TEMMUZ2011 BÜLTENÝ Ýzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü adýna Derginin Sahibi Prof.Dr. Mustafa GÜDEN Rektör Editör - Genel Yayýn Yönetmeni Prof.Dr. Ahmet E. EROÐLU Rektör Yardýmcýsý Yazý Ýþleri Sorumlusu Prof.Dr. Ahmet E. EROÐLU Rektör Yardýmcýsý Yayýn Kurulu Prof.Dr. Ahmet E. EROÐLU Yasemin ÖZCAN GÖNÜLAL Gülay GÜDEN Yasemin BEYDOÐAN Elçil KARAKÜLAH Yayýn Ýdare Merkezi Ýzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü Rektörlüðü Basýn ve Halkla Ýliþkiler Birimi Gülbahçe 35430 Urla - ÝZMÝR Tel: 0.232 750 6023 / 6024 / 6025 Faks: 0.232 750 6022 halklailiskiler@iyte.edu.tr Grafik Tasarým Basým Yeri Þanal Matbaacýlýk Amb. San. Tic. Ltd. Þti Fatih Caddesi No:105/128 Çamdibi - Ýzmir Tel 0.232 459 82 82 Basým Tarihi 26/ 09 /2011 Bu dergi, Ýzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü Basýn ve Halkla Ýliþkiler Birimi tarafýndan 3 ayda bir, hiçbir kar amacý güdülmeden çýkarýlmaktadýr. ÝYTE BÜLTEN de yer alan yazýlar, fotoðraflar kaynak belirtmeden alýntýlanamaz.. EDÝTÖRDEN Rektör Yardýmcýsý Prof.Dr. Ahmet E. EROÐLU nun Önsözü 5 KÜLTÜREL Bahar Þenlikleri 6 Ses, Matematik ve Estetik - Yrd.Doç.Dr. Barýþ Bozkurt 11 TOPLULUK FAALÝYETLERÝ Birinci ÝYTE Kariyer Günleri 15 Onüçüncü Geleneksel Halk Danslarý Gecesi 17 ÝYTE GO Oyuncularý 23 HALKLA ÝLÝÞKÝLER - TANITIM Ulaþtýrma Bakaný Binali YILDIRIM Üniversitemizi Ziyaret Etti 21 ÝYTE 2011 Mezuniyet Töreni 24 Mandalina Kabuklarý Kýsa Film Gösterisi ÝYTE Satýnalma Personeli Eðitim Çalýþmalarý 28 Karþýyaka Uçurtma Þenliði Kamusal Alanda Protokol Eðitimi 29 ÝYTE Erasmus Etkinliðinde Türkiye Üçüncüsü Kimya ve Makine Mühendisliði Bölümlerimiz Akredite Edildi 30 Üniversitemizde Sýnýf Kontenjanlarý Avrupa Standardýnda ÝYTE ye Yapýlan Okul Ziyaretleri Bilgisayar Müh., Mimari Restorasyon ve Ýnþaat Müh. Bölümleri Doktora Programý 31 ANKOS 11. Yýllýk Toplantýsý 33 ÝYTE Þehir ve Bölge Planlama Bölümü Ýlköðretim Öðrencileri Tanýtým Etkinliði 34 Mezunlarýmýzdan 36 ÝYTE Web Sitesi Yenilendi 39 ÝYTE deki Farklý Yüzler 40 Strateji Daire Baþkanlýðýndan 43 Acý Kaybýmýz Atalay Bahadýr K0Ç AKADEMÝK ÝYTE Mühendislik Fakültesi Kiþisel Geliþim Seminerleri 45 Yaþar Üniversitesi Rektörü - Prof.Dr. Murat BARKAN Seminer Verdi 46 Yedinci Ulusal Fizik Öðrencileri Kongresi 47 Beþinci Ulusal Süperiletkenlik Sempozyumu 49 Yakýt Pili Yaz Okulu Gübre ve Gübre Fabrikalarý Semineri 50 PROJELER Enstitümüzde Yürütülen Bilimsel Projeler 51 Tasarým Projesi 59 57 Eðitim - - Staj - Eðitsel Geziler REKTÖR OFÝSÝNDEN Haberler 60 BÝLGÝMÝZ OLSUN Mükemmeliyetçilik 64
EDÝTÖRDEN dört gencimizle yapýlan e-söyleþileri de ilerleyen sayfalarýmýzda bulacaksýnýz. Söyleþilerin, yeni öðrencilerimiz için önemli ipuçlarýyla dolu olduðunu belirtmeliyim. Baþarýnýn anahtarýnýn; zeka-akýldoðuþtan gelen yeteneklerin, mutlaka uzun soluklu-planlý-programlý bir çalýþma ile desteklenmesinde olduðu daha iyi anlatýlamazdý. ÝYTE nin, neden ülkemizin en iyi üniversitelerinden biri olduðunun ardýndaki etmenler gençlerimizin cümlelerinde gizli. "Ýçimizden Biri"ni de konuk ettik sayfalarýmýza bu sayýda. Geçtiðimiz yýl Dört Dörtlük isimli romanýný yayýmlayan Personel Daire Baþkanlýðýnda görevli arkadaþýmýz