Akciğer Radyografisi Normal Saptanan Hemoptizili Olgularda Fiberoptik Bronkoskopi ve Yüksek Rezolüsyonlu Bilgisayarlı Tomografinin Tanıdaki Değeri #

Transkript

1 Akciğer Radyografisi Normal Saptanan Hemoptizili Olgularda Fiberoptik Bronkoskopi ve Yüksek Rezolüsyonlu Bilgisayarlı Tomografinin Tanıdaki Değeri # Abdurrahman ŞENYİĞİT*, Hasan BAYRAM*, Emir ASAN*, Yaşar BUKTE**, Füsun TOPÇU* * Dicle Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı, ** Dicle Üniversitesi Tıp Fakültesi Radyodiagnostik Anabilim Dalı, DİYARBAKIR # European Respiratory Society yıllık kongresinde sunulmuştur (9-13 Ekim 1999, MADRİD). ÖZET Hemoptizi, çeşitli hastalıklarda ortaya çıkan ve sık rastlanan bir semptomdur. Teşhiste akciğer radyografisi ilk basamağı teşkil etmesine rağmen başta bronşektazi olmak üzere değişik hastalıkların normal göğüs radyografisine sahip olabilecekleri bilinmektedir. Çalışmamızda kliniğimizde hemoptizi tetkiki amacıyla yatırılan ve standart akciğer radyografileri normal olan 82 hastada (61 i erkek, 21 i kadın) fiberoptik bronkoskopi (FOB) ve yüksek rezolüsyonlu-bt (YRBT) nin tanıdaki değerlerini prospektif olarak araştırmayı planladık. Otuz olguya her iki tetkike rağmen tanı konamadı. Olguların 2 sinde hem YRBT hem de FOB ta bronş karsinomu saptanırken, 1 olguda trakea tümörü ve 2 olguda ise akciğer tümörü bulguları sadece FOB ta tespit edildi. Yine YRBT de saptanmadığı halde 2 olguda FOB ta endobronşiyal tüberküloz (EBTB) tespit edildi. Ayrıca YRBT de, 36 olguda bronşektazi belirlendi. Bu olguların sadece 6 sında FOB ta bronşektazik değişiklikler saptandı. Bunlar dışında 9 olguda YRBT de geçirilmiş tüberküloza (TB) bağlı apikal sekel fibrotik lezyonlar tespit edildi. Apikal fibrotik lezyonlar ve bronşektazi saptanmasında YRBT nin FOB tan üstün olduğu ve aralarında anlamlı farklılık olduğu belirlendi (sırasıyla p< 0.01 ve p< 0.001) Sonuçta, bronşektazi ve TB sekellerinin normal göğüs radyografisine sahip hemoptizili olgularda esas etyolojik faktörler olduğu ve bu iki hastalığın saptanmasında YRBT nin üstünlük arz etmesine karşın farklı hastalıklardaki diagnostik değerlerinden dolayı hemoptizili olgularda hem YRBT hem de FOB un başvurulması gereken işlemler olduğu kanaatine varıldı. ANAHTAR KELİMELER: Hemoptizi, YRBT, FOB SUMMARY THE VALUE OF FIBEROPTIC BRONCHOSCOPY AND HIGH-RESOLUTION CT IN INVESTIGATING HEMOPTYSIS OF PATIENTS WITH NORMAL CHEST X-RAY Hemoptysis is a common clinical symptom seen in a number of pathologies. Although a chest radiography constitutes the first step for investigating these patients, it is known that several lung pathologies including bronchiectasis may present a normal chest radiogram. We have retrospectively investigated the diagnostic value of high-resolution CT (HRCT) and fiberoptic bronchoscopy (FOB) in 82 cases (male= 61, female= 21) who had hemoptysis and presented a normal chest x-ray. The diagnosis could not be established by both methods in 30 cases. Both HRCT and FOB demonstrated bronchial carcinoma in two cases, 123

