100
101
102
Tablo 4.12: Bankacılık Sektöründe Kamu, Özel ve Yabancı Payları (2002) (Toplam=%100) Yabancı Bankalar Bölge/Ülke Devlet Özel En büyük paya Bankaları Bankalar Toplam AB ABD Diğer sahip yabancı ülke Latin Amerika Arjantin 32,5 19,1 48,4 33,6 12,1 2,7 İspanya (17,9%) Brezilya 46,0 27,0 27,0 15,7 5,3 6,1 İspanya (5,3%) Bolivya 18,2 56,5 25,3 10,4 4,5 10,4 İspanya (10,4%) Şili 12,9 45,5 41,6 32,4 5,5 3,8 İspanya (30,6%) Peru 10,8 43,2 46,0 34,8 5,6 5,6 İspanya (17,1%) Meksika - 17,7 82,3 53,7 23,7 4,8 İspanya (41,5%) Doğu Avrupa Romanya 41,8 3,0 54,9 46,0 4,5 4,4 Avusturya (21,7%) Polonya 23,1 5,4 71,5 60,2 10,4 0,9 İtalya (16,6%) Slovakya 33,0 6,4 60,5 51,8 2,8 5,9 Lüksemburg (34,9%) Bulgaristan 18,1 10,3 72,0 62,9 1,3 7,8 İtalya (27,0%) Çek Cum. 4,3 25,7 70,0 58,1 6,3 5,6 Avusturya (40,5%) Estonya - 2,0 98,0 98,0 - - İsveç (86,3%) Macaristan 44,6 3,2 52,2 39,2 8,6 4,4 Avusturya (17,8%) Slovenya 14,3 19,6 66,2 66,2 - - Belçika (44,5%) Cárdenas, Juan, Juan Pablo Graf ve Pascual O Dogherty, 2003, Foreign Banks Entry in Emerging Market Economies: A Host Country Perspective, Banco de México Paper, 29s. 103
5,9 7,2 4,9 14,6 7,4 2,0 20,6 1,6 11,4 1,9 12,8 V. 7,5Türkiye'de 2,6 Yabancı 31,2 Yatırımlar 10,9 ve Bankacılıkta Birleşme ve Dev- 2,0 3,7ralmalar 2,9 3,9 3,5 5,1 3,5 4,7 Türkiye'de 2,4 Doğrudan 3,3 Yabancı 6,1 Yatırımlar: 6,4 Büyüklük ve İşlev Yabancı Sermaye Girişinde Gecikme 1,7 4,2 Türkiye, Batı dünyası ile ilişkilerinin uzun tarihi, coğrafi avantajı, demokrasi 7,0 tecrübesi ve 2,9 melez piyasa 10,2 ekonomisi 4,9 uygulamalarına rağmen, son yıllara Role kadar of Foreign yabancı Banks, sermaye BIS Paper, yatırımlarından No 28. yeterince yararlanamamıştır. Increased Bugün Türkiye'de faaliyette bulunan yabancı sermayeli firmaların sadece yüzde 30,6'sı 1954-99 arasında gelmiş, geriye kalanların gelişi 2000 yılı ve sonrasındadır. Tablo 5.1: Yabancı Sermayeli Firmaların Sayısı Toplam Oran (%) 1954-1999 (Birikimli) 4.159 30,6 2000 447 3,3 2001 484 3,6 2002 498 3,7 2003 1.108 8,1 2004 2.120 15,6 2005 2.879 21,2 2006 1-7 1.904 14,0 Toplam 13.599 100,0 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Türk Ekonomisinde Kronik Kaynak Açığı Sorunu Türkiye, dinamik toplumsal yapısı, dinamik jeopolitik ortamı ve bölgesindeki ülkelerin Tablo 5.2: yüksek Türkiye Ekonomik Yabancı potansiyelleri Sermayeli Firmaların nedeniyle, büyüme Yatırımlarına ve kalkınma ihtiyacı şiddetli ve acil Verilen olan bir Teşvik ülkedir. Belgeleri Ulusal ölçekte kaynak-kullanım dengesinde dış kaynak ihtiyacı kronik olan Türkiye'nin yabancı sermayeden yararlanma Yıllar fırsatlarını Belge değerlendirmesi Adedi önemli Toplam bir Yatırım atılım olarak Yabancı görülmelidir. Ortak Ekonomi literatüründe, uluslararası ticaret (Milyon veya yabancı $) yatırımların Payı (%) olumsuz 2000 sonuçları ile ilgili kaleme 217 alınan çalışmalar 11.728,2 dahi olumsuzlukları 49,4pür ekonomik yaklaşımlarla tespit edememektedir. Günümüz dünyasında, karşılıklı ticari 2001ilişkilerin geliştirilmesine, 169 gelişmiş piyasa 2.517,8 ekonomileriyle entegrasyona 48,6 2002 ve yabancı sermaye yatırımlarını 208 "kapitülasyon" 1.408,8 veya "sömürü" 51,0yaklaşı- 2003 211 1.729,5 71,8 104 2004 231 3.834,2 41,7 2005 206 3.484,7 51,7
