Sınıfta İletişim PEDAGOJİK FORMASYON PROGRAMI SINIF YÖNETİMİ. Yrd. Doç. Dr. İbrahim GÜL

Transkript

1 8 Sınıfta İletişim PEDAGOJİK FORMASYON PROGRAMI SINIF YÖNETİMİ Yrd. Doç. Dr. İbrahim GÜL 1

2 Ünite: 8 SINIFTA İLETİŞİM İçindekiler Yrd. Doç. Dr. İbrahim GÜL SINIFTA İLETİŞİM İLETİŞİM NEDİR? İLETİŞİMİN ÖNEMİ İLETİŞİM SÜRECİ İLETİŞİM SÜRECİNİN ÖĞELERİ İLETİŞİM SÜRECİNİN ÖĞELERİ GÖNDERİCİ İLETİ(MESAJ) KANAL ALICI (DİNLEYİCİ, OKUYUCU, GÖRÜCÜ) GERİBİLDİRİM (DÖNÜT) ŞİFRE (KOD) BAĞLAM FİLTRE (SÜZME) İLETİŞİM TÜRLERİ YÜZYÜZE OLMAYAN İLETİŞİM TEK YÖNLÜ İLETİŞİM İKİ YÖNLÜ İLETİŞİM SÖZLÜ İLETİŞİM SÖZLÜ İLETİŞİMDE NELER ÖNEMLİDİR? SÖZLÜ İLETİŞİMİ ENGELLEYEN UNSURLAR... 8

3 8 Sınıfta İletişim SÖZSÜZ İLETİŞİM SÖZSÜZ İLETİŞİM UNSURLARI YAZILI İLETİŞİM YAZILI İLETİŞİMİN ÖZELLİKLERİ SINIFTA ETKİLİ İLETİŞİM SINIFTA İLETİŞİM SÜRECİ SINIFTA İLETİŞİM SINIFTA ETKİLİ İLETİŞİM NASIL KURULMALI? SINIF İÇİNDE ÖĞRETMEN-ÖĞRENCİ ETKİLEŞİMİ SINIFTA SORUN ÇÖZMEDE İLETİŞİM İLETİŞİM ENGELLERİ DİNLEME DİNLEME İLKELERİ DİNLEME EĞİTİMİ İLE GELİŞTİRİLECEK BECERİLER EĞİTİM SÜRECİNDE DİNLEME SINIFTA BEDEN DİLİNİN KULLANIMI EĞİTİMDE ÖNYARGILAR VE İLETİŞİMİN BOZULMASI YARALANILAN KAYNAKLAR

4 SINIF YÖNETİMİ SINIFTA İLETİŞİM 8.2. İLETİŞİM NEDİR? İletişim kavramının çeşitli tanımları yapılmıştır. İnsanlar arasında yapılan ve insanları başkalarından ayıran özelliklerin başında iletişim becerileri gelir. İletişim farklı canlılarda farklı şekillerde yapılsa da insanlar arasındaki iletişim çok karmaşık bir görünüme sahiptir. Aşağıda bazı tanımlar verilmiştir. Duygu, düşünce ya da bilgilerin akla gelebilecek her türlü yolla başkalarına aktarılması, bildirim, haberleşme, komünikasyon. Bilginin hem gönderen hem de alıcı tarafından anlaşıldığı ortamda, bilginin bir göndericiden bir alıcıya aktarılma sürecidir. Organizmaların çeşitli yöntemlerle bilgi alışverişi yapmalarına olanak tanıyan bir süreçtir 8.3. İLETİŞİMİN ÖNEMİ İletişim önemlidir. Çünkü etrafımızdaki kişilerle iletişim kurmak zorundayız. Onlardan bir şey ister onların isteklerinin yerine getirmeye çalışırız. Bu eylemlerin tam olarak yerine getirilmesi için iletişim gerekir. Bu becerilerden yoksun kişilerin toplum içinde yaşaması zorlaşır. Toplum içinde her insan birbirleriyle iletişim içindedir. İletişim sayesinde insanlar birbirlerini anlar, sorunlarını paylaşır ve çözüm üretirler. İnsanlar çok farklı iletişim araçları denediler. Şu anda çok farklı araçlar kullanılmaktadır. İletişim kurmayan insanlarda bir yalnızlık hissi oluşur. Konuşma yapılmadığında geriler İLETİŞİM SÜRECİ İletişim bir süreçtir. İletişim kurulduğu süreci, kişiler arasındaki iletişim de devam eder. Bu sürecin iyi işlemesi iletişimin etkili ve verimli olmasına yardım eder. İletişim sürecinin öğelerinin üstüne düşeni yapması bu sürecin iyi işlemesi anlamına gelir. Çevre Çevre gürültü gürültü Bilgiler,Fikirler, Duygular, inanç ve tutumlar, algılama, ve değerleme (Kaynak) Mesajı Kodlama Kanal Kod Çözme Filtre Bilgiler,Fikirler, Duygular, inanç ve tutumlar, algılama, ve değerleme (Hedef) geri bildirim (feedback) gürültü gürültü Çevre Çevre Şekil 8.1. İletişim Süreci 4