Zeynep Saylýk ile yaptýðýmýz söyleþiyi büyük ilgiyle okuyacaðýnýzdan eminim. Prof.Dr. Ahmet E. EROÐLU Rektör Yardýmcýsý Deðerli ÝYTE liler, Yoðun bir yaz döneminin ardýndan ÝYTE Bülten in 7. sayýsýyla bir kez daha merhaba. Yeni akademik yýlýn baþlamak üzere olduðu bu günlerde birçoðunun içinde zaten yer aldýðýnýz, bazýlarýný bildiðiniz, belki birkaçýný yeni öðreneceðiniz faaliyetleri ve geliþmeleri derledik 7. sayýda. ÝYTE 13. Bahar Þenliði ile ilgili yazý ve fotoðraflarý ilk sayfalarda bulacaksýnýz. Tüm bir akademik yýlýn, sýnavlarýn ve sýnav stresinin kýsa bir süre askýya alýndýðý üç gün boyunca, öðrencilerimiz baþta olmak üzere tüm ÝYTE liler Þenliðin tadýný gönüllerince çýkardýlar. Halk Danslarý Topluluðumuzun gösterileriyle baþlayan, çeþitli kültürel ve sportif etkinliklerle dolu Þenliðin her günü, akþam gerçekleþen ve artýk kendi tarzýný oluþturmakta olan açýk konser alanýndaki büyük bir konserle tamamlandý. Bu tür büyük organizasyonlarýn çok sayýda küçük detay üzerinde durduðunu bilerek büyük bir özveriyle 13. Bahar Þenliði nin baþarýlý bir þekilde gerçekleþmesini saðlayan SKS Daire Baþkanlýðýnda, Yapý Ýþleri ve Teknik Daire Baþkanlýðýnda ve Basýn ve Halkla Ýliþkiler Birimindeki tüm çalýþma arkadaþlarýma, çeþitli þekillerde katkýda bulunan tüm ÝYTE lilere bir kez de buradan teþekkür etmek isterim. Bir teþekkür de etkinliklerin ana öðesi olan öðrencilerimiz ve diðer katýlanlara tabii ki. Bahar Þenliði nde olduðu gibi, ÝYTE nin temsil edildiði birçok platformda çeþitli gösteriler gerçekleþtiren Halk Danslarý Topluluðunun geleneksel gecesi de var ilerleyen sayfalarda. Topluluðun yýllar önce oluþturarak sürdürdüðü güzel bir geleneði var; ÝYTE den mezun olan topluluk üyesi arkadaþlarýný vefa ile uðurluyorlar. Bu sayýnýn ana konularýndan biri Mezuniyet Töreni oldu. 2010-2011 Akademik Yýlý sonunda 214 lisans ve 59 lisansüstü öðrencimiz eðitimlerini tamamlayarak hayatlarýndaki en önemli adýmlardan birini attýlar. Spor Salonunda, öðrencilerimizin ailelerinin de katýlýmýyla büyük bir coþku içinde gerçekleþen Mezuniyet Töreni nde diplomalarýný alan tüm mezunlarýmýza bir tebrik ve baþarý dileði de buradan gönderiyoruz. Geçen sayýda baþladýðýmýz Mezunlarýmýzdan bölümünü bu kez yeni lisans mezunlarýmýza ayýrdýk. ÝYTE yi dereceyle bitiren çok baþarýlý Ýlginizi çekeceðinden emin olduðum bir diðer yazý Elektrik-Elektronik Mühendisliði Bölümü öðretim üyesi Yrd.Doç.Dr. Barýþ Bozkurt un Ses, Matematik ve Estetik baþlýklý yazýsý. Barýþ Hoca gitar teli üzerinde geziniyor, sesin matematiðiyle oyalanýyor-formüller veriyor, biraz da mühendisliðini konuþturuyor. Uyum, denge derken gitar telini karmaþýk bir yumak haline getirip býrakýyor ortaya. Takip etmek isteyene ipin ucunu göstererek ama Deðiþik vesilelerle artýk daha iyi fark ediliyor ki, ÝYTE sürekli geliþiyor. Hepimizin bildiði gibi, özellikle üniversite tercihlerinin yapýlacaðý günlere yakýn çeþitli anketler yayýnlanýr; En Ýyi Üniversiteler listeleri gazete sayfalarýnda yer bulur. Peþinden baþka listeler, bir önceki listeyi eleþtiren listeler de yayýnlanýr. Bu listelerin bizim için dikkat çekici yaný þu; ÝYTE hep ön sýralarda. ÝYTE nin bilimsel yayýnlar baðlamýnda ulaþtýðý seviyeyi gösteren bir diðer olgu YÖK tarafýndan yayýnlanan üniversite yayýn listeleri. 