HemĢirelik Bölümü Son Sınıf Öğrencilerinin Çevre Sorunlarına Yönelik Tutumları

Transkript

1 HemĢirelik Bölümü Son Sınıf Öğrencilerinin Çevre Sorunlarına Yönelik Tutumları Nursan ÇINAR*, Funda AKDURAN**, Cemile DEDE***, Sevin ALTINKAYNAK**** ÖZET Amaç: Bu çalışma, hemşirelik bölümü son sınıf öğrencilerinin çevre sorunlarına yönelik tutumlarını belirlemek amacıyla yapılmıştır. Yöntem: Çalışmaya Sakarya Üniversitesi Etik Kurulundan onay alındıktan sonra başlanmıştır. Çalışmanın evrenini 2010 yılı Bahar Yarıyılında Sakarya Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu Hemşirelik Bölümünün son sınıfında öğrenim gören öğrencilerin tamamı (N:75), örneklemini ise verilerin toplandığı tarihte okulda bulunan ve çalışmaya katılmaya gönüllü öğrenciler (N:55) oluşturmuştur. Tanımlayıcı olarak yapılan bu çalışmada veriler, araştırmacılar tarafından hazırlanan Kişisel Bilgi Formu ve öğrencilerin çevre sorunlarına yönelik tutumlarını ölçmek amacıyla Berberoğlu ve Tosunoğlu (1995) tarafından üniversite öğrencilerinin çevresel tutumlarını belirlemek amacıyla geliştirilmiş 21 maddeli Çevresel Tutum Ölçeği kullanılarak toplanmıştır. Formlar öğrencilere araştırmacıların gözetiminde, anketin amacı ve gereklerini belirten bir ön bilgilendirme yapıldıktan sonra uygulanmıştır. Veriler, SPSS programında, Cronbach Alpha, yüzdelik, ortalama, standart sapma, Mann Whıtney U, Kruskal Wallis analizleri kullanılarak değerlendirilmiştir. Bulgular: Araştırmaya katılan öğrencilerin; % 63,6 sı kız (n:35), % 36,4 ü erkek (n:20) idi. Bu çalışma da ölçeğin Cronbach alfa değeri 0.65 bulundu. Öğrencilerin Çevresel Tutum Ölçeği puan ortalaması ± 7,47 olarak saptandı. Öğrencilerin ölçek maddelerinden en yüksek puanı Ozon tabakasındaki incelme tüm insanları tehdit etmektedir maddesinden aldıkları (4,51), en düşük puanı ise Ülkelerin, kendi doğal kaynaklarını istedikleri gibi kullanmalarına Birleşmiş Milletler dahil, hiç bir kurum yada kuruluş karışmamalıdır maddesinden aldıkları (2,64) belirlendi. Öğrencilerin tanıtıcı özellikleri ile Çevresel Tutum Ölçeği puan ortalamaları karşılaştırıldığında; cinsiyet, anne baba eğitimi, yaşadığı yer ve ekonomik durum ile ölçek puanları arasında anlamlı bir ilişki saptanmadı (p>0,05). Sonuç: Çalışmada hemşirelik öğrencilerinin birçok konuda çevre sorunlarına yönelik tutumlarının istenilen düzeye yakın olmasının yanı sıra çevresel risk olarak kabul edilen bazı konuların öğrenciler tarafından yeterince riskli olarak algılanmadığı belirlendi. Farklı birçok faktörün etkileyebileceği çevresel risk algısının gelişmesi ve ileride toplumda önemli bir danışma ve bilgi kaynağı olacak hemşirelerin eğitiminde çevresel risklere ve olası sonuçlarına yönelik programların arttırılması yararlı olacaktır. Anahtar kelimeler: Hemşirelik öğrencileri, çevre, çevre sorunları, çevresel tutum ölçeği. ABSTRACT Department Of Senior Nursing Students Attitudes toward Environmental Problems *Doç.Dr.Sakarya Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu, **Araş. Gör.Sakarya Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu, ***Öğr. Gör.Sakarya Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu, ****Prof.Dr.Sakarya Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu,

