Kimya Bilim Danışmanlığı Çalıştayı, 29 Ağustos-09 Eylül 2007, Çanakkale.

Transkript

1 İla laç Etken Maddesi Araştırmalar rmaları ve Patent Bilge ŞENER Gazi Üniversit niversitesi esi Eczacılık Fakültesi Farma armakogno ognozi Anabilim Dalı bilge.sener tr.net Kimya Bilim Danışmanlığı Çalıştayı, 29 Ağustos-09 Eylül 2007, Çanakkale.

2 Hedef seçimi HTS Kimya kütüphaneleri Doğal ürünler Kombinatoriyal kimya Aday bileşikler* In vitro Çal alış ışmalar* In vivo Çal alış ışmalar Aday adayı Bileşik ik ik Klinik öncesi çal alış ışmalar -Hayvan Deneyleri -Toksisite -İlaç metabolizması -Kimyasal çalışmalar -Patentler İLA LAÇ Etken Maddesi Araştırma rma ÇALI ALIŞMALARI

3 Biyolojik Biyolojik Çeşitlilik ve İnsan Sağ Sağlığı Doğ Doğanı anın tahribi ve enfeksiyonları enfeksiyonların artması artması Yeni ilaç ilaçlar iç için kaynak Reç Reçeteli ilaç ilaçları ların % 57 si Doğ Doğal kaynaklardan

4 Biyolojik Çeşitlilik itlilik- Araştırmalar Yeni türlerin tayini Fitokimyasal Çal alış ışmalar Biyoaktif bileşiklerin iklerin tespiti Bilim dalları ile bağlant lantı Farmasötikler Nutrasötikler tikler Zirai kimyasallar

5 Tanımlanm mlanmış Biyolojik Kaynaklar Bitkiler Algler Mantarlar Protozoalar Bakteriler Viruslar Böcekler

6 Biyolojik Çeşitlilik ve Ekonomik Değeri Canlılar Dekoratif GENETİK KİMYASALLAR Süs bitkileri Gen ve enzimler Farmasötikler, Zirai kimyasallar ve Kozmetikler

7 Doğal Maddeler Neden Önemlidir? Yeni ilaç geliştirmek Bilinen biyolojik aktiviteler için in yeni bileşikleri ikleri tespit etmek Sentetik maddelere model oluşturmak

8 BİTKİ SEÇİMİ HTS ADAY Etnomedisin Rastgele Hedeflenmiş Bioassay-Yönlendirmeli İzolasyon Kombinatoriyal Kimya In vitro çalışmalar In vivo çalışmalar Medisinal Kimya ADAY BİLEŞİKLER KLİNİK ÖNCESİ ÇALIŞMALAR Hayvan deneyleri Toksisite İlaç metabolizması Formülasyon Patentler FAZ I KLİNİK ÇALIŞMALAR FAZ II FAZ III Farmakovijilans

9 Biyoaktif Doğal Maddeler Potansiyel kaynaklar Bitkiler ve bitki hücre kült ltürleri Mikroorganizmalar Halofilik Deniz Kara Termofilik

10 Biyoaktif Doğal Maddeler Yeni ekstraksiyon metotları Enzimatik ve kimyasal değişiklikler iklikler Ultra High Throughput Screening (UHTS) Sekonder metabolitlerin miktarını arttırmak rmak üzere transjenik bitkiler Dereplikasyon (LC LC-NMR NMR-MS MS) (1 mg)

11 Biyoaktif Bileşiklerin iklerin Tespiti Aday bitki seçimi Mekanizmaya dayalı biyotestler Biyoaktivite Yönlendirmeli İzolasyon Kimyasal yapı tayini Formülasyon Farmakolojik ve Toksikolojik değerlendirme erlendirme

12 Yeni Biyoaktif Bileşikler ikler için in Bitki seçimi Rastgele Hedeflenmiş Taksonomik Kemotaksonomik Etnomedikal

13 TÜRK RKİYE km 2 Avrupa-Asya Asya-Afrika Afrika arasında Üç tarafı denizlerle çevrili Ekoloji Değişik ik iklim koşullar ulları Fitocoğrafya