2 Şenyiğit A, Bayram H, Asan E, Bukte Y, Topçu F. whereas only FOB showed tracheal neoplasm in one case, lung tumour in two cases and endobronchial tuberculosis (EBTB) in two cases. HRCT showed bronchiectasis in 36 cases, in contrast, only six of these subjects had an FOB indicating bronchiectatic changes. HRCT also indicated apical fibrotic changes resulted from previous tuberculosis (TB). Statistical analysis have demonstrated that HRCT was superior to FOB in verifying apical fibrotic changes (p< 0.01) and bronchiectasis (p< 0.001). These studies demonstrated that bronchiectasis and TB sequels were main etiologic factors in hemoptysis of our study subjects presented normal chest radiographs and that although HRCT found to be better, both HRCT and FOB were helpful diagnostic tools in investigating such patients. KEY WORDS: Hemoptysis, HRCT, FOB GİRİŞ Hemoptizi, birçok akciğer hastalığında ortaya çıkan bir semptomdur (1) yaş arası hemoptizili olgularda bronş karsinomunun en sık saptanan etyolojik faktör olduğu ve yine bu yaş grubunda özellikle sigara içenlerde malignite riskinin daha yüksek olduğu bildirilmiştir (2). Özellikle standart akciğer radyografisinde akciğer kanserine ait şüpheli lezyonlar saptanan olgularda tam bir değerlendirme şarttır (3). Ancak, hemoptizili ve normal göğüs radyografisine sahip olgularda kanser riskinin ne derece olduğu ve bu olgularda bronkoskopinin yapılıp yapılmaması konusunda tartışma vardır (4). Bu olgularda kanama yerinin saptanmasında birçok farklı metod kullanılabilmektedir. FOB un bu endikasyonda anjiyografiden bile daha üstün olduğu ve özellikle cerrahi işlemde yol gösterici olması için kanamanın yerinin saptanması için yapılması önerilmektedir (4,5). Bu işlem hemoptizili olguların %10-30 unda akciğer kanserini ekarte etmek için de yapılmaktadır (3). Çeşitli çalışmalarda YRBT nin hemoptizili olguların değerlendirilmesinde yararlı bilgiler sağladığı ve hemoptizili olguların değerlendirilmesi için bronkoskopiden önce yapılması gerektiği bildirilmiştir (6). Ayrıca farklı dansitelerin saptanmasında YRBT nin standart akciğer radyografisine göre kat daha sensitif olduğu saptanmıştır (7). Biz de bu çalışmamızda akciğer radyografisi normal saptanan olgularda YRBT ve FOB un tanıdaki değerini araştırmayı ve bunları karşılaştırmayı amaçladık. GEREÇ ve YÖNTEM Ocak-1996 ve Aralık-1998 tarihleri arasında Dicle Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları Servisi nde hemoptizi nedeniyle yatırılarak tetkik edilen ve standart akciğer radyografilerinde patolojik görünüm saptanmayan 92 hasta prospektif olarak çalışmaya alındı. Ancak 10 hasta kontrole gelmediği için çalışmadan çıkarıldı. Her iki tetkikle tanı konamayan 30 olgu dışındaki 52 olgu detaylıca irdelendi. Olguların tümünde yaş ve sigara içme anamnezi not edildi. Masif hemoptizili 4 olgu hariç olguların tümüne hastaneye yatıştan sonraki ilk 7 gün içinde FOB uygulanıp YRBT çekildi. Bu 4 olguya ise kanama kontrolü sağlandıktan sonra FOB uygulandı (Ortalama 9.4 günde). FOB esnasında alınan materyallerin sonuçları tüm olgularda kaydedildiği gibi FOB esnasında saptanan tüm patolojik görünümler