5 8 Sınıfta İletişim 8.5. İLETİŞİM SÜRECİNİN ÖĞELERİ İletişim sürecinin öğeleri farklı kaynaklarda farklı şekilde ifade edilmektedir. Ancak bir çok kaynak bu sürecin öğelerini beş tane olarak belirtir. Ancak bu sürece eşlik eden ve sürecin kalitesini etkileyen başka unsurlardan da bahsedilir. Aşağıda belirtildiği gibi İletişim sürecinin öğeleri şunlardır: 1. Gönderici (Verici) 2. İleti (Mesaj) 3. Kanal 4. Alıcı (Dinleyici) 5. Dönüt (Geribildirim) 8.6. İLETİŞİM SÜRECİNİN ÖĞELERİ Farklı bir kaynakta iletişim sürecinin öğeleri sekiz tane sayılmıştır. Bu öğelerin bir kısmı olmazsa olmazlardan değildirler. Diğer yandan bir önceki gruplamada bazı öğeler gizli olarak diğerlerinin içinde var kabul edilmiştir. Örneğin kodlama, vericinin bilgilerini kodladığı kabul edilir. Alıcının da bu kodu çözdüğü söylenebilir. Filtreleme, bağlam gibi kavramlar da iletişimin kalitesiyle ilgili durumlardır. 1. Gönderici 2. İleti 3. Kanal 4. Alıcı 5. Dönüt 6. Şifre (Kod) 7. Bağlam 8. Filtre 8.7. GÖNDERİCİ İletişimi başlatan kişidir. Göndericinin bir takım özellikleri şunlardır: İletişimin önemli öğelerinden birisidir. Verici olmadan iletişim gerçekleşmez. İletişimi başlatan kişidir. Verici, konuşma süreci devam ettiğinde alıcı konumuna geçer. Vericinin kullandığı kodların alıcı tarafından iyi anlaşılması gerekir. Verici, iletişim sürecinde iletişimi yönlendirir. İletişim biçimine karar verir İLETİ(MESAJ) İletişimde gönderilen mesaj, resim veya yazı gibi simge ve sembollerdir. İletinin bazı özellikleri şunlardır. İletişim sürecinde gönderilmek istenen fikir, düşünce ve her türlü görseldir. İleti gönderilmeden önce gönderici tarafından kodlanır. İleti, en uygun nasıl gönderilmesi uygun ise o yolla gönderilmelidir. Buna göre biçimlenir. İletinin anlaşılması için alıcı-vericinin aynı dili kullanması gerekir KANAL İletinin gönderildiği yola denir. İletiler farklı şekillerde alıcıya ulaştırılmaktadır. Bu bakımdan kanallar da değişmiştir. En çok yaygın kullanılan iletişim kanalları ve bununla ilgili bazı açıklamalar aşağıda yapılmıştır: İletinin gönderildiği yola kanal adı verilir. Kanal bir telefon olabileceği gibi yazılı bir materyalin okunması durumunda kitap olabilir. 5

6 SINIF YÖNETİMİ 18 Bazen kanal bir sinevizyon cihazı olabilir. Böyle bir durumda görsel materyaller de yansıtılır. İletinin en uygun bir şekilde gönderileceği bir kanal tercih edilmelidir. Teknoloji, iletişimde kanal sayısını artırmıştır ALICI (DİNLEYİCİ, OKUYUCU, GÖRÜCÜ) İletinin muhatap aldığı kişidir. İletiler farklı biçimlerde alıcıya gönderildiğinden, alıcıların kimlik ve kişilikleri de farklı olacaktır. Alıcı, bir başkasını dinleyen birisi olabileceği gibi, kitap okuyan veya bir resmi inceleyen birisi olabilir. Hatta eskiden yaygın kullanılan mors alfabesiyle haberleşen bir TCDD görevlisi olabilir. Alıcıyla ilgili yapılmış bazı açıklamalar şunlardır: İletişim sürecinde alıcı mesajı alan ve buna bir anlam veren kişidir. Alıcı, iletişim süreci boyunca verici durumuna geçebilir. Alıcının, vericinin gönderdiği iletinin kodlarını çözebilmesi için aynı dili konuşuyor olmaları gerekir. Alıcı aldığı iletilerin anlaşıldığını bildirmek için geribildirim verir GERİBİLDİRİM (DÖNÜT) Verici ile alıcı arasındaki iletişim başladıktan sonra bir süre devam eder. Bu iletişimin sağlıklı devam etmesi dönütlere bağlıdır. Dönüt iletişimde mesajın doğru anlaşılıp anlaşılmadığının bir işareti bir garantisidir. Diğer yandan iki kişinin konuşmasında dönüt alınmadığında, konuşan kişi dinlenmek istenmediği izlenimine kapılabilir. Böylece iletişimi sonlandırır. Dönüte ilişkin bazı açıklamalar aşağıda yapılmıştır. Gönderilen iletinin alıcı tarafından anlaşılıp anlaşılmadığının göstergesidir. Geridönüt verilmemesi iletişimin sonlanmasına neden olabilir. Geribildirim farklı şekillerde verilebilir. Evet, ya gibi sözcükler olabileceği gibi bir kişinin başını sallaması da bunun yerine geçer. Geribildirim, göndericinin dikkatli dinlenmesi şeklinde de olabilir ŞİFRE (KOD) İletişim süresince, gönderici mesajı göndermeden önce kodlar. Yani bunu nasıl yollayacağını planladıktan sonra bu eylemi yapar. Konuşma dilinde kodlama sözel biçimde yapılırken, yazılı bir iletişimde harflerle kodlama yapılır. Bazen kodlama bir resim olabilir. Çoğu insan karikatürlerin ifade ettiği manayı çözemez. Yani onun verdiği mesajı anlamaz. Bu onun kodu çözemediği anlamına gelir. Bu bakımdan gönderici ve alıcının aynı dili konuşuyor olması gerekir. Şifreleme ile ilgili bazı açıklamalar şunlardır. İletişimdeki iletiler şifrelenerek aktarılır. Gönderici, iletisini konuşmanın yanı sıra yazıyla, resim çizerek, rakamlarla ya da el hareketleri yaparak anlatmayı deneyebilir. İşte bu tür iletişim şekillerine şifre denir. Bu şifrenin alıcı tarafından çözülmesi halinde ileti anlaşılır. Çoğu mecaz ifadelerin yorumu gerekebilir BAĞLAM İletişim öğelerinin birlikte oluşturduğu anlamla ilgili bir kavram olup, söyleyen kişinin maksadıyla ilgilidir. Bağlamı anlayabilmek için kelimelerin eş sesli anlamlarını iyi bilmek gerekir. Diğer yandan kişinin olayı nasıl anlattığı ve kelimelere hangi anlamı yüklediği de önemlidir. Bağamla ilgili bazı açıklamalar şunlardır: İletişime katılan öğelerin birlikte meydana getirdiği ortama bağlam denir. 6