mı ile değerlendirmek; düşünsel bir ameliyenin sonucu olarak değil de, olsa olsa bir ruh halinin tezahürü olarak görülmelidir. Çünkü, aksi takdirde, hem yabancı sermayeden şikayet etmek hem de sürekli olarak ekonominin işleyişini ve büyümesini yabancı sermaye girişleriyle sürdürmede kararlılık göstermek kendi içinde çelişkili bir akıl yürütme olacaktır. 105
2002 498 3,7 Tablo 5.1: Yabancı Sermayeli Firmaların Sayısı 2003 1.108 8,1 2004 Toplam 2.120 Oran 15,6 (%) 1954-1999 2005 Şirketlerde (Birikimli) Yerli ve Yabancı Ortaklığı ve Artan 4.159 2.879İhracat Dinamizmi 30,6 21,2 2000 2006 Türkiye'de 1-7 2000 yılı ile hızlanan yabancı sermaye 1.904 447 girişlerinde teşvik 14,0 3,3 belgesi 2001 Toplam verilen firmalardaki yabancı sermaye payı 2000-06 13.599 484 arasında 100,0 yıllık 3,6baz- da ortalama yüzde 49,6'dır. 2001 krizi öncesinde hem toplam yatırım tutarının Kaynak: 2002 hem de Hazine belge Müsteşarlığı adedinin yüksek olması, Türk ekonomisindeki 498 büyük 3,7 canlanma 2003trendine işaret etmektedir. Ne var ki, 20011.108 kriziyle birlikte teşvik 8,1 belgelerindeki artış hızı önemli bir ivme kaybetmiştir. 2004 2.120 15,6 2005 Tablo 5.2: Türkiye Yabancı Sermayeli Firmaların 2.879 Yatırımlarına 21,2 Verilen Teşvik Belgeleri 2006 1-7 1.904 14,0 Toplam Yıllar Belge Adedi Toplam Yatırım 13.599 Yabancı 100,0 Ortak (Milyon $) Payı (%) Kaynak: Hazine Müsteşarlığı 2000 217 11.728,2 49,4 2001 169 2.517,8 48,6 2002 208 1.408,8 51,0 Tablo 5.2: Türkiye Yabancı Sermayeli Firmaların Yatırımlarına 2003 Verilen 211 Teşvik Belgeleri 1.729,5 71,8 2004 231 3.834,2 41,7 Yıllar Belge Adedi Toplam Yatırım Yabancı Ortak 2005 206 (Milyon 3.484,7$) Payı 51,7 (%) 2000 2006 217 11.728,2 49,4 Ocak-Temmuz 105 1.494,8 33,1 2001 169 2.517,8 48,6 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı 2002 208 1.408,8 51,0 2003 İhracatın Hedef Pazarları 211 ve Yabancı 1.729,5 Sermayenin Kaynak 71,8Ülkeleri olarak Batı Dünyası 2004 Tablo 5.3: Doğrudan 231 Yabancı Sermaye 3.834,2 Girişlerinin 41,7 Türkiye ye doğrudan yabancı Ülkelere sermaye Göre Dağılımı girişlerinde menşe ülkelere bakıldığında, 2005 en fazla dış ticaret 206 yaptığımız ülkelerin 3.484,7 yüksek payı dikkat 51,7 Ülkeler 2005 Oran çekmektedir. 2006 2005 yılındaki doğrudan yabancı sermayede, Avrupa Birliğinin payı (%) yüzde Ocak-Temmuz AB Ülkeleri 58,5 iken, (25) bir bütün 105 olarak Avrupa ülkelerinin 1.494,8 4.991 birlikte payı 33,1 yüzde 58,578 e ulaşmaktadır. Türk ihracatında kalite ve fiyat rekabeti bakımından elde edilen başarıda kuşkusuz yabancı sermayeli firmaların yüksek ihracat perfor- Kaynak: Almanya Hazine Müsteşarlığı 391 4,6 Fransa 2.105 24,7 mansı ile, hedef pazarlardaki rekabet belirleyici olmaktadır. Hollanda 267 3,1 Tablo 5.3: Doğrudan Yabancı Sermaye Girişlerinin İngiltere 284 3,3 Ülkelere Göre Dağılımı İtalya 692 8,1 Ülkeler 2005 Oran (%) Diğer AB Ülkeleri 1.252 14,7 AB Ülkeleri (25) 4.991 58,5 Diğer Avrupa Ülkeleri (AB Hariç) 1.662 19,5 Almanya 391 4,6 Afrika Ülkeleri 3 0,0 Fransa 2.105 24,7 106 Amerika 123 1,4 Hollanda 267 3,1 Kuzey Amerika 115 1,3 İngiltere 284 3,3