de ayrıca not edildi. Yine FOB esnasında alınan materyaller mikrobiyolojik ve patolojik incelemeye gönderildi. Hemoptizi atağı saptanmayan olgularda 6 ayda bir standart akciğer radyografisi ve BT tekrarlanırken hemoptizi tarif eden olgularda FOB dahil bu tetkikler hemen tekrarlandı. YRBT çekimlerinde Toshiba 600S ve Toshiba X vision GX scanneri kullanıldı. Taramalar kontrast madde kullanılmadan diyafragmadan akciğerin apekslerine kadar yapıldı. YRBT çekiminde akciğer apekslerinden diyafragmaya kadar 1.5 mm lik ince dilimlerle 10 mm aralıklı kesitler alındı. YRBT de karsinomlarda bilinen klasik tanı kriterleri dışında bronşektazi için kendine eşlik eden pulmoner arterden daha büyük genişlemiş distal hava yolu saptanması, taşlı yüzük görünümü ve bronşların gittikçe incelen yapılarının kaybolması yani akciğer periferinde bronşların görülmesi (8), inaktif TB için ilgili segmentte fibrokalsifik lezyonların saptanması, dağılmış asiner nodüller veya parankimal kavitasyon -cidarı kalın- saptanmaması gibi kriterleri yanında yine inaktif TB tanısı için balgam yayma ve kültürlerinin negatif saptanması (3 er defa) kriteri de arandı. Tüm filmler 2 radyolog tarafından birbirinden bağımsız olarak değerlendirildi. Ancak sonuca konsensusla varıldı. 124

3 Akciğer Radyografisi Normal Saptanan Hemoptizili Olgularda Fiberoptik Bronkoskopi ve Yüksek Rezolüsyonlu Bilgisayarlı Tomografinin Tanıdaki Değeri FOB ta bronşektazi tanısı konurken, hastalığın YRBT ile doğrulanması ve ilgili segmentlerde mukozal hiperemi, ödem, destrüksiyon vb. görünümleri arandı. FOB uygulamasında Olympus BF type 1T 30 marka fleksibl fiberoptik bronkoskop kullanıldı. Tanıya varmada iki tetkik arasındaki ilişki karşılaştırıldı. İstatistiksel Analiz: Tüm sonuçlar bağımlı örneklerde Chi-square testi ile değerlendirildi ve p< 0.05 anlamlı kabul edildi. SONUÇLAR Çalışmaya alınan 82 olgunun 61 inin erkek, 21 inin kadın olduğu saptandı. Yaş ortalaması kadınlarda 33.2 ± 11.8, erkeklerde ise 45.7 ± 15.8 olarak hesaplandı. Sigara içme anamnezi akciğer kanserli olgularda 81 ± 27.4, diğer olgularda ise 7.7 ± 13.4 paket yılı olarak hesaplandı. Hem YRBT, hem de FOB ile sadece 92 olgudan 52 sinde (%63) tanı konulabildiği ve bu olguların 4 üne bronş karsinomu, 1 ine trakea tümörü, 2 sine EBTB, 36 sına bronşektazi, 9 una ise inaktif akciğer tüberkülozu tanısı kondu. YRBT nin %57, FOB un ise %16 oranında diagnostik değere sahip olduğu tespit edildi. YRBT de en fazla sıklıkla 36 olguda bronşektazi saptandı. Ancak bu olguların sadece 6 sında FOB ta ilgili segmentten hemorajik sekresyon geldiği ve bronşta hafif derecede hiperemi, ödem ve destrüksiyon olduğu görüldü. Yine 9 olguda YRBT de apikal fibrotik lezyon (7 olguda bilateral, 2 olguda unilateral) saptanmasına karşın FOB ta ilgili segmentte hemoraji dışında başta fibrotik lezyonlara bağlı segmenter çekintiler olmak üzere hiçbir patolojik görünüm saptanmadı. Bu olgular dışında 1 olguda sağ orta lob girişinde, 1 olguda ise sağ üst lob girişindeki vejetan kitle hem YRBT de, hem de FOB ta saptandı. Bu lezyonlardan alınan endobronşiyal