ÝÇÝNDEKÝLER 1. TEMA Her Ýnsan Deðerlidir BÖLÜM 1 : BEN ÝNSANIM... 9 BÖLÜM 2 : HER BÝREY ÖZELDÝR... 11 BÖLÜM 3 : FARKLILIKLARIMIZLA ÖZELÝZ... 13 BÖLÜM 4 : ÝNSAN DEÐERLÝDÝR... 14 BÖLÜM 5 : ÝNSANÝ DEÐERLERÝ YAÞAMAK, YAÞATMAK... 16 BÖLÜM 6 : ZAMAN ÝÇÝNDE ÝNSAN HAKLARI... 19 Ölçme ve Deðerlendirme... 23 Ünite Deðerlendirme Testi... 25 2. TEMA Demokrasi Kültürü BÖLÜM 1 : DEMOKRASÝYÝ TANIMLIYORUZ... 29 BÖLÜM 2 : CUMHURÝYET FAZÝLETTÝR... 33 BÖLÜM 3 : DEMOKRATÝK TUTUM... 38 BÖLÜM 4 : FARKLILIKLARIMIZ ZENGÝNLÝÐÝMÝZDÝR... 41 BÖLÜM 5 : AYRIMCILIÐA KARÞI... 43 BÖLÜM 6 : EÞÝTLÝK GÜÇLENDÝRÝR... 45 BÖLÜM 7 : ÇÖZÜMÜN BÝR PARÇASIYIM... 50 BÖLÜM 8 : BÝRLÝKTE YAÞAM ÝÇÝN DÝYALOG... 51 BÖLÜM 9 : EL ELE BERABERCE... 53 Ölçme ve Deðerlendirme... 56 Ünite Deðerlendirme Testi - 1... 58 Ünite Deðerlendirme Testi - 2... 60
3. TEMA Hak ve Özgürlüklerimiz BÖLÜM 1 : HAKLARIM, ÖZGÜRLÜKLERÝM VE SORUMLULUKLARIM... 65 BÖLÜM 2 : HAK VE ÖZGÜRLÜKLER... 68 BÖLÜM 3 : DEMOKRATÝK ÇÖZÜMLER... 75 BÖLÜM 4 : ÖZGÜRLÜKLERÝN OLDUÐU YERDE ÖZGÜRSÜN... 81 BÖLÜM 5 : SÝVÝL TOPLUM... 82 BÖLÜM 6 : ÝNSAN HAKLARI ÝLE ÝLGÝLÝ GELÝÞMELER... 85 BÖLÜM 7 : HUKUK DEVLETÝ... 88 Ölçme ve Deðerlendirme... 90 Ünite Deðerlendirme Testi... 92 4. TEMA Görev ve Sorumluluklarýmýz BÖLÜM 1 : TOPLUMSAL SORUMLULUK... 97 BÖLÜM 2 : YARDIMLAÞIYORUZ... 100 BÖLÜM 3 : TOPLUMSAL KURALLAR... 103 BÖLÜM 4 : KATILIM VE KARAR VERME... 106 BÖLÜM 5 : DEVLETÝN GÖREV VE SORUMLULUKLARI... 109 BÖLÜM 6 : TOPLUMA VE ÜLKEME KARÞI SORUMLULUKLARIM... 111 BÖLÜM 7 : DEÐERLERÝMÝZÝ TANIYALIM VE ZENGÝNLEÞTÝRELÝM... 113 BÖLÜM 8 : KAMU MALLARI... 116 BÖLÜM 9 : ENGELSÝZ YAÞAM... 118 BÖLÜM 10 : TOPLUMSAL SORUNLAR VE SOSYAL SORUMLULUK... 121 Ölçme ve Deðerlendirme... 124 Ünite Deðerlendirme Testi - 1... 127 Ünite Deðerlendirme Testi - 2... 129
BÖLÜM 1 BEN ÝNSANIM Kazanýmlar Bu bölümü bitirdiðimde; Her insanýn deðerli ve onurlu olduðunu kabul ederim. Her Ýnsan Deðerlidir Biri bize sorsa: Sen nesin? Müslüman, Hýrýstiyan, Musevi... Sonra? Türk, Yunanlý, Çinli, Amerikalý, Ýngiliz, Fransýz, Alman... Baþka nesin? Öðrenci, öðretmen, doktor, avukat, gazeteci, doktor, kasap, sanayici, hemþire, polis,... Baþka? Kadýn, erkek. Ama önce nesin? deseler. Önce ne? Ýlk sýraya dinler konulduðu zamandan beri din savaþlarý baþladý ve iþte bitmek bilmiyor. Önce Türküm, Önce Yunaným, Önce Almaným ya da Önce Ýngilizim yanýtý milletler ve milliyetler arasýndaki kavganýn baþladýðý yerdi, tarih boyu dinmedi. Önce erkeðim ev terörünü, Önce kadýným feminizmi yaþamýmýzýn birer parçasý yaptý. Önce nesin? sorusunun yanýtý farklý olduðu zaman, farklar birbirlerini yok etmeye kalktýlar. Oysa tüm insanlar arasýndaki farký kaldýracak bir ortak kimlik var; Önce insan olmak Sonuçta hepimiz insanýz. Hepimizin görevi de insanlar arasýnda hiçbir zaman ayrýmcýlýk yapmamak ve insanlarýn mutluluðu için çaba sarfetmektir. Çünkü, hepimiz insan olarak doðuþtan bütün haklara sahip olarak dünyaya geliriz. Ýnsan Onuru Ýnsan onuru hukuk biliminin ve felsefenin konusu olmuþ bir kavramdýr. Bazý düþünürler Ýnsanýn deðeri ile onurunu eþ anlamlý kullanmýþlardýr. Ýnsanýn deðeri derken bundan insanýn diðer canlýlar arasýndaki