2 Bildiriler 243 Objectives: This study has been conducted to identify the last class of nursing students' attitudes towards environmental issues. Methods: Study was begun after obtaining approval from the Ethics Committee of Sakarya University. Universe of the study has been constituted with all of the senior class of Nursing students in Health Sciences Department at Sakarya University in 2010 Spring Semester (N = 75), sample datas were collected from the volunteer students to join and ready at the time at school(n = 55). Datas in this study which performed as descriptive were collected by using "Personal Information Form" and students' attitudes towards environmental issues in order to measure the "Environmental Attitude Scale" which prepared by researchers. Forms have been applied to students under the supervision of researchers by indicating the purpose of the survey after a pre-informing. Datas were evaluated by using Cronbach Alpha, percentage, mean, standard deviation, Mann Whitney U, Kruskal-Wallis analysis in SPSS. Findings: The surveyed students were 63.6% girls (n = 35) and 36.4% men (n = 20). In this study, the Cronbach alpha value was Students' "Environmental Attitude Scale mean score was ± Students were received the highest point from scale items "in the ozone layer thinning all the people are threatening" (4.51), and the lowest score was determined of the item "the United Nations, including any corporations or institutions must not involved to country of its natural resources as they wish to use" ( 2.64) 47. When descriptive characteristics of the students with the "Environmental Attitude Scale" scores were compared; a significant correlation was not determined between the scores and gender, parental education, place of residence and economic status (p>0,05). Results: In the study it's determined that nursing students' attitudes towards environmental issues in many aspects of being close to the desired level of environmental risks, some of the issues is not perceived as risky sufficiently by the students. Many different factors can influence the perception of environmental risks and the development of the future society will be an important source of advice and information in nurses' training program for environmental risks and to increase the level of possible consequences will be beneficial. Key words: Nursing students, environment, environmental issues, environmental attitudes scale. GĠRĠġ VE AMAÇ Bireyin ve toplumun fiziksel, biyolojik, sosyal-psikolojik, sosyal-ekonomik ve kültürel yaşamını etkileyen tüm etmenler çevre olarak tanımlanabilir. İnsanların her türlü faaliyetleri sonucu havada, suda ve toprakta meydana gelen olumsuz gelişmelerle ekolojik dengenin bozulması ve aynı faaliyetler sonucu ortaya çıkan koku, gürültü ve atıkların çevrede meydana getirdiği arzu edilmeyen oluşumlara ise çevre kirliliği denir (Algül 2004). Yüzyıllardır kendiliğinden işlevini sürdüren çevre dengesi artık bu işlevi göremeyecek şekilde bozulmaya yüz tutmuştur (Kaya, Akıllı, Sezek 2009). Sağlıklı bir toplumun temel koşulu, güvenli insan ilişkileri ve gelir dağılımında eşitliğin yanında doğal, kültürel ve estetik çevrenin korunması ile mümkündür (Altın, Bacanlı, Yıldız 2002). Sanayi devriminden bu yana bilim ve teknoloji alanındaki gelişmeler günümüzde birçok sorunu da beraberinde getirmiştir. Yaşam standartlarını arttırmaya yönelik bu gelişmeler doğayı, gelecek kuşakların ihtiyaçlarını karşılayabilme olanağından yoksun bırakacak şekilde etkilemektedir. Bu da bireylerin yaşam alanları olan ekosistemlerinde birçok faktörün değişmesine hatta canlılığın sona ermesine sebep olacak faktörlerin doğmasına neden olmaktadır. Çevre problemlerinin çözümü sadece teknoloji veya yasalarla değil, bireysel davranışların değişmesi ile olasıdır (Kaya, Akıllı ve ark. 2009). Çevreye yönelik tutum ise; Erten (2005) e göre çevre sorunlarından kaynaklanan korkular, kızgınlıklar, huzursuzluklar, değer yargıları ve çevre sorunlarının çözümüne hazır bulunuşluk gibi kişilerin çevreye yararlı davranışlara olan olumlu veya olumsuz tavır ve düşüncelerinin hepsidir ( Erten 2005). İnsanlarda çevre duyarlılığının geliştirilerek, çevreye karşı sorumlu davranışların oluşturulması bireylere verilecek çevre eğitimi ile mümkündür (Ek, Kılıç, Öğdüm, Düzgün ve Şeker 2009; Gürbüz ve Kışoğlu 2007).