14 Türkiye Çeşitli Odunlu Bitkiler 3700 endemic (Avrupa 2500) Kült ltür bitkilerinin Genetik merkezi badem, armut, yulaf, pirinç, buğday day, incir, bezelye, fasülye lye, pamuk, soğan an, sarmısak sak, nar, kiraz, vişne Nadir bitkiler Liquidambar orientalis, Dorystoechas hastata

15 Biyolojik Çeşitlili itliliğin in Sürd rdürülebilir Kullanımı İnsan sağlığı İlaçlar lar Bitkisel İlaçlar lar Nutrasötikler tikler Kozmesötikler Fonksiyonel gıdalar Gıda Bütünleyiciler Besin kaynağı Süs bitkileri Genetik materyal Kokular Boyalar Zirai kimyasallar

16 Türkiye Zengin familya, cins ve Tür Familya Cins Tür Avrupa Türk rkiye Genetik merkez Achillea, Allium, Astragalus, Centaurea, Draba, Iris, Salvia, Verbascum

17 Biyolojik Çeşitlili itliliğin in Tahribi Arazi değişiklikleri iklikleri Ormanların n kaybı Büyük şehirlere göç Toprak erozyonu Doğal afetler Yeni ilaçlar ların keşfi

18 Biyolojik kaynakların tespiti Eko sistemlerin in-situ korunması Yaşayabilir türlerin doğal ortamlarda idame ettirilmesi Yatırım yapılması Yatırımların çevresel, ekonomik ve sosyal yarar sağlaması Kamu eğitimi Ulusal strateji ve planların politikalarla bütünleştirilmesi gerekir.

19 IUPAC Tavsiyeleri Çal alıştaylar taylar, uluslar arası kongreler Amsterdam,The Netherlands (March 26, 1999) Belo Horizonte,Brazil (July 11-15,1999) Bangkok, Thailand (Nov.26-28, 1999) Kunming, China (April 6-11, 2001) Antalya, Turkey (Nov.3-8, 2001)

20 Uluslar aras Uluslar arasıişbirliği Eğitim, araştırma ve keşifler Lokal ve bölgesel biyolojik çeşitliliğin tanınması ve Önemi

21 IUPAC website: iupac.chemsoc chemsoc.org/.org/publications publications/pac pac/ CI,, 2002, 24(5), 23-4 Chemical and Engineering News,, 2003, 17,9 FABAD-J. J.Pharm Pharm.Sci Sci , 27(3), Letter to Editor Chemistry in Australia,, 2003, 70, 11 Bioorganicheskaya Khimia,, 2003, 29(4) Biodiversity: Biomolecular Aspects of Biodiversity and Innovative Utilization (Ed Ed. B. SENER), Kluwer Academic/Plenum Publishers, New York (2002) QH 345, B 528 (2003) ISBN iupac.org/.org/publications publications/books books/author author/sener sener.html

22

23 ARAŞTIRMALARIMI TIRMALARIMIZ Türkiye de Bitkiler ile ilgili yayınlar

24 ARAŞTIRMALARIMIZ Biyolojik aktivite tayinleri Tarama Bioassay-Yönlendirmeli İzolasyon Yapı-Etki ilişkileri İzolasyon ve yapı tayini Analitik çal alış ışmalar Fitofarmasötik tik ve Nutrasötiklerin tiklerin Standardizasyonu ve kalite kontrolleri

25 Primer Biyolojik aktivite Tarama Testleri Toksisite (Brine Shrimp) Antimikrobiyal aktivite Bitki gelişimini imini düzenleyici aktivite Herbisidal aktivite

26 Özel Biyolojik Aktivite Tarama Testleri Antiviral aktivite Sitotoksisite, Antitümör aktivite İmm mmün sistemi Uyarıcı aktivite Antimalaryal aktivite Antitüber berküloz aktivite İnsektisidal aktivite