özel yeri anlaþýlabilir. Ýnsana bu özel yeri saðlayan, onun özelliklerinin bütünüdür; onu diðer canlýlardan ayýran olanaklarýdýr. Bu olanaklar, insana özgü etkinlikler ve ürünler olarak görünür. Bu özellikler ise, insanýn diðer canlýlarla ortaklaþa taþýdýðý özelliklere ek olanlarýdýr. Bu özellikler ya da olanaklar insanýn deðerini ve onurunu oluþturur. Ýnsan, sahip olduðu özellik ve nitelikleriyle diðer canlýlar, hatta tüm varlýklar içerisinde kendine ayrý bir konum, saygýnlýk ve özel bir yer edinmiþtir. Bu durumda Ýnsan onuru insanýn, insan olmayla elde ettiði saygýnlýk, þeref ve haysiyeti þeklinde tanýmlanabilir. Günümüzde insan onuru insan haklarýnýn en temel unsurlarýndan biri olmuþtur. Evrensel Ýnsan Haklarý Bildirisi nin Baþlangýç bölümünün ilk cümlesinde yer alan Ýnsanlýk ailesinin bütün üyelerinde bulunan onurun ve bunlarýn eþit ve devredilmez haklarýnýn tanýnmasýnýn, dünyada özgürlüðün, adaletin ve barýþýn temeli olduðuna, cümlesi yer almaktadýr. Yine bu bildirinin 1. maddesi olan, Bütün insanlar özgür, onur ve haklar bakýmýndan eþit doðarlar. Akýl ve vicdana sahiptirler, birbirlerine karþý kardeþlik anlayýþýyla davranmalýdýrlar. ifadesi insan onuruna ve insana verilen deðeri göstermektedir. 9
Ben Ýnsaným Anahtar Bilgi Avrupa Birliði Temel Haklar Bildirgesi ni oluþturan yedi ana bölümden birincisi Onur olmuþtur. Bu bölümü oluþturan 5 madde insan onuru ile nelerin anlaþýlmasý gerektiði noktasýnda bizlere yardýmcý olur. Bunlar sýrasýyla 1. madde Ýnsanlýk onuru; 2. madde yaþama hakký; 3. madde kiþinin bedensel ve ruhsal dokunulmazlýk hakký; 4. madde iþkence veya insanlýk dýþý veya alçaltýcý muamele veya ceza yasaðý ve 5. madde, kölelik ve zorla çalýþtýrýlma yasaðý baþlýklarý altýnda toplanmýþtýr. Madde 1 deki insanlýk onuru kýsmýnda; Ýnsanlýk onuru, ihlal edilemez. Saygý gösterilmeli ve korunmalýdýr. ifadesi yer alýr. Ýnsan düþünüp, konuþabilen tek canlýdýr. Ýnsan düþünme yeteneði sayesinde konuþma dilini geliþtirmiþtir. Geliþen konuþma dilini zamanla yazýyý icat ederek de kullanmayý baþarmýþtýr. Yazý ile de düþüncelerini ve bilgilerini kalýcý hale getirmiþ ve bunlarý diðer insanlarla paylaþarak geliþtirebilmiþtir. Toplumsal yönden insan; Doðumdan itibaren insanlarýn birbirlerine gereksinimi vardýr. Çocuðun annesine, gencin ailesine ve arkadaþlarýna, ailenin topluma, uluslarýn dayanýþmaya gereksinimi vardýr. Ýnsan kültür ve uygarlýk oluþturabilen canlýdýr. Ýnsanlar elde ettikleri bu bilgi ve deneyimleri gelecek nesillere aktararak kültür ve uygarlýk birikimi oluþturmuþtur. Yeni nesiller de bu birikimden yararlanarak geliþmeyi sürekli kýlabilmiþlerdir. Bu ve daha çoðaltabileceðimiz pekçok özelliði insanýn çok boyutlu bir varlýk olduðunu göstermektedir. Ýnsan Çok Boyutlu Bir Varlýktýr Türk Dil Kurumu, insaný; Toplum hâlinde bir kültür çevresinde yaþayan, düþünme ve konuþma yeteneði olan, evreni bütün olarak kavrayabilen, bulgularý sonucunda deðiþtirebilen ve biçimlendirebilen canlý. olarak tanýmlar. Yukarýdaki tanýmdan da anlaþýlabileceði gibi insan, yiyip içen, yürüyen, nefes alýp veren, çoðalabilen basit bir canlý deðildir. Bitkileri ve hayvanlarý