3 244 Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Sempozyum Özel Sayısı 2010 İlköğretim ile başlayan çevre eğitimi, ortaöğretim ile şekillenir ve üniversite ile son şeklini alır (Kaya, Akıllı ve ark. 2009). Çevre eğitiminin temel amacı çevre ile ilgili temel bilgiler vererek, bireylerde çevreye karşı olumlu tutum ve davranış değişikliği oluşturmaktır. Bu hedefin gerçekleştirilmesinde özellikle toplum sağlığının korunması ve geliştirilmesinde önemli rolü olan hemşirelere büyük görevler düşmektedir (Gürbüz ve Kışoğlu 2007). Bu da eğitimi sırasında bu konuda gerekli bilgiyi almış donanımlı hemşirelerle mümkündür. Eğitimde olumlu tutumlar, ve davranış geliştirme amacına ilişkin çeşitli çevresel tutum ölçekleri geliştirilmekte, bu ölçekler uygulanarak çeşitli görüş, yorum ve sonuçlar sunulmaktadır. Kaynaklara bakıldığında çok sayıda çevresel tutum ölçeklerine rastlanmaktadır. Bu çalışma Berberoğlu ve Tosunoğlu (1995) tarafından üniversite öğrencilerine yönelik geliştirilen Çevresel Tutum Ölçeği kullanılarak ( Ek ve ark.2009), öğretim dönemi Sakarya Üniversitesi sağlık yüksekokulu hemşirelik bölümü son sınıf öğrencilerinin çevre sorunlarına yönelik tutumları ve etkileyen faktörler belirlenmek üzere gerçekleştirilmiştir. YÖNTEM Çalışmaya Sakarya Üniversitesi Etik Kurulundan onay alındıktan sonra başlanmıştır. Çalışmanın evrenini 2010 yılı Bahar Yarıyılında Sakarya Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu Hemşirelik Bölümü son sınıfta öğrenim gören öğrencilerin tamamı (N:75), örneklemini ise verilerin toplandığı tarihte okulda bulunan ve çalışmaya katılmaya gönüllü öğrenciler (N:55) oluşturmuştur. Tanımlayıcı olarak yapılan bu çalışmada veriler, araştırmacılar tarafından hazırlanan Kişisel Bilgi Formu ile Berberoğlu ve Tosunoğlu (1995) tarafından üniversite öğrencilerinin çevresel tutumlarını belirlemek amacıyla geliştirilmiş 21 maddeli Çevresel Tutum Ölçeği kullanılmıştır. Ölçekte nüfus artışı, enerji tasarrufu, çevresel sorunlar ve nükleer enerji olmak üzere 4 alt boyut bulunmaktadır. Ölçek beşli likert tipi bir ölçektir. Ölçekten alınabilecek en düşük puan 21, en yüksek puan ise 105 tir. Ölçek değerlendirmesinde; ve 21.maddelerde 5: Kesinlikle Katılıyorum, 4:Katılıyorum, 3: Kararsızım, 2: Katılmıyorum, 1: Kesinlikle Katılmıyorum şeklinde hesaplanmış, ve 19. maddeler ise tersine çevrilerek, 1: Kesinlikle Katılıyorum, 2:Katılıyorum, 3: Kararsızım, 4: Katılmıyorum, 5: Kesinlikle Katılmıyorum şeklinde değerlendirilmiştir (Berberoğlu ve Tosunoğlu 1995). Berberoğlu ve Tosunoğlu nun geliştirdiği çevresel tutum ölçeğinin iç tutarlılığı α: 0.77 olarak bildirilmiştir. Bu araştırmada ölçeğin Cronbach alfa değeri 0.65 bulunmuştur. Kişisel Bilgi Formu ve Çevresel Tutum Ölçeği öğrencilere araştırmacıların gözetiminde, anketin amacı ve gereklerini belirten bir ön bilgilendirme yapıldıktan sonra uygulanmıştır. Veriler, SPSS programında, Cronbach Alpha, yüzdelik, ortalama, standart sapma, Mann Whıtney U, Kruskal Wallis analizleri kullanılarak değerlendirilmiştir. BULGULAR Araştırmaya katılan öğrencilerin % 63,6 sı kız, % 36,4 ü erkek olup tamamı hemşirelik son sınıf öğrencisidir. Öğrencilerin tanıtıcı özellikleri Tablo 1 de sunulmuştur. Tablo 1: Öğrencilerin Tanıtıcı Özellikleri N:55 Bireysel özellikler n % Cinsiyet Kız 35 63,6 Erkek 20 36,4 YaĢ Grupları (Yıl) ve üzeri ,5 60 5,5

4 Bildiriler 245 Anne Eğitim Düzeyi Okuryazar değil 9 16,4 Okuryazar 7 12,7 İlköğretim 32 58,2 Lise 4 7,3 Yüksek öğrenim 3 5,5 Baba Eğitim Düzeyi Okuryazar değil 3 5,5 Okuryazar 4 7,3 İlköğretim 26 47,3 Lise 14 25,5 Yüksek öğrenim 8 14,5 En uzun YaĢanılan YerleĢim Birimi Büyükşehir Şehir ,5 21,8 İlçe 19 34,5 Köy 5 9,1 Nerede Kaldığı Aile yanı 8 14,5 Akraba 1 1,8 Arkadaş 23 41,8 Yurt 23 41,8 Ekonomik Durum İyi Orta 42 76,4 Kötü 2 3,6 Sigara Ġçme Durumu Her gün en 1 Arasıra Bırakmış Hiç içmemiş ,8 9,1 3,6 65,5 Öğrencilerin tanıtıcı özelliklerinden; cinsiyet, anne eğitimi, baba eğitimi, ekonomik durum, yaşadığı yer, nerede kaldığı ve sigara içme durumu ile çevre tutum ölçeği puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişkiye rastlanmamıştır (Sırasıyla p:0.305, p: 0.513, p:0.977, p:0.202, p:0.105, p:0.100, p:0.440).