7 8 Sınıfta İletişim Bir sözcüğün hangi anlamda kullanıldığını bağlamına göre belirleriz. Örneğin sıfır kelimesi değişik bağlamlarda değişik anlamlar ifade eder. Pazarda «sıfır gibi bir araba buldum» ifadesi ile «ne yapsam kilo alırım, netice sıfır» ifadelerinde anlamlar birbirinden farklıdır FİLTRE (SÜZME) Konuştuğumuz sözcüklerin başkaları tarafından nasıl anlaşıldığı ile ilgilidir. Daha doğrusu, kişinin nasıl anlamak istediği ile ilgilidir. Bu bir bakıma kişinin anlama kabiliyeti ile ilgili olduğu gibi, kişinin kendi değer yargıları ve değerleri de bunda etkili olur. Filtreleme ile ilgili bazı açıklamalar şunlardır. Filtre, alıcının iletiyi kendine göre yorumlama biçimidir ve algılamayla ilişkilidir. Algı, kişinin belli bir bilgiyi duyma, anlama ve değerlendirme sürecidir. Kişinin anlık durumu, istekleri, geçmiş yaşamı, önyargıları ile sosyal ve kültürel unsurlar algıyı etkiler. Tüm bu unsurlar, kişilerin aynı iletiyi farklı yorumlamasına sebep olur İLETİŞİM TÜRLERİ İletiş türleri farklı şekillerde ifade edilebilir. En yaygın yapılan bir gruplama aşağıda verilmiştir. Kişilerarası İletişim Sözlü Yazılı Sözsüz Beden Dili Mekan Dili Ses Tonu Şekil 8.2. Kişilerarası iletişim Biçimleri YÜZYÜZE OLMAYAN İLETİŞİM Bu türlü iletişimde karşımızda bir kişi yoktur. Ancak bazı durumlarda çok kullandığımız bir iletişim yöntemidir. Bu tür iletişim genellikle üç şekilde gerçekleşir. Daha çok kitle iletişim araçları kullanılarak yapılan iletişimdir. Üç şekilde gerçekleşir. 1. Fotoğraflı iletişim (resim, grafik ve afişlerle kurulan iletişim) 2. Hem yazılı hem de fotoğraflı iletişim (dergiler, gazeteler, broşürler yardımıyla kurulur.) 3. Sesli ve görüntülü iletişim (radyo televizyon ve sinema ile kurulur.) TEK YÖNLÜ İLETİŞİM Bu türlü iletişimde geri dönüt alınmaz. Bu iletişimin sağlıklı olmadığının bir göstergesidir. Ancak 7