böyle belli bir takým ölçütlerle veya sýnýflamalarla açýklayabilmek mümkündür. Fakat insaný biyolojik, yani bedensel, davranýþ ve sosyal yönleriyle çok boyutlu bir varlýk olarak düþünmek ve açýklamak en doðrusudur. Yalnýz Deðiliz Ýnsan sahip olduðu bir çok özelliðiyle canlý veya cansýz diðer varlýklardan ayrýlsada dünyada onlarla bir arada bulunmakta, bazýlarýyla ayný ortamý paylaþmaktadýr. Ýnsanoðlu da doðadaki binlerce canlý türünden birisidir. Çoðu zaman yaþamýný devam ettirebilmek için bu varlýklara gereksinim duymaktadýr. Bitkilerin ve hayvanlarýn olmadýðý bir dünyada yaþamýný sürdürmesi mümkün deðildir. Ýnsan, yaþamýný sürdürmek için gýdaya, suya ve oksijene ihtiyaç duyar. Soluduðumuz havadan, aldýðýmýz besinlere kadar hep bu canlýlara gereksinim duyarýz. Dolayýsýyla insan çevresindeki hiçbir varlýða duyarsýz kalamaz. Bedensel yönden insan; iki ayaðý üzerinde durabilen ellerini kullanabilen, diðer canlýlar gibi büyüyüp geliþen bir varlýktýr. Davranýþ yönünden insan; düþünme yeteneði olan, duygularý ile davranabilen, yeteneklerini kullanarak alet yapabilen, yaptýklarý bu aletleri kullanarak ve geliþtirerek yaþamýný daha kolay hale getirebilen ve bunlarla doðaya egemen olabilen bir canlýdýr. Ýnsan akýl sahibi tek canlýdýr. Ýnsanýn konuþabilmesinin, bilgi üretebilmesinin, bilimsel çalýþmalarda bulunabilmesinin, toplumsal iliþkiler kurabilmesinin vb. temelinde akýl sahibi olmasý ve düþünebilmesi bulunmaktadýr. Doðadaki tüm canlýlar belli bir ekolojik denge içinde yerini almýþtýr. Her canlýnýn doðada kendine özgü bir yaþam biçimi ve doðada yapmasý gereken bir görevi vardýr. Bu denge içinde bir canlý türünü yok ettiðiniz zaman, yaþamýný birbirlerine baðlý olarak sürdürmek zorunda olan pek çok canlý türü de (buna insan da dahil olmak üzere) bu durumdan olumsuz olarak etkilenmektedir. 10
BÖLÜM 2 HER BÝREY ÖZELDÝR Kazanýmlar Bu bölümü bitirdiðimde; Her bireyin kendine has özelliklerinin olduðunu kabul edebilirim. Onlarý farklý kýlan nedir? Adlarý mý? Cinsiyetleri veya yaþlarý mý? Saç veya göz renkleri mi? Duygu ve düþünceleri, hayata bakýþlarý mý? Ya da meslekleri, kültürel durumlarý, ekonomik seviyeleri mi? Yoksa hepsi mi? Peki bizleri ve onlarý ortak kýlan nedir? 11
Her Birey Özeldir Her insan doðuþtan farklý özelliklerle farklý aile ve kültür ortamýnda dünyaya gelmektedir. Farklý ülkelerde, farklý þehirlerde, farklý farklý kasaba ve köylerde doðar; hiçkimsenin doðduðu ülkeyi, þehri veya aileyi seçme þansý yoktur. Doðduðu anda o sadece bir bebektir. Fakat doðduðu andan itibaren o artýk bir Türk, Alman, Afrikalý veya Çinli; beyaz, siyah veya çekik gözlüdür. Eðer gözleri görmüyorsa görme engelli, iþitmiyorsa iþitme engelli, ayaklarýnda özür varsa yürüme engellidir. Büyüdükçe insanýn bazý özellikleri belirginleþmeye baþlar. Bazý özellikleri de zamanla kazanýr. Kiþilik özellikleri, ilgileri, korkularý, duygularý þekillenir. Aldýðý eðitime, edindiði tecrübelere göre bir meslek sahibi olur. Ýnsanlarýn hiçbiri sahip olduðu özellikleriyle neredeyse hiç benzemez. Ortak gibi görünen birkaç özellik dýþýnda her insan artýk baþlý baþýna bir bireydir. Ýnsanlar sahip olduklarý