biyopside ilk olguda adenokarsinom, diğer olguda ise küçük hücreli karsinom tespit edildi. FOB ta bir olguda trakea alt uç arka duvarda mukozal düzensizlikle karakterize tümoral oluşum, diğer bir olguda sol ana bronş üst duvarında mukozal düzensizlik ve başka bir olguda sağ ana bronş iç duvarında çok küçük vejetan kitle saptandı. YRBT bu lezyonları gösterememiş ve alınan biyopsi örneklerinden ilk iki olguda epidermoid karsinom, diğer olguda ise küçük hücreli karsinom tanısı konmuştur. Bundan başka YRBT de saptanmadığı halde FOB ta 2 olguda sağ üst lobun hemen girişinde mukozal düzensizlik tespit edilmiş ve alınan biyopside tüberküloz tanısı konmuştur. Bu olguların YRBT sinde her iki olguda sağ üst lobta minimal fibrotik lezyon saptanmasına karşın aktif lezyonlar tespit edilememiştir. İki tetkikin tanıya katkısı araştırıldığında inaktif tüberküloza bağlı apikal fibrotik lezyonlar ve bronşektazi saptanmasında YRBT nin FOB tan üstün olduğu ve aralarında anlamlı farklılık olduğu saptandı (sırasıyla p< 0.01 ve p< 0.001). Bu iki hastalığın tanısına YRBT ile %95.7, FOB ile %17 oranında gidilebilmiştir. FOB ve YRBT ile tanıya gidiş oranları sırası ile Tablo 1 ve 2 de, her iki tablo ile tanıya gidiş oranları ise Tablo 3 te gösterilmiştir. Tüm olgular ortalama 12.9 ± 7.1 ay takip edildi. İlk yatışta hem YRBT, hem de FOB ile olguların 51 inde tanıya gidilebildi. İlk yatışta tanı konamayan 31 Tablo 1. FOB ile tüm olgularda tanıya gidiş oranları. Hastalık n= 82 % Bronşektazi İnaktif TB 0 0 Karsinom 5 6 Endobronşiyal TB Tanı konamayan Toplam Tablo 2. YRBT ile tüm olgularda tanıya gidiş oranları. Hastalık n= 82 % Bronşektazi İnaktif TB Karsinom Endobronşiyal TB 0 0 Tanı konamayan Toplam

4 Şenyiğit A, Bayram H, Asan E, Bukte Y, Topçu F. Tablo 3. Her iki tetkik ile tanıya gidiş oranları. n= 82 % Sadece FOB ile tanı konulanlar 5 6 Sadece YRBT ile tanı konulanlar Hem FOB, hem de YRBT ile tanı konulanlar Tanı konulamayan olgunun belirtilen sürede takibi sonunda bu olgulardan 45 yaş altındaki 20 olguda hemoptizi tekrarlamamıştır. Yine 45 yaş üzeri olup ortalama 45 ± 22.2 paket yılı sigara içme anamnezi saptanan 11 olgunun 10 unda da başka bir hastalık saptanmamasına karşın 1 olguda hemoptizi 2 defa tekrarlamış ve FOB ta alınan biyopsi materyali ile bu olguda bronş karsinomu tanısı konmuştur. TARTIŞMA Son 3 yılda hemoptizi nedeniyle takibi yapılan ve akciğer radyografisi normal saptanan olgularımızda, %63 oranında tanıya gidilebildiği ve tanı konan olguların ağırlıklı bir kesimini bronşektazi ve TB nin oluşturduğu saptanmıştır. FOB un tüm olgularda %16, YRBT nin ise %.57 oranında diagnostik değere sahip olduğu tespit edilmiştir. Bronş karsinomlarının çok az bir kısmının (%5-13) normal göğüs radyografisi ve hemoptizi ile karakterize olduğu saptanmıştır (3,4,9). YRBT ve FOB un bu olgulardaki tanı değeri tartışmalıdır (3,4,9,10). Heimer ve arkadaşları bu özelliklere sahip olup takip ettikleri 45 olgunun hiçbirinde malignite gelişmediğini, ancak bunların 20 sinde sigara içme anamnezinin olmadığını bildirmişlerdir. Jackson ve arkadaşları ise