POPULASYONLAR HAKKINDA VERİLERİN ELDE EDİLMESİ

Transkript

1 POPULASYONLAR HAKKINDA VERİLERİN ELDE EDİLMESİ Popülasyonlarla çalışan bir biyolog arazi ve laboratuvar şartlarında popülasyonlar üzerinden veri toplar ve bu verileri analiz ederek doğal popülasyonların ekolojik ve biyolojik özelliklerini ortaya koyar, gerektiğinde bu popülasyonlarla ilgili yapılması planlanan çalışmalara yön verir, yönetim planı geliştirir. Özellikle arazi çalışmalarında aşağıdaki genel hatlarıyla anlatılmış yöntemlere başvurarak popülasyon hakkında bilgi sahibi olabiliriz. a) Dolaylı (indirect) sayım - gözlem yaparak sayım: Özellikle kuşlarda ve yavaş hareket eden, yakalanması, elle tutulması zor olan türlerde kullanılabilir. Gözlem yaparak sayımda değişik şekillerde yapılabilir. Bu amaçla, teleskop, dürbün, kamera, fotokapan (fototrap) kameralar ve termal kameralar gibi aletler kullanılabilir. Örneğin; Bir göldeki su kuşlarını saymak istediğimiz zaman su üzerindeki kuş kümelerinden herhangi birindeki birey sayısı dürbünle sayılır ve toplam kuş kümeleri sayısına orantılanarak yaklaşık bir sayı bulunmaya çalışılır. Bu işlem kümelerin fotoğrafının çekilmesiyle de yapılabilir. Kuşları saymanın diğer bir yolu göç yolları üzerinde uygun bir alan seçerek gözlem yapmaktır. Bu şekilde bir günde geçen kuş sayısı yaklaşık olarak belirlenebilir. Doğada yaban hayvanlarının dolaştığı düşünülen yerlere, yürüme izlerinin bulunduğu yerlere fototrap yerleştirilerek, belli bir bölgede hayvanın bulunup bulunmadığı görsel olarak saptanabilir b) Doğrudan (direct) örnekleme ile sayımı: Hayvan türlerinin çeşitli kapan tiplerinin kullanılmasıyla, uyuşturucu iğne atan tüfekler yardımıyla yakalanması esasına dayanır. Bu yolla doğrudan hayvan üzerinden ekolojik veriler kaydedilir. Ayrıca yakalanan bireylere markalama yapılarak veya radyo vericisi (radiotransmitter) takarak izlenir. Hayvanlara özgü yakalama şekilleri aşağıda belirtilmiştir. Böcekler için... atrap, ışık ve koku tuzakları Balıklar için... ağlar ve şokerler (elektrik vererek yakalama) İkiyaşamlılar için... fileli kepçeler, pensler Sürüngenler için... pensler, fileli kepçeler Kuşlar için... Ses ve ağ tuzakları Memeliler için (farklı gruplar söz konusudur) o İnsektivorlar ve rodentler için...canlı ve ölü yakalama kapanları o Yarasalar için....mistnet adı verilen özel ipek ağlar ve pensler o Büyük memeliler için...uyuşturucu iğne atan tüfekler c) Hayvan izlerinin, dışkılarının, kusuklarının sayımı: izler, dışkılar ve baykuş kusukları bir yerdeki fauna hakkında bazı ön bilgileri araştırıcıya sağlayabilir. Örneğin baykuş kusukları

2 (pelletleri) incelenerek bir alandaki kemirici türleri ve yoğunluğu hakkında bilgi edinilebilir. Baykuş kusukları içinde genelde küçük kemiricilere, yarasalara, küçük insektivor memelilere, kuşlara ve sürüngenlere ait kemik parçaları bulunabilir. Ayak izleri de hayvan populasyonu hakkında önemli ip uçları verebilir. Bazı kuş ve memeli hayvan türlerini ayak izleri incelenerek ayırt etmek olanaklıdır. Ayrıca bir alanda ayak izine rastlanılması o türün bölgede bulunduğunun açık bir kanıtıdır. Ayak izlerinden yola çıkarak çalışılan alanın faunası hakkında ön bilgi edinilebilir, ayrıca ayak izinden türü anlaşılabilen bir populasyonla çalışılıyorsa özellikle geyik