8 SINIF YÖNETİMİ 18 işyerlerinde bu tür iletişime sıklıkla rastlanır. Özellikle soru sormanın olmadığı toplantılarda yapılan konuşmalar buna örnektir. Bir mesajın kaynaktan alıcıya, alıcının aktif geri bildirimi olmaksızın yapılan iletişim biçimidir. Bir kaynakla bir veya birden fazla hedef arasında kurulur. İletişimde, kaynak mesajı gönderdiği zaman, hedeften geri bildirimde bulunmasını beklemez. Örgütlerde politikalar, planlar, strateji ve bilgiler yukarıdan aşağıya doğru akar. Bunlara karşı bir geribildirim beklenmez İKİ YÖNLÜ İLETİŞİM Bu tür iletişimde kaynak ve alıcı iletişim sürecinden yer değiştirir. Ancak bu tür iletişime daha çok süre harcanır. İki yönlü iletişimde önemli bazı özelikler aşağıda sayılmıştır. Tek yönlü iletişim, iki yönlüden daha çabuk işler, Tek yönlüden daha doğru iletişim kurulur, İki yönlü iletişimde alıcı kendinden emindir ve güven duygusu içindedir. Mesajı daha doğru yargılama imkânına sahiptir, İki yönlü iletişim, göreli olarak gürültü ve diğer başka diş faktörlerin etkisi altındadır. İki yönlü iletişim, demokratik bir iletişim biçimidir SÖZLÜ İLETİŞİM Başka bir anlatımla konuşarak gerçekleşen iletişim biçimdir. Günlük hayatta en çok kullandığımız iletişim şekillerinden birisidir. Günlük hayatta ağzı olan konuşuyor gibi cümlelerle bu iletişimin hemen herkes tarafından sıklıkla yapıldığına vurgu yapılır. Bu iletişimin önemli özellikleri şunlardır: Sözlü iletişim, konuşarak gerçekleştirdiğimiz iletişimdir. İki kişinin karşılıklı konuşmasında olduğu gibi doğrudan veya telefon görüşmelerinde olduğu gibi uzaktan ve dolaylı olabilir. Sözlü iletişim, günlük hayatımızda konuşma dili olarak adlandırılmaktadır. Düşüncelerin ve duyguların görülür ve işitilebilir simgelerle düzenli bir biçimde iletilmesi işidir SÖZLÜ İLETİŞİMDE NELER ÖNEMLİDİR? Bu iletişim yönteminde bazı hususlar iletişimin etkili ve verimli geçmesinde önemli bir yere sahiptir. Sınıf yönetiminde kullanıldığında bu özelliklerin daha da dikkate alınması gerekir. Bu özellikler yerine getirilmediğinde başkaları üzerinde iyi bir etki yapmaz. Başkalarının bizi uzun süre dinlemesi bu kurallara uyularak yapılmasına bağlıdır. Bunlar şöyle özetlenebilir: Sözlü iletişimde; ses tonu, ses unsuru, vurgusu gibi özellikler önemlidir. Mesajın doğru aktarılabilmesi için vurgulama ve sesin tonu çok önemlidir. Sesin tonu ve kelime telaffuzundaki farklılıklar, mesajın ciddiyetini ve önemini ifade etmekte etkinlik sağlar. Sözlü iletişim kurulan kişinin kim olduğu da önemlidir SÖZLÜ İLETİŞİMİ ENGELLEYEN UNSURLAR Sözlü iletişimi engelleyen unsurlar değişik sözlerle ifade edilebilir. Bu engeller ortadan kaldırılmadan yapılan bir sözlü iletişim dinleyenlerin uzun süre dikkatini çekmez. Başka bir anlatımla bu tür iletişim bir beceri ister. Bazı kişiler, iletişimi başlatan kişiye bahaneler bulmaya çalışırlar. Bu kişilere söz hakkı verildiğinde, sözlü iletişimin çok da kolay bir iletişim biçimi olmadığını anlarlar. Güçlü ye (2000) göre iletişim engelleri şunlardır: 1. Konuşmanın ilginç olmaması 2. Konuşmanın belli bir kısmında takılmak 8

9 8 Sınıfta İletişim 3. Dinliyormuş gibi görünmek ama dinlememek 4. Konuşan kişiye çeşitli bahaneler bulmak 5. Dikkatin dağılmasına sebep olan durumlar 6. Düşünce hızından yeterince yararlanamamak SÖZSÜZ İLETİŞİM Sözlü iletişime ilişkin farklı açıklamalar yapılmaktadır. Bir başka kaynakta bu iletişime ilişkin önemli özellikler aşağıda verilmiştir: Sözsüz iletişimde kodlanan mesajlar için herhangi bir dile gereksinim duyulmaz. Bu iletişime ilişkin mesajların beynin sağ tarafla işlendiğine ilişkin güçlü kanıtlar sağlamıştır. Mesajların etkileme, ilişkisel özellikler, duygusallık gibi işlevleri vardır. Gönderilen mesajlar çoğunlukla üstü kapalı ya da kesin olmayan anlamlar içerebilir SÖZSÜZ İLETİŞİM UNSURLARI Sözsüz iletişim de hayatımızda önemli yer tutar. Belki de hayatımızda diğer iletişim yollarını kullanırken bu tür iletişimden yararlanırız. Tek başına kullanıldığı da olur. Ancak bu iletişim daha çok diğerleriyle birlikte kullanıldığında etkili olur. Vücudumuzun çeşitli uzuvlarının iletişim esnasında kullanılması esasına dayanan bu iletişimde her bir öğenin pozisyonu farklı anlamlar içerir. Bu organların başında el ve kollarınız gelir. Bundan başka başımız, yüz ifadeleriniz ve kaşlar iletişime değişik bir biçim verir. Jest ve mimiklerin de işin içine katılmasıyla bu tür iletişim sınıflarda da en çok yararlandığımız bir iletişim şekli olarak karşımıza çıkar. 1. El kol hareketleri: Karşımızdaki kişilerle iletişim kurarken el ve kol hareketlerimiz karşımızdakine çeşitli mesajlar verir. Ellerimizi bir durumu açıklarken kullanabiliriz. Ellerimizi bağlamamız veya kollarımızın biçimi bizim anlatmak istediğimiz fikirlere anlam katar. Elimizin çenemize götürülmesi veya bağlanması karşımızdaki kişilere çeşitli mesajlar verir. Elimizle kafamızı kaşımamız hatırlama ifadesidir 2. Baş hareketleri: En çok kullanılan baş hareketleri onay ve ret etme anlamında başın sallanmasıdır. Konuşma sırasında başın hafif yana doğru eğik olması kişinin konuya ilgisini gösterir. Başın öne eğilmesi ise kişinin konuya olan ilgisinin dağıldığını gösterir. Başın iki elin arasına alınması ve kişinin çok rahat bir şekilde oturması bir meydan okuma anlamına gelebilir 3. Göz hareketleri: İnsanların göz hareketleri kişilerin mizaç ve duygularını yansıtır. Gözlerimiz önemli bir iletişim aracıdır. Gözbebeklerinin büyümesi ilgi, istek, heyecan göstergesiyken, küçülmesi kızgınlık, tahammülsüzlük ve hatta nefret işaretidir. Gülen gözler iyi niyet ya da mutluluğun; gözlerin kızarması ya da sulanması ise kişinin duygusal durumunun ipuçlarını vermektedir. 4. Yüz ifadesi: Duygular anlatılırken kullanılan en önemli kanallardan birisi yüz ifadesidir. Yüz ifadesi kişiye özgüdür ve iletişim tarzımızı belirler. Kaşları kaldırmak, yüzün kızarması, ağzın aşağıya doğru eğilmesi ve benzeri gibi bir çok hareket, iletişimde olduğumuz kişi veya kişilerde belli bir etki ve izlenim uyandırır. Öğretmenlerin çoğunlukla başvurduğu bir iletişim kanalıdır 5. Jest ve mimikler: İletişim süresince sıklıkla kullanılır. Beden dili yorumlanırken birey samimi olmalıdır. Bu durumda kişinin ne söylemek istediği doğru olarak anlaşılır. Başkalarına aktardığımız mesajların en az %60 ı sadece yüz hatlarımız ve vücudumuzun genel görünümünden kaynaklandığı söyleniyor. Dengeli jest ve mimikler inandırıcılığı arttırırken aşırı abartı ise doğallığı yok eder YAZILI İLETİŞİM Yazılı iletişim, diğer iletişim biçimlerine göre biraz daha farklı bir iletişim şeklidir. Diğer iletişim 9