5 246 Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Sempozyum Özel Sayısı 2010 Tablo 2: Öğrencilerin Çevre Konularına Yönelik Ġlgi ve Eğitimleri (N:55) N % Mesleki eğitim sürecinde çevre ile ilgili eğitim alma durumu ,3 32,7 Ders DıĢında Çevre Konulu Eğitim Alma Durumu ,3 92,7 Çevre Konusunun Ġlgi Çekme Durumu ,2 9,1 Bazen 18 32,7 Konuya göre değişiyor Herhangi Bir Çevre Kurul Aktivitesine Katılma Durumu ,7 87,3 Ailede Çevre Ġle Ġlgili Konuların KonuĢulma Durumu Bazen ,8 12,7 56,4 Konuya göre değişiyor 5 9,1 Çevre Ġle Ġlgili Konulara Duyarlı Olma Durumu Bazen ,1 3,6 12,7 Konuya göre değişiyor 8 14,5 HemĢirelerin Çevre Sorunlarına Duyarlı Olma Durumu Fikrim yok ,1 7,3 2 3,6

6 Standart Sapma (SD) Bildiriler 247 Tablo 3: Öğrencilerin Çevresel Tutum Ölçeği Maddelerine Verdikleri Cevapların Dağılımı ÇEVRESEL TUTUM ÖLÇEĞĠ MADDELERĠ Kesinlikle Katılıyorum n ( %) Katılıyorum n (% ) Kararsızım n ( % ) Katılmıyorum n ( % ) Kesinlikle Katılmıyorum n ( % ) Ortala ma 1. Türkiye de desteklenmesi gereken daha önemli projeler olduğu halde; Dünya Bankası nın hava 2 (3,6) 6 (10,9) 5 (9,1) 24 (43,6) 18 (32,7) 3,91 1,09 kirliliğini ölçme projelerini desteklemesi gereksizdir. 2. Konut ve iş yerlerinde doğalgaz kullanmanın hava kirliliği sorununun çözümüne bir katkısı 1 (1,8) 7 (12,7) 6 (10,9) 30 (54,5) 11 (20,0) 3,78 0,97 olamaz. 3. Ozon tabakasındaki incelme tüm insanları 36 (62,5) 15 (27,3) 1 (1,8) 2 (3,6) 1 (1,8) 4,51 0,85 tehdit etmektedir. 4. Ozon tabakasına zarar veren, teknoloji ürünlerinin protesto edildiği toplantılar 19 (34,5 21 (38,2) 10 (18,2) 4 (7,3) 1 (1,8) 3,96 0,99 düzenlenmelidir. 5. Deniz, akarsu ve göllerin kirlendiği haberleri 2 (3,6) 5 (9,1) 6 (10,9) 22 (40,0) 20 (36,4) 3,96 1,08 abartılıdır. 6. Büyük kentlerdeki içme suları, evlerde su filtreleri kullanmayı gerektirecek kadar 20 (36,4) 21 (38,2) 6 (10,9) 6 (10,9) 2 (3,6) 3,93 1,12 kirlenmiştir. 7. Güneyde bazı sahillerde görülen deniz kaplumbağalarını koruma çabaları boş işlerle 1 (1,8) 1 (1,8) 6 (10,9) 27 (49,1) 20 (36,4) 4,16 0,83 uğraşmaktır. 8. Türkiye nin çölleşme sorunu yoktur (5,5) 2 (3,6) 28 (50,9) 22 (40,0) 4,25 0,77 9. İnsanların temiz havaya olan ihtiyaçlarını karşılayabilmeleri için, kentlerin yakınlarında 1 (1,8) 5 (9,1) 14 (25,5) 16 (29,1) 19 (34,5) 3,85 1,06 bulunan ormanlık alanlara küçük konutlar yapmaları özendirilmelidir. 10.Hava, su ve toprak tükenmeyen kaynaklardır. 2 (3,6) 1 (1,8) 2 (3,6) 27 (49,1) 23 (41,8) 4,24 0,90 11.Nükleer deneme yapan, hangi ülke olursa olsun 24 (43,6) 14 (25,5) 7 (12,7) 7 (12,7) 3 (5,5) 3,89 1,25 protesto edilmelidir. 12.Hızlı nüfus artışı ciddi bir çevre sorunudur. 13 (23,6) 25 (45,5) 7 (12,7) 8 (14,5) 2 (3,6) 3,71 1,10 13.Geri kalmış ülkelerdeki beslenme yetersizliği, 6 (10,9) 21 (38,2) 17 (30,9) 6 (10,9) 5 (9,1) 3,31 1,10 çevre sorunlarının bir sonucudur. 14.Yerlere çöp atan ya da tükürenlere müdahale 30 (54,5) 22 (40,0) (5,5) 4,38 0,95 edilmelidir. 15.Gecekondulaşma bir çevre sorunu değildir (5,5) 1 (1,8) 26 (47,3) 25 (45,5) 4,33 0,77 16.Çevre koruma fikri, gelişmekte olan ülkelerin kalkınmasını önlemek için Batılılar tarafından 4 (7,3) 3 (5,5) 8 (14,5) 25 (45,4) 15 (27,3) 3,84 1,16 uydurulmuştur. 17.Çevre sorunlarına duyarlı olunması, bir ülkenin 25 (45,5) 24 (43,6 3 (5,5) 2 (3,6) 1 (1,8) 4,27 0,87 kalkınmasını engellemez. 18.Çevreci grupların ortaya çıkışı, çevreyi korumaktan çok, arkadaş edinme ihtiyacından 4 (7,3) 4 (7,3) 14 (25,5) 17 (30,9) 16 (29,1) 3,67 1,18 kaynaklanmaktadır. 19.Ülkelerin, kendi doğal kaynaklarını istedikleri gibi kullanmalarına Birleşmiş Milletler dahil, 11 (20,0) 17 (30,9) 14 (25,5) 7 (12,7) 6 (10,9) 2,64 1,25 hiç bir kurum yada kuruluş karışmamalıdır. 20.Gazete; dergi ve televizyonlarda çevre ile ilgili programlara, daha çok yer verilmelidir. 18 (32,7) 31 (56,4) 5 (9,1) 1 (1,8) --- 4,20 0,67 21.Ülkeler, çevre sorunlarını çözmek için Çevre Bakanlıklarını kurmalıdırlar. 25 (45,5) 26 (47,3) 4 (7,3) ,38 0,62

