizmetle ilgili programlarını uygulanışında personele yardımcı olup olmadıkları veya böyle bir kapasite ve eğilime sahip bulunup bulunmadıkları. d) Politika-program değişiklikleri yapılıp yapılmadığı. 6- Personel : a) Kurumda meslek sahibi personel ve diğer personelin, varsa gönüllülerin sayısı, özellikleri ve motivasyonları, b) Personelin birbiriyle ilişkileri, hiyerarşik düzen, ekip çalışmalarına yer verilip verilmediği. c) Personel ile ilgili sorunlar. 7- Müracaatçılar : a) Kurumdan hizmet alan ve alabilecek müracaatçıların sayısı, nitelikleri, b) Sorunları ve bunların sosyal hizmet ile ilgisi, c) Sorunların giderilme derecesi ve karşılaşılan güçlükler. 8- Kurumun olanakları (Kurum hizmetlerinin ne şekilde desteklendiği, maddi olanakları; kurumun toplum ve diğer kuruluşlarla ilgisi) 9- Formaliteler: a) Kurumdaki hizmetleri yürütülmesinde izlenen formaliteler. b) Kayıtlar, dosyalama sistemleri. c) Çalışmalarla ilgili istatistikleri, raporlar v.b. Öğrencilerin çalıştıkları sorun alanlarını ve kuruluşları tanımalarına yardımcı olmak amacıyla grup halinde hazırlanacak olan bu rapor, uygulamaların 3. Haftası

21 19 sonunda eğitsel danışmana verilir. Kurum tanıtma raporu ile ilgili olarak ana hat ekte verilmiştir. 2) Sorun Alanını İnceleme ve Değerlendirme Raporu Bu rapor, uygulama yapılan alanı, bu alanda ortaya çıkan ihtiyaç ve sorunları, müracaatçı grubu ve onların özelliklerini içeren bir rapordur. Öğrenci uygulamanın başından itibaren topladığı bilgiler, literatür çalışmaları, gözlemleri ve kaynak kişilerle yaptığı görüşmeler doğrultusunda raporunu hazırlar. Raporun anahattı aşağıda yer almaktadır. SORUN ALANI İNCELEME VE DEĞERLENDİRME RAPORU Öğrencinin Adı ve soyadı : Çalıştığı Kurum : Rapor Tarihi : / / Eğitsel danışman : Hangi Sosyal Hizmet Alanı Olduğu: Verilen Hizmetler Hakkında Bilgi: Müracaatçı Grubun Özellikleri ve İhtiyaçları: Alana İlişkin Mevzuat: Alanda Çalışan Profesyoneller ve Görevleri: Sosyal Hizmet Uzmanının Rol ve Fonksiyonu: Sosyal Hizmete İlişkin Yürütülen Çalışmalar: Değerlendirme: 3) Haftalık Uygulama Devam Fişi Örneği Öğrencilerin uygulamada geçirdiği süre ve bu süreçte yaptığı çalışmalar hakkında özet bilgileri içeren haftalık uygulama devam fişi, kurum danışmanlarına imzalatıldıktan sonra eğitsel danışmanlara teslim edilmesi gereken bir belgedir. Haftalık uygulama devam fişi aşağıdaki örnekte görülmektedir.

22 20 HAFTALIK UYGULAMA DEVAM FİŞİ Ders Yılı: Dönemi: Öğrencinin Adı ve Soyadı: Öğrencinin Numarası: Sınıfı: Uygulama Yaptığı Kurum/Kuruluş: Gün ve Tarih Saat den..kadar Toplam Saat Yapılan İşler Haftalık Toplam Saat:.. Danışmanı: Kurum Tarih:. İmza:

23 21 4) Haftalık Etkinlik Raporu Bu rapor, SHO417 Sosyal Hizmet Uygulaması I ve SHO418 Sosyal Hizmet Uygulaması II dersleri kapsamında yazılır. Raporun içeriğinde öğrencilerin uygulama sürecinde yaptığı tüm faaliyetler yer alır. Haftalık etkinlik raporu öğrenciye ve eğitsel danışmanına uygulama seyrini izleme fırsatı verir. Haftalık etkinlik raporunda, biçim olarak, genelde uygulama yapılan kuruluşun adı, uygulamanın tarihi, öğrencinin adı ve soyadı, eğitsel danışmanın adı ve soyadı, kurum danışmanının adı ve soyadı ve rapor no yazılır, devam fişleriyle birlikte düzenli olarak eğitsel danışmana teslim edilir. 5) Çalışma Planı Alan, kurum inceleme ve değerlendirmeleri sonunda çalıştığı kuruluşu baz alarak öğrenciler aşağıda formatı verilen çalışma planını SHO417 Sosyal Hizmet Uygulaması I dersi kapsamında geliştirir. Çalışma planı dönem sonunda SHO418 Sosyal Hizmet Uygulaması II dersi kapsamında uygulanmak üzere teslim edilir.

24 22 Çalışma Planı Çalışma Yapılan Kurum : Öğrencinin Adı ve Soyadı : Eğitsel Danışman : Kurum Danışmanı : Çalışma Süresi : A-Uygulama Yapılan Kurumun Yapısı ve Niteliği B-Kurumun Hedef Kitlesi C-Hedef Kitlenin Sorunları ve Gereksinimleri (Problem_ İhtiyaç_ Uygulama Düzeyi) Hedef kitlenin ya da hizmet alanların sorunları ve bu sorunların hangi karşılanmayan gereksinimlerle bağlı olduğunun belirlenmesi D-Uygulama Yaklaşımı (Teorik) Sosyal hizmet kuramı ve insan davranışı ve sosyal çevre dersleri ve diğer derslerde anlatılan kuramsal yaklaşımların hangilerinin uygun olduğunun tartışılması, somut olarak nasıl kullanılabileceğinin tanımlanması E-Uygulamanın Planı (Pratik) Belirlediği uygulama düzeylerinde nasıl bir uygulama yapılabileceği planlanır. Her uygulama düzeyinde sosyal hizmet uzmanının eğitim, danışmanlık ve kaynak yönetimi işlevleri göz önüne alınarak planlanır. F-Çalışma Programı Planlanan uygulamalar zaman takvimi, iş paylaşımı, uzmanlık alanları, ekip çalışması ve kuruluşlar arası ilişkilerin belirlenmesi gibi farklı değişkenler ele alınarak düzenlenmesi

25 23 Uygulamaya Hafta İlişkin Amaç ve Kapsam Sorumluluklar Yapılacak Yöntem Görüşmeler Hedefler İşler Uygulamaları (Kişi, gün ve Saat)

26 24 6. Çalışma Planı Çerçevesinde Yürütülen Sosyal Hizmet Müdahaleleri İle İlgili Raporlar Çalışma planı çerçevesinde uygulamada gerçekleştirilen birey ve ailelerle (mikro düzeyde), gruplar ve örgütlerle (mezzo düzeyde), topluluk ve toplumlarla (makro düzeyde) yürütülen uygulamalar süreç raporları olarak yazılacaktır. Yapılan müdahale düzeyi ile ilgili olarak bir grup çalışması ya da bir proje raporu yazılabilir. Bu çalışmaların örnekleri ekte yer almaktadır. Bu çalışmaların tümünde rapor içerikleri benzeri biçimde ele alınacaktır. SÜREÇ RAPORU Kurum : Hizmet alanın adı ve soyadı : Görüşme Tarihi : Görüşme Süresi : Görüşme Sırası : Uygulayıcının adı ve soyadı : Görüşme öncesi ön Bilgi/ ön çalışma : Görüşme amaç : Görüşme süreci : Değerlendirme : Gelecek görüşme için Plan :