bu özelliklerle, yani onlarý O yapan niteliklerle bir bireydir, insandýr. Sahip olduðu tüm farklýlýklar nedeniyle her bir birey özeldir ve saygý duyulmasý gerekir. Hiçbir Parmak Ýzi Birbirine Benzemez Dünya nüfusunun 6 milyar olduðunu, þimdiye dek bunlardan yaklaþýk 70 milyonunun parmak izlerinin alýndýðýný düþünürsek, Hiçbir Parmak Ýzi Birbirine Benzemez yargýsýný matematiksel olarak doðrulayacak sayýda örnek bulunduðu söylenebilir. Sahip olduðu kiþilik özellikleri ve duygularla insan Bir insaný diðerlerinden ayýran farklýlýklardan biri de kiþilik özellikleri ve duygulardýr. Duygularý anlatmak için günlük dilde bir çok sözcük kullanýrýz; bunlarýn hangisinin temel duygu olduðunu, hangilerinin hangi temel duygularýn karýþýmýndan oluþtuðunu söylemek pek kolay deðildir. Duygu yaþamak, duygulanmak insanýn sahip olduðu en önemli özelliklerinden birisidir. Duygular yaþamýn rengi, tadý tuzudur; duygunun yaþanmadýðý bir yaþam düþünülemez. Ýnsanýn her türlü yaþantýsýna olup bitenleri bilme, deðerlendirme ve düþünce yanýnda duygu ya da duygular eþlik eder. Örneðin beklenmedik bir anda bir trafik kazasý tehlikesi geçiren kiþi þaþkýnlýk, korku, endiþe, sevinç gibi duygular yaþayabilir. Olayýn özelliðine göre yaþanan duygunun þiddeti ve niteliði deðiþir; insanoðlu kimi zaman kontrol edilemez derecede yoðun, kimi zaman da belli belirsiz duygulanýr. Ýnsanlarýn daha çok hangi duygularý yaþayacaðýný belirleyen en önemli etmen kiþilik özellikleridir. Örneðin özgüveni düþük ve kendine güvenmeyen bir kiþi, otorite olarak gördüðü bir insanla basit bir þey konuþmasý gerektiðinde bile çok heyecanlanabilir. Kiþiliðin bir bileþeni olarak duygusal yapý, insanlarýn kendine özgü bir kiþilik yapýsýna sahip olmasýnda önemli bir belirleyicidir. Bu nedenle bir çok kiþiyi neþeli, sakin, heyecanlý, sinirli, kederli, kýrýlgan, alýngan, sýkýntýlý, ürkek gibi sýfatlarla betimleriz. Kendini tanýmak isteyen bir kiþi için yaþadýðý duygular çok önemli yol göstericilerdir. Kendini tanýmak isteyen kiþi yaþadýðý duyguyu ve anlamýný, bu duyguyu yaþamaya yatkýn yapan kiþilik özelliklerinin neler olduðunu anlamaya çaba göstermelidir. Siz kendinizi nasýl tanýmlarsýnýz. Kendinizi ve size en çok benzediðini düþündüðünüz bir arkadaþýnýzýn özeliklerini aþaðýda iþaretleyerek karþýlaþtýrýn. Bakalým her yönüyle ayný özelliklere mi sahipsiniz? Sizi veya arkadaþýnýzý anlatabilecek farklý kiþilik veya duygusal özellikleri en alta ekleyebilirsiniz. Siz Arkadaþýnýz Siz Arkadaþýnýz Siz Arkadaþýnýz Esprili Giriþken Özgüveni yüksek Þakacý Duygusal Fedakar Yardýmsever Sakin Ýnatçý Ýdealist Sabýrlý Hoþgörülü Ciddi Alýngan Heyecanlý Dost canlýsý Hýrslý Üþengeç Otoriter Canayakýn Karamsar......... 12