2010 yýlýnda SCI+SSCI+AHCI dergilerinde yayýmlanan yayýnlar göz önüne alýndýðýnda, 100 den fazla öðretim üyesi olan üniversiteler içinde, yayýn sayýsý/öðretim üyesi sayýsý oranýna göre ÝYTE, 1.27 ortalamayla 1. sýrada. Bu baþarýya imza atan tüm akademisyenlerimizi kutluyoruz. Bilimsel araþtýrmalarýn teknolojik ürünlere dönüþmesi, üniversitesanayi iþbirliðinin saðlanmasý bir sonraki adým olmalý. Bildiðiniz gibi, Ýzmir Teknoloji Geliþtirme Bölgesi (TEKNOPARK), ÝYTE kampüs arazisi içinde yer almakta. Baþarýlý geliþmeler elde edilmiþ olmasýna karþýn Bölge nin henüz istenen seviyeye gelmiþ olduðu söylenemez. Bu konuda son zamanlardaki en dikkat çekici giriþim Ulaþtýrma Bakaný Binali Yýldýrým ýn ÝYTE yi ziyareti oldu. Bu baðlamda bu sayýnýn en önemli baþlýklarýndan birini söz konusu ziyaret oluþturdu. Sayýn Bakan Enstitümüzü ziyareti sýrasýnda kampüs alanýndaki Teknopark ýn Ar-Ge ve Biliþim Merkezi olmasý için her türlü desteði saðlayacaklarýný belirtti. Teknoparkýn geliþmesinin sadece ÝYTE için deðil, Ýzmir ve tüm Ege bölgesi için ne kadar önemli olduðu açýktýr. Þu anki akademik düzeyinin, yaný baþýnda daha da geliþecek bir teknopark ile pekiþtirilmesi halinde ÝYTE nin, önümüzdeki yýllarda sadece ülkemizin deðil dünyanýn da dikkat çekici araþtýrma kurumlarýndan birisi olma hedefinin gerçekçi bir hedef olduðunu düþünüyoruz. 8. sayýda buluþmak üzere... Sevgi ve saygýlarýmla, Prof.Dr. Ahmet E. Eroðlu Rektör Yardýmcýsý TEMMUZ 2011 ÝYTE BÜLTEN 5
KÜLTÜREL ÝYTE BAHARDA ÞENLENDÝ Ýzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü 13. Bahar Þenliði 10-12 Mayýs 2011 tarihlerinde gerçekleþtirildi. Þenlik, Kütüphane Gösteri Merkezi nde, Öðrenci Konsey Baþkaný ve Rektör Yardýmcýsý Prof.Dr. Ahmet E. EROÐLU nun açýlýþ konuþmalarý ile baþladý. Ýlk gün gösterilerinde, ÝYTE Halk Danslarý ve ÝYTE Dünya Danslarý Topluluklarýnýn yaný sýra Ekonomi Üniversitesi Ritim Topluluðu ve Enstitümüzün Kardeþ Okulu olan Urla 80. Yýl Gazi Ýlköðretim Okulu Halk Danslarý ekiplerinin renkli, özgün ve modernize dans ve gösterileri; ÝYTE Tiyatro Topluluðu nun ise Ýçerdekiler adlý oyunu büyük beðeni topladý. TEMMUZ 2011 ÝYTE BÜLTEN 7
KÜLTÜREL Üç gün süren etkinliklerde üç büyük konsere de yer verildi. Açýk havada gerçekleþtirilen, Türk Pop Rock müziðinin sevilen gruplarýnýn verdiði konserlere katýlým üst düzeydeydi. Yaptýklarý dizi müzikleri ile de bir çýkýþ yakalayan ve ilk gece sahne alan PÝNHANÝ grubu öðrencilerimizin yoðun ilgisi ile karþýlaþtý. Konser sonunda Rektör Yardýmcýmýz Prof.Dr. Sedat AKKURT tarafýndan PÝNHANÝ grubuna plaket takdim edildi. Þenlik alanýndaki spor aktiviteleri, turnuvalar, yarýþmalar ve çeþitli etkinlikler Þenlik boyunca öðrencilerin yoðun katýlýmýyla devam etti. Öðrenciler, ÝYTE Öðrenci Müzik Topluluklarýndan Vice, Rocc Bottom, Gerilimdemangal, She Came From The Rainbow, Reçete Gruplarýnýn verdikleri konserlerle eðlendiler. 8 ÝYTE BÜLTEN TEMMUZ 2011
KÜLTÜREL KURBAN Ýkinci gece sahne alan KURBAN grubu rock severlere unutulmaz anlar yaþattý; eski ve yeni þarkýlarýndan oluþan sahne performansýyla rock tutkunlarýný coþturdu. Saðlýk, Kültür ve Spor Daire Baþkanýmýz Bahattin TAYANÇ konserin ardýndan KURBAN grubuna plaket takdim etti. TEMMUZ 2011 ÝYTE BÜLTEN 9