7 248 Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Sempozyum Özel Sayısı 2010 * Çevresel Tutum Ölçeği; Ortalama 83.18, Standart Sapma 7,47, Min 63, Max 99, Puan Aralığı , Scala ά: 0,65, N: ve 21.maddelerde 5: Kesinlikler Katılıyorum, 4:Katılıyorum, 3: Kararsızım, 2: Katılmıyorum, 1: Kesinlikle Katılmıyorum. Tersine çevrilen maddelerde ( ve 19.) 1: Kesinlikler katılıyorum, 2:Katılıyorum, 3: Kararsızım, 4: Katılmıyorum, 5: Kesinlikle Katılmıyorum. Hemşirelerin Çevre Sorunlarına Duyarlı Olması gerektiğini düşünüyor musunuz sorusuna öğrencilerin % 89,1 i evet yanıtını vermiştir. yanıtını veren öğrencilerin ölçek puan ortalamasının diğer öğrencilerden istatistiksel olarak anlamlı derecede yüksek olduğu saptanmıştır (P: P> 0.05). Tablo 4: Öğrencilerin Çevresel Tutum Ölçeğinde En Yüksek ve En DüĢük Puan Aldıkları Maddeler Madde No En Yüksek Puan Alınan Üç Madde Ortalama 3 Ozon tabakasındaki incelme tüm insanları tehdit etmektedir. 4,51 14 Yerlere çöp atan ya da tükürenlere müdahale edilmelidir. 4,38 21 Ülkeler, çevre sorunlarını çözmek için Çevre Bakanlıklarını kurmalıdırlar 4,38 Madde No En DüĢük Puan Alınan Üç Madde Ortalama 19 Ülkelerin, kendi doğal kaynaklarını istedikleri gibi kullanmalarına 2,64 Birleşmiş Milletler dahil, hiç bir kurum yada kuruluş karışmamalıdır. 13 Geri kalmış ülkelerdeki beslenme yetersizliği, çevre sorunlarının bir 3,31 sonucudur. 18 Çevreci grupların ortaya çıkışı, çevreyi korumaktan çok, arkadaş edinme 3,67 İhtiyacından kaynaklanmaktadır. Öğrencilerin Çevresel Tutum Ölçeği nden en yüksek ve en düşük aldıkları puan maddeleri Tablo 4 de gösterilmiştir. TARTIġMA Günümüzde yaşanan çeşitli çevre sorunlarının artık sınır tanımaz bir hal alıp küresel boyutlara ulaşması bu konuda acil önlemler alınması gerektiği sonucunu doğurmuştur. Çevre sorunlarını önlemede yapılacak tüm önlemler ve önlem alacak kurumlar arasında mutlak surette bir işbirliği sağlanmalıdır. Çevre sorunları oluşmadan önce önlemeye yönelik çalışmalar ancak verilecek çevre eğitimi ile gerçekleşecektir. Ülkemizdeki çevre eğitiminin uluslararası modeller ile karşılaştırılmasından elde edilen bulgular, verilen eğitimin istenilen düzeyde yeterli olmadığını ortaya koymuştur (Ek ve ark.2009). Çalışmamızda öğrencilerin mesleki eğitim sürecinde çevre ile ilgili eğitim alma durumu incelendiğinde % 67,3 ü eğitim aldığını, % 32,7 si ise eğitim almadığını belirtmişlerdir. Başka bir ç

8 Bildiriler 249 alışma sonucunda (Özmen, Çetinkaya ve Nehir 2005) ise öğrencilerin benzer bir soruya yanıtları % 7,3 ü ders aldığını, % 91 i ise ders almadığı şeklindedir. Konuyla ilgili diğer bir çalışma da ise (Özdemir, Yıldız, Ocaktan ve Sarışen 2004) öğrencilerin % 59,5 i ders aldığını, % 40,5 i ders almadığını bildirmişlerdir. Araştırma kapsamındaki öğrencilerimizin çevre ile ilgili konularda eğitim alma durumunun ülkemizde yapılan benzer çalışmalardan daha yüksek olmasında konuyla ilgili yüksekokulumuzun her yıl çevre haftasında düzenli olarak gerçekleştirdiği öğrenci katılımlı seminer ve aktivitelerin etkili olduğunu düşünmekteyiz. Çalışmamızda öğrencilerin yaş gruplarına göre çevre tutum ölçeği puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak bir fark bulunmamıştır. Eğitim Bilimleri Fakültesi öğrencileri ile yapılan bir çalışmaya göre de yaş gruplarına göre öğrencilerin çevre duyarlılığı arasında anlamlı bir fark olmadığı bildirilmiştir (Çabuk ve Karacaoğlu 2003). Ek ve arkadaşlarının aynı ölçeği kullanarak yapmış oldukları çalışmada (2009) ise, yaş ile ölçek puanı arasında anlamlı fark bulunmuştur. 