Ülkeler 2005 Oran (%) AB Ülkeleri (25) 4.991 58,5 Almanya 391 4,6 Fransa 2.105 24,7 Hollanda 267 3,1 İngiltere 284 3,3 İtalya 692 8,1 Diğer AB Ülkeleri 1.252 14,7 Diğer Avrupa Ülkeleri (AB Hariç) 1.662 19,5 Afrika Ülkeleri 3 0,0 Amerika 123 1,4 Kuzey Amerika 115 1,3 ABD 89 1,0 Kanada 26 0,3 Orta Amerika ve Karayipler 8 0,1 Güney Amerika Asya 1.756 20,6 Körfez Ülkeleri 1.675 19,6 Yakın ve Orta Doğu Ülkeleri 3 0,0 Diğer Asya Ülkeleri 78 0,9 Avustralya Sınıflandırılamayan 1 0,0 Toplam 8.537 100,0 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Türk Bankacılık Sisteminde Birleşme ve Devralmalar Banka Tablo Birleşme 5.5: Bankacılık ve Devralmaları Kesimi Aktif Kronolojisi Toplamının GSYİH ya Oranı Türkiye'de banka birleşme ve devralmalarında gönüllülük esasına Oran göre birleşmeler oldukça yeni bir trendin başlangıcıdır. Birleşme veya devralmalar Dünya daha ziyade ya bir ekonomik çalkantıdan sonra el koymalar veya 1,25 bankanın İngiltere kendini birleşme veya devretmeye zorunlu görmesi, ya da devlet 2,94ban- kalarının devlet kararıyla birleşmesi şeklinde olmaktadır. Son zamanlarda Fransa 2,45 yaşanan yabancı bankalara satış eğilimi nispeten yeni bir gelişmedir. Türkiye'de Avrupa banka Birliği birleşme ve devralmaları, Latin Amerika veya Uzak Doğu 2,13 ülkelerinde İspanya de nispeten daha hafif olsa da, daha ziyade krizlerle paralellik 1,71gös- termektedir. İtalya 1,46 Almanya 1,25107 Japonya 0,96
Host Country Perspective, Banco de México Paper, 29s. Tablo 5.4: Türkiye de Banka Birleşme ve Devralmaları: 1980-2006 (27 Eylül) Konu Tarih Banka adı Birleşilen banka 1. Birleşme 4 Ocak 2006 Family Finans Kurumu AŞ Anadolu Finans Kurumu AŞ, Yeni adı: Türkiye Finans Katilim Bankası AŞ 2. Birleşme 19 Eylül 2005 Ak Uluslararası Bankası AŞ Akbank TAŞ 3. Birleşme 17 Kasım 2004 Pamukbank TAŞ Türkiye Halk Bankası AŞ 4. Birleşme 9 Nisan 2003 Fiba Bank AŞ Finansbank AŞ 5. Birleşme 27 Aralık 2002 Milli Aydın Bankası TAŞ - Tarişbank Denizbank AŞ 6. Birleşme 30 Eylül 2002 Toprakbank AŞ Bayındırbank AŞ 7. Birleşme 5 Nisan 2002 İktisat Bankası Türk AŞ Bayındırbank AŞ 8. Birleşme 5 Nisan 2002 Kentbank AŞ Bayındırbank AŞ 9. Birleşme 4 Nisan 2002 Etibank AŞ Bayındırbank AŞ 10. Birleşme 29 Mart 2002 Sınai Yatırım Bankası AŞ Türkiye Sınai Kalkınma Bankası AŞ 11. Birleşme 18 Ocak 2002 Ege Giyim Sanayicileri Bankası AŞ Bayındırbank AŞ 12. Birleşme 11 Ocak 2002 Sümerbank AŞ Oyak Bank AŞ 13. Birleşme 14 Aralık 2001 Demirbank TAŞ HSBC Bank AŞ 14. Birleşme 14 Aralık 2001 Osmanlı Bankası AŞ Türkiye Garanti Bankası AŞ 15. Birleşme 26 Ekim 2001 Bank Ekspres AŞ Tekfen Yatırım Ve Finansman Bankası AŞ, Yeni adı: Tekfenbank AŞ 16. Birleşme 31 Ağustos 2001 Körfezbank Osmanlı Bankası AŞ 17. Birleşme 6 Temmuz 2001 Türkiye Emlak Bankası AŞ Türkiye Cumhuriyeti Ziraat Bankası AŞ 18. Birleşme 2 Temmuz 2001 Esbank Eskişehir Bankası TAŞ Etibank AŞ 19. Birleşme 2 Temmuz 2001 Interbank AŞ Etibank AŞ 108
14. Birleşme 14 Aralık 2001 Osmanlı Bankası AŞ Türkiye Garanti Bankası AŞ 15. Birleşme 26 Ekim 2001 Bank Ekspres AŞ Tekfen Yatırım Ve Finansman Bankası AŞ, Yeni adı: Tekfenbank AŞ 16. Birleşme 31 Ağustos 2001 Körfezbank Osmanlı Bankası AŞ 17. Birleşme 6 Temmuz 2001 Türkiye Emlak Bankası AŞ Türkiye Cumhuriyeti Ziraat Bankası AŞ 18. Birleşme 2 Temmuz 2001 Esbank Eskişehir Bankası TAŞ Etibank AŞ 19. Birleşme 2 Temmuz 2001 Interbank AŞ Etibank AŞ 20. Birleşme 17 Nisan 2001 Ulusal Bank TAŞ Sümerbank AŞ 21. Birleşme 26 Ocak 2001 Bank Kapital TAŞ Sümerbank AŞ 22. Birleşme 26 Ocak 2001 Egebank AŞ Sümerbank AŞ 23. Birleşme 26 Ocak 2001 Türkiye