KÜLTÜREL GRUP LAÇÝN Kapanýþ gecesi ise Grup LAÇÝN sahne aldý. Duygusal ve hareketli þarký ve türküleriyle hayranlarýna muhteþem bir gece yaþatan gruba sevenleri de eþlik etti. Saðlýk, Kültür ve Spor Daire Baþkanýmýz Bahattin TAYANÇ tarafýndan Grup LAÇÝN e plaket takdim edilmesiyle sonuçlanan konser, ayný zamanda 13. Bahar Þenliði ni de bitiriyordu. 10 ÝYTE BÜLTEN TEMMUZ 2011
Yrd.Doç.Dr. Barýþ BOZKURT Elektrik Elektronik Mühendisliði Bölümü
KÜLTÜREL Müzik, bugün yaþamýmýzdaki hemen herþey gibi sürekli tükettiðimiz, varlýðýný belki neredeyse hava ve su kadar doðal karþýladýðýmýz bir meta. Sosyal iletiþim aðlarýnýn en çok paylaþýlan nesnesi, minibüslerde-otobüslerde bize kiþisel izolasyon saðlayan bir faunus. Kimi zaman huzurun, kimi zaman özgürlüðün simgesi, taþkýnlýðýn ifadesi,... seks drugs and rock-and-roll. Kültürde öyle merkezi bir rolü var ki müziði olmayan toplum bilinmiyor, toplumsal kimliðin en önemli yapý taþlarýndan sayýlýyor. Çok Ýnsan anlayamaz eski musikimizden. Ve ondan anlamayan bir þey anlamaz bizden", Yahya Kemal Beyatlý. Müzik dev bir ekonomi. Ýnsanlar evlenirken, eðlenirken, savaþýrken müziði duymak istediler. Birçok toplantýya valsle baþlayýp geceyi türkülerle, halayla bitirdiler. Birbirlerine milyonlarca CD ler, mp3 çalarlar hediye ettiler. Müzik yapmak binyýllardýr bir meslek. Bu mesleði icra edenler bazen tanrýlaþtýlar, bazen yerlerde süründüler, ama o yaþam/varoluþ þekli hiç kaybolmadý. Parti liderleri türkücüleri partilerine katmak için ellerinden geleni yaptýlar, ama bir yandan da çalgýcýya kimse kýzýný vermek istemedi. Bu yazýnýn amacý bu karmaþýk yumaðý çeþitli yönleriyle tarif etmekten çok içinden bir ip çekmek, müzik ve bilim iliþkisine ilgi duyabilecek, bu konuda yeni olan okurlara bazý çýkýþ noktalarý saðlamak. Çorap söküðü gibi gelmeyecek çektiðimiz ip, dolandýkça dolanacak. Amacýmýz da ipi çözüp bir kenara yýðmak deðil zaten. Müziðin matematik ve diðer bilimlerle baðý binyýllar öncesine dayanýyor. Pisagor dan ortaçaða kadar olan dönemde, bilginin dört yolu (quadrium) aritmetik, geometri, müzik/armoni ve 1 astronomi olarak kabul edilmiþ. Pisagor ve Farabi, gibi çok ünlüleri de dahil birçok coðrafyada birçok filozof müzik üzerine önemli eserler vermiþler. Müzik-bilim-felsefe iliþkisi çaðlar boyu devam etmiþ. Bugüne geldiðimizde, müzik biliminin birçok bilim dalýyla disiplinlerarasý iþbirliðine devam ettiðini de görmekteyiz: matematik, fizik, akustik, biliþ bilimi, duyma ve biyoloji, sinyal iþleme ve elektronik, sosyoloji, arkeoloji, kültür çalýþmalarý, saðlýk... hatta din bilimleri. Birçok saygýn üniversitede sadece bu disiplinlerarasý konular üzerine çalýþan yüzlerce akademisyen/araþtýrmacý bulunmakta, düzenli olarak her yýl konferanslar düzenlenmekte, yüzlerce yayýn yapýlmakta. Gözünü Web of Science dan ayýrmayanlar için SCI kapsamýnda müziði ana konu olarak alan bilimsel dergilerimiz de var: Journal of New Music Research, Computer Music Journal, Music Eucation Research, IEEE Transactions on Audio, Speech and