27 BİYOLOJİK AKTİVİTE Bioassay-Yönlendirmeli İzolasyon Antiplatelet aktivite (Fumaria sp.) Antikolinerjic aktivite (Fritillaria imperialis) Antihipertensif aktivite (Veratrum album) Antimalaryal aktivite (Amaryllidaceae) Antinosiseptif etki (Amaryllidaceae) Anti-enflamatuvar aktivite (Paeonia daurica) Antiasetilkolinesteraz aktivite (Amaryllidaceae)

28 Biyoaktif Bileşikler ikler Protopine* Paeonol* Jervine Jervinone, 1-Hydroxy Hydroxy-5,6 5,6- dihydrojervine jervine, O-acetyljervine Imperialine*, Ebeionone Galanthamine, Lycorine*, Crinine, 3-Epihydroxybulbispermine

29 Geofitler Soğanlı, rizomlu ve yumrulu bitki türleri İlkbahar ve sonbaharda çiçek açan Gösterişli çiçekleri olan Ekolojik toleransları fazla Vejetatif yolla üretilmeleri kolay olan, bahçe ve çevre süslemelerinde kullanılan Tıbbi ve besleyici öneme sahip (Fritillaria, Colchicum, Allium, Tulipa, Veratrum, Galanthus, Leucojum, Narcissus, Pancratium, Crocus, Anemone, Eranthis, Paeonia, Cyclamen, Corydalis)

30 Liliaceae Lilium Colchicum Allium Fritillaria Tulipa Veratrum Urginea Ormnithogalum Hyacinthus Bellevalia

31 Fritillaria imperialis 1.06 CH 3 N H HO 0.75 CH 3 H H O H H H H H OH CH IMPERIALINE

32 Antikolinerjik etki Yapı-Etki İli lişkileri IMPERIALINE Imperialinol 3β-Acetoxyimperialine 3β-Propionoxyimperialine 3β-Butyroxyimperialine Fritillaria imperialis

33 JERVINE O CH 3 H CH 3 H H N CH 3 O H CH 3 HO Veratrum album L. ( Liliaceae)

34 Veratrum album OH O CH 3 H CH 3 CH 3 O H H N H H CH 3 HO H 1-Hydroxy-5,6-Dihydrojervine

35 O-ACETYLJERVINE O CH 3 H CH 3 H H N CH 3 O H CH 3 CH 3 COO Veratrum album

36

37 Yapı-Etki İlişkileri JERVINE O-Acetyljervine 1-Hydroxy Hydroxy-5,6 5,6- dihydrojervine Jervinone Veratrum album

38

39

40 Paeonia daurica CO CH 3 O H O CH 3 Paeonol

41 Demans % Alzheimer s Hastalığı Çok tıkal kalı demans Alkolizm 6-11 Psödodemans 7-12 Serebral kütle lezyonları 2-4

42 Alzheimer s Hastalığı Dünyada ABD Türkiye Vakalar Vakaların % 10 u 65 yaş üzeri ABD No.4 (kalp, kanser ve felç)

43 Alzheimer s Hastalığı Kronik nörodejeneratif hastalık Fonksiyonlarda azalma Hafıza kaybı Davranış ve fonksiyon bozukluğu

44 Alzheimer s Hastalığı ığının Nedenleri Beyinde β-amiloid plakların teşekk ekkülü (7-hidroksikolesterol hidroksikolesterol) Apolipoprotein E içeren plakların artması Beyinde kolinerjik sinyallerin bozukluğu Asetilkolin düzeyinin azalması Butirilkolinesteraz miktarının n artması Prolilendopeptidaz miktarının n artması

45 Alzheimer s Disease (AD) Research indicates that 1% of the population aged has severe AD, increasing to 7%of those aged and to 25% of those 85 or older The annual cost of caring for individuals with AD and related dementias in institutional and community settings was estimated between $24 - $48 billion for direct costs alone and is probably higher today

46 Alzheimer s Disease (AD) A degenerative neurological disorder characterized by senile plaques containing amyloid β protein and loss of cholinergic neuromediators in the brain Dropping of acetylcholine (ACh) level in hippocampus and cortex in the brain

47 Alzheimer s Disease (AD) Inhibition of acetylcholinesterase (AChE), the enzyme responsible for hydrolysis of ACh at the cholinergic synapse, is currently the most established approach to treating AD