27 25 5. Uygulamayı Değerlendirme Raporu Bu rapor bir öz eleştiri niteliği taşımakta olup, öğrencilerin başarılı başarısız yönleri ile kendilerini ve uygulamayı değerlendirmelerini kapsar. Konuyla ilgili ana temalar değerlendirme başlığı altında ele alınmıştır. 9. DEĞERLENDİRME Değerlendirme uygulama çalışmalarının başladığı günden sona erdiği güne kadar devam eden öğrenci, kurum danışmanı ve eğitsel danışmanın ortak olarak paylaştıkları bir süreçtir. Öğrencinin gelişmesi, öğrenme durumu, kuvvetli ve zayıf yönlerinin belirlenmesi sorumlulukları danışmanlarca paylaşılmakla birlikte uygulama notunun verilmesinden eğitsel danışman sorumludur. Eğitsel danışman uygulama notunu verirken mutlaka kurum danışmanının değerlendirmesini de göz önünde bulundurur. Öğrencinin değerlendirilmesinde izlenecek yol aşağıdaki gibidir. Eğitsel danışman dönem sonunda kurum danışmanından, ekte örneği görülen değerlendirme ölçütlerine göre doldurulan Öğrenci Değerlendirme Formları nı alır ve kurum danışmanı ile gerekli görüşmeleri yapar. Ayrıca öğrenci, dönem içindeki çalışmalarını, güçlü ve zayıf yanlarını mesleksel bilgi ve becerileri açısından değerlendiren bir raporu dönem sonunda eğitsel danışmanına verir. Daha sonra sınav döneminde kararlaştırılan bir gün ve saatte eğitsel danışman ile değerlendirme görüşmesi yapılır. Tüm bu değerlendirmeler sonunda bir not verilir. Dönem başında tüm taraflarla yapılan sözleşmede yer alan beklentiler de değerlendirme sürecinin en önemli parçasıdır. Öğrencinin uygulama değerlendirilmesi aşağıdaki ölçütlere göre yapılır. Öğrencinin uygulamayı nasıl yerine getirdiği ve başarısı, Öğrencinin sosyal hizmetin bilgi temelinde yer alan insan gelişimi, sosyal süreçler, planlı değişim süreci, kuramsal yaklaşımları uygulamaya aktarabilmesi, Öğrencinin sahip olduğu, beceri tutum ve davranışları,

28 26 Öğrencinin uygulamadaki mesleksel rolünü kavraması, anlaması veya yerine getirmesi, Öğrencinin kişilerarası ilişkilerdeki yeteneği, kurum, toplum ve meslektaşları ile ilişki kurma ve sürdürmedeki başarısı, Çalıştığı kurumun yönetim fonksiyonları ve toplum içindeki yeri hakkında görüş geliştirebilmesi, Öğrencinin toplum incelemeleri yapmakta, uygun planlar geliştirmede, kaynakları harekete geçirme ve organize etmede ve gelişmeyi değerlendirmede gösterdiği yetenek, Öğrencinin kayıt tutma becerisi ve düzenli kayıt tutmadaki başarısı, Kendini ifade edebilme ve iç görü kazanabilme becerisi Güçlü zayıf yönlerinin farkına varabilme ve bunları geliştirebilme yeteneği Güçlü ve zayıf yönlerini kullanabilme ve kontrol altına alabilme yeteneği Öğrencinin girişimi ve önderliği, Öğrencinin sorumluluk duygusu, Öğrencinin işinde gösterdiği çaba ve ilgi, Kurumdaki çalışma arkadaşlarıyla ilişkisi ve uyumu Kurumdaki çalışmalarla ilgisi Uygulama yaptığı kuruma uyumu ve bütünleşmesi Öğrencinin devamı, Öğrencinin mesleki yönetim sürecinde yararlanması, Sözleşme konuları

29 27 KAYNAKÇA Compton, B. R., Galaway, B. (1979). Social Work Processes. Homewood, Illinois: The Dorsey Press. Erkan, G. (1997). Sosyal Hizmette Mülakat, Ankara. Gibelman, M. (1995). What Social Workers Do. (4th ed.). Washington, DC. NASW Press. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Hizmetler Yüksekokulu (2000). Blok Uygulama I Kılavuzu, Ankara. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Hizmetler Yüksekokulu (2000). Blok Uygulama II Kılavuzu, Ankara. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Hizmetler Yüksekokulu (2002). Uygulama Çalışmalarına İlişkin Yönerge Önerisi Ankara. Horejsi, S. (2008). The Techniques and Guidelines for Social Work Practice (9th ed.). NJ.:Pearson Education Inc. İl, S. (2003). Adli Sosyal Hizmet. Türkiye Klinikleri Psikiyatri Dergisi. Adli Psikiyatri Özel Sayısı, 4(2), Johnson, L.C. (1995). Social Work Practice (5th ed.). Needham Heights, Massachusetts: Paramount Communications Company. Karataş, K. (1999). Sosyal Refah: Kavramsal Boyutu, Gelişimi ve Nitelikleri. In: Koşar N.G., Duyan V. Eds. Yaşam Boyu Sosyal Hizmet (33-43). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Hizmetler Yüksekokulu Yayını No: 004. Miley, K.K., O Melia, M.W. and DuBois, B.L. (2009). Generalist Social Work Practice (6th ed.). Allyn& Bacon. Özdemir, U. (2000). Sosyal Hizmet Uygulamasının Genel Çerçevesi, Toplum ve Sosyal Hizmet, 1, Thompson, N. (2005). Understanding Social Work (2nd ed.). New York, NY: Palgrave MacMillan.

