Gebelerin Üçlü Tarama Testi ve Gebelikte Yapılan Diğer Testler Hakkındaki Bilgi Düzeyinin Ölçülmesi

Transkript

1 Araştırma/Research Article TAF Prev Med Bull 2011; 10(4): Gebelerin Üçlü Tarama Testi ve Gebelikte Yapılan Diğer Testler Hakkındaki Bilgi Düzeyinin Ölçülmesi [Pregnancy Womans Measuring the Level of Knowledge for Triple Screen Test and Others during Pregnancy] ÖZET AMAÇ: Bebeğin sağlığına risk teşkil edebilecek bir durumun belirlenip tedavi edilebilmesini sağlamak amacıyla gebelerin hamilelik süresince düzenli kontroller yaptırması çok önemlidir. Bu araştırmada gebelerin üçlü tarama testi ve gebelikte yapılan diğer testler hakkındaki bilgi düzeyinin ölçülmesi amaçlanmıştır. YÖNTEM: Çalışmamıza 35. gebelik haftasından büyük, araştırmayı kabul eden, ek hastalığı olmayan ve tekil gebeliği olan 250 gebe alınmıştır. Araştırma verileri anket formu aracılığıyla toplanmıştır. İstatistik hesaplamalarda ki-kare (X2) testi kullanılmıştır. İstatistiksel anlamlılık ise p<0.05 kabul edilmiştir. BULGULAR: Gebelerin %37,2 si hafta tarama testini, %40,3 ü üçlü tarama testini bilmektedir. Okula gitmemiş gebelerin %78,6 sının gebelik takibinde hangi tarama testlerinin hangi gebelik haftasında yapılması konusunda bilgisinin olmadığı saptanırken, üniversite mezunlarının %78,6 sı gebelik haftasına göre tarama testlerinin yapılacağını bilmiştir. SONUÇ: Çalışmamızda yüksek eğitim seviyesinde olan gebeler gebelikte yapılan testler ve yapılma zamanı hakkında daha bilgilidir. Bizim düşüncemize göre eğitim düzeyinin yükseltilmesi ile antenatal dönem daha iyi takip edilecektir. SUMMARY AIM: In order to find and treat the possible risks for the baby s health, it is important to have some tests regularly during women s pregnancy. The aim of the study was to measure the level of knowledge of the pregnants about the Triple Screen Test and the other tests during pregnancy. METHOD: 250 single, healthy, greater than 35 gestational weeks pregnants were recruited in this study. Data was collected with a questionnaire. Pearson chi-square (X2) test were used in analyses of the data. Statistic significance is quoted at the p < 0,05 level. RESULTS: It s found that %37.2 women knows double screen test and %42.8 women knows triple screen test. %78.6 women high educational level (university) knows that the true of the sreening test, %78.6 women poor educational level ( no school) don t know the true of the screening test. CONCLUSION: Our study shows that education is the main factor for determining the level of knowledge of the pregnants about the antenatal screening. We think that if the educational level higher, antenatal period is will be healthy. Permin Ergün 1 Gülengül N. Köken 1 Emine Coşar 2 Figen K.Şahin 3 Dağıstan Tolga Arıöz 1 Mehmet Yılmazer 1 1 Afyon Kocatepe Üniversitesi Kadın Hastalıkları ve Doğum AD, Afyon. 2 Çanakkale 18 Mart Üniversitesi, Kadın Hastalıkları ve Doğum AD, Çanakkale. 