gibi büyük memelilerde ayak izine bakarak sürünün kaç bireyden oluştuğu, yavru ve erginlerin ayak izlerinden yola çıkarak üreme ve yavru sayısı ile ilgili bazı veriler elde edilebilir. Bazı hayvanların kendine özgü karakteristik bir dışkı şekli vardır. Buradan yola çıkarak etraftaki türler hakkında ön bilgiler elde etmek olanaklıdır. Örneğin; çalılık, maki vejetasyonun bulunduğu bir alanda oklu kirpi yuvasını (Hystrix indica) bulamayabiliriz. Ancak arazide dolaşırken karakteristik (0.5 1 cm kalınlıkta, 2 3 cm uzunlukta uçları sivri oval) oklu kirpi dışkısına veya düşmüş okuna rastlamamız bize çalıştığımız alanda oklu kirpinin bulunduğunu gösterir. Bunun yanında domuz, tilki, sansar, ayı, geyik, tavşan gibi birçok hayvanın dışkısı türe özgü şekillerde olduğu için veri toplamada kullanılabilir. d) Markalama ile populasyon büyüklüğünün tahmini: Ekolojik çalışmalarda yaygın kullanılan bir yöntemdir. Popülasyondaki birey sayısının tahminine, ilk yakalamada işaretlenen bireylerden kaydedilen verilerin daha sonra aynı bireylerin tekrar yakalamaları sonucu kaydedilenlerle karşılaştırılmasına olanak verir. Markalama ile yapılacak çalışmada doğrudan gözlemde olduğu gibi çalışılması planlanan bir hayvan popülasyonuna ait örneklerin tuzaklarla, uyuşturucu iğne atan tüfekle, atrapla, ağla veya benzeri yollarla yakalanır. Yakalanan hayvan karasal bir omurgalı ise parmak kesimi, vücudun bir yerinin çıkmayan bir boya ile boyanması, kulakta delik açılması, deri altına barkot yerleştirilmesi veya metal etiket takılması ile işaretleme yapılır. Markalama veya işaretleme çalışmasında hayvana konulan işaretin veya markanın hayvanın yaşam başarısı ve rekabet yeteneği üzerine olumlu veya olumsuz bir etki yapmaması gerekir, bu nokta çalışmalarda dikkate alınmazsa çalışma sağlıklı sonuçlar vermez ve popülasyonlar zarar görebilir. Özellikle deri altına barkot yerleştirilmesi ile hayvan kalıcı ve güvenli bir şekilde işaretlenebilir. Daha sonra yakalanan hayvanların deri altındaki barkot numaralarına bakılarak çalışılan hayvanın hangi hayvan olduğu kesin olarak saptanır ve daha önce kaydedilmiş özelliklerinin karşılaştırılması olanaklı olur. Bazı barkot sistemleri aktif olarak sinyal yollarlar, boyuna radyoverici (transmitter) halka takılması gibi deri altına da sinyal yollayan barkotlar yerleştirerek hayvanın arazide takibi olanaklı hale gelir. Diğer hayvansal organizmalar içinde benzer veya araştırıcının geliştireceği yöntemlerle işaretleme yapılır. İşaretlenen örnekler tek tek tartılıp ölçülerek, eşeyi, yaşı belirlenerek numaralanır, bu ve benzeri veriler dikkatli bir şekilde tek tek deftere kaydedilir. Bu

3 işaretli bireyler habitata geri bırakılır ve sonraki yakalamalarda işaretli birey elde edilmişse bize karşılaştırma yapmamıza yarayacak verileri sağlamış olur. ÖRNEKLEME METODLARI Karasal Omurgasızların Örneklenmesi; Örnekleme işlemi ekolojik verilerin kaydedilmesi için yapılacağı gibi sistematik çalışmalar, faunanın tespitine yönelik çalışmalar için de yapılabilir. Amacımız ne olursa olsun elde edilen örnekten maksimum bilginin elde edilmesi ve iyi muhafaza (fiksasyon) işleminin yapılması gerekir. Çalışılan alanın büyüklüğü, yüksekliği, sıcaklığı, genel habitat özellikleri kesin adres belirtilerek kaydedilir. Yakalanan