48 Alzheimer s Disease (AD) Oxidative stress, caused by reactive oxygen species (ROS), is known to be oxidation of biomolecules leading to cellular damage Oxidative stress is associated with the pathogenesis of AD and cellular characteristics of this disease are either cause or effect of oxidative stress

49 Alzheimer s Disease (AD) Oxidative stress, an early event in AD, may play a key pathogenic role in the disease Therefore, these data suggest that high dietary or supplemental consumption of antioxidants in people may reduce the risk of AD

50 Alzheimer s Hastlığı ığının Tedavisi Asetilkolinesteraz inhibitörleri Kolinerjik geçişin in etkinliğini ini arttırmak rmak Asetilkolin in in hidrolizini önlemek

51 ASETİLKOL LKOLİNESTERAZ İNH NHİBİTÖRLER RLERİ (AChEI AChEI) İla laçlar lar Physostigmine (Synapton ) Tacrine (Cognex ) Rivastigmine (Exelon ) Donepezil (Aricept ) Galanthamine (Reminyl ) Doğal kaynaklar Huperzia serrata Thunb. Huperzin A, Huperazon Salvia sp. Corydalis ternata Evodia rutaecarpa Buxus sp. Reniera sarai (Sponge) Fusarium tricinctum (Microorganism)

52 Amaryllidaceae Galanthus Narcissus Leucojum Pancratium Sternbergia türleri

53 Pancratium maritimum L.

54 Leucojum aestivum L.

55

56 Galanthus ikariae L.

57 Narcissus tazetta ssp. tazetta L.

58 Değiştirilmi tirilmiş EllmanMetodu Metodu(In vitro, spektrofotometrik,, 412 nm) vitro O + Asetilkolinesteraz + (CH3)3-N-CH2-CH2-S-C-CH3 (CH3)3-N-CH2-CH2-SH+ CH3-C (Asetilkolin Asetilkolin) COO - COO - O 2 N NO 2 (Tiyokolin Tiyokolin) O OH COO - O 2 N + S - (Renkli anyon) S S (DTNB) + (CH3)3-N-CH2-CH2-S-S COO - NO 2

59 BAZI AMARYLLIDACEAE BİTKİLERİNİN N TARANMASI Türler Kodu İnhibisyon (%) (1 mg/ml) Galanthus elwesii GE 73.18± G. ikariae GI 75.56± Narcissus tazetta subsp. NT 46.62±0.77 tazetta Leucojum aestivum LA 34.39±0.72 Pancratium maritimum PM 30.42±0.85 p>0.05: -, p<0.05: +, p<0.01: ++, p<0.001: +++ (Standart: Galanthamine (1 mg/ml)

60 Galanthus ikariae L. Biyoaktivite Yönlendirmeli İzolasyon Galanthus ikariae (GI) Kuru materyal (Soğan) 1. Etanol ile perkolasyon 2. Vakumda yoğunlaştırma 3. % 5 HCl (ph=3) ile asitlendirme 4. Süzme Bakiye Sulu-asitli faz 1. % 25 NH4OH (ph=8) 2. CHCl 3 3. Na 2 SO 4 4. Vakumda yoğunlaştırma G-1 (Beyaz toz) G. ikariae-alkaloit ekstresi (GI-AE, 1.13 g, % 0.56)

61 Galanthus ikariae den Aktif Bileşiklerin iklerin İzolasyonu GI-AE 1.Kolon Kromatografisi ( 1 g) Elüsyon CHCl 3 : MeOH (98:2,95:5,90:10,85:15) 2. İTK ile kontrol Fr ( mg) (-) Fr ( mg) (-) (+) Prep. İTK (CHCl3:MeOH/ 9:1) Fr ( mg) G-2 G-3 Fr ( mg) (+) CHCl3 (+) Kristallendirme G-5 G-4 Fr CHCl3:MeOH (1:1) G-6 ( mg)