Language Signal Processing,... Titreþimler fiziði ve estetik, mühendis konuyu masaya yatýrýnca... Son yüzyýlda ortaya çýkan elektronik enstrümanlarý dýþarýda tutarsak, müzik enstrumanlarýnýn hepsini düzenli titreþimler oluþturan mekanik sistemler olarak düþünebiliriz. Örneðin bir gitar telini ele alýrsak; tele vurulduðunda oluþan titreþimleri, iki ucu sabitlenmiþ, gerilmiþ bir yaya yapýlan anlýk bir uyarý sonucu 2 oluþan titreþimler olarak modelleyebiliriz. Bu bizi bütün mühendislerin ve temel bilimcilerin çok iyi bildiði türev denklemlerine, ardýndan denklemlerin çözümü olarak modlara/harmoniklere/doðuþkanlara (harmonics, overtones) götürecektir: yani oluþan ses çok sayýda farklý frekans ve genliklerde doðuþkanlar içerecektir. Bunu þimdilik bir kenara yazarak ilerleyelim. Müzik kuramý sesin daha çok melodi ve ritim boyutlarý üzerine kuruludur. Müziðin melodisini oluþturan ana parametre (temel titreþim) frekansýdýr. Frekansýn (bir saniyedeki titreþme miktarý/sayýsý), aynen ölçülen ve hissedilen sýcaklýktaki gibi, ölçülen ve hissedilen olarak ayrý ayrý ele alýnmasýnda fayda var. Hissedilen frekans için pitch terimi kullanýlmakla beraber bunun yer yer ölçülen frekans yerine de kullanýldýðý görülür. Ölçülen frekans için saniyedeki titreþim sayýsý olarak Hz birimi, pitch için ise farklý skalalar kullanýlmakla beraber özellikle iþaret iþleme uygulamalarýnda sýkça Mel-frekansý kullanýlmaktadýr. Mel ile Hz birimleri arasýndaki iliþkiyi (bunu araþtýrmayý okuyucularýmýza býrakalým) kuran formüllerden görebileceðimiz, ve saðduyuyla tahmin edilebileceðimiz gibi frekans algýmýz logaritmiktir. Sesleri duymamýzý saðlayan kokleadaki mekanizma, frekans uzayýný doðrusal deðil logaritmik adýmlara bölen bir yapýya sahip. Örneðin 150Hz ile 300Hz arasýndaki tizlik artýþýný ve 300Hz ile 600Hz arasýndaki tizlik artýþýný, bir oktavlýk bir artýþ olarak, hemen hemen ayný miktarda bir fark olarak duyarýz. Bu deneyi yapmak, ÝYTE liler için gerçekten kolay. Bilgisayarýnýzýn sesi açýkken Matlab da yazmanýz gereken sadece iki satýr: t=0:1/16000:2;x=[sin(2*pi*150*t) sin(2*pi*300*t)]; y=[sin(2*pi*300*t) sin(2*pi*600*t)]; soundsc([x zeros(1,8000) y],16000); 150Hz-300Hz ve 300Hz-600Hz iþaretlerini dinlediniz. Bunu da bir kenara not ederek ilerleyelim. Müziðin en önemli boyutlarýndan olan melodinin, notalarýn ardarda dizilmesiyle, armoninin ise notalarýn ayný anda çalýnmasýyla oluþtuðunu biliyoruz. Ýþte binyýllarca bilim insanlarýný ve sanatçýlarý meþgul etmiþ ve halen eden temel bir soru: ayný anda ve/veya ardýþýk çalýnan iki notanýn frekans deðerleri arasýnda nasýl bir iliþki olmalý ki insan kulaðý onu güzel duysun?. Pisagor dan Farabi ye, Al-Kindi den Helmholtz e birçok bilim adamý bu soruyla meþgul olarak geçirmiþ yýllarýný. Estetiðin matematikle ve fizikle keþfine dair bu macerayý izlemek için kütüphanemizde çok güzel bir de kaynak 3 var:. 12 ÝYTE BÜLTEN TEMMUZ 2011