örnekler fiksatiflere (% 70`lik alkol, % 5`lik formaldehit veya siyanür şişeleri) alınacaksa örneğin rengi ya fotoğraf çekilerek ya da yazılarak dikkatli bir şekilde kaydedilir. Aksi takdirde fiksatiflerde veya öldürme şişelerinde örnek orjinal rengini büyük oranda kaybeder. Toprağın içinde veya yüzeyinde yaşayan omurgasızların örneklenmesi amaçlanıyorsa önce örnekleme yapılacak bir alan seçilir ve daha önce hazırlanmış olan alanı belli ( 0.5 m 2, 1 m 2, 3 m 2 gibi) bir kuadrat (: grid, tahta çerçeve) örnekleme yapılacak alana yerleştirilir, bu alan dikkatli bir şekilde toprak 10 cm kadar kazılacak şekilde incelenir ve ortaya çıkan omurgasızlar fiksatife veya öldürme şişesine alınır. Bu şekilde yapılan örneklemenin yanında özellikle zeminde hareket eden omurgasızları tür bazında saptamak için ağzında huni takılmış olan bir cam erlenin toprağa gömülmesi ile yapılan bir uygulamadan da istenilen sonuç alınabilir. Bu erlenin içine fiksatif veya koku yayıcı bir madde şekerli su veya et parçası konulabilir. Havada uçan kelebek, sinek ve bazı coleopter (kınkanatlı) türlerini elde etmek için ise yukarıda anlatılan huni erlen sistemi toprağa gömülmeksizin yerleştirilir, bu sistemin üzerine uçan gececil omurgasızları cezbetmek için ışık kaynağı yerleştirilir. Ayrıca erlene koku yayıcı bal gibi maddelerde konulabilir. Bu sistemde ışığa gelen hayvan ışık kaynağına çarparak altta bulunan huninin içine düşer. Böylece belli bir alanda ve mevsimde tür çeşitliliği saptanabilir. Arazide rastlayabileceğimiz kelebek, çekirge gibi bazı türler ise atrap denilen file şeklinde aletlerle yakalanır ve siyanürlü şişelerde öldürülür. Bunlar dikkatli bir şekilde kurutma tahtalarına gerilir. Kurutulduktan sonra etiketlenerek kapalı nemsiz dolaplarda muhafaza edilir. Karasal Omurgalıların Örneklenmesi; Karasal omurgalıların örneklenmesi ve ekoljik verilerin kaydedilmesi hayvan ekolojisinin en önemli kısımlarından birisini oluşturmaktadır. Karasal omurgalılar olarak burada İki yaşamlı (= Amphibia), Sürüngen (= Reptilia), Kuş (= Aves) ve Memeli (= Mammalia) sınıflarının üyelerini dikkate almaktayız. İki yaşamlılar, kara ve su kurbağaları ile semenderleri içine alan bir sınıfıdır. Bu şubenin üyeleri karada ve suda yaşayabilir. Ancak karasal olanlar da üremek için üreme mevsimlerinde suya

4 girmek zorundadır. Aynı zamanda soğukkanlı olan bu filumun türleri aktive gösterebilmeleri için belirli ortam sıcaklıklarına ihtiyaç duyarlar. Bu nedenle ikiyaşamlı türlerine güney bölgelerimiz hariç genellikle Kasım - Mart aylarında arazide rastlamak olanaksızdır. Bu türler toprak altındaki yuvalarında veya su tabanındaki çamurda soğuk sezonu geçirirler. Örnek toplamaya en erken Nisan ortalarında başlamak gerekir. Kara kurbağaları genelde gececil olup gündüz taş altlarında veya arazide kendi açtıkları veya bir kemirgenin terk etmiş olduğu galeride bulunur. Karasal semenderler ise nemli alanlardaki taşlar altında bulunabilir. Bu örnekler elle doğrudan yakalanabilecekleri gibi atrap benzeri bir aletle veya bir pens yardımı ile araziden toplanabilirler. Sucul türlerin toplanmasında ise uzun saplı atrapların kullanışlıdır. Yakalanan örneklerden eşey, yaş, üreme ile ilgili veriler kaydedilip, ölçülerini alıp ve tartıldıktan sonra istenirse işaretleme