62 Galanthus ikariae LYCORINE IC µm

63 Galanthus ikariae 3-Epi-Hydroxybulbispermine

64 Galanthus ikariae (-)-Crinine

65 Galanthus ikariae (G-4) Galanthamine (G-4) OH O N CH 3 IC µm CH 3 O

66 Galanthus ikariae 2-Demethoxymontanine (G-6) H O H O H O H N

67 Narcissus tazetta subsp. tazetta (NT) Biyoaktiviteye dayalıizolasyon Kuru materyal (Soğan) 1. Etanol ile perkolasyon 2. Vakumda yoğunlaştırma 3. % 5 HCl (ph=3) ile asitlendirme 4. Süzme Bakiye Sulu alkollü faz 1. % 25 NH 4 OH ile alkalilendirme 2. CHCl 3 ile ekstraksiyon 3. Anhidr Na 2 SO 4 ile kurutma 4. Süzme N-1 N. tazetta subsp. tazetta-alkaloit Ekstresi NT-AE (1.34 g, 0.38 %)

68 Narcissus tazetta subsp. tazetta (NT) dan Biyoaktif Bileşiklerin iklerin İzolasyonu NT-AE Kolon Kromatografisi ( 1 g) CHCl 3 :MeOH ile elüsyon (98:2, 95:5, 92:8, 90:10, 85:15) İTK ile kontrol Fr. 1-9 (100.8 mg) Fr ( mg) (-) (-) Kolon kromatografisi Prep. İTK CHCl 3 :MeOH (9:1) N-2 Fr ( mg) (+) N-3 Fr ( mg) N-4 (+) N-5 CHCl 3 Fr ( mg) (-) dan kristallendirme

69 Narcissus tazetta ssp. tazetta L. TAZETTINE

70 Narcissus tazetta ssp. tazetta N-nor-Galanthamine (N-3) OH O NH CH 3 O

71 GI-AE ve NT-AE den Elde Edilen Alkaloitlerin Asetilkolinesteraz ıinhibe nhibe Edici Aktiviteleri Alkaloitler İnhibisyon (%) (1 mg/ml)) Lycorine 43.69±0.27 Tazettine 36.34±0.65 Crinine 26.53±0.66 Galanthamine 48.00± Epi-OH-bulbispermine 30.18± Demethoxymontanine 31.84±0.29 N-Nor-galanthamine 34.09±0.25 Haemanthamine 20.8±0.49 Galanthamine (Std.) 48.80±0.36 p>0.05: -, p<0.05: +, p<0.01: ++, p<0.001: +++

72 Antimalaryal Aktivite IC 50 Lycorine M Galanthamine M Chloroquine M Mefloquine M

73 Antiasetilkolinesteraz Aktivite % Inh.(1mg/ml) Fumaria judaica 96.47± F. capreolata 96.89± F. vaillantii 94.23± F.macrocarpa 93.43± F.densiflora 93.42± F.asepala 91.99±

74 Antiasetilkolinesteraz Aktivite % Inh. (1mg/ml) F.petterii ssp.petterii 90.92± F.cilicica 88.03± F.parviflora 87.02± F.kralikii 84.98± Corydalis solida ssp.solida 89.32±

75 Antiasetilkolinesteraz alkaloitler Canadine 56.75± Bulbocapnine 65.23± Protopine 80.53± Ophiocarpine-N-oxide 81.40± Berberine 84.97± ß-Allocryptopine 56.75± Ophiocarpine 92.97± Galanthamine 48.80±0.36

76 Fumaria officinalis o o o N CH 3 o o PROTOPINE

77 Corydalis solida ssp. solida o o o N CH 3 o o PROTOPINE

78 PROTOPINE Biyolojik aktivite: Spazmolitik Antikolinerjik Antiaritmik Antibakteriyal GABA-ergic ANTIPLATELET Antikolinesteraz Geleneksel kullanım: Amfokoleretik Spazmolitik Monograf: German Commission E