10 SINIF YÖNETİMİ 18 şekilleri çocukluğumuzun ilk yıllarından itibaren kullanılmasına rağmen, yazılı iletişim daha sonra kullanılır. Bunun nedeni, yazıya ilişkin sembollerin öğrenilmesidir. Yazı yazmayı bilmeden bu tür iletişimin kurulması mümkün değildir. Ancak kalıcılığının olması ve daha sonra bu yazıların okunması, yazılı iletişimi diğerlerinden üstün kılar. Ancak diğer iletişim yollarına göre zaman alması ve yazılı ifade biçiminin özel bir beceri gerektirmesi olumsuz yönleri arasında yer alır. Bu iletişim biçiminde anlatılmak istenen düşüncenin okuyan kişiler tarafından doğru olarak anlaşılabilmesi için iyi ifade edilmesi gerekir. Yoksa yanlış anlamalara yol açabilir. Yazılı iletişim; Mesajın yazılı olarak yine semboller aracılığıyla aktarılmasıdır. Yazılı iletişimde de en önemli faktör temel dil varlığı kullanılmasıdır. Söz yazıya geçirilip başkalarına aktarıldığında görmezden gelinemez bir gerçeklik kazanır. Yazı, insanlar arasındaki ilişkilerde ve iletişimde, hem bağlayıcı hem de güvenlik sağlayıcı işlevler üstlenir. Yazılı notlar tekrar incelenebilir. Bilginin çoğaltılması insanoğlunun bellek yükünü hafifletir YAZILI İLETİŞİMİN ÖZELLİKLERİ Bu tür iletişim önceki paragraflarda da açıklandığı gibi diğerlerine göre bazı avantajlara sahiptir. Büyüklerimizin bize sorduğu klasik sorulardan birisi, tarih ne zaman başlar sorusudur. Genellikle bu sorun cevabı, yazının icadıyla olarak ifade edilir. Zira eski insanlara ilişkin bilgilerin bize ulaşması bu şekilde mümkündün. Yazılı iletişimin olmadığı dönemler, karanlık çağ olarak kabul edilir. Bu iletişimin bazı özellikleri şunlardır. Bilginin kalıcılığını ve değiştirme yapmadan aynen aktarılmasını sağlar. Gelecekte tekrar başvurmak amacıyla iletişimin kaydedilmesine olanak sağlar. Uzun iletilerin aktarılması için en ideal yoldur. Kesin, açık ve kapsamlı iletişim kurmayı sağlar. Aynı mesaj değişmeden çok kişiye iletişime imkan sağlar. İletişimin kalıcı olarak kaydedilmesine imkan sağlar SINIFTA ETKİLİ İLETİŞİM İletişime ilişkin bilgilerden sonra en önemli konu, sınıfta bunları nasıl kullanacağımızın bilinmesidir. İletişime ilişkin bilgiler, kullanılmadığında bir anlam ifade etmez. Etkili ve verimli iletişim kurma etkili öğretmen özelliklerindendir. İletişimin etkili olması da onun kurallarına uygun yapılması anlamına gelir. Dinleyenler üzerinde önemli bir etki bırakan ve uzun süre usanmadan dinlenen iletişimin etkililiğinden bahsedilebilir. Böyle bir iletişim kurma ise öğretmenin iletişim becerilerinin gelişmiş olmasına bağlıdır. Bu konuda yetenekli olan ve kendisini geliştirmiş öğretmenler için zor olmayan bir durumdur. Ancak sınıfta konuşan sadece öğretmen değildir. Diğer yandan öğrenciler de bu becerinin geliştirilmesi gerekir. Bu tür iletişime ilişkin şu açıklamalar yapılabilir. Eğitim ortamında iletişimin başarıya ulaşılması, Öğretmen-öğrenci etkileşimine bağlıdır. Araştırmalar öğretmenlerin olumlu geribildirimi daha az verdiğini, yaklaşık %11 inin öğrencilere övgü takdir içeren, dörtte birinin ise öğrencilere hiçbir zaman övgü içeren geribildirim vermediğini göstermiştir ( %20iletisim %20 ve%20etkilesim.pdf) İletişim engellerini kaldırmalı ve sınıf içi iletişimi geliştirmek için çalışmalıyız SINIFTA İLETİŞİM SÜRECİ İletişim sürecinin öğeleri daha önce sayılmıştır. Ancak bu iletişim süreci sınıfta kullanıldığında öğelerdeki bireyle de değişir. Bundan başka sınıfta kurulacak iletişim, dış çevrede yapılandan oldukça farklıdır. Sınıfta yapılan bir konuşma, evde, sokakta yapılan bir konuşmadan farklı olmak zorundadır. Burada yapılan konuşmanın içeriği, dinleyici kitle ve konuşanın seçtiği yollar farklı olmak zorundadır. Aşağıda şekilde bu süreçteki ilişkiler ele alınmıştır: 10

