Kız, Anne ve Anneannelerin Günlük Enerji ve Besin Öğesi Alımlarının Karşılaştırılması

Transkript

1 Araştırma/Research Article TAF Prev Med Bull 2008; 7(4): Kız, Anne ve Anneannelerin Günlük Enerji ve Besin Öğesi Alımlarının Karşılaştırılması [The Comparation of Girls, Mothers and Grandmothers Daily Energy and Nutrient Intakes] ÖZET AMAÇ: Bu araştırma üç kuşak kadının beslenme alışkanlıklarını incelemek ve elde edilen sonuçlara göre çözüm önerileri getirmek amacıyla planlanıp ve yürütülmüştür. YÖNTEM: Araştırmanın örneklemini Ankara nın Mamak İlçesi merkezinde yaşayan kızlar ile onların anne ve anneanneleri oluşturmaktadır. Araştırma 142 kız, annesi ve anneanne olmak üzere toplam 426 birey üzerinde yapılmış olup, veriler anket tekniği ile toplanmıştır. Üç kuşak kadının beden kütle indeksi, bir günlük besin, enerji ve besin öğesi tüketimleri ile şişman olan ve olmayan kadınların günlük enerji ve besin öğesi alımları karşılaştırılmıştır. BULGULAR: Günlük enerji ve besin öğeleri alımı standartlarla karşılaştırıldığında kız, anne ve anneannelerin sırasıyla %53,5, 54,9, 53,5 inin enerji; %55,9, 63,4, 64,8 ünün protein; %18,3, 36,6, 35,2 sinin riboflavin; %19,0, 42,3, 31,0 ının kalsiyum; % 48,6, 37,3, 38,0 ının demir tüketimlerinin yeterli düzeyde olduğu saptanmıştır. Üç kuşak kadının bir günlük besin çeşitliliği açısından tüketimleri karşılaştırıldığında ise fark önemsiz bulunmuştur (p>0,05). SONUÇ: Araştırma sonuçlarına göre etkin ve sürekli verilecek beslenme eğitiminin gerekli olduğu ve ileriki yaşlarda görülebilecek dejeneratif hastalıkların oluşumunun engellenmesine yardımcı olacağı sonucuna varılmıştır. SUMMARY BACKGROUND: This research is planned, progressed and resulted in order to examine the nutrition status, nutrition habits of the female generations (daughter, mother and grandmother) and find out the solution proposals according to research results. METHODS: The girls who are living in Mamak/Ankara, and their mothers and grandmothers constitute the sampling of this research. The reason of selecting this school is the easy availability of generations which is gained by researcher s duty (teacher) in this school. This research is practised on 426 women (142 girls, 142 mothers of these students, 142 grandmothers). Three women s body mass index (BMI), daily energy & nutrients intake level, daily food nourishment level and the obese and normal weight women s energy and nutrient intakes are compared. RESULTS: When the daily energy and nutrients are compared with the standarts, it is seen that the daughters, mothers, grandmothers consumptions are sufficient with the percentages 53.5, 54.9, 53.5% for energy; 55.9, 63.4, 64.8% for protein; 18.3, 36.6, 35.2% for riboflavine; 19.0, 2.3, 31.0% for calcium; 48.6, 37.3, 38.0% for iron; respectively. If generations (daughter, mother, grandmother) daily nutrient consumption variety is compared among them it is found that the difference is not important (p>0.05). CONCLUSION: With the result of this study, nutrition training which helps young generation to protect their self from degenerative disease will be necessary. Nevin Şanlıer 1, Emine Kılıç 2 1 Gazi Üniversitesi Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi, 2 Cebeci Anadolu Meslek ve Kız Meslek Lisesi Ankara, Türkiye. Anahtar Kelimeler: Kız, anne, anneanne, enerji alımı, besin öğesi alımı, besin tüketimi, besin çeşitliliği Key words: Daughter, mother, grandmother, energy intake, nutrients intake, nutrition habits, nutrition variety. Sorumlu yazar/ Corresponding author: Nevin Şanlıer, Gazi Üniversitesi Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi, Gölbaşı, Ankara, Türkiye. ntekgul@gazi.edu.tr