79 O O N OCH 3 Berberine OCH 3

80 O O N HO OCH 3 OCH 3 Ophiocarpine

81 O O N O - HO OCH 3 OCH 3 Ophiocarpine-N-oxide

82

83 PATENT BULUŞ BELGESİ Ürün veya buluş sahibine, icat ettiği ürünün satışı, pazarlanması, çoğaltılması, bir benzerinin üretilmesi gibi alanlarda ayrıcalıklar getiren resmi bir belge ve ünvandır. Yeni bir ürüne patent vermek genellikle ülkeler arası kimi uzlaşmaları da gözeten, hükümet kuruluşlarının ya da özerk düzenleyicilerin görevidir. Koşullar, pazardan pazara değişmekle birlikte bir ürün adına patent alınabilmesi için; bir yenilik, eski olandan bariz bir farklılık barındırmalı ve patenti ilgilendiren konuda uzman birinin gözünde sıradan bir düzenlemeden daha fazla özelliğe sahip olmalıdır.

84 PATENT Türkiye'de ve dünyada yeni olma, Sanayiye uygulanabilme, Tekniğin bilinen durumunu aşma kriterlerine uygun olan buluşların sahiplerine belirli bir süre boyunca (genellikle 20 yıl), buluş konusu ürünü üretme ve pazarlama hakkının tanınmasıdır.

85 Türkiye de PATENT En yaygın patent şekli, belirli bir süre dahilinde, patentli ürünle aynı yapıda başka bir ürünün üretilmesinin tamamen kısıtlanması, ya da tümüyle patent sahibinin onayına bırakılmasıdır. Türkiye'de patent verme yetkisi, Türk Patent Enstitüsü ne aittir.

86 Patent belgesi sahibi üçüncü kişilerin üretmesini, satmasını, kullanmasını veya ithal etmesini ya da bu amaçlar için kişisel ihtiyaçtan başka herhangi bir nedenle elde bulundurmasını engelleme hakkında sahip olur. lisans anlaşmaları yoluyla iç ya da dış piyasalarda değişik şekillerde pazarlayarak gelir elde edebilir. kendi pazar alanında kimseye lisans vermeyerek tek kaynak (tek üretici) olma ve rakiplerinin pazar hacmini daraltma şansına sahip olur.

87 Patent Başvuru Sistemleri Ulusal Patent Başvurusu (Türkiye'de geçerli), Herhangi bir yabancı ülkede yapılacak yerel patent başvurusu Avrupa Patenti Başvurusu (En fazla 29 Avrupa ülkesine yönlendirilebilir) Uluslararası Patent Başvurusu (100'den fazla üye ülkeye yönlendirilebilir)

88 Patent Takibi Patent Takibi yapılmasının girişimcilere sunacağı başlıca avantajlar: Yerli veya yabancı rakiplerinin sahip olduğu teknolojinin izlenmesi Faaliyet alanındaki son teknolojik gelişmelerin tespiti İthal edilmesi düşünülen teknolojilerin ayrıntılı irdelenebilmesi imkanı

89 Patent Hakkına Tecavüz Patent sahibinin izni olmaksızın buluş konusu ürünü kısmen veya tamamen üretme sonucu taklit etmek, Kısmen veya tamamen taklit suretiyle meydana getirildiğini bildiği veya bilmesi gerektiği halde, tecavüz yoluyla üretilen ürünleri satmak, dağıtmak veya başka bir şekilde ticaret alanına çıkarmak veya bu amaçlar için ithal etmek veya ticari amaçla elde bulundurmak ile uygulamaya koyma suretiyle kullanmak, Patent sahibinin izni olmaksızın buluş konusu usulü kullanmak veya buluş konusu usulle doğrudan doğruya elde edilen ürünleri satmak, dağıtmak veya başka bir şekilde ticaret alanına çıkarmak veya bu amaçlar için elde bulundurmak, Patent sahibi tarafından sözleşmeye dayalı lisans veya zorunlu lisans verilmiş hakları izinsiz genişletmek veya bu hakları üçüncü kişilere devir etmek, Belirtilen fillere iştirak veya yardım ile bunları teşvik etmek veya hangi şekil ve şartlarda olursa olsun bu fillerin yapılmasını kolaylaştırmak, Kendisinde bulunan veya haksız olarak üretilen veya ticaret alanına çıkarılan eşyanın nereden alındığını veya nasıl sağlandığını bildirmekten kaçınmak.