11 8 Sınıfta İletişim Şekil 8.3. Örnek SINIFTA İLETİŞİM Sınıfta yapılan iletişim nasıl olmalıdır? Bu iletişim sürecinde öğretmen nelere dikkat etmelidir. Dinleyenlerin dikkat süreleri önemli midir? Sorularına verilecek cevaplar bu iletişimin nasıl olması gerektiği sorusuna da açıklık getirir. Bu tür konuşmalar hep öğretmen tarafından yapılmayacağına göre, öğretmenin konuşmaları yöneten ve onun etkisini dikkat alan birisi olması icap eder. Bu tür iletişimde şunlar dikkate alınmalıdır. Etkili öğretmenlerin özelliklerinden birisi de onların iyi iletişim kişiler olmalarıdır. Öğretmen sınıfta sözlü, sözsüz ve yazılı bir şekilde iletişim kurar. İyi iletişim kurulamazsa eğitim hedeflerine ulaşmak mümkün olmayabilir. İletişim dersin gidişatını şu ya da bu şekilde etkiler. Sınıfta daha çok sözlü iletişim kurulur. Öğretmenin sözlü dili etkili kullanması bu bakımdan önemlidir. Alay, suçlama, tehdit dersi olumsuz etkiler. Sınıfta iletişim biçimleri incelendiğinde şu biçimler dikkatimizi çeker: 1. Öğretmen öğrenci arasında tek yönlü iletişim. 2. Öğretmen ve öğrenci arasında çift yönlü iletişim. 3. Öğretmen-öğrenci ve öğrenci-öğrenci arasında çift yönlü iletişim. 4. Öğretmen-öğrenci ve öğrenci-öğrenci arasında çok yönlü iletişim. Sonuncusu daha çok grup tartışmasında kullanılır SINIFTA ETKİLİ İLETİŞİM NASIL KURULMALI? Böyle bir sorunun cevabı elbette, iletişimi etkili kılmakla olacaktır. Önceki kısımlarda açıklandığı gibi iletişimin etkililiği onun kurallarının uygulanmasından geçer. Bilmekten çok uygulama ister. Öğretmenin bu konuda iyi bir eğitim almasını gerektirir. Bu tür konuşmalarda ortam, duygular, öğretmenin duruşu, sözsüz iletişim unsurlarından da yararlanması onun etkililiğine tesir eder. 1. Sıcak ve arkadaşça olma ve öğrencilerle sıcak ilişkiler kurma. 2. Kendi ihtiyaç ve isteklerimizi sınıf içinde açıkça ifade etme. 3. Öğrencileri daha iyi anlama ve kabul etme ve onlara karşı daha olumlu duygular geliştirme. 4. Öğrencilerin kendilerini anlaşılmış ve özen gösterilmiş hissettiği ve böylece bize ve akranlarına daha olumlu tepki vereceği bir ortam yaratma. 11