BÖLÜM 3 FARKLILIKLARIMIZLA ÖZELÝZ Kazanýmlar Bu bölümü bitirdiðimde; kendi bireysel farklýlýklarýmýn topluma neler katabileceðine iliþkin çýkarýmlarda bulunabilirim. madan eksiktir. Toplum bir bütündür ve bu bütün içerisinde her birey sahip olduðu farklý özellikleriyle bir diðerini ve toplumdaki bütünlüðü tamamlar. BEN VARSAM Ýnsanlar toplum içinde yaþar ve yaþadýðý sürece toplumdan etkilenir. Ýnsanýn yaþamý için zorunlu ihtiyaçlarý o kadar çok ve çeþitlidir ki, bireysel olarak bu ihtiyaçlarýn tamamýný giderebilmesi olanaksýzdýr. Dolayýsýyla bu doðrultuda insanlar birbirleriyle yardýmlaþmak, birbirlerinin güç ve bilgi birikiminden yararlanmak zorundadýr. Toplumda belli bir konumu olan her insan; yani berber, terzi, manav, lokantacý, çiftçi, mühendis, doktor, asker, hatta bir anne ve baba bulunduklarý konumdan ve yaptýklarý iþlerden dolayý özeldir. Bir doktor Ben varsam insanlar saðlýklý yaþayabilir. Bir çiftçi veya lokantacý Ben varsam insanlar doyar. Bir mühendis; Ben varsam yollar köprüler vs. yapýlabilir. diyebilir. Fakat bu insanlar bir diðeri ol- Düþünün ki her yönüyle düzenli bir þekilde çalýþan bir þirkette sadece patronlar mý çalýþýr? Bu þirketin uyumlu bir þekilde çalýþmasýnda patron kadar diðer yöneticilerin, iþçilerin, muhasebecinin hatta çaycýnýn da katkýsý vardýr. Bunlarýn hiçbiri tek baþýna bu þirketin eksiksiz bir þekilde çalýþabilmesini saðlayamaz. Bunlardan birinin olmamasý veya görevini yerine getirmemesi iþlerin aksamasýna neden olabilir. Öyleyse bu þirkette çalýþan her birey ben varsam bu iþyerinin bir düzeni var diyebilir; ancak bu sistem veya düzen yalnýz benim sayemde var. diyemez. Kimilerinde yöneticilik ve liderlik özelliði vardýr, kimilerinin el becerileri geliþmiþtir, kimilerinin mekaniðe karþý ilgisi ve yeteneði vardýr. Kimileri yüksekten korkar ama yüksekte çalýþan ve yüksekten korkmayan insanlar da vardýr. Kimileri karanlýktan korkar, bir maðaraya veya madene giremez ama karanlýktan korkmayan insanlar o eksikliði tamamlar. Kimileri kan görmeye dayanamaz, bu kiþilerden doktor olmasý beklenemez ama bu kiþiler sabýrlý olabilir, hayatta sabýr gerektiren pekçok iþin üstesinden gelebilir. Puzzle ýn yani bir yapbozun parçalarý birbirinden farklýdýr ve bu farklý parçalardan bir bütün oluþturarak yeni bir þekil elde ederiz. Ýnsanlar da öyledir hepimiz farklýyýz yani farklý bir parçayýz. Her birimiz diðerimizin eksiðini tamamlayacak özellikler taþýyor olabiliriz. Ayný þekilde bizim eksik olan tarafýmýz diðer bir kiþi tarafýndan tamamlanýr. Bizler eksiklerimizi birbirimizden tamamlarýz. Hiçkimse bir diðerine benzemez. Her insaný diðerinden farklý kýlan özellikleri bulunur. Herkesin ayný özellikleri, ayný mesleði ayný duygu ve düþünceyi paylaþtýðý bir dünyada kimsenin bir diðerine ihtiyacý olmayacak, kimsenin kimseden bir beklentisi ve arzusu da olmayacaktýr. Kimse kendini ayrý bir birey olarak göremeyecek, kendini farklý bir insan olarak düþünemeyecektir. 13
BÖLÜM 4 ÝNSAN DEÐERLÝDÝR Kazanýmlar Bu bölümü bitirdiðimde; kendime ve çevremdekilere deðer veririm. ÝNSAN DEÐERLÝDÝR Önyargý, dýþlama, aþaðýlama küçümseme gibi olumsuz tavýr ve davranýþlar arkadaþlarýmýzýn olumlu özelliklerini farketmemizi engeller. Bu nedenle bu tip olumsuz tutum, tavýr ve davranýþlardan olabildiðinde kaçýnmak gerekir. 