Tütüncüler Bankası Yaşarbank AŞ Sümerbank AŞ 24. Birleşme 26 Ocak 2001 Yurt Ticaret ve Kredi Bankası AŞ Sümerbank AŞ 25. Devralma 29 Kasım 1992 Denizcilik Bankası TAŞ Türkiye Emlak Bankası AŞ 26. Devralma 22 Mayıs 1992 Töbank Türkiye Halk Bankası AŞ 27. Birleşme 27 Ocak 1989 BNP-AK Bankası AŞ BNP-AK-Dresdner Bank AŞ 28. Birleşme 20 Ocak 1989 Türkiye Cumhuriyeti Turizm Bankası Türkiye Kalkınma Bankası AŞ 29. Birleşme 8 Ocak 1988 Anadolu Bankası TAŞ Türkiye Emlak Kredi Bankası ile birleşti ve Türkiye Emlak Bankası AŞ adını aldı 30. Birleşme 8 Ocak 1988 Türkiye Emlak Kredi Bankası Anadolu Bankası TAŞ ile birleşti ve Türkiye Emlak Bankası AŞ adını aldı 31. Devralma 1985 Denizcilik Bankası TAO (Finansal bölümü) Denizcilik Bankası TAŞ Kaynak: Bankers Almanac. Tablo 5.6: Aktif Büyüklüğü İtibariyle Devlet, Özel ve Yabancı Bankalar 109
Güney Amerika Asya 1.756 20,6 Türk Körfez Bankacılık Ülkeleri Sisteminin Derinliği ve Küresel 1.675Ölçekte Nispi 19,6 Büyüklüğü Yakın ve Orta Doğu Ülkeleri 3 0,0 Türk Diğer bankacılık Asya Ülkeleri sektörünün aktif büyüklüğü, 2005 sonu 78 itibariyle 294 0,9 milyar ABD Doları civarındadır. Bankacılık sektörü aktif toplamının milli gelire Avustralya oranı yüzde 81,4'tür. Finansal sistemi bankacılığa dayalı gelişmiş ekonomilerde Sınıflandırılamayan bu oran 3'e yaklaşmaktadır. Ancak hisse senedi piyasası 1 ve banka 0,0 dışı Toplam finans kuruluşlarının geliştiği ülkelerde bankacılık 8.537 kesimi aktif toplamının 100,0 milli gelire oranı düşük olabilmektedir. Örneğin 2005 yılı için, bu oran ABD'de Kaynak: yüzde Hazine 75 Müsteşarlığı iken, Japonya'da yüzde 96'dır. Gelişmiş ülkelerde bu oran genelde 2 civarındadır. Tablo 5.5: Bankacılık Kesimi Aktif Toplamının GSYİH ya Oranı Oran Dünya 1,25 İngiltere 2,94 Fransa 2,45 Avrupa Birliği 2,13 İspanya 1,71 İtalya 1,46 Almanya 1,25 Japonya 0,96 Türkiye 0,81 Gelişen piyasa ekonomileri 0,79 ABD 0,75 Kaynak: IMF. Türk bankacılık sektörü küresel ölçekte ihmal edilebilir bir büyüklüğe sahiptir. Nitekim küresel ölçekte en büyük 100 bankada birinci bankanın aktif büyüklüğü 1,6 trilyon ABD doları civarında iken, 100'üncü bankanın aktif büyüklüğü 120 milyar ABD doları civarındadır. Türk bankacılık sektörü aktif büyüklüğü itibariyle, dünyanın en büyük 100 bankası içinde, 54'üncü bankanın aktif büyüklüğüne bile ulaşamamakta ve ancak 55'inci sıradaki bankanın aktif büyüklüğünü biraz geçebilmektedir. Aktif büyüklüğü itibariyle kamu bankaları yüzde 30'a yaklaşan pay ile önemli bir büyüklüğe sahipken, yabancı bankaların payı yüzde 6 civarındadır. Ancak bazı özel bankalar da yabancılara satıldığı için bu pay düşük gözükmektedir. 110
Kaynak: 31. Devralma Bankers Almanac. 1985 Denizcilik Bankası TAO (Finansal bölümü) Denizcilik Bank Kaynak: Bankers Almanac. Tablo 5.6: Aktif Büyüklüğü İtibariyle Devlet, Özel ve Yabancı Bankalar Milyon ABD Doları Haz.06 Yüzde payı Sektör Tablo 5.6: Toplamı Aktif Büyüklüğü İtibariyle Devlet, 284.012 Özel ve Yabancı Bankalar 100,0 Mevduat Milyon ABD Bankaları Doları 274.771 Haz.06 Yüzde payı 96,7 Sektör Kamu Toplamı 284.012 83.572 100,0 29,4 Mevduat Özel Bankaları 173.435 274.771 61,1 96,7 Fon Kamu 83.572 666 29,4 0,2 Yabancı Özel 173.435 17.098 61,1 6,0 Kalkınma Fonve Yatırım Bankaları 9.241 666 0,2 3,3 Kaynak: Yabancı TBB 17.098 6,0 Kalkınma ve Yatırım Bankaları 9.241 3,3 Kaynak: 2000-2006 TBB arasında Türk banka sistemindeki banka sayısı ağırlıklı olarak bankacılık krizi ve birleşme Tablo 5.7: ve devralmalar Banka Sayısı nedeniyle yüzde 40,5 oranında azalmıştır. 