12 SINIF YÖNETİMİ SINIF İÇİNDE ÖĞRETMEN-ÖĞRENCİ ETKİLEŞİMİ Öğretmen ve öğrenci sınıfın iki önemli öğesi olup, sınıf yönetiminde önemli bir yere sahiptirler. Bunlar arasında kurulacak bir iletişim sınıf yönetiminin etkililiğine tesir eder. Böyle bir iletişimde öğretmene ve öğrenciye önemli sorumluluklar düşer. Daha çok öğretmenin denetiminde olan iletişim, bazı hususların dikkate alınmasını gerektirir. Bunlar aşağıda sayılmıştır: 1. Etkin dinleme 2. Ben dilini kullanma 3. Göz teması 4. Bekleme süresi 5. Kişiler arası sosyal mesafe 6. Öğretmen iyi bir konuşmacı olmalı, dersi planlanmalı, öğrenci ihtiyaçları, yetenek ve ilgileri dikkate alınmalı, öğrencinin ilgisini dağıtan şeyler ortadan kaldırılmalı, birden fazla duyuya hitap edilmeli, zor ve komplike olan öğretim araçları kullanılmamalıdır SINIFTA SORUN ÇÖZMEDE İLETİŞİM İletişim farklı amaçlarla kullanılır. Bunlardan birisi de sorun çözmede iletişimden yararlanmadır. Öğrenci sorunları, sınıf yönetiminin etkililiğini düşürür. Bu bakımdan sorunların çözümü gerekir. Sorun çözme başlı başına bir uzmanlık işidir. Bunun yanında dikkat edilecek diğer hususlar aşağıda sayılmıştır: Öğrencilerin psikolojik ihtiyaçları karşılanmalıdır. Öğretmen iyi bir sınıf yönetimi becerisine sahip olmalıdır. Sınıftaki davranışların gerçek nedenleri araştırılmalı ve ortaya çıkarılmalıdır. Sorun oluşmasında öğretmenlerin kişilik özellikleri de önemli rol oynar. Öğretmen bazen tek yönlü iletişim kurmaya niyet ederek baştan iletişimi engeller İLETİŞİM ENGELLERİ İletişim engelleri iletişimin kesilmesine ya da onun etkisini yitirmesine yol açarlar. Öğretmen bir iletişim uzmanı olarak bu engelleri iyi bilmeli ve bunlardan kaçınmalıdır. Bazen bilmeden bunlar yapılır. Bazen kişi kendisini kaybeden ve bu engellere takılır. Bu tür engeller zamanımızda değişmektedir. Eskinden olmayanları eklendiği gibi bazıları da biçim değiştirmektedir. Bunlardan bazı iletişime engel olan sebepler aşağıda sayılmıştır. Emir vermek- yönlendirmek, Uyarmak, gözdağı vermek, Ahlak dersi vermek, Öğüt vermek, çözüm ve öneri getirmek, Öğretmek, nutuk çekmek, mantıklı düşünceler önermek, Yargılamak, eleştirmek, suçlamak, Ad takmak, alay etmek, Yorumlamak, analiz etmek, Övmek, aynı düşüncede olmak, olumlu değerlendirme yapmak, Güven vermek, desteklemek, avutmak, duygularını paylaşmak, Soru sormak, sınamak, sorguya çekmek, çapraz sorgulamak, Sözünden dönmek, oyalamak, alay etmek, şakacı davranmak, konuyu saptırmak. Cep telefonu çalması Fiziksel ortamın elverişli olmaması Öğrencilerin birbirleriyle konuşmaları İletişime girme amacının tam olarak algılanmaması Güvenin olmaması, sevilmeme, sayılmama Öğrencilerin iyi tanınmaması, öğretmenin yeterli bilgiye sahip olmaması, sürekli anlatım kullanması Öğrencinin hayal kurması, işlenen konulara ilgi duymama 12

13 8 Sınıfta İletişim DİNLEME Dinleme eylemi, iletişimde önemli yer tutar. Öğrenmemizin önemli bir kısmı dinlemeyle gerçekleşir. Başkalarını dinlemek bir nezaket gereğidir. Dinleme, göründüğü gibi basit bir iş olmayıp karmaşık bir süreçtir. Başkalarının konuştuğunu, duyma, bunların beyinde yorumlanması ve anlamlandırılması gibi süreçleri içine alır. Yani dinlemek sade duymaktan ibaret değildir. Dinlemeye ilişkin bazı önemli hususlar şunlardır: 1. Dinleme, iletileri anlayabilme uyarana tepkide bulunabilme etkinliğidir. 2. Diğer bir deyişle dinleme konuşma ya da okuma yoluyla gönderilen bir iletinin kavranmasıdır. 3. Dinleme, aynı zamanda öğrenme yollarından biridir ve belli bir amaç için yapılır. 4. İnsanların daha az konuşma ve daha çok dinleme etkinliği içinde bulunduğu görülmüştür. Birey dil becerilerinden %50 oranında daha çok dinlemeyi tercih etmektedir DİNLEME İLKELERİ Dinleme bazı ilkelere dayalı olarak yapılırsa etkisi yüksek olur. Başkalarını dinlemenin ne olduğunu, konuşma yapanlar daha iyi anlar. Kendi konuşmamızın başkaları tarafından dinlenmediğini hissettiğimizde duygularımız ne olur? Bu soruyu cevapladığımızda işi daha iyi anlarız. Dinlemenin etkili olabilmesi için bir takım ilkeler bulunmaktadır. Bu ilkelerden bazıları aşağıda verilmiştir (Belet, 2014): 1. Amaçlı olmalı 2. stekli olmalı 3. Eleştirel dinlemeli 4. Tahmin ederek dinlemeli 5. Not alarak dinlemeli DİNLEME EĞİTİMİ İLE GELİŞTİRİLECEK BECERİLER Dinleme bir beceri işidir. Öğrencilere böyle bir eğitimin küçük yaştan itibaren verilmesi gerekir. Aslında dinlemeyle ilgili alışkanlıkların önemli bir kısmı ailede kazanılır. Bunun en iyi yolu, ebeveynlerin çocuklarını dinlemesi ve onlara değer vermesiyle başlar. Dinleme, anlamanın önemli bir yolu olduğu için öğretimde önemli bir işleve sahiptir. Dinleyenlerin bu konuda neler yapmaları gerektiği de önemlidir. Dinleme eğitimi aşağıdaki beceriler geliştirilmelidir (Belet, 2014): Konuşulanı, okumanı, söyleneni tam olarak anlama Konuşulanı görgü kurallarına uygun dinleme Dinlerken önyargılardan uzak tarafsız dineme Dinlediğinin eksik, yanlış, abartılı yönlerini seçme Dinlerken soru sorma, açıklama yapma Dinlediklerine ilişkin tahmin yapma İlgi ve gereksinmelerini dikkate alarak dinleme Eğlenmek amacıyla dinleme Bilgi edinmek amacıyla dinleme Dinlediklerinde sebep sonuç ilişkileri kurma Çıkarsamalar, karşılaştırmalar yapma Dinlediklerini özetleme Dinlediklerini başkalarına anlatma Dinlediklerine günlük yaşantısından örnekler verme EĞİTİM SÜRECİNDE DİNLEME Dinleme yoluyla öğrenciler bir şeyi ya ilk defa öğrenirler veya önceden öğrendikleri bilgileri pekiştirirler. Dinleme işi bir zamana bağlıdır. Dinleme işi çoğu zaman sıkıcı bir etkinlik olarak karşımıza çıkar. Özellikle konuşmacının etkili olmadığı durumlarda uzun süre devam etmez. Bunun ilk belirti- 13