GİRİŞ Toplumu ve onu oluşturan bireylerin sağlıklı, güçlü olarak yaşamasında, ekonomik ve sosyal yönden gelişmesinde, refah düzeyinin artmasında, huzurlu ve güvence altında varlığını sürdürebilmesinde yeterli-dengeli beslenme temel koşullardan birisi belki de en önemlisidir (1). Ülkemizde beslenmenin yetersiz ve dengesiz oluşunun nedenlerinden birisi eldeki olanakların en iyi biçimde kullanılmasını engelleyen, çeşitli faktörlerin etkisi ile oluşan ve yerleşen yanlış beslenme alışkanlıklarıdır. Yapılan yanlış ve zararlı uygulamalar aile beslenmesinde önemli rol oynamakta, bireylerin sağlığı üzerinde olumsuz etkisini göstermektedir (2). Beslenme alışkanlıklarının değiştirilmesi, kronik hastalık riskinin azaltılmasında temel parametre olarak göze çarpmaktadır. Diyetteki değişiklikler, sadece kişinin sahip olduğu sağlığı için değil aynı zamanda yaşamının daha sonraki dönemlerinde kanser, kardiyovasküler hastalıklar ve diabetes mellitus gibi hastalıkların oluşma riski açısından da önemlidir (3,4). Sağlıklı olarak dünyaya gelen bebek, 269

2 yeterli ve dengeli beslenmenin sürmesi ile sağlıklı bir çocuk olarak büyür ve gelişir. Küçük yaşta kazanılacak beslenme alışkanlıkları ise ileriki yaşlarda görülecek şişmanlık ve şişmanlığa bağlı kronik hastalıklar ile zayıflık, malnütrisyon vb, pek çok hastalığın oluşumunu engeller (4, 5, 6). Son zamanlarda gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde, aşırı beslenme ve bazı besin öğelerinin fazla alınması sonucu diyet kalitesinin tanımlanmasında hem besin öğesi eksikliği hem de aşırı beslenmeyi içeren global bir bakış açısı gelişmiştir. Diyet kalitesinin tanımındaki çeşitlilik ve oran besin rehberinde yer alan ilkelere dayanmaktadır. Bu ilkelere göre sağlıklı ve yüksek kaliteli diyet, katı yağ, kolesterol, sodyum ve basit şekerlerden sınırlı, meyve, sebze ve tam tahıl ürünlerinden zengin olmalıdır (7,8). Gelişmekte olan ülkelerde, besin öğesi eksikliğinin giderilmesi ve besin öğelerinin yeterli alımının sağlanması için besin grubu çeşitliliğinin artırılmasının önemi büyüktür. Özellikle ekonomik düzeyi düşük olan toplumlar arasında besin çeşitliliğinin az olması bir çok problemi de beraberinde getirmektedir. Çünkü sosyoekonomik düzeyi düşük olan bireylerin diyetlerini başta karbonhidrat içeriği yüksek yiyecekler, çok az veya hiç olmamak üzere hayvansal kaynaklı ürünler, az miktarda taze sebze ve meyveler oluşturmaktadır. Günümüzde kentleşme ve gelir düzeyinin artması sonucu gelişmekte olan ülkelerde diyet kalitesinde artma olmasına rağmen katı yağ, tuz ve basit şeker tüketimi de yükselmektedir (9,10). Bu nedenle araştırma beslenme konusunda özellikle kadınlara eğitim veren kişi, kurum ve kuruluşların bireylerin beslenme alışkanlıklarına dikkatlerini çekip eğitim programlarında beslenme ile ilgili konulara daha fazla yer vermelerine, doğru beslenme alışkanlıkları ve bilgileri kazandırılmasında etkili olabileceği düşünülmektedir. Gelecek nesillerin yetiştirilmesinde en önemli yere sahip olacakları kadınların günlük besin tüketimleri ile ilgili sahip olacakları bilgiler ileride daha sağlıklı nesiller ve toplumlar oluşturulmasına imkan sağlayabilir. Bu nedenle araştırma üç kuşak kadının (anneanne, kızları ve kız torunları) günlük enerji ve besin öğesi ile günlük besin tüketimlerini incelemek ve araştırma sonuçlarına göre çözüm önerileri geliştirmek amacıyla planlanmış ve yürütülmüştür. GEREÇ VE YÖNTEM Araştırma kapsamına 142 kız, 142 anne ve 142 anneanne, toplam 426 kadın alınmıştır, Çalışmanın evrenini Ankara nın Mamak İlçesi sınırlarında bulunan Cebeci Anadolu Meslek ve Kız Meslek Lisesine devam eden