2000 Haziran 2006 Sektör Toplamı Tablo 5.7: Banka Sayısı 79 47 Mevduat Bankaları 2000 61 Haziran 34 2006 Sektör Kamu Toplamı 794 473 Mevduat Özel Bankaları 28 61 17 34 Kamu Fon 11 4 31 Özel Yabancı 28 18 17 13 Kalkınma Fonve Yatırım Bankaları 118 131 Kaynak: Yabancı TBB 18 13 Kalkınma ve Yatırım Bankaları 18 13 Kaynak: Tablo TBB 5.8: Türk Bankacılık Sistemi: Kamu, Özel ve Yabancı Sermayeli Ban Mevduat Bankaları Kamu Tablo Sermayeli 5.8: Türk Bankalar Bankacılık Sistemi: Özel Sermayeli Kamu, Özel Bankalar ve Yabancı Sermayeli Kalkınma ve Ban Y Türkiye Cumhuriyeti Bank Pozitif Kre Mevduat Bankaları Ziraat Bankası A.Ş. Adabank A.Ş. Bankası A.Ş. Kamu Sermayeli Bankalar Özel Sermayeli Bankalar Kalkınma ve Y Türkiye Halk Bankası A.Ş. Akbank T.A.Ş. Calyon Bank Tü Türkiye Cumhuriyeti Bank Pozitif Kre Türkiye Vakıflar Bankası T.A.O. Alternatif Bank A.Ş. Çalık Yatırım Ba Ziraat Bankası A.Ş. Adabank A.Ş. Bankası A.Ş. TMSF Birleşik Fon Bankası A.Ş. Anadolubank A.Ş. Diler Yatırım Ba Türkiye Halk Bankası A.Ş. Akbank T.A.Ş. Calyon Bank Tü Denizbank A.Ş. GSD Yatırım Ba Türkiye Vakıflar Bankası T.A.O. Alternatif Bank A.Ş. Çalık Yatırım Ba Yabancı Bankalar Finans Bank A.Ş. İller Bankası TMSF Birleşik Fon Bankası A.Ş. Anadolubank A.Ş. Diler Yatırım Ba ABN AMRO Bank N.V. Koçbank A.Ş. İMKB Takas ve Denizbank A.Ş. GSD Yatırım Ba Arap Türk Bankası A.Ş. MNG Bank A.Ş. Nurol 111 Yatırım B Yabancı Bankalar Finans Bank A.Ş. İller Bankası Banca di Roma S.P.A. Oyak Bank A.Ş. Taib Yatırım Ba ABN AMRO Bank N.V. Koçbank A.Ş. İMKB Takas ve Bank Mellat Şekerbank T.A.Ş. Tat Yatırım Ban
Kalkınma ve Yatırım Bankaları 18 13 Kaynak: TBB Tablo 5.8: Türk Bankacılık Sistemi: Kamu, Özel ve Yabancı Sermayeli Bankalar (30 Haziran 2006) Mevduat Bankaları Kamu Sermayeli Bankalar Özel Sermayeli Bankalar Kalkınma ve Yatırım Bankaları Türkiye Cumhuriyeti Bank Pozitif Kredi ve Kalkınma Ziraat Bankası A.Ş. Adabank A.Ş. Bankası A.Ş. Türkiye Halk Bankası A.Ş. Akbank T.A.Ş. Calyon Bank Türk A.Ş. Türkiye Vakıflar Bankası T.A.O. Alternatif Bank A.Ş. Çalık Yatırım Bankası A.Ş. TMSF Birleşik Fon Bankası A.Ş. Anadolubank A.Ş. Diler Yatırım Bankası A.Ş. Denizbank A.Ş. GSD Yatırım Bankası A.Ş. Yabancı Bankalar Finans Bank A.Ş. İller Bankası ABN AMRO Bank N.V. Koçbank A.Ş. İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş. Arap Türk Bankası A.Ş. MNG Bank A.Ş. Nurol Yatırım Bankası A.Ş. Banca di Roma S.P.A. Oyak Bank A.Ş. Taib Yatırım Bank A.Ş. Bank Mellat Şekerbank T.A.Ş. Tat Yatırım Bankası A.Ş. BankEuropa Bankası A.Ş. Tekfenbank A.Ş. Türk Eximbank Citibank A.Ş. Tekstil Bankası A.Ş. Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş. Deutsche Bank A.Ş. Turkish Bank A.Ş. Türkiye Sınai Kalkınma Bankası A.Ş. Fortis Bank A.Ş. Türk Ekonomi Bankası A.Ş. Habib Bank Limited Türkiye Garanti Bankası A.Ş. HSBC Bank A.Ş. Türkiye İş Bankası A.Ş. JPMorgan Chase Bank N.A. Yapı ve Kredi Bankası A.Ş. Sociéte Générale (SA) WestLB AG Kaynak: TBB Tablo 5.10: İMKB'de İşlem Gören Mevduat Bankaları 112