3 Rize Üniversitesi, Kadın Hastalıkları ve Doğum AD, Rize. Anahtar Kelimeler: Antenatal Bakım, Gebelik Tarama Testleri, Üçlü Test. Key Words: Antenatal Care, Pregnancy Screen Tests, Triple Test. Sorumlu yazar/ Corresponding author: Gülengül N. Köken Afyon Kocatepe Üniversitesi, Kadın Hastalıkları ve Doğum AD, Afyon, Türkiye. gulengulkoken@yahoo.com GİRİŞ Gebeliğin sağlıklı devam etmesi ve sonuçta sağlıklı anne ve bebeğe sahip olmak istenilen bir hedeftir. Gebeliğin saptanmasından itibaren düzenli aralıklarla yapılacak olan gebelik kontrolleri ve gebelikte yapılan tarama testleri gebelikte karşılaşabilecek sorunların en erken dönemde tanınmasına ve riski yüksek gebelikleri ayıklamasına yardımcıdır (1). Gebelik takipleri yapılırken mümkün olduğu kadar erken dönemde güvenilir sonuç veren tarama testlerine ihtiyaç duyulur. Bu testler riski yüksek olsun veya olmasın testin sonucuna göre gebeliği sonlandırmayı düşünen gebelere önerilmelidir. Gebelikte tarama testi, üçlü tarama testi ve gebelikte yapılan diğer testler anomalili bebeği en erken dönemde tanımlamayı amaçlar. Antenatal bakımın ilk trimesterde başlanarak düzenli aralıklarla gebeliğin sonuna kadar sürdürülmesi, gebelik boyunca annenin ve fetüsün sağlık durumlarının değerlendirilmesi, sağlıkla ilgili sorunların ortadan kaldırılması perinatal ve maternal mortalite ve morbiditeyi azaltır (1). Antenatal muayenede ilk 32 haftada 4 haftada bir, 36. haftaya kadar 2 haftada bir ve daha sonra haftada bir gebe izlemi yapılır. Ayrıca daha önceki 403

2 gebeliklerinde anomalili bebek hikâyesi olan gebelerin daha sık takip edilmesi gerekir, böylece olası gebelik komplikasyonları önceden tanınıp gerekli önlemler alınabilir (2). Gebelere, ilk antenatal kontrolde: hemogram, tam idrar tahlili, idrar kültürü, kan grubu ve indirek coombs testi, rubella IgG, HbsAg, sifiliz ve diyabet taraması için açlık kan şekeri testi yapılır. Ayrıca gebenin onayı alınarak anti-hiv yapılabilir (1,3) haftalar arasında Down sendromu taraması, haftalar arasında üçlü tarama testi yapılır tarama testi yapılan gebeye üçlü tarama testi yerine nöral tüp defekti taraması için maternal serumda alfafetoprotein bakılması veya ayrıntılı US yapılması önerilir haftalar arasında US kontrolü, haftalar arasında 50 gr glukoz yükleme testi, gebelik haftalarında bebeğin tahmini doğum ağırlığı, kemik çatının uygunluğu ve doğum şeklinin konuşulduğu, doğumun planlandığı son kontrol olup US ve vajinal muayene yapılır (2). Her kontrolde gebelerin tansiyonları ölçülmelidir. Burada özetlenen antenatal kontroller her şey normal seyrinde giden gebeler için yapılması gereken kontrollerdir (2,3). Doğum öncesi ve doğum sonrası en uygun koşullarda bakım alan bebekler sağlıklı toplumun temelini oluşturacaktır. Geleceğimizi oluşturacak olan yeni nesillerin sağlıklı dünyaya gelmesi ve sağlıklı gebelik