KÜLTÜREL Yazýlým teknolojisinin geliþmesi sayesinde bu süreçte tasarlanmýþ güzellik formüllerini 5 dk.da indirip kuracaðýnýz bir program aracýlýðýyla kendi bilgisayarýnýzýn klavyesinde test etme þansýnýz da bulunmakta: www.huygens-fokker.org/scala/. Konu ilginizi mi çekti, Google a yazacaðýnýz anahtar kelimeler: tuning and temperament. Bak þu mühendisin iþine Ýnternet taramasý hemen ilk sayfalarda sizi bir okyanusa sürükleyecektir. Sörfe dalacak gezginlere temel birkaç yaklaþýmý burada tanýtarak bir pusula saðlayalým. Konunun bizzat kahramaný olarak hissedebilmek için meþhur soruyu bir mühendis olarak kendimize soralým: kulaðýmýza güzel gelen ses ikililerinin frekanslarý arasýndaki iliþkiyi nasýl bulabilirim? En güzel nota dizisinin frekanslarý arasýnda nasýl bir matematiksel iliþki olmalý?. Bu soruyu cevaplayabilsek belki herkesi baþtan çýkaran bir çalgýyý icat edebiliriz, öyle deðil mi? Þimdilik uçmayý býrakýp konuyu sakince masaya yatýralým ve kendimize gerçekten soralým: ben ne yapardým? Frekanslarýný parametrik olarak belirleyebileceðim ses üreteçleriyle bir deney düzeneði kurarým. Çeþitli yaþ, cinsiyet sýnýflarýndan çok sayýda dinleyici ile bir deney grubu oluþturur ve onlardan sesleri ardýþýk veya beraber duyduklarýnda algýladýklarý güzellik veya çirkinliði bir skalada (diyelim ki 1 den 10 a kadar) iþaretlemelerini isterim. Daha sonra genel deðerlendirme sonuçlarýný toparlar bu iliþkiyi bir grafikte göstermeye çalýþýrým: bir frekans oraný ( vs ) 4 çirkinlik/güzellik iliþkisi grafiðinde. Aynen Helmholtz un 1863 te, 5 veya daha sonra Plomp, Levelt ve diðerlerinin yaptýðý gibi. bulmuþlar diyecek noktada deðiliz). Ama bu þekilde kaydýrmaya bir baþladýktan sonra adým adým bütün notalarýn birbirine göre yerleri deðiþecek ve ister istemez biz de o girdaba kendimizi kaptýracaðýz gibi duruyor. Zaten bu kadar kolay olsaydý çoktan bulunurdu. Türk müziði sevenler soracaktýr: ya Türk müziðinin sesleri. Ýþte sizi o dehlize sokacak baþlangýç 6 noktasý:. Helmholtz 150 yýl önce yaptýðý testlerinde kendi icadý olan osilatörler yardýmýyla ürettiði tek doðuþkanlý sentetik sesler kullanmýþtý. Algý testlerinden yola çýkarak evrensel güzeli bulma çabasý daha sonra da birçok araþtýrmacý tarafýndan farklý tipte ses kaynaklarý kullanýlarak tekrarlandý. Þekil 1, frekanslarý temel titreþim frekansýnýn tam sayý katlarýnda birden fazla doðuþkan içeren sentetik seslerle (doðal seslerin de benzer özelliðe sahip olduðundan yukarýda sözetmiþtik) yapýlan testler sonucunda elde edilmiþti. Son gelinen noktada, bir sesin doðuþkanlarýnýn frekanslarý arasýndaki iliþki ile oluþacak eðri arasýnda önemli bir 7 iliþki bulunduðu sonucuna varýldý. Birçok enstrümanda doðuþkanlarýn frekanslarý tam sayýlý katlar þeklinde olmakla beraber (örneðin bir gitar teli 100Hz frekansýnda titreþirken ayný zamanda 200Hz, 300Hz,..de de titreþimler (doðuþkanlar) içermektedir) kselofon ve çan benzeri enstrumanlarda (hatta telleri çok uzun ve aðýr olduðu için piyanoda) durum farklý olabiliyordu. Enstrümanýn týnýsý-spektrumu ile, hangi nota frekanslarý seçildiðinde güzel duyulan aralýklar elde edileceði 7 doðrudan ilgiliydi. Burada kapsamý sýnýrlý tutup Þekil 1 den yola çýkarak bir ses sistemi nasýl tasarlanabilir (beraber veya ardarda çalýndýðýnda güzel duyulacak sesler kümesinin nasýl belirlenebilir) konusunu ele alalým. Þekilde en güzel duyulan oranlarýn dip noktalar olduðundan söz etmiþtik. 