öğrencilerden basit tesadüfî örnekleme yöntemi ile belirlenen gönüllü öğrenciler ve onların anneleri ile anneanneleri oluşturmaktadır. Araştırmacının bu okulda görev yapıyor olması kızların anne ve anneannelerine kolay ulaşılmasına imkân sağlamıştır. Kız öğrenciler, anne ve anneannelerden 24 saatlik hatırlatma yöntemi ile besin tüketim kayıtlarını tutmaları istenmiş, bununla ilgili gerekli uyarı ve bilgilendirme yapılmış besin tüketim kayıtları soru formunun uygulanacağı gün toplanmıştır. Üç kuşak kadınının tükettikleri yemeklerin birer porsiyonlarına giren besinlerin miktarı "Standart Yemek Tarifleri"nden yararlanılarak saptanmıştır (6). Bir günlük besin, enerji ve besin öğesi tüketimleri Türk besinleri için hazırlanmış BEBİS programından faydalanılarak bilgisayar ortamında hesaplanmıştır. Ayrıca vücut ağırlığı ve boy uzunluğu usulüne göre ölçülmüş ve beden kütle indeksi değerleri de hesaplanmıştır. Veriler araştırmacılar tarafından yüz yüze görüşme yöntemi kullanılarak toplanmış ve SPSS 11,0 programı kullanılarak değerlendirilmiştir. Günlük enerji ve besin öğesi alımları, besin tüketimlerinin sonuçlarının değerlendirilmesinde aritmetik ortalama ( x ), standart sapma (SS) ve altüst değerleri hesaplanmış, sayı ve yüzde dağılımları alınmış, istatistiksel değerlendirmede ANOVA- SCHEEFE testi uygulanmıştır (11). BULGULAR Üç kuşak kadının günlük besin alımları ile enerji ve besin öğesi tüketimlerini belirlemek amacıyla yapılan bu çalışmada kızların yaş ortalaması 16,3±1,15 yıl, annelerin yaş ortalaması 39,3±4,33 yıl, anneannelerin yaş ortalaması 63,3±8,37 yıl dır. Annelerin çoğunluğu (%76,1), anneannelerin ise tamamına yakınının (%93,0) ev hanımı olduğu belirlenmiştir. Çalışan anne ve anneannelerin oranı oldukça düşüktür. Üç kuşak kadınının boy uzunluğu, vücut ağırlığı ve beden kütle indeksinin ortalama, standart sapma değerleri Tablo 1 de verilmiştir. Tablo 1 de görülebileceği gibi boy uzunluğu ortalamaları üç kuşak kadınında yakın değerde olup, farklılığı yaratan grup anneannelerdir. Vücut ağırlığı ortalamaları en yüksek anneannede saptanmıştır. Vücut ağırlığı ve yaş arttıkça BKİ ortalamaları artmaktadır. Boy uzunluğu ortalaması, vücut ağırlığı ve BKİ si kuşaklar arasında karşılaştırıldığında fark istatistiksel açıdan önemli bulunmuştur (p<0,05)

3 Tablo 1. Üç kuşak kadınının boy uzunluğu, vücut ağırlığı ve BKI nin ortalama ( x ), standart sapma(s) ve alt-üst değerleri Antropometrik Ölçümler Boy uzunluğu (m) Kız Anne Anneanne F p x 1,62 1,62 1,50 SS 0,07 0,07 0,07 5,09 p<0,05 Alt-üst 1,39 1,80 1,49 1,85 1,40 1,85 Vücut ağırlığı (kg) x 53,80 69,40 71,40 SS 7,63 11,63 12,22 90,25 p<0,05 Alt-üst 34,0 75,0 44,0 104,0 48,0 120,0 BKİ (kg/m²) x 20,40 26,20 27,80 SS 2,45 4,44 4,46 92,82 p<0,05 Alt-üst 15,60 27,60 16,20 40,20 18,0 43,30 Tablo 2. Üç nesil kadının BKI nin dağılımı BKİ (kg/m²) Kız Anne Anneanne Toplam S % S % S % S % Zayıf 69 48,5 7 4,9 5 3, ,0 Normal 60 42, , , ,2 Toplu 9 6, , , ,6 Şişman 4 3, , , ,0 Aşırı şişman ,9 11 7,7 18 4,2 Toplam , , , ,0 x² =187,45 p<0,05 Anne ve anneannelerin BKİ nin birbirlerine yakın olduğu görülmektedir. Tablo 1 de görülebileceği gibi boy uzunluğu ortalamaları üç kuşak kadınında yakın değerde olup, farklılığı yaratan grup anneannelerdir. Vücut ağırlığı ortalamaları en yüksek anneannede saptanmıştır. Vücut ağırlığı ve yaş arttıkça BKİ ortalamaları artmaktadır. Boy uzunluğu ortalaması, vücut ağırlığı ve BKİ si kuşaklar arasında karşılaştırıldığında fark istatistiksel açıdan önemli bulunmuştur (p<0,05). Anne ve anneannelerin BKİ nin birbirlerine yakın olduğu görülmektedir. Tabloda görüldüğü gibi kızların %48,5 i zayıf, %42,2 si normal ağırlıkta iken