için, gebelerin bilgili olmaları son derece önemlidir. Bu çalışma ile gebelerin tarama testi, üçlü tarama testi ve gebelikte yapılan diğer testler hakkında bilgi düzeylerini ve bu konudaki tutum ve davranışlarını araştırma amaçlanmıştır. MATERYAL ve METOD Araştırmamıza Afyon Kocatepe Üniversitesi Kadın Hastalıkları ve Doğum Polikliniğine başvuran 35 ve daha büyük gebelik haftasındaki tekil gebeliği olan ve ek hastalığı olmayan düşük riskli 250 gebe dâhil edilmiştir. Araştırmanın amacı katılımcılara açıklanmış ve kabul edenlere yüz yüze görüşme tekniği ile anket formu uygulanmıştır. Araştırma için üniversitemizden Etik Kurul onayı alınmıştır. Gebelere uygulanan anket formunda gebenin sosyodemografik özellikleri, gebelikte yapılan tarama testlerinden neleri bildiği, hangi tahlilleri yaptırdığı ve bu testler hakkındaki görüşlerini bildirdiği belirleyici sorular yer almaktaydı. Verilerin analizinde SPSS for Windows 13.0 programı, istatistik analiz için ki-kare testi kullanılmıştır. p<0.05 anlamlı olarak kabul edilmiştir. BULGULAR Araştırmamıza katılan gebelerin sosyodemografik özellikleri Tablo 1 de görülmektedir. Gebelerin %40,8 inin ilkokul mezunu ve %78,8 inin ev hanımı olduğu görüldü. Gebelerin %55,2 sinin primipar oldukları saptanmıştır. Tablo 1: Gebelerin sosyodemografik özellikleri, Sayı (n=250). Yaş Eğitim Düzeyi Meslek Sosyal Güvence Gelir Durumu n=250 (%) Yüzde 24 yaş ve altı ,2 25 yaş ve üstü ,8 Okula gitmemiş 14 5,6 İlkokul mezun ,8 Ortaokul mezun 28 11,2 Lise mezunu 50 20,0 Üniversite mezunu 56 22,4 Ev hanımı ,8 Çalışan 52 21,2 Yok 30 12,0 Var ,0 Asgari ücretten az 38 15,2 Asgari ücret 78 31,2 Asgari ücretten fazla ,6 Sosyal güvencesi olan gebelerin (%28,6) gebeliğinde 11 defa ve üzerinde doktor kontrolüne gittiği saptanırken, sosyal güvencesi olmayan (%76,6) gebelerin gebeliğinde 1 5 kez doktor kontrolüne geldiği saptanmıştır. Buna göre sosyal güvencesi olan gebelerin gebelik kontrollerine daha sık geldikleri belirlenmiştir (p<0.001). Gebelerin eğitim durumları ile ilk kez gebeliklerinin kaçıncı haftasında doktora gittiği karşılaştırıldığında istatistiksel açıdan anlamlı ilişki bulunmuştur (p<0.001). 1 6 hafta arasında doktora giden gebelerin %78,6 sının üniversite mezunu ve üstü olduğu; %52 lik bir dilimle lise mezunlarının 1-6 haftasında ilk kontrole başvurduğu saptanırken; okula gitmemiş gebelerin %42,9 u ilk olarak gebeliğinin 13 hafta ve üzerinde ilk kadın doğum polikliniği kontrolüne gittiği saptanmıştır. Bu sonuçlara göre eğitim düzeyi yüksek gebelerin ilk poliklinik kontrole gitme haftasının daha erken gebelik haftasında olduğu saptanmıştır (Tablo 2)