6 27 18 107 19 42 37 35 2 82 51 342 İMKB'de İşlem Gören Bankalar 4 46 14 11 Haziran 2006 itibariyle, borsada işlem gören bankaların aktif toplamı (285,7 1 milyar 34 YTL), Türk bankacılık 9 sektörü 9 aktif toplamının (455,2 milyar 005, Foreign YTL) Banks yüzde in 62,8'i Emerging oranındadır. Market Economies: anging Issues, BIS Quarterly Review, Aralık. Hisseleri borsada işlem gören bankaların piyasa değeri 2006'nın ilk altı ayında düşmüştür. Finansal kurumların toplam piyasa değeri de 2005 yılsonundaki 62 milyar dolardan, Haziran 2006 itibariyle 45,3 milyar dolara gerilemiştir. D A A eğer 10 530 8.600 - - 8.000 3.480 40 6.400 8.000 - - - - 5.060 10 690 2.000 3.930 300-2.200 Tablo 5.9: İMKB de İşlem Gören Bankalar 1. Akbank T.A.Ş. 2. Alternatifbank A.Ş. 3. Denizbank A.Ş. 4. Finansbank A.Ş. 5. Fortis Bank A.Ş. 6. Şekerbank T.A.Ş. 7. Tekstil Bankası A.Ş. 8. Türk Ekonomi Bankası A.Ş. 9. Türkiye Garanti Bankası A.Ş. 10. Türkiye İş Bankası A.Ş. 11. Türkiye Vakıflar Bankası T.A.O. 12. Yapı ve Kredi Bankası A.Ş. Mayıs/Haziran 2006 Dalgalanmasının Türk banka sektörünün sermaye yeterliliği, aktif kalitesi, likidite düzeyi, karlılık durumu ve gelir-gider yapısına etkisi incelendiğinde, özellikle sermaye yeterliliği ve likidite rasyoları bakımından olumsuz bulgular öne çıkmaktadır. Haziran sonu itibariyle 2006 ve 2005 yılları karşılaştırıldığında, sermaye yeterlik rasyolarının genelde düştüğü gözlenmektedir. Aktif kalitesini gösteren rasyolarda ise küçük çaplı olmakla birlikte iyileşme trendi dikkat çekmektedir. Aynı zaman dilimi içinde Likidite rasyolarında da kayda değer olumsuz düşüşler yaşanmıştır. Aktif karlılığında küçük bir artış meydana gelmişken, Özkaynak karlılığı büyük bir sıçrama yapmıştır. Bankacılık sektörünün gelir-gider yapısında son kriz dolayısıyla kanaat oluşturacak derecede değişiklik gözlenmemektedir. 113 A A S T Ka D İ F A İ İ A J T G
Sociéte Générale (SA) WestLB AG Kaynak: TBB Tablo 5.10: İMKB'de İşlem Gören Mevduat Bankaları Rasyolar (%) Haziran 2006 Haziran 2005 Sermaye Yeterliliği Özkaynaklar / (Risk Ağırlıklı Varlıklar + Piyasa Riskine Esas Tutar) 14,4 19,5 Özkaynaklar / Toplam Aktifler 10,1 13,4 (Özkaynaklar - Duran Aktifler) / Toplam Aktifler 5,0 4,5 Aktif Kalitesi Menkul Değerler Cüzdanı (net) / Toplam Aktifler 29,4 32,1 Toplam Krediler / Toplam Aktifler 49,1 41,0 Takipteki Krediler (net) / Toplam Krediler 0,3 0,6 Özel Karşılıklar / Takipteki Krediler 91,9 87,7 Duran Aktifler / Toplam Aktifler 5,1 9,0 YP Aktifler / Toplam Aktifler 41,3 40,0 YP Pasifler / Toplam Pasifler 45,3 43,8 Net Bilanço Pozisyonu / Özkaynaklar -20,7-6,3 (Net Bilanço Pozisyonu + Net Bilanço Dışı Pozisyon) / Özkaynaklar -1,1-2,3 Likidite Likit Aktifler / Toplam Aktifler 38,3 43,5 Likit Aktifler / Kısa Vadeli Yükümlülükler 67,0 82,6 Karlılık 114
Özel Karşılıklar / Takipteki Krediler 91,9 87,7 Duran Aktifler / Toplam Aktifler 5,1 9,0 YP Aktifler / Toplam Aktifler 41,3 40,0 YP Pasifler / Toplam Pasifler 45,3 43,8 Net Bilanço Pozisyonu / Özkaynaklar -20,7-6,3 (Net Bilanço Pozisyonu + Net Bilanço Dışı Pozisyon) / Özkaynaklar -1,1-2,3 Likidite Likit Aktifler / Toplam Aktifler 38,3 43,5 Likit Aktifler / Kısa Vadeli Yükümlülükler 67,0 82,6 Karlılık Dönem Net Karı (Zararı) / Toplam Aktifler 1,1 1,0 Dönem Net Karı (Zararı) / Özkaynaklar 10,5 7,3 Gelir-Gider Yapısı Net Faiz Geliri / Toplam Aktifler 2,2 2,8 Net Faiz Geliri / Toplam Faaliyet Gelirleri 61,8 64,1 Faiz Dışı Gelirler / Toplam Aktifler 1,3 1,6 Faiz Dışı Giderler / Toplam Faaliyet Gelirleri 44,6 42,4 Kredi ve Diğer Alacaklar Karşılığı / Toplam Aktifler 0,7 1,1 115