yapılarak araziye geri bırakılabileceği gibi yakalanan örneklerin bir kısmı müze materyali olarak ta muhafaza edilebilir. Bu amaçla toplanmış örnekler % 70 lik alkol içerisinde öldürüldükten sonra % 70 lik alkol veya % 4-5 lik formaldehit içinde muhafaza edilirler. Örnek ağzı sıkı kapatılmış cam bir kavanoz içinde muhafaza edilir, kavanozun içine ve üstüne örneğin yakalandığı yer, tarih ve toplayanın ismi gibi bazı bilgiler yazılır. Ayrıca bu örnek hakkındaki ölçü, ağırlık, renk ve desen özellikleri gibi bazı bilgiler arazi defterine kaydedilmiş olmalıdır. Sürüngenler; kaplumbağa, kertenkele ve yılanlardan meydana gelir. Kara kaplumbağalarının yakalanması elle yapılabilir, iç sularda yaşayan su kaplumbağaları ise uzun saplı atraplar yardımı ile toplanır. Kertenkelelerin toplanmasında uzun saplı, ucu tırtıklı pensler kullanışlıdır. Yılanların toplanmasında da bu pensler kullanılabilir. Yılanlar için ayrıca ucu halkalı uzun toplama çubukları da yapılabilir. Ülkemizde zehirli insan için tehlikeli olan bir cinse ait yılan türleri yayılış göstermektedir ( Vipera cinsi : engerekler). Bu yılanlar gececil olup üstü benekli ve kuyruk uçları oldukça küttür. Özellikle bu cinse ait örneklerin toplanmasında dikkatli olmak gerekir. Sürüngen örnekleri de amfibiler gibi fikse edilir. Burada önemli bir nokta gerek amfibi gerek sürüngen örneği olsun büyük ebatlı örnekler doğrudan fiksatifin içine atıldığı zaman fiksatif hayvanın iç organlarına iyi nüfuz etmeyebilir, dolaysıyla hayvan bir süre sonra fiksatifte bile olsa bozulmaya başlar (vücudunda kararmalar olur). Bunu önlemek için bir şırınga vasıtasıyla fiksatif ( % 70 lik alkol, % 37 lik formol) hayvanın kasıklarına ve vücut boşluklarına enjekte edilir ve daha sonra daimi fiksatife alınır. Omurgalıların diğer bir sınıfı olan kuşlar gerek tür gerekse habitat çeşitliliği bakımından büyük farklılıklar gösterir. Bunun yanında kuşların bir kısmı belli periyotlarla göç hareketi yaparlar. Bu göçler sırasında belirli alanları, özellikle sulak alanları beslenme yerleri olarak kullanırlar. Bazı kuşlar ise yerleşiktir ve kısa mesafeli mevsimsel göçler hariç sürekli aynı yeri yaşam alanı olarak kullanırlar. Bu nokta dikkate alındığında kuş örneklemesi, sayımı yapmak istendiği zaman hangi kuşun ne zaman nerede bulunacağını bilmek gerekir. Kuşlar dürbün gibi optik araçlarla gözlenip

5 sayılabileceği gibi çeşitli tuzaklarla ve tüfekle vurularak da elde edilebilir. Optik araçlarla yapılan kuş gözleminde belli bir alandaki kuş sayısı sayılıp bu sayı alanın toplamına orantılanabileceği gibi, örneğin bir göl üzerindeki kuşların tamamı optik araçlarla sayılabilir. Bazı durumlarda alanın fotoğrafının çekilip daha sonra fotoğraf üzerinden sayım yapılması daha gerçekçi sonuçlar verebilir. Özellikle göçmen kuşların sayımı yapılacağında göç yolu üzerinde varsa kuşların beslenmek için konakladığı yerler belirlenir ve buralara gidilerek sayım gözleme dayalı yapılmaya çalışılır. Gözlem dayalı sayımda örnek üzerinde bazı gerekli verileri kaydetmek olanaksızdır. Bu nedenle özellikle işaretleme yaparak kuşun daha ilerki yıllarda veya mevsimlerde vücut ölçüleri, ağırlığı, rengi gibi bazı parametrelerdeki değimleri görmek isteniyorsa örneğin canlı elde edilmesi gerekir. Bu iş için ağlar, özellikle kuş