3 Tablo 2: Eğitim durumuyla ilk olarak gebeliğin kaçıncı haftasında doktora gidildiğini gösteren dağılım. Eğitim Durumu 1-6 hafta 7-12 hafta 13 hafta ve üzeri Toplam n % n % n % n % Okula gitmemiş 3 21,4 5 35,7 6 42, ,0 İlkokul mezunu 35 34, , , ,0 Ortaokul mezunu 15 53,6 9 32,1 4 14, ,0 Lisemezunu 26 52, , , ,0 Üniversite mezunu 43 76, ,4 1 1, ,0 Toplam , , , ,0 X 2 =35.89 p<0.001 (0.000) Tablo 3: Eğitim durumuyla gebelikte kaç kez doktor kontrolüne gidildiğini gösteren dağılım. 1-5 defa 6-8 defa 9-10 defa 11 defa ve üzeri Toplam n % n % n % n % n % Eğitim Durumu Okula gitmemiş 9 64,3 1 7,1 2 14,3 2 14, ,0 İlkokul mezunu 35 34, , , , ,0 Ortaokul mezunu 5 17, ,7 5 17,9 1 3, ,0 Lise mezunu 12 24, , , , ,0 Üniversite mezunu 3 5, , , , ,0 Toplam 64 25, , , , ,0 X 2 =66.18 p<0.001 (0.000) Gebelerin %47,1 i gebeliklerinin haftalarında gebelikleriyle ilgili tahlillerini yaptırmak için ilk polikliniğine başvurmuştur. Okula gitmemiş gebelerin %78,6 sının gebelik takibinde hangi tarama testlerinin kaçıncı gebelik haftasında yapılması konusunda bilgisinin olmadığı saptanırken, üniversite mezunlarının %78,6 sı gebelik haftasına göre tarama testlerinin yapılacağını bildiği saptanmıştır. Üniversite mezunu olan gebelerin %91,1 i gebelik takibinde tarama testlerinin yapılması gerektiğini bilirtirken, okula gitmemiş gebelerin %64,3 ünün bilmediği saptanmıştır. Ayrıca gebelerin eğitim seviyesi arttıkça takip sıklıklarının arttığı görülmüştür (Tablo 3). Tablo 4 de gebelerin gebelikte yapılması gereken testler hakkındaki bilgi durumları verilmiştir hafta tarama testini gebelerin %37,2 si bilmiştir ve bilenlerin %79,5 i bu testin her gebeye yapılması gerektiğini söylemiştir. Tablo 4: Gebelerin, gebelikte yapılması gereken tahliller hakkındaki bilgileri Sayı (% Yüzde) Biliyor Bilmiyor İkili tarama testi 93 (37,2) 157 (62,8) Üçlü tarama testi 107 (42,8) 143 (57,2) Ultrason 166 (66,4) 84 (33,6) Tam kan sayımı 110 (44,0) 140 (56,0) İdrar tahlili 114 (45,6) 136 (54,4) İdrar kültürü 81 (32,4) 169 (67,6) Sarılık testi 73 (29,2) 177 (70,8) Kızamıkçık 24 (9,6) 226 (90,4) Toksoplazma 42 (16,8) 208 (83,2) Kan grubunun belirlenmesi 33 (13,2) 217 (86,8) Şeker yükleme testi 112 (44,8) 138 (55,2) 405

4 Tablo 5: Üçlü tarama testini bildiğini söyleyen gebelerin verdikleri cevapların dağılımı Sayı (n=101) Üçlü tarama testini bildiğini söyleyen gebelerin verdikleri cevaplar Üçlü tarama testi ne demektir? Üçlü tarama testi ne zaman yapılır? Üçlü tarama testi nasıl yapılır? Üçlü tarama testi anormal gelirse ne yapılmalıdır? Üçlü tarama testinde yanılma oranı var mıdır? n (%) Yüzde Doktorun muayene etmesi 5 5,0 Kanda bazı hormonlara bakılarak bebeğin sağlığının değerlendirilmesi Bebekte sakatlık olup olmadığına ultrasonda bakılması Kandaki bazı hormonlar ve ultrasonda bebeğin sağlığının değerlendirilmesi 31 30, , ,5 Diğer 3 3,0 Gebeliğin herhangi bir döneminde 6 5,9 Gebeliğin 4-5.ayları arasında 94 93,1 Doğuma yakın 1 1,0 Kanda belli hormonlara bakılarak 26 25,7 Kan tahlili ve ultrasonda bakılarak 63 62,4 Doktorun karnımdan muayene ederek 7 6,9 Sadece ultrasonda bakarak 2 2,0 Diğer 3 3,0 Bilmiyorum 19 18,8 Kürtaj 15 14,9 Amniyosentez 48 