21 yaş ve üzeri olan öğrencilerin puanlarının 20 yaş ve altına oranla daha yüksek olduğu saptanmıştır. Çalışmamızda cinsiyet, anne eğitimi, baba eğitimi ile çevre tutum ölçeği puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişkiye rastlanmamıştır. Ek ve arkadaşlarının çalışmasında kız öğrencilerin çevresel tutum ölçeğinden aldıkları puan ortalaması erkeklerden yüksek bulunmuştur. Bir diğer çalışmada ise kız öğrencilerin erkek öğrencilere göre çevre konusunda daha fazla oranda bilgileri olduğu ve daha duyarlı oldukları saptanmıştır (Özdemir ve ark.2004). Bizim çalışmamızda kız öğrencilerin ölçek puan ortalaması (84.06 ±6,2) erkek öğrencilerden (81.65±9,3) daha yüksek olmasına rağmen aradaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmamıştır (p:0,305). Araştırma dahilinde olan öğrencilerin ailesel özellikleri ile Çevresel Tutum Ölçeği puanları arasında yapılan karşılaştırmalarda ebeveynlerin eğitim düzeyinin Çevresel Tutum Ölçeği puan ortalamalarını etkilemediği saptanmıştır. Benzer çalışmalarda anne ve babanın öğrenim durumunun öğrencilerin çevresel duyarlılık puan ortalamaları arasında fark saptanmamıştır (Özdemir ve ark.2004; Ek ve ark.2009). Çalışmamız da öğrencilerin Çevresel Tutum Ölçeği ortalama puanları 83,18 iken; Özmen ve arkadaşlarının aynı ölçek kullanılarak yapılan çalışmasında (Özmen ve ark.2005) sağlık yüksekokulu (ebelik, hemşirelik, sağlık memurluğu) öğrencilerinin ortalama puanı 83,41; Ek ve arkadaşlarının hemşirelik öğrencilerinin de yer aldığı benzer çalışmada ise (Ek ve ark.2009) ölçek ortalaması 88,01 olarak bulunmuştur. Diğer hemşirelik, ebelik ve sağlık memurluğu öğrencileri ile beraber yapılan araştırmalarda ortalamanın bizim çalışmamızdaki ortalama ile paralellik gösterdiği belirlenmiştir (Özmen ve ark.2005; Ek ve ark. 2009). Çalışmamızda öğrencilerin Çevresel Tutum Ölçeği maddelerinden Ozon tabakasındaki incelme tüm insanları tehdit etmektedir ifadesi kesinlikle katılıyorum şeklinde en yüksek ortalama değeri alırken ( 4.51), Özmen ve arkadaşlarının çalışmasında da sağlık yüksekokulu öğrencileri en yüksek puanı ( 4. 43) aynı maddeden almışlardır. Meydan ve arkadaşlarının öğretmen adayları ile yaptıkları bir çalışmada da öğrencilerin, küresel ısınma ve küresel iklim değişikliğinin çevre üzerinde bir tehdit unsuru oluşturduğu ve mutlaka önlem alınması gerektiği görüşünde olduğu belirtilmiştir ( Meydan, Doğu ve Dinç 2009). Öğrencilerin Çevresel Tutum Ölçeği nden aldıkları puan dağılımı tablo 3 de gösterilmiştir. Özellikle güncel olan ve popülerliğini koruyan konular öğrencilerin daha fazla dikkatini çekmekte olduğu ve bu maddelerin puan ortalamasının diğer maddelerden yüksek olduğu dikkat çekmektedir. Çevreye karşı tutum farklılıklarının ortadan kaldırılması elbette zordur, hatta imkânsızdır. Ancak, insanların çevreye karşı bilinçlendirilmesi ve çevreyi ortam şartlarına uygun olarak kullanması mümkündür (Özmen ve ark.2005). SONUÇ ve ÖNERĠLER Çalışmada hemşirelik öğrencilerinin birçok konuda çevre sorunlarına yönelik tutumlarının istenilen düzeye yakın olmasının yanı sıra çevresel risk olarak kabul edilen bazı konuların öğrenciler tarafından yeterince riskli olarak algılanmadığı belirlendi. Farklı birçok faktörün etkileyebileceği çevresel risk