30 28 Zastrow, C. (1995). The Practice of Social Work (5th ed.). Belmont, California: Watsworth, Inc. İnternet Kaynakları (Erişim Tarihi: ) A guide to supervision in social work field education Revised Edition, Nowember 2010 (Erişim Tarihi: ) http: // University of Kentucky College of Socıal Work Fıeld Educatıon Manualfor Students, Agency Fıeld Instructors, and Fıeld Professors Spring, (Erişim Tarihi: )

31 29 EKLER EK 1 HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ İ.İ.B.F. SOSYAL HİZMET BÖLÜMÜ UYGULAMA SÖZLEŞMESİ I * Öğrencinin Adı-Soyadı : Uygulama Dönemi : 2011/2012 Akademik Yılı Dönemi Uygulama Kurumu : Kurum Danışmanı : Eğitsel Danışmanlar : Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Sosyal Hizmet Bölümü SHO 417 Sosyal Hizmet Uygulaması I ve SHO 418 Sosyal Hizmet Uygulaması II Rehberi nde yer alan ilke kararları doğrultusunda uygulama yaparlar. Bölümce belirlenen sorun /hizmet alanlarından birini etraflıca ve derinlemesine incelemeleri, bu alanda hizmet veren bir kuruluşun uygulamalarında belirli bir program çerçevesinde katılımcı gözlemci olarak yer almaları, gerçekleştirilen sosyal hizmet müdahalelerini kuram ve uygulama bütünlüğü çerçevesinde birey, aile, grup, örgüt ve toplumu odak alarak değerlendirmeleri ve böylece sosyal hizmetin bilgi, beceri ve değer temelinde uygulama çerçevesinde kazanımlarını pekiştirmeleri ve zenginleştirmeleri beklenmektedir. Bu amaç doğrultusunda, aşağıda belirtilen öğrenme hedeflerinin ve bu hedeflere ulaşmak amacıyla gerçekleştirilecek etkinliklerin bir yarıyıl süresi içinde (on dört hafta) gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Öğrenme Hedefleri Öğrencilerin sorun alanına ilişkin bilgi sahibi olması 1. Kuruluşa ilişkin genel bilgilerin edinilmesi Yapılacak Etkinlik a. Sorun alanına ilişkin bilgilerin edinilmesi; sorun, sorunun nedenleri, etkileri, sorunla mücadele stratejileri, sorunun önlenmesi konularında kaynak taraması yapıp, konuya ilişkin okumaların yapılması b. Sorun alanına ilişkin sosyal hizmet uygulamalarının gözlemlenmesi ve incelenmesi; yazılı materyallerin taranması, okunması, tartışılması ve özetlenmesi c. Sorun alanında sunulan hizmetlere ilişkin bilgilerin edilmesi; sorun alanında sunulan hizmet politikalarının araştırılması, konuyla bağlantılı okumaların yapılması, uygulama yapılan kurumdaki yetkililer ve diğer yetkililerle görüşülerek detaylı bilgi alınması d. Sorun alanındaki mevzuata ilişkin bilgilerin edinilmesi; alanda kullanılan yasa ve yönetmeliklerin belirlenerek incelenmesi e. Sorun alanına ilişkin bilgilerin Alan Tanıtma Raporu nda analitik bir biçimde ele alınıp tartışılması a. Kurumun amaçları, idari yapısı, personel yapısı ve finansmanı konusunda kurum yetkilileri ile görüşülmesi, kurumdaki mevcut yazılı kaynakların taranması b. Kurumun işbirliği içinde olduğu kurum ve kuruluşların belirlenmesi, bu kurumlar arası ilişkinin nasıl düzenlendiğinin gözlemlenmesi ve yetkililerle görüşülmesi c. Kurumun içinde bulunduğu çevrenin sosyo-ekonomik ve kültürel özelliklerinin öğrenilmesi amacıyla yerel yönetimlerin kaynaklarından yazılı materyallerin incelenmesi, yetkililerle görüşülmesi