47,5 Hiçbirşey yapılmaz 10 9,9 Test ve tahiller tekrar edilir 7 6,9 Diğer 2 2,0 Hayır 9 8,9 Evet 51 50,5 Kararsızım 4 4,0 Ultrasonun (US) gebeler arasında %66,4 sıklığıyla en fazla bilinen tetkik olduğu görülmüştür. Kan grubu ve rubella taraması en az bilinen tetkikler olarak bulunmuştur. Gebelikte şeker testi yapılmalı mıdır? sorusuna gebelerin %48,8 i bilmiyorum cevabı verirken size şeker içirilerek yükleme testi yapıldı mı? sorusu sorulduğunda %44,8 i evet cevabını vermiştir. Tablo 5 de üçlü tarama testi ile ilgili gebelerin verdikleri cevaplar görülmektedir. Gebelerin %57,2 sinin üçlü tarama testini bilmediği, %42,8 ünün ise bildiği görülmüştür. Bilenlerin %93,1 inin testin zamanını doğru bildiği (4.-5. ay arasında) görülmüştür. Üçlü tarama testinin yanılma oranı olup olmadığı sorulduğunda ise %50,5 gebe evet cevabı vermiştir. TARTIŞMA Kadın doğum polikliniğine başvuran kadına gebelik tanısı konulduktan sonra gebenin ve bebeğin sağlığının korunması amacıyla belli aralıklarla gebelik takiplerinin yapılması gerekir. Bu takipler sırasında gebeliğin sağlıklı bir şekilde seyredip seyretmediğini öğrenmek, gebeliklerde ortaya çıkabilecek istenmeyen durumları anlayabilmek ve fetüste ortaya çıkabilen hastalıklara tanı koyabilmek içinde bazı testlerin yapılması gerekir. Gebeliğin saptanmasından itibaren düzenli aralıklarla yapılacak olan gebelik kontrolleri, gebelikte karşılaşılabilecek riskleri erken dönemde tanınması, ciddi sonuçlar gelişmeden önlenmesi veya tedavi edilmesine imkân sağlar (3,4). Ülkemizde de gebelerin gebeliklerinin 12. haftasına kadar saptanması ve ilk izleminin 406

5 yapılması, doğuma kadar da en az beş kez izlenmesi gerekmektedir (5). Kendisi ya da bebeği ile ilgili riskli bir durum saptananlar için izlem sayısı artırılmalıdır. Sağlık Bakanlığınca, gebeliğin başlangıcından itibaren en az 6 kez izlenmesi hedef alınmıştır (6). Bu çalışmada gebelerin %25,6 sı en az 1-5 kez takibe gelmiştir. Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması 2008 verilerine göre annelerin %92 sinin son doğumlarının gebeliği sırasında bir sağlık personelinden doğum öncesi bakım hizmeti almıştır. Doğum öncesi bakımın hemen tamamının doktordan alınmıştır. Doğum öncesi bakım alma sıklığı, kırsal yerleşim yerlerinde %84 e; Doğu da ve eğitimsiz anneler arasında %80 nin hemen altına; 6 ve daha fazla çocuğu olan anneler arasında ise %72 ye gerilemektedir. Çalışmamızda gebelerimizin %100 ü doğum öncesi bakım almıştır. Ancak çalışmamız hastaneye gelen gebelerde yapıldığı için bu oran yüksek bulunmuştur. Doğum öncesi bakım alan kadınların %92 sinin tansiyonunun ölçüldüğü, %82 sinin idrar testi, %86 sının kan tahlili yaptırdığı, %83 ünde kilo ölçümü yapıldığı görülmektedir (7). Doğum öncesi bakım almayı etkileyen faktörlerden biri gebenin ve eşinin eğitim düzeyidir (8). Yurdakul ve Özdağ gebelerin eğitim düzeyi yükseldikçe, antenatal