3 Anahtar Bilgi Yukarýdaki görsel sizde neyi çaðrýþtýrmaktadýr? Diðerlerinden ayrý kalan bireyin yaþadýðý durumu en iyi hangi kavram açýklar; dýþlanma, hor görme, yoksa ayrýmcýlýk mý? Bir insan niçin dýþlanýr ya da hor görülür? Nedeni o insanýn bizler gibi olmamasý yani farklý olmasý mý? Peki dýþlanan kiþinin diðerlerine benzeyen hiç bir yönü veya olumlu yönü yok mu? Mahalle veya sýnýf arkadaþlarýmýzdan, aile çevremizden bazýlarýyla çok iyi iliþkiler kurarýz. Bazýlarýyla da iliþkilerimiz ayný düzeyde geliþmez, bu kiþilerle çeþitli nedenlerden dolayý ayný derecede yakýnlýk kuramayýz. Yalnýzca kendimize göre eksik gördüðümüz davranýþ ve özelliklere göre deðerlendirdiðimiz bu kiþilerle olumlu iliþkiler kurmamýz da pek mümkün olmaz. Hatta bazý durumlarda çeþitli haksýzlýklarýn yaþanmasýna da neden olabilir. Ýnsanlarla olumlu iliþkiler kuramasak da bu onlarýn deðersiz olduðu anlamýna gelmez. Toplumda tanýdýðýmýz ya da tanýmadýðýmýz tüm insanlar çeþitli hatalarýna raðmen deðerlidirler. Onlarý olduklarý gibi kabul etmemiz ve deðer vermemiz gerekir. Ýnsanlarý tanýmadan, olaylarý tam anlamýyla anlamadan ve kavramadan bir takým genellemelerle ve önyargýlarla hareket etmemiz insanlarla olumlu iliþkiler kurmamýzý engelleyecektir. Herkesin olumlu özellikleri vardýr. Bu özelliklerin keþfedilmesi gerekir. Bu özellikler insanýn deðerinin anlaþýlmasý için son derece önemlidir. Engeller Arkadaþlarýmýzla ve diðer insanlarla olumlu iliþkiler kurmamýza engel olan etkenler vardýr. Önyargýlar çevremizle olan iliþkilerimize zarar veren en önemli etkenlerden biridir. Tanýmadan, biri hakkýnda karar vermeye önyargý denir. Ýnsanlarýn ön yargýlarýný parçalamak, bir atomu parçalamaktan daha zordur. EÝNSTEÝN Örneðin; daha tam anlamýyla tanýmadan bir kiþi hakkýnda Bu adamý hiç gözüm tutmadý., Bu insana güvenilmez. deriz. Bu bir önyargýdýr. Çevremizdeki insanlar hakkýnda ilk izlenimlerimiz negatif olabilir; ama bu, iliþkilerimizi belirleyici olmamalýdýr. Bir kiþi ya da bir olay hakkýnda kesin bir bilgi sahibi olmadan acele karar vermemeliyiz. 14
Ýnsan Deðerlidir Karar vermede acelecilik ve analiz yapmadan varýlmýþ bir sonuç insanlarýn birbirlerini anlamalarýný imkansýz hale getirir. Doðru teþhis için tanýmak þarttýr. Genellemeler de yapýlan en büyük hatalardandýr. Kiþileri fiziksel görünüþüne, cinsiyetine, mesleðine, kurumuna veya memleketine göre deðerlendirme ve bir genellemeye ulaþma da insanlar arasý iliþkilere zarar verdiði gibi çeþitli önyargýlara ve haksýzlýklara kapý aralar. Yukarýdaki internet haberinde yaþanan durumun temel nedeni önyargýlar olabilir mi? Siz de çevrenizde adýndan, cinsiyetinden etnik kökeninden veya baþka bir nedenden dolayý benzer önyargý ve ayrýmcýlýklarýn yaþandýðýna þahit oldunuz mu? Aþaðýda yer alan olay aþaðýlama ve küçümsemenin hangi sonuçlara yol açabileceðinin güzel ama trajik bir örneðidir. 'Kekeme' diye dalga geçilen öðrenci üçüncü kattan atladý Þanlýurfa da okulun üçüncü katýndan atlayan 15 yaþýndaki öðrenci hastanede hayatýný kaybetti. Öðrencinin eline bantladýðý notta Benim için hayat çok zordu. Bu benim için en kolayý, hatalarýmý affedin, hakkýnýzý helal edin. Ben sizi öbür tarafta izleyeceðim. yazdýðý öðrenildi. Öðrencinin arkadaþlarýndan bir kýsmý, gazetecilere yaptýðý açýklamada, M.Ç nin kekeme olduðunu ve kendisiyle dalga geçildiðini, bu nedenle bunalýma girmiþ olabileceðini iddia etti. Ýl Milli Eðitim Müdürlüðü yetkilileri ise olayýn intihar olmadýðýný, çocuðun kazara düþtüðünü belirtti.e. G. Ýlköðretim 8. sýnýf öðrencisi M.