1/1 ve 2/1 oranlarý sesin kendisini ve oktavýný iþaret ediyor. Bunlarýn dýþýndaki en derin dip noktasý 3/2 oranýnda oluþmuþ. 3/2 ile kurulan ünlü bir denklem var, bunu önce yazalým sonra açýklayalým: (3^n/2^m)=2^k denkleminin, n,m ve k tam sayý olacak þekilde çözümü yoktur. Þekil 1: Dissonance curve (http://sethares.engr.wisc.edu/consemi.html) Þekil 1 de böyle bir deneyin sonucunu görüyoruz. Y ekseni Çirkinlik/Çarpýþma, X ekseni ise ayný anda çalýnan iki sesin frekansý arasýndaki oraný gösteriyor. Eðrinin minimum noktalarý: 6/5, 5/4, 4/3, 3/2, 5/3, 2/1 güzel duyulan ikililerin frekans oranlarýný veriyor. Batý müziði kuramý konusunda bilgili olanlarýmýz için ek bir bilgi: üstte bugün kullanýlan Batý müziði skalasýnda oluþan aralýklarýn karþýlýk geldiði yerler gösterilmiþ. Örneðin minör üçlü (m3, örneðin Do-Mi bemol aralýðý), 6/5 ten daha küçük bir deðere sahip ve sanki 6/5 e çekilse(yani Mi bemol biraz tizleþtirilse) daha güzel duyulacakmýþ gibi duruyor. (Evet, hiç de adamlar yüzyýllarca çalýþmýþ, en güzelini Denklemin saðýndaki ifade tanýdýk geliyor; oktav iliþkisi bu. Ayný notanýn farklý oktavlardaki sürümleri arasýndaki iliþki. Örnek kalýn la: 220Hz, la: 440Hz(220*2), ince la 880Hz(220*2^2),...k.ncý oktavdaki la: 220*2^k. Denklemin solundaki ifade ise Pisagor un bir nota frekansýndan yola çýkarak yeni nota frekansý bulmaya yarayan ünlü operatörü. Bu da þöyle çok basit bir mantýða dayanýyor: ben madem bir tele vurduðumda 100 Hz, 200Hz, 300Hz,vs. kendiliðinden var, o zaman zaten 300Hz de bir notayý da çalmýþ/duymuþ oluyorum. Bu nota, ben istemesem de 100Hz çaldýðýmda var. O zaman 300Hz i de, arayýp bulmak zorunda olmadýðým, fiziksel olarak kendiliðinden var olan bir frekans olarak müzik gamýma yerleþtireyim. TEMMUZ 2011 ÝYTE BÜLTEN 13
KÜLTÜREL 300Hz, 100Hz e göre bir üst oktavda, ayný oktavda çalýþmak için onu bir oktav aþaðýya çekeyim: 300/2=150Hz. Bu durumda gamdaki ilk nota ile oraným 3/2. Madem bu þekilde (3/2 ile çarparak) yeni bir notanýn yerini bulabiliyorum, o zaman çarpmaya devam ederek baþka yeni notalarýn yerlerini de bulabilirim. Bulacaðým yeni notalarýn frekanslarýnýn çýkýþ notamýn frekansý ile iliþkisi ise denklemin sol tarafýnda ifadeyi verecektir: 3^n/2^m. Gerektiðinde, oktav dýþýna taþan, yani 2 yi aþan deðerleri, 2 ye bölerek oktav içerisine taþýdýðýmýz için n ve m farklý deðerler alabiliyor. Peki bu iki ifadeyi niye eþitliyorum: çünkü Pisagor operatörü ile yeni notalar bularak ilerlediðimde bir yerde oktavla buluþmak istiyorum. Oktavý bulduðum anda iþlemi durudurup ana oktavýmdaki seslerim bunlardýr, diðer oktavlarda da bu notalarýn oktavlarý var diyebilirim. Ýþte heyhat bu olmuyor, dön-dur (geleneksel olarak 8 (yüzyýllardýr) bu iþlemler çemberler üzerinde yapýlýyor: ) 3^n/2^m, 2^k olmuyor. Hangi adýmda k nýn tam sayýya ne kadar yaklaþtýðýný görmek için yine Matlab dan yardým isteyebilirim: x=log2((3/2).^(1:100))';plot(abs(x-round(x))) Oluþan þekilde 0'a en yakýn noktalar, denklemin çözülmeye en yakýn olduðu, dolap beygirinin tam oktava çok yaklaþtýðý noktalar oluyor. 