normal göğüs radyografisine sahip 48 olgudan sadece 2 sinde (%4) bronkojenik karsinom saptadıklarını rapor etmişlerdir (4). Bundan başka Lederle ve arkadaşları bu şekilde takip ettikleri 5 olgunun 4 ünde sonradan bronş karsinomu saptandığını, Poe ve arkadaşları ise 136 olgunun yalnızca 2 sinde sonradan bronkojenik karsinom tespit ettiklerini bildirmişlerdir (3,4). Bazı çalışmalarda hemoptizili olup normal göğüs radyografisine sahip yaşlı hastalarda %15 gibi yüksek oranda kanser saptandığı halde diğer çalışmalarda bu tip olgularda hiçbir kanser saptanmadığından bronkoskopi de yararsız bulunmuştur. Bu belirgin farklılık çalışmalarda incelenen olgu sayısının az olması, hasta özeliklerinin değişik olması, normal göğüs radyografisine ilaveten nonlokalize anormalliklere sahip olguların çalışmaya alınmasından kaynaklanmaktadır (3). Çalışmamızda ilk yatışta tanı konamayan 31 olgu takip edilmiş ve 45 yaş altındaki 20 olguda ortalama 6 aylık takipte hemoptizi tekrarlamamış ve göğüs radyografisi, YRBT ve FOB tekrarına rağmen tümör saptanmamıştır. Tanı konamayan, 45 yaş üzerindeki ortalama 45 ± 22.2 paket yılı sigara içme anamnezi saptanan 11 olgumuzun 10 unda ortalama 7 aylık takipte standart göğüs radyografisi, FOB ve BT kontrollerine rağmen karsinom saptanmamıştır. Sadece ilk yatıştan sonra 2 defa hemoptizi tarif eden 1 olgumuzda FOB ta bronş karsinomu tespit edilmiştir. Diğer 4 karsinomlu olguda akciğer radyografisi normal olduğu halde FOB ta tümör tanısı konmuştur. Bu olgular 50 yaş üzerinde olup sigara içme anamnezi olan olgulardı. Olgu sayımızın düşük olmasına karşın, 50 yaş üzerinde uzun süreli sigara içme anamnezi saptanan ve özellikle tekrarlanan hemoptizi atakları tarif eden olguların yakından takip edilmesi gerektiğini ve hemoptizi tekrarlarında mutlaka FOB uygulanması gerektiğini düşünmekteyiz. Elli yaş altında olup sigara içme anamnezi saptanamayan olgularda ise takipte YRBT tek başına yeterlidir. Özellikle bronş karsinomlu olgularda farklı tanı metodlarına başvurulmaktadır (4). Çalışmamızda sadece 5 olguya bronş kanseri tanısı konmuştur. Bu olgulardan 3 üne sadece FOB ile tanı konmasına karşın hastalığın özellikle evrelemesi için BT çekilmesi kaçınılmazdır. Kırk yaş altındaki olgularda akciğer kanseri riskinin ihmal edilebilir derecede düşük olduğu, ancak 40 yaş üstünde ve ağır derecede sigara içicisi olan hemoptizili olgularda bu riskin ekarte edilmesi için mutlaka FOB yapılması gerektiği bildirilmiştir (3). Ancak sigara içme anamnezi saptanmayan genç yaştaki olgularda tümör tanısı ön planda düşünülmediği için YRBT nin bu olgularda tek başına yeterli olabileceği düşünülse de hem kanama odağının saptanması, hem de çoğu zaman kesin tanı veya ek diagnostik tetkik olarak FOB un da mutlaka uygulanması gerektiği kanaatindeyiz. FOB ve YRBT nin diagnostik değerini karşılaştıran çalışmalarda farklı sonuçlar bildirilmiştir. Miller ve arkadaşları normal radyografi ve bronkoskopik bul- 126