32 30 2. Sorun alanında hizmet sunulan müracaatçı sisteminin tanınması ve bu müracaatçı sisteminin nasıl oluştuğunun belirlenmesi 3..kuruluşunun hizmet sunum tarzının öğrenilmesi 4. Öğrencinin, kuruluşunun hizmet sunumu kapsamında sosyal hizmet disiplininin rol ve görevlerinin ne olduğunun ve ne olmasını gerektiğinin bilincinde olması 5..kuruluşunun idari yazışma tekniği ve arşivleme sisteminin öğrenilmesi 7. Öğrencinin uygulama yaptığı kurumun kurallarına uyum sağlaması gerekliliğini kavraması 8. Öğrencinin uygulamayı kavramsallaştırma ve raporlama konusunda beceri geliştirmesi 9. Öğrencinin uygulama süresince yaptığı çalışmaların sosyal hizmet açısından anlam ve önemini kavraması ve kendini tanıması a. Müracaatçı kimliğini belirleme yönünde gözlem yapma, yetkililerle görüşme yapma, mevzuattaki tanımlamaları dikkate alma, araştırma/inceleme çalışmalarında bulunma b. Müracaatçı sisteminin nasıl oluştuğuna ilişkin gözlem yapma, yetkililerle görüşme, konuyla bağlantılı olarak mevzuattaki bilgileri inceleme c. Uygulama toplantılarında bu konunun tartışılması a. Sorun alanına ilişkin olarak kurumda sunulan hizmet tarzlarının belirlenmesi b. Hizmet politikasının ve yardım kaynaklarının neler olduğunun belirlenmesi c. Yardımların kimler tarafından verildiğinin belirlenmesi d. Sunulan hizmetlerde katılımcı gözlemci olarak bulunulması e. Kurumda sunulan hizmetlerin sosyal hizmet disiplini bağlamında gözlemlenmesi f. Sosyal hizmet uygulamalarını kimlerin, nasıl gerçekleştirdiğinin gözlemlenmesi g. Sosyal hizmet yaklaşımıyla yapılması gerekenlerin belirlenmesi h. Sosyal hizmet yaklaşımıyla yapılacak uygulamaların önündeki engellerin neler olduğunun düşünülmesi, konunun makro düzeyde tartışılması i. Kurumlar arası yazışmaların nasıl gerçekleştirildiğinin öğrenilmesi, bu yazışmaların incelenmesi j. Kurum danışmanının gözetiminde farklı yazışma örneklerinin denenmesi a. Öğrencinin Kuruluş çalışma saatlerine hassasiyet göstermesi b. Kuruluşun mevzuatı çerçevesinde öngördüğü kılık kıyafete dikkat etmesi c. Uygun davranış içinde olması a. Uygulama süresi boyunca haftalık uygulama raporu yazılması b. Yoksulluk ve sosyal yardım alanına ilişkin alan tanıtma raporu hazırlanması c. Uygulama süreci sonunda uygulama değerlendirme raporu hazırlanması a. Yaptığı çalışmaları kişisel özellikleri ile ilişkili olarak değerlendirmesi b. Süpervizyon toplantılarına sürekli katılması ve en etkili şekilde yararlanması; toplantılara düşünce ve materyal bakımından hazırlıklı gelmesi *Bu sözleşme örneği Başkent Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Sosyal Hizmet Bölümü uygulama çalışmalarından uyarlanmıştır. Hacettepe Üniversitesi İ.İ.B.F. Sosyal Hizmet Bölümü öğrencisi. in yukarıda yazılı öğrenme hedefleri uyarınca yapması beklenen uygulamayı kuruluşunda..20 tarihinden 20 tarihine kadar haftada üzere gerçekleştirilmesi hususunda tarafımıza düşen görev ve sorumlulukları yerine getirmeyi kabul ederiz. Tarih Kurum Danışmanı Eğitsel Danışman Öğrenci