annelerin %37,3 ü toplu, %18,3 ü şişman, anneannelerin %45,0 i toplu, %7,7 si aşırı şişmandır. Gruplar arası fark istatiksel açıdan önemlidir (x²=187,45, p<0,05). Bireylerin bir günlük enerji ve besin ögesi tüketimleri Tablo 3 te sunulmuştur. Enerji alım düzeyi sırayla kızlarda 1769,5±849,2 kkal, annelerde 1572,9±541,8 kkal, anneannelerde ise 1482,5±515,8 kkal dir. Kızların enerji alım düzeyi anne ve anneannelerine göre yüksektir. Üç kuşak kadınının enerji alım düzeyi arasındaki fark önemli (p<0,05) bulunmuştur. Kızların protein alım düzeyi, anne ve anneannelerine göre daha fazladır. Bir günde alınan karbonhidrat tüketim düzeyi kız, anne ve anneanne arasında önemsiz bulunmuştur (p>0,05). Kadınlar arasında bir günde yağ tüketim düzeyleri arasında istatistiksel açıdan anlamlı ilişki yoktur (p>0,05). Ayrıca üç kuşak arasında K, C, B1, B6, B12 vitaminleri ve folik asit tüketim düzeyleri arasındaki fark önemli (p<0,05) iken; niasin, folik asit, A, D, E, B2 vitaminlerinin günlük alım düzeyi istatistiksel açıdan önemsiz bulunmuştur (p>0,05). Minerallerden günlük demir alım düzeyi anneannelerde, özellikle kemik gelişimi için önemli olan kalsiyum alım düzeyi ise tüm yaş gruplarında düşük bulunmuştur. Üç kuşak arasında magnezyum, demir, iyot minerallerini alım düzeyi arasındaki fark istatistiksel açıdan fark önemli (p<0,05) iken; fosfor, çinko, demir, kalsiyum minerallerini alım düzeyi arasındaki fark istatistiksel açıdan önemsizdir (p>0,05) Kadınların kek, pasta, bisküvi çeşitleri ile toplam sebze tüketiminde kuşaklar arasındaki fark önemli (p<0,05) bulunmuştur. Sebze-meyvelerin günlük tüketimi kızlarda diğer gruplara göre daha az iken, kek, bisküvi, pasta tüketimi fazla bulunmuştur. Normal ağırlıkta ve şişman olan üç kuşak kadının günlük enerji ve besin öğesi alımlarının değerlendirilmesi Tablo 5 te gösterilmişti., 271

4 Tablo 3. Bireylerin bir günlük enerji ve besin ögesi tüketimlerinin aritmetik ortalama ve standart sapma değerleri Enerji ve Besin Öğeleri Kız Anne Anneanne x SS x SS x SS Enerji (kkal) 1769,5 849,2 1572,9 541,8 1482,5 515,8 7,15* Protein (g) 50,0 21,1 48,8 21,0 43,6 16,1 4,31* Yağ (g) 61,7 30,5 62,7 23,6 59,9 23,7 0,43 Karbonhidrat (g) 226,5 90,2 197,5 93,9 187,3 89,5 7,02 Lif (g) 22,6 10,7 22,5 13,7 18,4 6,9 6,77* Karoten (mg) 2,6 3,5 3,6 3,9 2,6 3,0 3,60* A vitamini (RE) 494,6 490,2 536,1 504,5 604,4 570,3 1,59 D vitamini(mg) 1,2 2,8 1,0 1,2 0,7 0,8 2,14 E vitamini (mg) 21,8 29,9 23,5 11,1 21,2 11,6 0,50 K vitamini (mg) 276,9 229,2 466,8 330,5 376,6 285,9 15,78* C vitamini (mg) 73,8 57,9 90,0 62,1 91,6 68,4 348* B1 vitamini (mg) 0,7 0,4 0,7 0,5 0,6 0,3 3,62* B2 vitamini (mg) 1,3 4,9 1,0 1,3 0,8 0,3 0,76 B6 vitamini (mg) 0,9 0,4 1,1 0,8 0,9 0,3 4,18* Niasin (mg) 7,0 4,3 6,9 3,6 6,6 3,2 0,45 B12 vitamini (mg) 1,3 1,1 1,9 1,6 1,9 1,5 7,33* Folik asit (mg) 246,7 129,6 280,1 188,2 225,8 89,0 5,31 Kalsiyum (mg) 519,9 275,1 553,7 250,1 509,2 223,5 1,22 Fosfor (mg) 848,1 399,7 845,4 302,7 789,1 267,0 1,46 Magnezyum (mg) 221,3 138,9 212,4 109,0 187,7 97,7 3,16 Demir (mg) 9,9 4,5 10,2 6,1 8,2 3,8 7,03* Çinko (mg) 7,0 3,3 7,1 3,7 6,4 2,5 1,96 İyot (mg) 40,0 26,1 50,5 35,6 44,5 43,9 3,00* *p<0,05 F Tablo 4. Bireylerin bir günlük besin tüketim miktarlarının (gram) aritmetik ortalama ve standart sapma değerleri Besinler Kız Anne Anneanne F x SS x SS x SS Süt ve ürünleri Süt ve ürünleri 79,8 148,4 41,1 90,2 14,1 39,9 1,674 Et, yumurta, kuru baklagiller Etler (sığır, koyun vb) 20,6 30,7 20,6 34,6 20,5 32,6 0,001 Balık ve deniz ürünleri 2,8 19,5 5,5 22,8 2,8 20,4 0,810 Kümes ve av hayvan etleri 10,7 39,4 6,6 21,7 4,7 28,8 1,571 Kuru baklagiller 32,9 73,6 41,2 70,4 31,9 35,8 0,940 Yumurta 57,6 70,5 66,0 74,0 61,5 73,2 0,480 Sebze ve meyveler Meyve 210,8 195,6 215,9 202,6 189,8 170,1 0,753 Sebze 125,7 109,0 203,5 135,9 187,8 133,5 14,977* Patates 43,4 75,2 38,8 75,6 40,1 80,6 0,136 Tahıllar Ekmek 134,3 105,0 116,4 106,8 120,7 129,9 0,948 Tahıllar ve ürünleri 66,6 54,6 65,3 87,2 56,1 54,5 1,036 Kek, pasta, bisküvi vb, 27,7 57,1 14,2 62,7 8,2 30,8 5,254* Yağ ve şeker Toplam yağ 38,9 54,8 36,9 20,5 35,3 22,2 0,358 Şeker, tatlı 29,1 34,0 18,8 24,6 22,6 21,6 5,114 *p<0,