5 Akciğer Radyografisi Normal Saptanan Hemoptizili Olgularda Fiberoptik Bronkoskopi ve Yüksek Rezolüsyonlu Bilgisayarlı Tomografinin Tanıdaki Değeri gulara sahip olguların %50 sinde BT ile hemoptizi etyolojisini tespit ettiklerini bildirmişlerdir (6). Yine Hirshberg ve arkadaşları masif hemoptizili olgularda bronkoskopinin düşük bir diagnostik değere sahip olduğunu (%24), buna karşın lezyonun lokalizasyonunun saptanmasında %67 başarılı olduğunu bildirmişlerdir (11). Her iki tetkik ile tanı konamayan olgularda dikkate alındığında olgularımızda FOB un diagnostik değeri %16, YRBT nin ise %57 olarak saptanmıştır. FOB ta tanı oranımızdaki bu düşüklük, olguların bir kısmında hemoptizi nedeni olarak sadece fibrotik lezyonların bulunması ve bu tür lezyonların oluşturduğu sekonder bronşiyal değişikliklerin FOB ta saptanmasının zor olmasıdır. Ancak bu sonuç, hemoptizili olgularda FOB un tanı değerini gözardı ettirmemelidir. Hemoptiziye neden olan hastalıkların genişliği gözönüne alındığında FOB un, çoğu zaman uygulanması gereken diagnostik tanı aracı olduğu görülecektir. Çalışmalarda bronşektazi ve bronş karsinomunun hemoptizinin en sık saptanan 2 nedeni olduğu bildirilmiştir (12-15). Ancak farklı bir çalışmada hemoptizi etyolojisinde günümüzde farklılıklar oluştuğu ve bronşektazi ile TB ye bağlı hemoptizilerin azalmasına karşın bronşitin ön plana çıktığı bildirilmiştir (14). Tanı konan olgularımızın %86.5 ine bronşektazi veya inaktif TB teşhisi konmuş olması, bu iki hastalığın bölgemizde normal akciğer radyografisine sahip olguların ağırlıklı bir kesiminde hemoptizi etyolojisinde rol oynadığını göstermektedir. İki hastalığın tanısına YRBT ile %95.7, FOB ile %17 oranında gidilebilmiştir. Bu iki hastalık günümüzde bölgemiz için önemli sağlık sorunu olmaya devam etmektedirler (16). Örneğin bölgemizde TB insidansı (1999 yılı) halen yüksek olup 37.1 (yüzbinde) olarak saptanmıştır. Bu değer Türkiye ortalamasından (29.3) daha yüksektir (17). TB tanısında balgam incelemeleri ilk yapılması gereken tetkiklerdir (18). Ancak bu tetkiklerle tanı konamayan olgularda YRBT, FOB gibi tetkikler hem tanıda hem de aktivite tayininde ek bilgiler sağlayabilir. Malignite düşünülmeyen ve çalışmaya alınan olgularımızın büyük bir kesiminde YRBT tek başına diagnostik tetkik olarak yeterli görülmektedir. Ancak başta EBTB olmak üzere farklı hastalıkların ekarte edilmesi için tüm olgulara mutlaka FOB yapılması gerektiği kanısındayız. Örneğin EBTB li olguların %10-20 sinde akciğer radyografisinin normal saptanabileceği bildirilmiştir (19). Baran ve arkadaşları göğüs radyografisinde akciğer parankimi açısından normal saptanan 17 olgunun 4 ünde EBTB bildirmişlerdir (20). Biz de EBTB saptadığımız 2 olguda akciğer parankim tutulumu (aktif lezyonlar) saptayamadık. Bölgemiz gibi TB insidansı yüksek olan yerlerden gelen ve hemoptizi tarif edip inaktif TB ye ait lezyonlar saptanabilen bu olguların teşhisinde FOB uygulanmalıdır. Yine hemoptizili ve normal akciğer radyografisine sahip olgularda en sık rastlanan tümör tipinin epidermoid Ca olduğu bildirilmiştir (2). Biz de bu özelliklere sahip tümörlü 5 olgumuzun 2 sinde aynı tümör tipini belirledik. Sonuçta bölgemizde saptanan akciğer radyografisi normal