14 SINIF YÖNETİMİ 18 leri, kişinin hayallere dalması şeklinde olur. Birey dinliyormuş gibi görünür ama aslında farklı şeyle düşünür. Bu durum dinlenen şeyle bizim zihnimizden geçirdiğimiz şeyin karşılaştırılmasını gerektirir. Anlatılan ilginç ise onu dinleme eğiliminde oluruz, eğer düşündüğümüz şey daha ilginç ise bu defa hülyalara dalmayı tercih ederiz. O halde anlatan kişi bu durumu bilmeli ve anlatımı ilginç hale getirmelidir. Eğitim sürecinde şunlar yapılmalıdır (Belet, 2014): 1. Öğretmenin konuşurken yönü öğrencilere dönük olmalıdır. 2. Öğrencilerle mutlaka göz iletişimi kurulmalıdır. 3. Öğrencinin konuşması sabırla ve ilgiyle dinlenmelidir. 4. Öğrencinin konuşması kesilmemelidir; eksiğin tamamlanması ya da yanlışın düzeltilmesi konuşmanın sonuna bırakılmalıdır. 5. Bu noktada öğrencilere, konuşan bir kişinin sözünün kesilmemesi gerektiği düşüncesi ve davranışı mutlaka kazandırılmalıdır SINIFTA BEDEN DİLİNİN KULLANIMI Sınıfta beden dilinin kullanılması önemli yer tutar. Beden dili bazen tek başına kullanıldığı gibi çoğunlukla diğer iletişim yollarıyla birlikte kullanılır. Beden dilinin etkili kullanılmasında rol oynayan öğeler bu konu içinde ayrıntılı olarak ele alındı. Burada öğretmen düşen görev onu belirtildiği şekilde kullanmadan geçer. Sınıfta beden dilinin kullanımı bir takım yararlar sağlar. Beden dili kullanılırken şunlar uyulmalıdır. 1. Öğretmen beden dilini sözlü dile uygun bir şekilde kullanmaya özen göstermelidir. 2. Beden dili kullanılırken aşırıya kaçmamalıdır. Bu durum iletişimin etkililiğini yitirir. 3. Beden dili iletişimin gücünü artırır ve öğretmene kolaylık sağlar. 4. Öğretmenin sınıfa girmeden önce beden dilini kullanma konusunda alıştırma yapması gerekir EĞİTİMDE ÖNYARGILAR VE İLETİŞİMİN BOZULMASI Eğitimde önyargılı olmak iletişime zarar verir. Önyargı başka durumlarda da iyi bir şey değildir. Öğretmen bundan kaçınmalıdır. Bu tür önyargıların öğrencilerde de bulunmaması gerekir. Aşağıdaki hususlar dikkate alınmalıdır. 1. Önyargılı kişiler kendinden zayıflara karşı bir baskı kurmaya meylederler. 2. Önyargılı öğretmenler, öğrencilere karşı tavırlı ve sert bir tutum içine girebilirler. 3. Öğrencilerin de öğretmene karşı önyargıları aynı şekilde iletişimi olumsuz etkiler. 4. Öğretmen ve öğrenci farklı bir bakış açısına sahip olup herkes kendisinin haklı olduğunu düşünür. 5. Öğrenciler doğru olduğuna inandıkları tartışmaya açıktırlar. Engelleme ise ürkekliğe sebep olur YARALANILAN KAYNAKLAR Güçlü, N (2000). «İletişim», Sınıf yönetimi: Ankara, Nobel Yayın Dağıtım Gordan, Thomas (1993). Etkili Öğretmenlik Eğitimi, Ya-Pa Yayınları, İstanbul Belet, dilek(2014). home.anadolu.edu.tr/~sdbelet/ders/turkce_ogretimi/dinleme.ppt 14