5 Tablo 5. Şişman olmayan ve olan üç kuşak kadının günlük enerji ve besin öğesi alımlarının değerlendirilmesi (n=329) Enerji ve besin öğeleri Normal ağırlıkta olan (n=:137) (20-24,9 kg/m²) Şişman olan (n=192) ( 25 kg/m²) x S x S Enerji (kkal) 1628,8 565,2 1536,9 565,3 1,45 Protein (g) 49,0 20,0 45,8 17,7 1,54 Karbonhidrat (g) 209,4 105,5 196,6 88,3 2,16 A vitamini (RE) 534,5 411,6 542,3 540,0-0,14 D vitamini (mg) 0,8 0,8 0,9 2,2-0,37 E vitamini (mg) 22,6 13,4 21,4 12,7 0,18 K vitamini (mg) 410,8 294,2 346,5 272,7 2,03* C vitamini (mg) 90,5 61,6 84,3 63,2 0,87 B1 vitamini (mg) 0,7 0,4 0,7 0,4 0,80 B2 vitamini (mg) 1,4 5,1 0,8 0,3 1,48 B6 vitamini (mg) 1,1 0,8 0,9 0,3 2,56* Niasin (mg) 7,1 3,3 6,7 4,2 0,37 B12 vitamini (mg) 1,7 1,5 1,7 1,4-0,06 Folik asit (mg) 107,9 53,1 103,5 48,8 0,77 Kalsiyum (mg) 535,7 260,7 514,1 249,8 0,76 Fosfor (mg) 845,7 336,3 824,8 339,4 0,55 Magnezyum (mg) 214,2 110,9 192,7 111,5 1,72 Demir (mg) 9,6 4,4 8,5 3,8 2,32* Çinko (mg) 7,0 3,0 6,8 3,2 0,44 İyot (mg) 49,5 43,7 42,4 34,2 1,66 *p<0,05 t Araştırma katılan 426 kadının BKİ ne göre yapılan değerlendirmesinde 137 sinin normal ağırlıkta, 192 sinin şişman, 97 sinin ise zayıf olduğu bulunmuştur. Tablo 5 de normal ağırlıkta ve şişman olanlar gösterilmiş, zayıflar gösterilmemiştir. Enerji, karbonhidrat, protein, niasin, K, C, B 2 vitaminleri ile kalsiyum, magnezyumun günlük tüketimleri normal ağırlıklı bireylerde yüksek iken, K, B6 vitaminleri ile demir tüketimlerinin gruplar arasındaki farkı önemli bulunmuştur (p<0,05). Şişman olan kadınların şişman olmayan kadınlara göre enerji ve besin öğeleri değerlerinin daha düşük olması, şişman kadınların beslenmelerine daha çok dikkat etmelerinden (ancak bazen zayıflamak için yanlış uygulamalar yapmalarından) kaynaklandığı söylenebilir. TARTIŞMA Her canlı için kaçınılmaz olan doğumdan ölüme kadarki süreçte, fizyolojik faaliyetlerin normal olarak yürütülmesini sağlamaktır. Bireyin yaşamını sağlıklı ve kaliteli bir şekilde sürdürülebilmesinde, yeterli ve dengeli beslenmenin de önemli bir yer tutmakta olduğu görülmektedir. Ülkemiz hem gelişmiş, hem de gelişmekte olan ülkelerin sağlık sorunlarına sahiptir, Bu nedenle araştırma üç kuşak kadının beslenme alışkanlıklarını incelemek ve elde edilen sonuçlarına göre çözüm önerileri getirmek amacıyla planlanıp ve yürütülmüştür. BKİ yetişkinlerde, vücudun boy-ağırlık dengesi, zayıflık, yetersiz beslenme ve şişmanlığı sınıflama için bir ölçüt olarak kullanılmaktadır (12, 13, 14). Şişmanlık orta yaşın sorunu gibi görünüyorsa da yaşamın herhangi bir döneminde ortaya çıkabilmektedir. Bu konuda yapılan çalışmalar, yetişkin şişmanlarda şişmanlığın 1/3 oranında çocuklukta yada adölesan döneminde başladığını göstermektedir (6). Arslan ın (15) yaptığı bir araştırmada; kadınların %54,4 ünün şişman, %47,0 nın normal, %1,4 ünün zayıf, %1,2 sinin hafif şişman olduğunu bildirmiştir. Uyar ın (16), yaptığı çalışmada da kadınların BKİ değerlendirmesinde katılımcıların %54,0 ını normal, %32,0 ının hafif şişman, %9,7 inin zayıf, %4,2 sinin şişman olduğunu saptamıştır. Yardımcı (17) da yaptığı çalışmasında kadınlar arasında şişmanlık oranının yüksek olduğunu bildirmiştir. Türkiye de son zamanlarda tüm dünyada olduğu gibi şişmanlık büyük bir artış göstermekte ve büyük bir halk sağlığı sorununu gündeme getirmektedir. Bu çalışmada da kadınların yaşı ile şişmanlama oranlarının doğru orantılı arttığı görülmüştür (Tablo1, 2). Diğer çalışma sonuçlar bu çalışma sonuçlarını desteklemektedir (15, 16, 17). Yaş ilerledikçe bireylerde fizyolojik ve metabolik işlevlerinde değişimler olmaktadır. Özellikle sindirim 273