türüne göre farklı olarak dizayn edilmiş tuzaklar kullanılır. Elde edilen örnekten dikkatli bir şekilde ekolojik veriler kaydedildikten sonra tahnit edilip etiketlenir. Özellikle sistematik çalışma yapılabileceği düşünülürse iskelet ve doku alınması yararlıdır. Bu işlemlerden sonra tahnit edilmiş örnek etiketlenerek müze dolabında muhafaza edilir. Örnekleme çalışmalarında memelilerin ayrı bir yeri vardır. Bunun nedeni özellikle memeli türlerindeki yok oluşların oldukça iyi bir şekilde izlenmesi ve bu doğrultuda bu omurgalı sınıfı üzerinde çalışmaların yoğunlaşmasıdır. Ayrıca memeli örneklemesi örneğin izlenmesi, sayısının belirlenmesi ve bilimsel koleksiyon oluşturma amaçlarıyla yapılır. Kuşlarda olduğu gibi memelilerde çok büyük bir habitat çeşitliliği gösterirler ve bazı türlerin göç yapma davranışları vardır. Memeliler çalışma amacına göre canlı ve ölü yakalanabilir. Ölü yakalamada hayvanın türüne göre tüfek (büyük memeli hayvanlar için), ölü yakalama tuzakları (kurt, tilki, porsuk, sansar vb), yarasalar için özel ağlar (mistnet) veya daha küçük kemirgen gibi memeliler için tahta kapanlar kullanılabilir. Ayrıca canlı yakalama tuzakları veya uyuşturucu şırınga atan tüfeklerde hayvanın türüne göre kullanılabilir. Elde edilen örnek ölü ise müze materyali olarak tahnit edilir. Tahnitten önce gerekli ekolojik verileri kaydetmek gerekir. Canlı örneklerden de gerek duyulan veriler alındıktan sonra markalanarak araziye geri bırakılır. Ayrıca geyik, yaban koyunu gibi hayvanları arazide saymak için LINE TRANSECT (hat kesiti çıkarma) olarak bilinene yöntem de kullanılmaktadır. Bu yöntemde özellikle düz, az engebeli ve açık bir arazide (step bv) gözlem yapacak kiş düz bir hat (TRANSECT) üzerinde 1 km kadar yürüyerek hep aynı taraflarında (sağ ya da sol) gördükleri hayvanları kendilerine olan tahmini uzaklıkları ile birlikte ( ± 2 mt hata ile) kaydederler. Ayırt edebiliyorlarsa eşeyi, yavru veya ergin olup olmadığı da not edilir. Bu yöntemle toplanan veriler aşağıdaki formüllerde yerine konularak alandaki tür sayısı hesaplanır;

6 Sucul (Akuatik) Hayvanların Örneklenmesi; Akuatik habitatlar; deniz, akarsu, göl ve bataklık gibi yaşam alanlarını içine alır ve içerinde çok sayıda türü barındırması nedeniyle oldukça önemlidir. Burada saydığımız akuatik habitatlar içinde çok sayıda nişin bulunduğunu unutmamak gerekir. Akuatik habitatlar içerisindeki organizmaların yaşam alanları dikkate alınarak tabakalara ayrılabilir. Yaşam alanlarına göre bu organizmaları örneklemek için kullanılacak metotlar da oldukça farklılık göstermektedir. Örnekleme yaparken asıl sorun yoğunluk, populasyon büyüklüğü, mevsimsel dağılımı gibi ekolojik verilerin sağlıklı olarak elde edilebilmesidir. Örnekleme çalışmalarında; değişik özellikli ağlar, tuzaklar, plankton kepçeleri ve bentik organizmaların örneklenmesi için geliştirilmiş çamur alma kapları kullanılmaktadır. Bu örnekleme aletlerinden bazılarıyla doğrudan örneği elde etmek olanaklı iken örneğin bentik organizmaların toplanmasında kullanılan çamur alma kapları dip çamurunu alır, örnekler bu çamur içerinden daha sonra sayılır. Örneklemenin yapılacağı akuatik habitat, a) Çok derin, b) Çok sığ, c) Çok akıntılı, d) Zemini otlarla veya kayalarla kaplı, e) Su son derece bulanık, olabilir.