Tablo 5.11: Konsolide Sermaye Yeterliliği Standart Oranına İlişkin Bilgiler (Haziran 2006) Toplam Risk Piyasa Riskine Özkaynak/ Ağırlıklı Esas Tutar Özkaynak (RAV+PRET) Varlıklar *100 Banka (Bin YTL) (Bin YTL) (Bin YTL) (%) Sektör Toplamı 224.418.814 18.842.068 40.576.806 16,68 Mevduat Bankaları 223.850.989 18.738.816 39.910.027 16,45 Kamu Sermayeli Bankalar 27.226.435 2.148.488 6.962.088 23,70 T.C. Ziraat Bankası A.Ş. 0 0 0 - Türkiye Halk Bankası A.Ş. 8.185.029 505.700 2.835.720 32,63 Türkiye Vakıflar Bankası T.A.O. 19.041.406 1.642.788 4.126.368 19,95 Özel Sermayeli Bankalar 179.718.860 15.096.702 29.802.325 15,30 Adabank A.Ş. 5.373 1.238 36.278 548,81 Akbank T.A.Ş. 32.698.806 2.778.950 6.328.864 17,84 Alternatif Bank A.Ş. 1.295.081 60.963 170.624 12,58 Anadolubank A.Ş. 1.704.705 51.613 206.271 11,74 Denizbank A.Ş. 9.428.392 358.875 1.144.946 11,70 Finans Bank A.Ş. 17.027.544 1.236.300 2.225.948 12,19 Koçbank A.Ş. 32.344.011 2.236.100 4.196.971 12,14 MNG Bank A.Ş. 516.961 33.275 66.120 12,02 Oyak Bank A.Ş. 7.110.153 176.438 872.210 11,97 116
Anadolubank A.Ş. 1.704.705 51.613 206.271 11,74 Denizbank A.Ş. 9.428.392 358.875 1.144.946 11,70 Finans Bank A.Ş. 17.027.544 1.236.300 2.225.948 12,19 Koçbank A.Ş. 32.344.011 2.236.100 4.196.971 12,14 MNG Bank A.Ş. 516.961 33.275 66.120 12,02 Oyak Bank A.Ş. 7.110.153 176.438 872.210 11,97 Şekerbank T.A.Ş. 1.572.160 139.350 307.147 17,95 Tekfenbank A.Ş. 0 0 0 - Tekstil Bankası A.Ş. 2.041.609 66.525 310.906 14,75 Turkish Bank A.Ş. 205.555 13.288 64.153 29,31 Türk Ekonomi Bankası A.Ş. 5.451.793 132.400 796.199 14,26 Türkiye Garanti Bankası A.Ş. 31.983.667 3.272.875 4.039.951 11,46 Türkiye İş Bankası A.Ş. 36.333.051 4.538.513 9.035.737 22,11 Yapı ve Kredi Bankası A.Ş. 0 0 0 - Tas. Mevd. Sig. Fonuna Devr. Bankalar 300.486 353.713 776.084 118,63 Birleşik Fon Bankası A.Ş. 300.486 353.713 776.084 118,63 Yabancı Bankalar 16.605.208 1.139.913 2.369.530 13,35 Abn Amro Bank N.V. 0 0 0 - Arap Türk Bankası A.Ş. 223.276 27.363 103.511 41,30 Banca di Roma S.P.A. 0 0 0 - Bank Mellat 0 0 0 - BankEuropa Bankası A.Ş. 0 0 0 - Citibank A.Ş. 0 0 0 - N K 117
Abn Amro Bank N.V. 0 0 0 - Arap Türk Bankası A.Ş. 223.276 27.363 103.511 41,30 Banca di Roma S.P.A. 0 0 0 - Bank Mellat 0 0 0 - BankEuropa Bankası A.Ş. 0 0 0 - Citibank A.Ş. 0 0 0 - Deutsche Bank A.Ş. 0 0 0 - Fortis Bank A.Ş. 7.068.319 927.900 1.021.404 12,77 Habib Bank Limited 0 0 0 - HSBC Bank A.Ş. 9.313.613 184.650 1.244.615 13,10 JPMorgan Chase Bank 0 0 0 - Société Générale (SA) 0 0 0 - WestLB AG 0 0 0 - Kalkınma ve Yatırım Bankaları 567.825 103.252 666.779 99,36 BankPozitif Kredi ve Kalkınma Bankası A.Ş. 210.212 3.025 94.211 44,18 Calyon Bank Türk A.Ş. 0 0 0 - Çalık Yatırım Bankası A.Ş. 0 0 0 - Diler Yatırım Bankası A.Ş. 0 0 0 - GSD Yatırım Bankası A.Ş. 0 0 0 - İller Bankası 0 0 0 - İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş. 0 0 0 - Nurol Yatırım Bankası A.Ş. 136.560 10.663 18.034 12,25 N K 118