6 sisteminde oluşan bu değişimler bireyin besin alımını azaltabilmektedir (18, 19). Vücutta protein, yağ ve karbonhidratların kullanılmasında pek çok mineral ve vitamin de görev yapmaktadır. Öğünlerde bu besin öğelerinin dengeli dağılımı gerekmektedir (20, 21). Bu çalışma sonuçlarına göre kadınların enerji alım düzeyi arasındaki fark önemli (p<0,05) iken kızların protein alım düzeyi anne ve anneannelerine göre daha fazla olup, yağ tüketim düzeyleri arasında istatistiksel açıdan anlamlı ilişki yoktur (Tablo 3, 5). Ayrıca günlük tüketilen besin ögeleri açısından şişmanların normal ağırlıktaki bireylerden istatistiksel olarak anlamlı düzeyde daha fazla enerji, toplam yağ ve doymuş yağ asidi aldıkları saptanmıştır. Toplumun şişmanlık sıklığının artmasında besin alımı ve hatalı yeme davranışı önemlidir. En önemlisi ise aşırı yemek yeme davranışıdır (22). Geniş populasyon çalışmalarında kişi başına eklenen enerji, ortalama BKİ ile güçlü bir ilişkiye sahiptir. Buda hafif şişmanlığın ve şişmanlık prevelansının artmasına neden olabilmektedir. Sonuçta yalnızca bireysel değil toplumlara göre diyet düzenlemelerinin yapılması önemlidir (23). Bulgular bu çalışma sonuçları ile benzerlik göstermekte ve desteklemektedir. Türkiye de günlük tüketilen proteinin %72 si bitkisel (tahıl ve kuru baklagil) kaynaklı olup, et ve et ürünleri protein alımlarının %10 unu, balık %3 ünü, süt ve süt ürünleri ile yumurta ise %15 ni oluşturmaktadır. Hatloy ve arkadaşları (24), diyette sadece besinlerin değil de besin gruplarının sayısını artırmanın, yeterli besin öğesi alımında daha etkili olacağı belirtilmişlerdir. Besin grubu çeşitliliği sekiz veya daha fazla (maksimum 12 grup arasından) olan kadınların, düşük besin grubu çeşitliliğine sahip olan kadınlara göre enerji, protein, niasin, C vitamini ve çinko için anlamlı derecede yüksek besin öğesi yeterliliği oranına sahip olduğu saptanmıştır (25). Krebs-Smith ve arkadaşları (26) ile Marshall ve arkadaşları nın (27) yaptıkları benzer çalışmalarda da besin çeşitliliğinin artırılması ile yeterli besin öğesi alımının sağlanması arasında bulunan pozitif ilişki bu çalışma sonuçlarını desteklemektedir (Tablo 4). Kant ve arkadaşları (28 ) günlük iki veya daha az besin grubu tüketen erkek bireylerdeki mortalite risklerinin %50, kadınların ise % 40 daha yüksek olduğunu işaret etmişler ve besin çeşitliliğini içermeyen diyetlerin mortalite riskini artırma ile ilişkili olduğunu ileri sürmüşlerdir. Aynı çalışmada, özellikle kadınlarda yüksek besin çeşitliliği ile düşük BKI i arasında ve kalp hastalıklarından ölüm oranı ile düşük besin çeşitliliği skoru arasında pozitif ilişki olduğu ifade edilmektedir ( 29). Dünya genelinde, süt ve ürünlerinden gelen günlük enerjinin yaklaşık %4,0 ve Kuzey Amerika, Avustralya ve Avrupa ülkelerinde ise ortalama %20,0 olduğu bilinmektedir (30). Bodur ve Kara (31), yaptıkları bir araştırmada; bireylerin %35,8 inin ilk tercihlerinin kırmızı et olduğu, bunu %34,0 oranla tavuk eti ve %24,8 oranla balıketinin izlediğini belirtmişlerdir. Trondsen ve arkadaşları (32) yaptıkları çalışmada ise kadınların ayda ortalama 4,96±3,34 kez kırmızı et tükettiklerini saptanmışlardır. Ülkemizde et, süt, yumurta vb yiyeceklerin