7 UYGULAMA: Bir Çalışmanın Planlanması, Örnek Seçimi ve Harita Kullanımı a) Literatür taraması: Konuyla ilgili yurt içinde veya yurt dışında yapılmış olan çalışmalara ulaşmak b) Çalışmanın amaçlarının belirlenmesi: - Fauna elemanlarının belirlenmesi - Sistematik veya taksonomik çalışmalar - Populasyon üzerine bir çalışma; yoğunluk, doğum oranı, hayat ağacının oluşturulması, - Populasyonun beslenme biyolojisi üzerine çalışmalar, - Populasyonun üreme ve yavru gelişimi üzerine çalışma yapılması, - Populasyonun davranış özelliklerinin çalışılması - Populasyonun yaban hayatı yönünden araştırılması, - Populasyon ekosistem ilişkisinin çalışılması - Laboratuvar şartları altında sıcaklık, fotoperiyod, nem vb. abiyotik faktörlerin populasyon üzerine etkilerinin belirlenmesi, - Populasyonlar arası ilişkilerin; av avcı ilişkileri, rekabet, pazitlik, commensallik.. vb araştırılması, - Biyolojik mücadele, vektör ve pest ekolojisi üzerine çalışmalar, c) Materyal ve metot: Çalışma arazi, laboratuvar veya her ikisini kapsıyorsa izlenecek çalışma takvimi, toplanacak veriler ayrıntılı olarak belirtilir. d) Sonuçlar: Çalışmadan elde edilen sonuçlar düzenli olarak kaydedilir ve şekiller tablolar ve grafiklerle gösterilir, gerekli görülürse istatistiki değerlendirmeler de yapılabilir. e) Tartışma: Daha önce konu ile ilgili yayınlanmış çalışmalar dikkate alınarak onların sonuçları kendi sonuçlarımızla karşılaştırılır. Kaynak belirterek tartışma yazılır. f) Kaynaklar (Referances, Cited Literature): Belli bir dizine göre (Soyadı sırası veya konuda geçiş sırası) konu ile ilgili kaynaklar listelenir. Örnek Seçimi: Ekolojik çalışmalarda sonuçların sayısal olarak ifade edilmesi, tablo ve grafiklerle gösterilmesi değerini arttırır. Sonuçların elde edildiği örneklerin iyi seçilmesi yani örneklemenin doğru yapılması sonuçları etkileyen en önemli faktördür. Çok sayıda örneğin bulunduğu bir alanda bütün örnekleri tek tek ele alıp değerlendirmek veya bunlardan veri kaydetmek her zaman olanaklı olmayabilir. Dolayısıyla yapılan örnekleme ile populasyonun tamamını temsil edecek bilgilere ulaşılmaya çalışılır. Örneklemeden elde edilen veriler değişik metodlarla değerlendirilerek anlamlı hale getirilir. Bir populasyonu oluşturan bireylerin belli sayıda bireyi kapsayan ve tüm popülasyonu temsil eden küçük bir parçasını elde etme işlemi ÖRNEKLEME olarak isimlendirilir.

8 Saha Çalışmalarının Planlanması: a) Arazi yapısının harita üzerinde incelenmesi ve bulguların haritaya işlenmesi: Arazi çalışmaları veya ekolojik planlama yapmayı planlayan bir araştırıcı her şeyden önce çalışacağı alanın coğrafik yapısını iyi bilmek zorundadır. Çalışma alanının çok büyük ve bazı kısımlarının ulaşılamaz olması bazen önceden arazi yapısı hakkında doğrudan araziye çıkılarak inceleme yapılmasını engelleyebilir. Ayrıca arazi çalışması planlanmadan önce mutlaka harita üzerinde arazi yapısının incelenmesi gerekir. Bu sayede çalışılması düşünülen lokaliteler, buralara nasıl ulaşılacağı, arazinin eğimi vb. bilgilere önceden ulaşılmış olur. Daha sonra araziden veriler toplandıkça bu veriler harita üzerine işlenerek çalışmanın değer kazanması sağlanır. b) Araziye çıkışların düzenlenmesi: Biyolog hayvanın türünü dikkate alarak arazi programını yapar. Arazi çalışmaları haftalık, aylık veya mevsimsel olarak düzenlenebilir. Arazi programının yapılmasında hayvanın yaşam süresi dikkate alınır. Bazı hayvan türlerinin ömürleri kısa ve bir yılda verdikleri döl sayısı fazladır. Bazı hayvanlar ise bir yılda veya iki yılda bir doğum yapar. Ormanda yaşayan bir kemirici türünün ekolojisi çalışılırken çalışma alanında belirlenen istasyonlarda örnekleme ve gözlem yapılır. Yakalanan örnekler daha sonra markalanarak araziye bırakılır. Böyle bir çalışmadan verimli sonuçlar alabilmek için en az 2 aylık periyotlarla araziye çıkılıp yeterli örnekleme yapıncaya kadar arazide kalmak gerekir. Bu süre birkaç günden birkaç haftaya kadar değişebilir. Yaban koyunlarında çiftleşme öncesi kur yapma davranışlarını inceleyen bir araştırıcı çiftleşme periyodu boyunca birkaç yaban koyunu çiftini uzun süre izlemek zorunda kalabilir. c) Araziden ekolojik verilerin kaydedilmesi: Periyodik olarak çalışma yapılan istasyonlarda araştırıcı istasyonda hüküm süren iklimsel verileri ve istasyonun yüksekliğini kaydeder. İstasyonun bitki örtüsü ve toprak yapısı da çalışmanın tipine göre kaydedilebilir. Yakalanan örnekler üzerinde bütün ekolojik ve biyolojik veriler (dişilerin hamile olup olmadığı, emziklilik durumu, erkeklerde testis durumu vb), dış ölçüler ve ağırlıklar kaydedilir. Ayrıca örneğin üzerinde parazit bulunmuşsa (kene, pire gibi) teşhis edilmek üzere toplanır.