Ç.arkadaþlarýnýn çaðrýsý üzerine okula gönderilen ambulansla Harran Üniversitesi Týp Fakültesi Araþtýrma ve Uygulama Hastanesi'ne kaldýrýldý. Ancak yapýlan müdahaleye raðmen kurtarýlamadý. Gazete Haberi Aþaðýlama, küçümseme, hor bakma (görme) deðersiz sayma, deðer vermeme; bir insanýn, bir durumu veya bir kimseyi, kendinden daha deðersiz, kendinden daha küçük görmesidir. Bu kavramlar çoðu zaman kibir ile ayný anlamda kullanýlmaktadýr. Bir kimseyi aþaðýlayan, küçük gören insanlar için çoðu zaman kibirli sýfatý kullanýlmaktadýr. Halk ozanýmýz Aþýk Veysel her insanýn deðerli olduðunu, kimsenin kimseyi hor görmemesi gerektiðini yukarýdaki dizeleriyle vurgulamak istemiþtir. 15
BÖLÜM 5 ÝNSANÝ DEÐERLERÝ YAÞAMAK, YAÞATMAK Kazanýmlar Bu bölümü bitirdiðimde; Ýnsanlýðýn / toplumun insanî deðerler ve insanýn çabalarý ile korunup geliþtirileceðini kabul ederim. HANGÝSÝ ÖNEMLÝ? ÝNSAN HAKLARI EVRENSEL BEYANNAMESÝ Madde 1: Bütün insanlar özgür, onur ve haklar bakýmýndan eþit doðarlar. Akýl ve vicdana sahiptirler, birbirlerine karþý kardeþlik anlayýþýyla davranmalýdýrlar. Ýnsanlarýn söz konusu deðerleri benimsemesi, kendine rehber edinmesi, eþitsizliklerin, hoþgörüsüzlüklerin, adaletsizliklerin, temel hak ve hürriyetlerin çiðnenmesinin önüne geçmektedir. Ülkemizde Ýnsani Deðerler Derneði adý verilen bir kuruluþ amacýný; Ýnsanlarýn toplum hayatýnda iyi iliþkiler içinde olmasý insan haklarýna saygýlý olmasýyla gerçekleþebilir. Toplum hayatýnda, insan haklarýna saygýlý olmak çok önemlidir. Ýnsan haklarýna saygý söz konusu deðerlerin benimsenmesi, içselleþtirilmesiyle mümkün olabilir. Ýnsaný yaþatmak ve onu mutlu kýlmak en üstün amaç olmalýdýr. Özgürlük, eþitlik, adalet, saygý, hoþgörü, dostluk ve dayanýþma gibi deðerlerin herbiri insanlýk ve içinde yaþadýðýmýz toplum için vazgeçilmezdir. Ýnsanlýk bu deðerlerle varolmaktadýr, bu deðerleri koruyup geliþtirmek insanlýðý korumak anlamýna gelmektedir. Söz konusu deðerlerin yaþanmasý Türkiye ve dünyada olduðu kadar aile, arkadaþ, sýnýf, okul gruplarýndaki iliþkiler için de önemli ve gereklidir. Baþta, katýlýmcý demokrasi, insanýn temel hak ve özgürlükleri ile evrensel hukuk kurallarý olmak üzere; sevgi, saygý, yardýmlaþma, hoþgörü, ahlak, adalet, vefa, þefkat, merhamet, inanç, din, düþünce, sanat, bilim, kültür gibi insani deðerlerin yeniden tespitini yapýp, bunlarýn toplum hayatýnda etkin bir þekilde yaþanmasýný, Ýnsaný insan yapan insani deðerlerin, fert ve toplum hayatýnda etkin bir þekilde vücut bulmasýný vb. saðlamak þeklinde belirlemiþtir. Dernek söz konusu deðerleri; Sevgi, saygý, yardýmlaþma, hoþgörü, adalet, ahlak, bilgi, bilim, demokrasi, din, düþünce, emek, evrensel hukuk, inanç, insan haklarý, kültür, merhamet, özgürlük, sanat, þefkat ve vefa olarak sýralar. 16