hizmetleri kullanma sıklığının arttığını saptamışlardır (9). Araştırmamızda %53,6'lık bir dilimle üniversite mezunlarının 11 defa ve üzeri kontrole gittikleri görülürken; %64,3'lık bir dilimle okula gitmemiş olan gebelerin 1-5 defa kontrole gittiği saptanmıştır. Çalışmamızda da eğitim düzeyi yükseldikçe gebelerin poliklinik kontrolüne gitme sıklığında da artış görülmüştür. Toplum sağlığı ve koruyucu hekimlik adına büyük önemi olan doğum öncesi tanı çalışmalarında öncelikle kromozomal anomali risk faktörlerinin bilinmesi ve bu faktörlere bağlı olarak fetusun etkilenme olasılığının belirlenmesi gereklidir (10). Ana hedefi down sendromu açısından riski yüksek gebeleri ayıklamak olan, hafta tarama testi ultrasonda bebeğin ense kalınlığının ölçümü ile kanda bazı hormonlara bakılarak ve erken gebelik haftasında yapılmasıyla daha büyük avantaja ve güvenirliğe sahiptir. Üçlü testten daha yenidir ve üçlü testin yerini almaktadır (11). Bizim çalışmamızda gebelerin %37,2 si tarama testini bilmiştir. Günümüzde üçlü tarama testleri prenatal risk değerlendirilmesi amacıyla rutin olarak uygulanmaktadır gebelik haftası (GH) arası yapılan üçlü tarama testinin %5 yalancı pozitiflik oranı ile %60-65 doğruluk oranı olduğu bilinmektedir (10,12). Bizim çalışmamızdaki gebelerin %42,8 i üçlü tarama testini bildiği, %50,5 i üçlü tarama testinin yanılma oranının olabileceğini bildiği saptandı. Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması 2008 verilerine göre doğum öncesi bakım alan gebelerin %96 sına en az bir kere US yapıldığı saptanmış, Mısırlıoğlu ve arkadaşlarının çalışmasındaysa gebelerin %94,4 üne en az bir kez US yapıldığı saptanmıştır (7,13). Bizim çalışmamızda gebelerin %100 üne gebelikleri süresince en az 1 kez US yapıldığı saptanmıştır. Çalışmamızda her muayenede gebelerin %63,6 sına US yapılmıştır. Gebelerin US yi diğer tanısal veya tarama amacıyla yapılan tetkiklere göre daha çok yaptırmak istemesinin nedenleri; ailenin US u tetkikler içinde en önemlisi olarak görmesi, bebeğin cinsiyetini öğrenme isteği, doktorun gebe ve ailesini rahatlatmak isteği, gebenin kendini güvende hissetmesi gibi nedenler olabilir. US nun zararlı herhangi bir etkisi bugüne kadar bulunmamasına rağmen, kullanım maliyeti de hesaba katılarak, gebeliğin belirli dönemlerinde bir tarama ve tanı yöntemi olarak kullanılması ve gereken olgularda gerektiği ölçüde yararlanılması genel bir yaklaşım olarak tavsiye edilmektedir (14,15). Araştırmamızın elde edilen verilerin kayıtlardan değil de katılımcıların aktardığı şekilde yer alması ve sayının 250 ile sınırlı kalması gibi kısıtlılıkları bulunmaktadır. Ayrıca hastaneye gelen gebelerden bilgi almak yerine doktora hiç gitmeyen gebelerden bilgi alınsaydı daha net bilgilere ulaşılabilirdi. Doğum öncesi ve sonrası dönemde ve fetal mortaliteyi azaltmak için antenatal bakım hizmetlerinin daha ileriye götürülmesi esastır. Anne