9 Laboratuvar Çalışmalarının Düzenlenmesi a) Hayvanların yaşatılacağı kafeslerin veya ortamın seçimi: b) Hayvanların beslenmesi: c) Laboratuvarın sıcaklık ve fotoperiyodunun düzenlenmesi: d) Denemeler:

10 TAHNİT Öncelikle ön hazırlık aşaması olarak ependorf tüplere hayvanın müze kayıt defterinde aldığı numarasıyla birlikte ayrı ayrı kas, kan, karaciğer, böbrek şeklinde doku isimleri yazılır ve silinmemesi için yazıların üzeri bantlanır. Hayvan daha sonra eterle bayıltılır. Bayılmış olan hayvanın isteğe bağlı ama genellikle kalbinden kan örneği alınabilir; kanı ependorfa alınarak 20 o C lik soğutucuya kaldırılır. Bu aşamadan sonra hayvan ex olmuş durumdadır. Kan alındıktan sonra hayvanın cinsiyeti ve sırayla boy- kuyruk- ard ayak- kulak uzunluğu ile ağırlığı müze defterine kaydedilir. Hayvanın karnı genital açıklığın biraz üstünden başlayacak şekilde uzunlamasına göğüs kafesine kadar bistirü ve cerrahi makasla kesilir. Genital açıklık ve anüsün postla olan bağlantısı dikkatli bir şekilde kesilir. Kuyruk postu içindeki kuyruk omuru kuyruğun kopmamasına dikkat edilerek çıkartılır. Ard ve ön ayaklar, ayak bileklerinden kesilerek postta bırakılır. Kulak, göz ve ağız boşluğunun postla bağlantıları çok ince bir şekilde kesilir. Hayvanın postu bir tulum şeklinde çıkarılmıştır, daha sonra ağız boşluğu iğne ve iplik yardımıyla dikilir. Deri üzerine güve, larva vb. oluşumunu engellemek için arsenik + pudra yada borik asid + pudra karışımı pamuk yardımıyla muamele edilir. Hayvan şekli verilmiş pamuk, burun ucundan kuyruğa kadar post içine yerleştirilir. Hayvanın ön ve arka ayakları ile kuyruk kısmına metal teller konularak gerçek hayvan görünümü sağlanır. Bu işlemden sonra post boylu boyunca dikilir. Hayvanın kafatası için kafa etiketi ve postu için beden etiketi hazırlanır. Beyni çıkartılmış kafatası örneğine etiket bağlanır. Kafa etiketinin 4 yüzüne de hayvana ait numara ve hayvanın cinsiyeti yazılmalıdır. Beden etiketi ise; sol üst köşeye hayvanın numarası ve cinsiyeti, sağ üst köşeye tahniti yapan kişinin ad ve soyadının baş harfleri, orta alt kısma ise hayvanın alındığı lokalite ve hayvana ait dış ölçüler, sağ alt köşeye ise tahnitin yapıldığı tarih yazılarak hazırlanır. Beden etiketi postun sağ ard ayağına bağlanır. Post karton üzerinde gerilerek, iğnelerle sabitlenir ve postun kuruması sağlanır.