saptanan hemoptizili olgularda en önemli etkenlerin bronşektazi ve inaktif TB olduğu, bu iki hastalığın tanısında tek başına YRBT nin yeterli olmasına karşın hemoptizi etkeni olabilecek farklı hastalıkların saptanması açısından tüm hemoptizili olgulara hem YRBT hem de FOB un başvurulması gereken diagnostik işlemler olduğu kanaatine varıldı. KAYNAKLAR 1. Haponik EF, Chin R. Hemoptysis: Clinicians perspectives. Chest 1990;97: Fishman AP. Approach to the patient with respiratory symptoms. In: Fishman AP, ed. Fishman s pulmonary diseases and disorders. New York: McGraw-Hill, 1998; Lederle FA, Nichol KL, Parenti CM. Bronchoscopy to evaluate hemoptysis in older men with nonsuspicious chest roentgenograms. Chest 1989;95: Poe RH, Israel RH, Marin MG et al. Utility of fiberoptic bronchoscopy in patients with hemoptysis and a nonlocalizing chest roentgenogram. Chest 1988;93: Saumench J, Escarrabill J, Padró L et al. Value of fiberoptic bronchoscopy and angiography for diagnosis of the bleeding site in hemoptysis. Ann Thorac Surg 1989;48: Miller AB, Boothroyd D, Hetzel MR. The role of computed tomography (CT) in the investigation of unexplained of unexplained haemoptysis. Respir Med 1992; 86: Levitt RG. Needle aspiration in lung cancer. Chest 1990; 98: Kang EY, Miller RR, Müller NL. Bronchiectasis: Comparison of preoperative thin-section CT and pathologic findings in resected specimens. Radiology 1995;195: Müller NL. Hemoptysis: High-resolution CT vs bronchoscopy. Chest 1994;105:

6 Şenyiğit A, Bayram H, Asan E, Bukte Y, Topçu F. 10. Berger R, Rehm SR. Bronchoscopy for hemoptysis. Chest 1991;99: Hirshberg B, Biran I, Glazer M, Kramer MR. Hemoptysis: Etiology, evaluation, and outcome in a tertiary referral hospital. Chest 1997;112: Naidich DP, Cauley MDI, Khouri NF et al. Computed tomography in recognition of bronchiectasis. J Comput Assist Tomogr 1982;6: Saldías F, Leiva I. Usefulness of computed tomography of the chest in the evaluation of patients with massive hemoptysis. Rev Med Chil 1997;125: Plaza V, Serra Batlles J, Falcó M, Brugués J. Have the causes of hemoptysis changed? An analysis of 213 patients undergoing fiber bronchoscopic exploration. Arch Broncopneumol 1995;31: DiLeo MD, Gianoli GJ. Diagnosis and management of hemoptysis. J La State Med Soc 1994;146: Asan E, Şenyiğit A, Bilici A ve ark. Bronşektazi tanısında göğüs radyografisi ve yüksek rezolüsyonlu BT bulguları. Göztepe Tıp Dergisi 2000;15: T.C. Sağlık Bakanlığı Verem Savaşı Daire Başkanlığı 1999 yılı istatistik verileri. 18. Şenyiğit A, Işık R, Coşkunsel N ve ark. Akciğer tüberkülozlu 441 vakanın retrospektif incelenmesi. Solunum Hastalıkları 1997;8: Lee JH, Park SS, Lee DH et al. Endobrochial tuberculosis. Clinical and bronchoscopic features in 121 cases. Chest 1992;102: Baran R, Tor M, Tahaoğlu K ve ark. Intrathoracic tuberculous lymphadenopathy: Clinical and bronchoscopic features in 17 adults without parenchymal lesions. Thorax 1996;51:87-9. Yazışma Adresi Abdurrahman ŞENYİĞİT Dicle Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı 21280/DİYARBAKIR 128