90 Patent ile Korunamayacak Buluş Konuları Keşifler, bilimsel teoriler, matematiksel metotlar Zihni, ticari veya oyun faaliyetlerine ilişkin plan, usul ve kurallar Edebiyat ve sanat eserleri, bilim eserleri, estetik niteliği olan yaratmalar Bilginin derlenmesi, düzenlenmesi, sunulması ve iletilmesi ile ilgili teknik yönü bulunmayan usuller İnsan veya hayvan vücuduna uygulanacak cerrahi ve tedavi usulleri ile insan, hayvan vücudu ile ilgili teşhis usulleri

91 Patent Başvurusu için Gerekli Belgeler Başvuru dilekçesi Buluş konusunu açıklayan tarifname Patentle korunması istenilen buluşun unsur veya unsurlarını kapsayan istem veya istemler Tarifnamede, istem veya istemlerde atıf yapılan resimler Özet

92 Küçük Patent Faydalı Model Türkiye'de ve dünyada -yeni olan ve - sanayiye uygulanabilen buluşlar ların sahiplerine belirli bir süre (10 yıl), bu buluş konusu ürünü üretme ve pazarlama hakkının n tanınmas nmasıdır. Patent başvurularında geçerli olan tüm kurallar faydalı model başvurularında da geçerlidir. Patent başvuruları ile faydalı model başvurularını birbirinden ayıran özellikler: Faydalı Model başvurularının, patent başvurularının aksine başvuru sahibi ya da üçüncü bir kişi özellikle talep etmediği sürece "tekniğin bilinen durumu" ile ilgili ARAŞTIRMA'ya veya ESAS İNCELEME'ye tabi tutulmaması (bu nedenle patent başvurularını aksine oldukça kısa süre (12-15 ay) içerisinde sonuçlanmakta ve tescil aşamasına kadar doğan masraflar, patent başvurusu halinde karşılaşılan masraflardan daha az olmaktadır) Koruma süresinin 10 yıl olması Yeni geliştirilen yöntemler için faydalı model başvurusunda bulunulamaması, Patent başvurularında aranan "buluş basamağı" şartının faydalı model başvurularında aranmaması

93 Bir buluşun un faydalı model belgesi verilerek korunabilmesi için in taşı şımas ması gereken nitelikler: Yenilik: Faydalı model belgesi başvurusuna konu olan buluş başvuru tarihinden önce, Türkiye içinde veya dünyada herkesin ulaşabileceği şekilde yazılı olarak veya bir başka yolla açıklanmış ya da ülke çapında kullanılmış ise, yeni değildir. Faydalı model belgesi başvurusu tarihinden önce, Türkiye'de yapılmış olan patent ya da faydalı model belgesi başvuruları, faydalı model belgesi başvurusu tarihinden sonra yayınlanmış olsalar dahi, başvuru konusu buluşun yeniliğini ortadan kaldırır. Sanayiye uygulanabilir olma: Buluş, tarım dahil, sanayinin herhangi bir dalında üretilebilir veya kullanılabilir nitelikte ise, sanayiye uygulanabilir olduğu kabul edilir.

94 Faydalı modelden doğan hakkın kapsamı: Faydalı model hakkı sahibi, buluşun yeri, teknoloji alanı ve ürünlerin ithal veya yerli üretim olup olmadığı konusunda herhangi bir ayrım yapmaksızın faydalı model hakkından yararlanır. Faydalı model sahibinin, üçüncü kişiler tarafından izinsiz olarak faydalı model konusu ürünün üretilmesi, satılması, kullanılması veya ithal edilmesi veya bu amaçlar için kişisel ihtiyaçtan başka herhangi bir nedenle elde bulundurulmasını önleme hakkı vardır. Faydalı model isteme hakkı: Faydalı model isteme hakkı, buluşu yapana veya onun haleflerine ait olup, başkalarına devri mümkündür. Buluş birden çok kişi tarafından birlikte gerçekleştirilmişse, faydalı model isteme hakkı, taraflar başka türlü kararlaştırmamışsa, bunlara müştereken ait olur. Aynı buluş birbirinden bağımsız birden çok kişi tarafından aynı zamanda gerçekleştirilmişse, faydalı model isteme hakkı, daha önce başvuru yapana veya diğerine göre rüçhan hakkı olana aittir. Faydalı model almak için ilk başvuran kişi, aksi sabit oluncaya kadar faydalı model isteme hakkının sahibidir.