ve bebek ölümlerinin düzeyi, genelde bir toplumdaki sağlık hizmeti düzeyini ve genel yaşam koşullarını yansıtır. Sağlık hizmetinden yararlanan gebeler, yararlanmayanlara göre eğitim düzeyi daha yüksek, daha iyi sosyal ve fizik çevreye sahiptir. Doğum öncesi bakım almayan grup her açıdan en riskli gruptur. Bu nedenle gebelere sağlık bakım hizmeti almaları esnasında doğum öncesi bakım esasları konusunda bilgilendirmenin yapılması ve hatırlatmalarda bulunulması duyarlılığın arttırılmasında yararlı olacaktır. Ayrıca eğitim düzeyinin arttırılması ile doğum öncesi bakımın da artacağı düşünülmektedir. KAYNAKLAR 1 Diribaş K, Kaya C, Koç FA. İlk Trimester Fetal Tarama Testleri. Türkiye Klinikleri Jinekoloji Obstetrik Dergisi. 2002; 12(2):

6 2 Acar A. Gebe takip ve bakım. Ed.: Çiçek N, Mungan TM. İn: Klinikte Obstetrik ve Jinekoloji. 2007, s Yüksel A. Düşük Riskli Gebelerde Antenatal Tarama Testleri. Ed.: Berkman S. İn: Doğum Bilgileri. İstanbul. Nobel Tıp Kitapevleri. 2004, s Deren Ö. Gebelikte tarama testleri. Ed.: Günalp S, Tuncer S. İn: Kadın Hastalıkları ve Doğum Tanı ve Tedavi. 2004, s Cihat Şen, Murat Yayla, Malcolm Levene. Perinatal Bakım Antalya Sonuç Bildirgesi II. Dünya Perinatal Tıp Kongresi (Gelişmekte Olan Ülkeler Için). Perinatoloji Dergisi. 2002; 10(4): Kılıç S, Uçar M, Temir P, et al. Hamile kadınlarda Doğum Öncesi Bakım Alma Sıklığı ve Bunu Etkileyen Faktörler. TSK Kor. Hek. 2007; 6(2): Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması. Ankara. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütler Enstitüsü Yıldızoğlu İ, Ökten Ş. Gebelerin Doğum Öncesi Bakım Hizmetlerinden Yararlanma Durumları. Hemşirelik Forum Dergisi. 2001; Yurdakul M, Özdağ N. Annelerin Gebeliklerinde Risk Faktörleri ve Doğum Öncesi Kontrole Gitme Durumları. Türk Hemşireler Dergisi. 1997; 4(47): Yılmaz M. Gebelerde Üçlü Tarama Testinin Duyarlılığının Değerlendirilmesi. Uzmanlık Tezi. İstanbul Önderoğlu L, Kabukçu A, Aktaş D, Kasifoğlu MA, Balcı S, Gökşin E. İkinci Trimester Anne Serumunda Alfa Fetaprotein, Karyonik Gonodotropin ve Ankonjuge Östriol Düzeylerinin Down Sendromu Taramasında Etkinliği. Perinatoloji Dergisi. 1996; 4(2): Çakmak FN, Acun C, Petek E, et al. Türk Popülasyonunda Üçlü Tarama Testi ile Gebelikte Fetal Down Sendromu Riskinin Değerlendirilmesi. Artemis. 2003; 4(4): Mısırlıoğlu ED, Aliefendioğlu D, Fidan K, Çakmak FN, Haberal A. Sağlık Bakanlığı Ankara Etlik Doğumevi ve Kadın Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesinde Doğum Yapan Annelerin Antenatal Bakım Hizmetlerinden Yaralanma Durumunun Değerlendirilmesi. Perinatoloji Dergisi. 2006; 14(1): Şen C, Yayla M. Birinci Trimester Ultrasonografi. Perinatoloji Dergisi. 2001; 9(4): Pırınçcı E, Polat A, Kumru S, Köroglu A. Bir Ünıversite Hastanesinde Doğum Yapan Kadınların Dogum Öncesi Bakım Alma Durumu ve Etkileyen Faktörler. ADÜ Tıp Fakültesi Dergisi. 2010; 11(2):