33 31 Ek 2: HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ İ.İ.B.F. SOSYAL HİZMET BÖLÜMÜ UYGULAMA SÖZLEŞMESİ II Her eğitsel danışman, öğrencileriyle uygulama sürecinin işleyişi ile karşılıklı hak ve sorumluluklara ilişkin konuları içeren bir sözleşme imzalamalıdır. Böyle bir sözleşme aşağıdaki ana ve alt başlıklar çerçevesinde ele alınabilir. I İdari Düzenlemeler -Uygulamanın başlangıç ve bitiş tarihi -Çalışma saatleri (Normal çalışma saatleri yanında, akşam ve hafta sonu çalışma sorumlulukları) -Raporlar teslim tarihi II Çalışma Niteliği İle İlgili Düzenlemeler -Çalışma Plan ve Programı -Çalışma türü -Çalışma yükü III Öğrencinin Kurumundaki Rolüne İlişkin Düzenlemeler - Kurumun (ekibin) bir elemanı olarak öğrenciden beklentileri - Öğrencinin kurumda katılması gereken etkinlikleri IV Eğitsel danışman ve Kurum Danışmanın Sorumluluklarına İlişkin Düzenlemeler A Eğitsel danışmanın Sorumlulukları -Süpervizyon toplantılarının gün ve saatleri -Süpervizyon toplantılarının gündemi -Öğrenciyi değerlendirme ölçütleri -Değerlendirme toplantıları (öğrenci ve kurum danışmanları ile birlikte) B- Kurum Danışmanının Sorumlulukları -Öğrencinin devamını takibi -Uygulama desteği (vaka bulma, bilgilendirme ve yönlendirme vs.) -Öğrencinin değerlendirilmesine katkı verme Bu sözleşmenin işleyişine ilişkin aksaklıklar H.Ü.İ.İ.B.F. Sosyal Hizmet Bölümü Uygulama Koordinatörlüğüne iletilebilir. İMZALAR Kurum Danışmanı Eğitsel Danışman Öğrenci

34 32 Ek 3: Kurum : MÜRACAATÇI ÖNBILGI FORMU Tarih : / / 20. Müracaatçının Kimliği : Adı ve Soyadı : Doğum Yeri ve Yılı : Cinsiyeti : Öğrenim Durumu : Mesleği : Aile Üyelerinin Kimliği Ad ve Soyad Doğum Yeri ve Yılı Cinsiyeti Öğrenim Durumu Mesleği Adres : Ev Adresi : Iş Adresi : Başvuru Tarihi : Başvuru/Havale Nedeni : Başvurunun İlk/Tekrar Olup Olmadığı : Başvuru Biçimi: ( ) Kendi başvurdu ( ) Kurum yetkilisi havale etti. ( ) Diğer (Belirtiniz) Uygulayıcının Adı ve Soyadı : Kurum : :

35 33 Ek 4: Öğrencinin Adı Soyadı : Çalışılan Kurum : Eğitsel Danışman : Rapor Tarihi : I) Grup Tanıtma Raporu GRUBU VE ÜYELERI TANITMA RAPORU 1- KONU-Grubun ana teması hakkında kısa açıklama 2- AMAÇ-Amacı kısa tanımı (Grubun tipi açısından) 3- KURUM-Kurumun, grup için kullanılabilecek kaynakları 4- ÜYELER-Grubun üyeleri kimler?. Genel olarak neden bu üyelerin seçildiği 5- YAPI-Üyelerin gruba alınma kriterleri grubun büyüklüğü, açık veya kapalı oluşu, demografik özelikleri 6- ANLAŞMA-Toplantıların zamanı, süresi, sıklığı 7- ÇEVRE-Fiziki arajmanlar (oda, alan materyal) Mali kaynaklar ve özel arajmanlar (varsa) II) Üye Tanıtma Raporu 1- Üyelerin genel olarak tanımı a) Özgeçmişi b) İçinde bulunduğu sosyal, kültürel ve ekonomik durumu c) Çevre ile ilişkileri 2- Üyenin hangi ihtiyaç ve sorunu nedeniyle gruba alındığı; bu ihtiyaç ve sorunların tanımlanması 3- Grup çalışmasının, kişinin ihtiyaç ve sorunlarının giderilmesinde ne oranda ve hangi yönlerden yardımcı olabileceği 4- Üyenin grubun gelişimine ne şekilde katkıda bulunabileceği Uygulayıcını adı-soyadı: Kurumu :