9 250Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Sempozyum Özel Sayısı 2010 algısının gelişmesi ve ileride toplumda önemli bir danışma ve bilgi kaynağı olacak hemşirelerin eğitiminde çevresel risklere ve olası sonuçlarına yönelik programların arttırılması yararlı olacaktır. Toplum sağlığının korunması ve geliştirilmesinde önemli rolleri olan hemşire adaylarının, küresel ve çevre sorunları ve çevrenin sağlık üzerine etkileri ile korunma yolları yönünden bilinçli ve yeterli mezun olmaları sağlanmalıdır. EKLER 1. KĠġĠSEL BĠLGĠ FORMU 1. Cinsiyetiniz 1 ( ) Kadın 2 ( ) Erkek 2. Medeni durumunuz 1 ( ) Evli 2( ) Bekar 3. Yaşınız : 4. Bölümünüz 1 ( ) Hemşirelik 5. Annenizin Eğitim Düzeyi 1 ( ) Okuryazar Değil 2 ( ) Okuryazar 3 ( ) İlköğretim 4 ( ) Lise 5 ( ) Yüksek Öğrenim 6. Babanızın Eğitim Düzeyi 1 ( ) Okuryazar Değil 2 ( ) Okuryazar 3 ( ) İlköğretim 4 ( ) Lise 5 ( ) Yüksek Öğrenim 7. En uzun süre yaşadığınız yerleşim birimi? 1 ( ) Büyükşehir 2 ( ) Şehir 3 ( ) İlçe 4 ( ) Köy 8. Çalışma Durumunuz 1( ) Çalışıyorum 2 ( ) Çalışmıyorum 9. Annenizin Mesleği 1 ( ) Çalışmıyor 2 ( ) Çalışıyor (lütfen belirtiniz) : Babanızın Mesleği 1 ( ) Çalışmıyor 2 ( ) Çalışıyor (lütfen belirtiniz) : Ekonomik Durumunuz 1 ( ) iyi 2 ( ) orta 3 ( ) kötü 12. Nerede kalıyorsunuz? 1 ( ) Ailemle 2 ( ) Akrabamda 3 ( ) Arkadaşlarımla 4 ( ) Yurtta 13. Sigara içiyor musunuz? 1 ( ) Her gün (en az 6 aydır) en az 1 adet 2 ( ) Ara sıra 3 ( ) Bırakmış 4 ( ) Hiç içmemiş 14. Çevre konusunda, daha önce derslerinizde eğitim aldınız mı? 1 ( ) 2( ) hayır 15. Çevre konusunda ders dışında herhangi bir yerde eğitim aldınız mı? 1 ( ) 2( ) ise: Nerede?: Ne kadar süreli? Çevre konusu ilginizi çekiyor mu? 1( ) 2( )Bazen 3 ( ) 4 ( )Konuya göre değişiyor 17. Herhangi bir çevre kuruluşunun aktivitelerine katıldınız mı? 1 ( ) 2 ( ) 18. Ailenizde çevre ile ilgili konular konuşulur mu? 1( ) EveT 2( ) Bazen 3( ) 4 ( )Konuya göre değişiyor

10 Kesinlikle katılıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Kesinlikle katılmıyorum 19. Bildiriler Çevre ile ilgili konulara duyarlı mısınız? 1( ) 2( ) Bazen 3( ) 4 )Konuya göre değişiyor 20. Hemşirelerin ve Ebelerin çevre sorunlarına duyarlı olmaları gerektiğini düşünüyor musunuz? 1 ( ) 2 ( ) 3 ( ) Fikrim yok 2. ÇEVRESEL TUTUM ÖLÇEĞĠ Aşağıda sizin çevre hakkında bazı düşüncelerinizi içeren cümleler yer almaktadır. Lütfen her seçeneğe en doğru cevabı vermeye ve atlamamaya özen gösteriniz. Her seçeneğin karşısındaki cevaplardan size en uygun olanı parantez içine (X) koyarak işaretleyiniz. Teşekkür ederiz. 1. Türkiye de desteklenmesi gereken daha önemli projeler olduğu halde; Dünya Bankası nın hava kirliliğini ölçme projelerini desteklemesi gereksizdir. 2. Konut ve iş yerlerinde doğalgaz kullanmanın hava kirliliği sorununun çözümüne bir katkısı olamaz. 3. Ozon tabakasındaki incelme tüm insanları tehdit etmektedir. 4. Ozon tabakasına zarar veren, teknoloji ürünlerinin protesto edildiği toplantılar düzenlenmelidir. 5. Deniz, akarsu ve göllerin kirlendiği haberleri abartılıdır. 6. Büyük kentlerdeki içme suları, evlerde su filtreleri kullanmayı gerektirecek kadar kirlenmiştir. 7. Güneyde bazı sahillerde görülen deniz kaplumbağalarını koruma çabaları boş işlerle uğraşmaktır. 