Kalkınma ve Yatırım Bankaları 567.825 103.252 666.779 99,36 BankPozitif Kredi ve Kalkınma Bankası A.Ş. 210.212 3.025 94.211 44,18 Calyon Bank Türk A.Ş. 0 0 0 - Çalık Yatırım Bankası A.Ş. 0 0 0 - Diler Yatırım Bankası A.Ş. 0 0 0 - GSD Yatırım Bankası A.Ş. 0 0 0 - İller Bankası 0 0 0 - İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş. 0 0 0 - Nurol Yatırım Bankası A.Ş. 136.560 10.663 18.034 12,25 Taib Yatırım Bank A.Ş. 1.947 1.413 12.696 377,86 Tat Yatırım Bankası A.Ş. 1.891 463 2.720 115,55 Türk Eximbank 0 0 0 - Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş. 217.215 87.688 539.118 176,82 Türkiye Sınai Kalkın. Bankası A.Ş. 0 0 0 - Kaynak: TBB Tablo 5.12: Türk Bankacılık Sistemi Aktif Toplamı (30 Haziran 2006) (Merkez Bankası Döviz Alış Kuru (1,5697) ile ABD dolarına çevrilmiştir) Banka Bin YTL Milyon Yüzde Pay Kümülatif ABD Doları Pay (%) 1 Türkiye İş Bankası A.Ş. 70.134.988 44.680,5 15,4 15,4 119
Türk Bankacılık Sektöründe Rekabet ve Yoğunlaşma Türk bankacılık sektörü az sayıdaki bankanın aktif büyüklüğü itibariyle ağırlıklı olduğu oligopolcü bir piyasa türü olarak nitelemek mümkündür. En büyük bankanın sektördeki aktif payı yüzde 15, en büyük iki bankanın payı yüzde 30, en büyük 3 bankanın payı yüzde 43, en büyük dört bankanın payı yüzde 53 ve en büyük 5 bankanın payı yüzde 60 civarındadır. Yine en büyük 10 bankanın sektör aktif toplamı içindeki payı yüzde 84'tür. 1995-2005 dönemi verileri kullanılarak Türk bankacılık sistemindeki yoğunlaşma derecesini inceleyen bir araştırmanın bulgularına göre, 35 aktif toplamı, mevduat, kredi stoku ile ciro (faiz ve faiz dışı gelirler toplamı) değişkenleri kullanılarak yoğunlaşma ve piyasaya hakimiyet derecesi tespit edilmiştir. Piyasaya hakimiyet bakımından 2000 yılından bu yana, aktif, mevduat, kredi ve ciro açısından piyasada 7 bankanın lider konumunda olduğu ve sektörün bu bakımdan oligopolistik bir yapıda olduğu gözlenmektedir. Baskınlık en yüksek değere sırasıyla mevduat, ciro, aktif ve kredilerde ulaşmaktadır. 36 Bir başka empirik araştırmanın bulgularına göre, Türk kredi kartı piyasası güçlü bir rekabet ortamının bulunmamasından dolayı oldukça yüksek faiz marjlarıyla çalışmakta, bu da basiretli düzenleme gereğini göstermektedir. 37 1995-2005 arasında Türk bankacılık sisteminde kredi, mevduat ve menkul değerler bakımından faiz oranlarında önemli bir düşüş eğilimi gözlenmektedir. Faiz marjları ile yoğunlaşma arasında çelişkili gözüken negatif bir ilişki gözlenmektedir. Faiz marjlarının düşüşünde, son yıllarda enflasyonda gözlemlenen çarpıcı düşüşler, kamu bütçesindeki sıkı uygulamaların getirdiği borçlanma gereğindeki düşüş, uluslararası fazla likiditenin Türkiye'ye ilgisi, uluslararası piyasalarda düşük faiz getirileri, yabancı bankalar başta olmak üzere sektöre girişlerin getirdiği konsolidasyon ve rekabet, 38 Türk ekonomisinin genel olarak istikrarlı bir büyüme sergilediği imajının yerleşmiş olması ve nihayet AB üyeliğinin getirdiği pozitif enerji önemli faktörler olarak dikkat çekmektedir. 35 Yayla, Münür, 2006, "Türk Bankacılık Sektöründe Yoğunlaşma ve Rekabet: 1995-2005", yayımlanmamış çalışma, Temmuz. 36 Yayla, Münür, "Türk Bankacılık Sektöründe Yoğunlaşma ve Rekabet: 1995-2005". 37 Aysan, Ahmet Faruk ve Nusret Ahmet Muslim, 2006, "The Failure of Competition in the Credit Card Market in Turkey: The New Empirical Evidence", Turkish Economic Association Discussion Paper, 2006/10, Temmuz. 38 Yayla, 2006. 120