kişi başına düşen miktarı gelişmiş ülkelerinkinin ¼ ü kadardır (33,34). Karaağaoğlu (35) yaptığı çalışmada günlük kurubaklagil tüketiminin g arasında (24,5±27,5 g) olduğunu saptamıştır. Yapılan diğer çalışmalarda da besin gruplarının günlük tüketim miktarlarının önerilende düşük olduğu belirtilmekte (36, 37) ve bulgular bu çalışma sonuçlarıyla paralellik göstermektedir. SONUÇ VE ÖNERİLER Sonuç olarak sağlığın korunması ve geliştirilmesinde beslenme eğitiminin yeri ve önemi büyüktür. Beslenme bilgisinin yetersizliği mevcut besin ve ekonomik kaynaklar yeterli olsa bile bunların hatalı kullanımına yol açmaktadır. Her yaştaki bireyin sağlıklı beslenme konusunda eğitimi ve bilinçlendirilmesi yaşam döngüsü boyunca büyük önem taşıdığından, örgün ve yaygın eğitim programlarında temel beslenme, besin örüntüleri, sağlık vb, bilgilerinin güncellenmesi, programların yaygınlaştırılması, yürütülen eğitim uygulamalarının izlenmesi, değerlendirilmesi ve geliştirilmesinin faydalı olacağı kanısındayız. KAYNAKLAR 1. WHO/FAO: Preparation and Use of Food-based Dietary Guidelines. WHO/NUT /96.6. Geneva Hasipek S, Aktaş N, Özçelik A, Çakıroğlu P. Özellikle kırsal alan ailesinin beslenmesini etkileyen yararlı ve zararlı alışkanlıklar. Gıda Dergisi. 1992; 174: WHO: Diet, Nutrition and Prevention of Chronic Diseases. World Health Organization. WHO Technical Report Series. No:797. Genova Pekcan G, Karaağaoğlu N. State of Nutrition in Turkey. Nutrition and Health. 2000; 14: Şanlıer N. Çocuğum Doğru Besleniyor mu? Morpa Kültür Yayınları. İstanbul

7 6. Baysal A. Beslenme. 9. Baskı. Ankara. Hatiboğlu Yayınevi, Ruel MT. Is Dietary Diversty an Indicatorpf Food Securityor DietaryQuality? A Review of Measurement Issues and Research Needs. FCDN Dissussion Paper. No:140. International Food Policy Research Institute. Washington, DC Şanlıer N, Şeren S. Süpermarketlerden besin satın alırken dikkat edilmesi gereken hususlar. Standart. 2004; 43: Pekcan G. Hastanın Beslenme Durumunun Saptanması. Diyet El Kitabı. Ed: Baysal A. 3.Baskı. Ankara. Hatiboğlu Yayınları, 1999, p Yolsal N, Kaya A, Özden Y. Beslenme durumu değerlendirmede beden kütle indeksinin kullanımı. Beslenme ve Diyet Dergisi. 1998; 272: Sümbüloğlu K, Sümbüloğlu V. Biyoistatistik. 4. Baskı, Özdemir Yayıncılık. Ankara Anon. Türkiye ye Özgü Beslenme Rehberi. Sağlık Bakanlığı Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Hacettepe Üniversitesi Beslenme ve Diyetetik Bölümü İşbirliği İle. Ankara Kocabaş A. Farklı Sosyo Ekonomik Düzeyde Yaşayan Yetişkin Bireylerin Diyet Örüntüleri ve Diyet Kalite Endekslerinin Belirlenmesi Üzerine Bir Çalışma, Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Bilim Uzmanlığı Tezi (Basılmamış). Ankara Pekcan G. Türkiye'de beslenme sorunları ve boyutları, besin ve beslenme politikalarının önemi. Türkiye'de Beslenme Yetersizliği Sorunları, Besin ve Beslenme Politikaları. Beslenme ve Diyet Dergisi. 2001; 30 (1) : Arslan P. Çalışan Yetişkin Kadınların Enerji Gereksinmelerinin Değerlendirilmesi Üzerine Bir Araştırma. Hacettepe Üniversitesi Sağlık Yüksek Okulu Doçentlik Tezi Basılmamış. Ankara Uyar Arıcı A. Konya il merkezi kamu kuruluşlarında çalışan kadınların beslenme alışkanlıkları ve bilgi düzeyleri üzerine bir araştırma. Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Gıda Mühendisliği Anabilim Dalı Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Konya Yardımcı H. Ankara İli Gölbaşı İlçe sinde Yetişkin Kadınların Antropometrik Ölçümleri ve Beslenme Alışkanlıkları Üzerine Bir Araştırma. Ankara Üniversitesi Ev Ekonomisi Anabilim Dalı Doktora Tezi Basılmamış. Ankara Şanlıer N. Menapoz Öncesi Ve Sonrası Kadınların Beslenme Durumları, Kemik Mineral Dansiteleri, Antropometrik, Hormonal Ve Biyokimyasal Parametreleri Arasındaki Etkileşim Üzerine Bir Araştırma. Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Bilim Uzmanlığı Tezi Basılmamış. Ankara Zhang M, Binns CW, Lee AH. Dietary patterns and nutrient intake of adult women in south-east China: a nutition study in Zhejiang province. Asia Pacifi. Journal of Clinical Nutrition. 2002; 111: Randall E, Marshall JR, Graham S, Brasure J. Patterns in food use and their associations with nutrient intakes. American Journal of Clinical Nutrition. 1990; 52: Nicklas TA, Webber LS, Thompson B, Berenson GS. A multivariate model for assessing eating patterns and their relationsbip to cardiovascular risk factors: the Bogalusa Heart Study. American Journal of Clinical Nutrition. 1989; 49, Erge S. Şişmanlarda yeme davranışı ve şişmanite davranış tedavisi ilkeleri. Beslenme ve Diyet Dergisi. 2003; 321: Silventoinen K, Sans S, Monterde D, Kuulasmaa K, Kesteloot H, Tuomiletho J. trends in obesity and energy supply in the who Monica Project. International Journal of Obesity. 2004; 28: Hatloy A, Torheim LE, Oshaug A. Food variety-a good indicator of nutritional adequacy of the diet? A case study from an urban area in Mali. West Africa. European Journal of Clinical Nutrition. 1998; 52: Ruel MT. Is dietary diversity an indicator of food security or dietary qualityfr? A review of measurement issues and research needs. FCDN Discussion Paper. No International Food Policy Research Institute. Washington DC Krebs-Smith SM, Smiciklas-Wright H, Guthrie HA, Krebs-Smith J. The effect of variety in food choices on dietary quality. Journal of American Dietetic Association. 1987; 877: Marshall TA, Stumbo PJ, Waren JJ, Xie XJ. Inadequate nutrient intakes are common anda re associated with low diet variety in rual, community dwelling elderly. Journal of Nutrition. 2001; 131: Kant AK, Schatzkin A, Harris TR, Ziegler RG, Block G. Dietary diversity and subsequent mortality in the First National Health and Nutrition Examination Survey Epidemiologic Follow-up Study. American Journal of Clinical Nutrition. 1993; 57: Başoğlu S, Besler T, Ciğerim N. ve ark. Ailelerin sosyo-ekonomik ve gelir düzeylerine bağıntılı olarak besin harcanma payları. Beslenme ve Diyet Dergisi. 1992; 2181: Liebman M, Propst K, Moore S A, Pelican S ve ark. gender differences in selected dietary intakes and eating behaviors in rural communities in 275

8 Wyoming, Montana and Idaho. Nutrition Research. 23: , Bodur S, Kara F. Konya da et tüketim tercihleri ve beyaz et tüketimi. Selçuk Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi. 1999; 15: Trondsen T, Braaten, T, Lund E, Egen AE. Health and seafood consumption patterns among women aged years. a norwegian seafood consumption study. Food Quality and Preference. 2003; 14: Silventoinen K, Sans S, Monterde D, Kuulasmaa K, Kesteloot H, Tuomiletho J. Trends in obesity and energy supply in the who monica Project. International Journal of Obesity. 2004; 28: Kutluay-Merdol T, Sütçü S. Ankara da görev yapan 100 taksi şoförünün beslenmeye ilgili tutum ve davranışları. Beslenme ve Diyet Dergisi. 2001; 20: Karaağaoğlu N Yaş grubu erkeklerde beslenme alışkanlıkları ve hiper tansiyon durumu. Beslenme ve Diyet Dergisi. 1991; 212: Rakıcıoğlu N, Fidancı G, Kıra S. Sebze ve meyve tüketimine etki eden etmenlerin saptanmasına yönelik bir çalışma. Beslenme ve Diyet Dergisi. 2002; 311: Baysal A. Ankara ya Özgü yemekler. Ankara da Kentleşmeyle Beslenme Alışkanlıklarında Değişmeler ve Yemek Kültürü Sempozyum Bildirileri ve Katalog. Mozaik Reklâm Tanıtım San ve Tic Ltd Şti. Ankara