95 Türk Patent Enstitüsü'ne yapılacak Faydalı Model başvurusu için gerekli bilgi ve belgeler 1) Başvuru sahibi veya sahipleri ile ilgili bilgiler (Adı,soyadı,uyruğu, posta kodu, telefon numarası, faks numarası, ülkesi) 2) Rüçhan hakkı talep ediliyorsa,ilk başvuruya ait bilgiler (Rüçhan ülkesi,tarihi ve numarası) 3) Buluş sahibi ile ilgili bilgiler (Adı,soyadı,uyruğu,adresi) 4) Buluş başlığı (Buluşu kısa bir şekilde tanımlar ve marka niteliğindeki terimleri kapsamaz. Tercihen 2-7 sözcükten oluşur)

96 5) Tarifname: Buluş konusunu en iyi şekilde eksiksiz olarak açıklayan bir metin olmalıdır. Buluşun uygulanabilmesini sağlayacak nitelikte açık ve yeterli yazılır. Buluşun ilgili olduğu teknik konuyu belirler. Buluşun anlaşılması için benzerleri ayrıntılı olarak verilir ve korunması istenen yeni buluş ile diğerlerinin farklarını karşılaştırma yapmayı sağlayacak şekilde açıklanır. -Buluşun çözümünü amaçladığı teknik problemler: Buluşun hangi teknik problemleri çözümünü amaçladığı açıklanır. -Resimlerin açıklanması: Var ise resimlerin her birinin kısa tanımı yapılır, resimlerde yer alan parçaların tümünün numaraları ve tanımları açıklanır. -Buluşun açıklaması: Var ise resimlerden yararlanarak buluş açıklanır. Bu kısımda buluş hiçbir şüpheye yer vermeyecek şekilde ayrıntılı olarak açıklanır. Buluşun getirdiği yenilik ve avantajlar ifade edilir ve konu hakkında bilgili bir kişi tarafından buluşun uygunlanması mümkün hale gelecek şekilde tüm ayrıntılara yer verilir. -Buluşun sanayiye uygulanma biçimi hakkında bilgi verilir.

97 6) Patentle korunması istenilen buluşun unsur veya unsurlarını kapsayan istem veya istemler: Başvuru bir veya birden fazla istemi içerebilir. İstemler buluşun özü göz önünde tutularak buluş özelliklerini ve ayrıntılı belirtecek sayıda yazılır. 7) Tarifnamede,istem veya istemlerde atıf yapılan resimler: Buluş konusu makine, cihaz, ürün veya yöntemin tarifnamede açıklanması resimleri gerektiriyorsa, resimler aşağıda belirtildiği şekilde düzenlenir. -Akışşemaları ve diyagramlar resim olarak kabul edilir. -Resimler yazılı kısım içermez, istisnai olarak ve kaçınılmaz olduğunda su, buhar, açık, kapalı, AB kesiti gibi tek bir sözcük yada sözcükler; elektrik devreleri ve blok şemaları ya da akışşeması diyagramları durumunda da anlaşılmayı sağlamak açısından gerekli olan birkaç sözcük içerebilir. -Şekiller ile önemli kısım ve parçalar tarifnamede anlatım sırasın göre numaralandırılır. -Resimler, sabit siyah, yeterince yoğun ve koyu, muntazam biçimde yapılır ve renk kullanılmaz. Aynı resim sayfası birkaçşekil içerebilir. 8) Özet: Sadece teknik bilgi verme amacına hizmet eder. Tarifname, talepler ve eğer varsa resimlerde bulunan özelliklerin özüdür. Buluşu en iyi karakterize eden bölümdür.

98 TEŞEKKÜRLERİMLE