8. Türkiye nin çölleşme sorunu yoktur. 9. İnsanların temiz havaya olan ihtiyaçlarını karşılayabilmeleri için, kentlerin yakınlarında bulunan ormanlık alanlara küçük konutlar yapmaları özendirilmelidir. 10. Hava, su ve toprak tükenmeyen kaynaklardır. 11. Nükleer deneme yapan, hangi ülke olursa olsun protesto edilmelidir. 12. Hızlı nüfus artışı ciddi bir çevre sorunudur. 13. Geri kalmış ülkelerdeki beslenme yetersizliği, çevre sorunlarının bir sonucudur. 14. Yerlere çöp atan yada tükürenlere müdahale edilmelidir. 15. Gecekondulaşma bir çevre sorunu değildir. 16. Çevre koruma fikri, gelişmekte olan ülkelerin kalkınmasını önlemek için Batılılar tarafından uydurulmuştur. 17. Çevre sorunlarına duyarlı olunması, bir ülkenin kalkınmasını engellemez.

11 252Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Sempozyum Özel Sayısı Çevreci grupların ortaya çıkışı, çevreyi korumaktan çok, arkadaş edinme ihtiyacından kaynaklanmaktadır. 19. Ülkelerin, kendi doğal kaynaklarını istedikleri gibi kullanmalarına Birleşmiş Milletler dahil, hiç bir kurum yada kuruluş karışmamalıdır. 20. Gazete; dergi ve televizyonlarda çevre ile ilgili programlara, daha çok yer verilmelidir. 21. Ülkeler, çevre sorunlarını çözmek için Çevre Bakanlıklarını kurmalıdırlar. KAYNAKLAR Algül E (2004). Çevre Sorununda Çağdaş Yaklaşım ve Stratejiler 1, Çevre Sorununda Türkiye İçin Çevre Politikaları. Erişim: Altın M, Bacanlı H, Yıldız K (2002). Biyoloji Öğretmeni Adaylarının Çevreye Yönelik Tutumları. Orta Doğu Teknik Üniversitesi, V. Ulusal Fen Bilimleri ve Matematik Eğitimi Kongresi (Özet Kitabı). Ankara Eylül Berberoğlu, G, Tosunoğlu C (1995). Exploratory and Confirmatory Factor analyses of 15. an Environmental Attitude Scale (EAS) for Turkish University Students. Journal of Environmental Education, 26 (3): Çabuk B, Karacaoğlu CÖ (2003). Üniversite Öğrencilerinin Çevre Duyarlılıklarının İncelenmesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 36 (1 2): Ek NH, Kılıç N, Öğdüm P, Düzgün G, Şeker S (2009). Adnan Menderes Üniversitesinin Farklı Akademik Alanlarında Öğrenim Gören İlk ve Son Sınıf Öğrencilerinin Çevre Sorunlarına Yönelik Tutumları ve Duyarlılıkları. Kastamonu Eğitim Dergisi, 17 (1): Erten S (2005). Okul Öncesi Öğretmen Adaylarında Çevre Dostu Davranışların Araştırılması. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 28: Gürbüz H, Kışoğlu M (2007). Biyoloji Öğretmeni Adaylarının Çevreye Yönelik Tutumları ve Aldıkları Çevre Eğitiminin Değerlendirilmesi. XVI. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi (Kongre Kitabı). Tokat 5 7 Eylül. Kaya E, Akıllı M, Sezek F (2009). Lise Öğrencilerinin Çevreye Karşı Tutumlarının Cinsiyet Açısından İncelenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 9 (18): Meydan A, Doğu S, Dinç M (2009). Öğretmen Adaylarının Çevre Sorunları Konusundaki Farkındalık ve Duyarlılıkları. Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, 28: Özdemir O, Yıldız A, Ocaktan E, Sarışen Ö (2004). Tıp Fakültesi Öğrencilerinin Çevre Sorunları Konusundaki Farkındalık ve Duyarlılıkları. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası, 57 (3): Özmen D, Çetinkaya Ç. A, Nehir S (2005). Üniversite Öğrencilerinin Çevre Sorunlarına Yönelik Tutumları. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 4 (6): ĠletiĢim Adresi: Doç.Dr. Nursan ÇINAR, Sakarya Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu, Esentepe Kampüsü, 54187, Sakarya ndede@sakarya.edu.tr.