Ýnsani Deðerleri Yaþamak, Yaþatmak Bu deðerlerin bazýlarýný þu þekilde açýklayabiliriz. Ýnsani Deðerler 1. Sevgi ve saygý: Sevgi sözlükte Ýnsaný bir þeye veya bir kimseye karþý yakýn ilgi ve baðlýlýk göstermeye yönelten duygu þeklinde tanýmlanmaktadýr. Saygý ise Deðeri, üstünlüðü, yaþlýlýðý, yararlýlýðý, kutsallýðý dolayýsýyla bir kimseye, bir þeye karþý dikkatli, özenli, ölçülü davranmaya sebep olan sevgi duygusu, hürmet veya Baþkalarýný rahatsýz etmekten çekinme duygusu þeklinde tanýmlanýr. Yardýmlaþmanýn, dayanýþmanýn, hoþgörünün temelinde de sevgi ve saygý vardýr. Yunus Emre, yüzyýllarca önce bu gerçeði evrensel bir dille anlatmýþtýr. Gelin tanýþ olalým, Ýþi kolay kýlalým Sevelim, sevilelim Dünya kimseye kalmaz. Gerçekten de insanlar yaþamlarý boyunca, sevdikleri oranda sevilmektedirler. Ýnsanlarýn oluþturduklarý birlikteliklerin sürekli olabilmesi için, karþýlýklý sevgi ve saygýnýn olmasý gerekmektedir. Sevgi ve saygý deðerleri diðer tüm deðerlerin temelinde ve önünde gelir. Bu deðerleri içselleþtiremeyen bireylerin diðer bireylerin haklarýný korumasý da pek mümkün olmaz. Hoþgörünün eksik olduðu toplumlarda, yaþamýn sürekli çatýþma ve kargaþa içinde sürdüðü görülür. Hoþgörüsüzlük, insan haklarýnýn korunmasýnda engel oluþturur. Ýnsanlar arasýnda renklerinden, inançlarýndan dolayý ayrým yapýlmasý insan haklarý ihlallerine neden olmaktadýr. Oysa bu farklýlýklarý kabullenmek, hoþgörü ile yaklaþmak gereklidir. Anahtar Bilgi Hoþgörü kavramýný görmezlikten gelme olarak algýlamak da yanlýþ olur. Hoþgörü derken, görmezlikten gelme deðil, anlayýþla karþýlama amaçlanmaktadýr. Ýnsanlar farklý düþünebilirler. Bu farklýlýklarýn hoþgörü ile karþýlanmasý gerekir. Demokratik yönetimlerde kiþilerin özgür düþünmesi esastýr. Sorunlarýn çözümü de hoþgörü ortamýnda, insanlarýn düþüncelerini serbestçe açýklamasý ile saðlanabilir. Ancak bu þekilde, barýþ ve huzur içinde yaþanabilir. 2. Hoþgörü; insanlarýn birbirlerinin düþünce ve davranýþlarýna gereken saygýyý göstermeleri anlamýna gelir. Baþka bir ifadeyle hoþgörü, diðer insanlarýn kiþilik ve kimliklerine saygý gösterilmesi demektir. Hoþgörünün temelinde sevgi ve saygý vardýr. Kalbi insan sevgisiyle dolu insanlar ancak hoþgörülü olabilirler. Sevgisizlik her zaman beraberinde þiddet ve baþkalarýna karþý saygýsýzlýk getirir. Hikaye odur ki; günün birinde, doðuþtan kambur birisi, bir ermiþle karþýlaþýr. Kamburun haline acýyan ermiþ ona þöyle der; Ýstediðin sadece bir tek þeyi yerine getireceðim. Ýyi düþün ve dile benden ne dilersin. Kambur hiç düþünmeden, þöyle yanýt verir. HERKESE KAMBUR. Bu kiþinin kamburdan kurtulma ya da servet sahibi olmak varken, herkese kambur isteðinin nedeni yýllarca sevgi ve saygýdan mahrum olma, alaya alýnma, horlanma ve hoþgörüsüzlükler olabilir mi? Dünya Hoþgörü Baþkenti Hatay Yeryüzünde her þehrin bir özeliði vardýr. Kimi tarihi, kimi doðasý, kimisi kültürel mirasý ile öne çýkar. Türkiye nin en güneyindeki Hatay ise hoþgörü merkezi olarak karþýmýza çýkýyor. Farklý kimlikler, farklý inançlar mozaik taþlarý gibi birbirinden faklý renkte görünseler de birbirinin tamamlayýcýsý konumundalar. 3. Özgürlük: Herhangi bir kýsýtlamaya, zorlamaya baðlý olmaksýzýn düþünme veya davranma, herhangi bir þarta baðlý olmama durumu, Her türlü dýþ etkiden baðýmsýz olarak insanýn kendi iradesine, kendi düþüncesine dayanarak karar vermesi durumu, þeklinde tanýmlanabilir. 17