12'de var, 41'de var, 53'te var, 65, 94, 665. adýmda fark -5 6.298* 10. Ne yani, 1 oktavda 665 nota mý kullanacaðým? Birincisi 12. adým... Bir dakika, ben bunu bir yerden hatýrlýyorum, bu iþin ucu tapýnak þovalyelerine varmasýn? Yýlda 12 ay var, galiba gezegenlerle ilgili de birþey vardý,... bir düzinede 12 adet þey var piyanoda da bir oktavda 12 tuþ var. Evet, müzikle ilgili olan nokta bu. Gerçekten piyanoda bu sebeple bir oktavda 12 adet tuþ var. Müzik gamýndaki 12 sihirli sayýsý ile diðer 12ler arasýnda bað kuran da çok olmuþ. Bu, daha fantastik bir yazýnýn konusu. 53 sayýsýnýn da bir ýþýk yaktýðý insanlar olacaktýr. Hani Türk müziðinde sayarken komaya sokan komalar vardýr, sayýlarý 53 tür. Evet, o 53 de bu 53. Peki bir yaylý tanbur Hüzzam taksimi dinlerken dünya bambaþka görünür insanýn gözüne, o frekanslar bunlar mý? Belki, orada ip düðümleniyor iþte, o düðümü çözmek için de ayrý mühendislik taklalarý lazým. Konu ilginizi çektiyse yakýn dönemde ÝYTE'de yapýlmýþ bir çalýþmanýn raporuna göz atmayý da 9 düþünebilirsiniz. 10 Daha az ünlü ama literatürde bulacaðýnýz diðer bir deðer: 41. Paul von Janko, 41 tonlu Janko piyanosunu yaptýðýnda tarih 1882'yi gösteriyordu. Diðer örneklerini de bulmayý yine meraklý okuyucuya býrakalým. Anahtar kelimeleriniz tone equal temperament. Özetle, bütün bu en sihirli diziyi bulma çabalarýnda denklemin tam sayýlý çözüme en çok yaklaþtýklarý yerlerin bulunduðunu görebiliyoruz. Burada çoðunlukla bir de yedirme iþlemi yapýlýp oktav çemberi kapatýlýyor. 12 ses için bunun nasýl yapýldýðýný görelim: 3/2 operatörü ile 12 adet adým atarak frekans oranlarý belirlersek vardýðýmýz nokta: k=log2((3/2)^12)= 7.0196... k tam sayýya çok yakýn ama bir miktar fark var. Bu farký yedirmenin bir yolu 3/2 yerine ona çok yakýn þu deðeri kullanmak: 2^(7/12)= 1.4983... 3/2 yerine 1.4983... kullandýðýmýzda çemberin kapandýðýný ve sonuçta ardýþýk notalarýn frekanslarý arasýnda 2^(1/12)= 1.0595... oraný olduðunu göreceðiz. Diðer bir deyiþle Do ile Do diyez notalarýnýn frekanslarý arasýndaki oran 1.0595. ve bu þekilde 12 adým attýðýmýzda vardýðýmýz yer ince Do sesi (oran 2, k=1). Bu ses sistemine 12TET ( twelve tone equal temperament yani 12 eþit yedirimli) ses sistemi ismi veriliyor. Notalarýn frekanslarýný belirlemek için bir de çýkýþ noktasý frekansý belirlemeye ihtiyacýmýz var çünkü þu an sadece frekans oranlarýný bulduk, mutlak frekans deðerlerini deðil. Bu frekansý istediðimiz gibi seçebiliriz. Ancak diðer müzisyenlerle beraber çalarken seslerimiz arasýnda belirli bir uyum olsun istiyorsak hepimizin üzerinde anlaþtýðý bazý standart deðerlere ihtiyacýmýz var. Batý müziði için en sýk kullanýlan referans la=440hz olmakla beraber 443Hz veya 438Hz gibi deðerlerini tercih eden orkestralar da bulunmakta. Türk müziði için çok sayýda referans var ve referanslar ney boylarýyla da iliþkilendirilerek isimlendirilmekte (örnek: mansur, kýz, bolahenk,..). En sýk kullanýlan referans, halk dilinde yerinden tabir edilen Bolahenk referansý/akordu ile Batý müziði için sýkça kullanýlan la=440hz arasýnda 4 tam ses fark bulunmakta. Peki güzellik sadece uyumlu seslerle mi oluþur? Hep rahatlýk ve gevþeme hali yerine gerilim-çözülmeleri tercih ettiðimiz durumlar yok mu? Belki de mükemmel denge noktasý aramanýn yerine hareketin, yani gerilimlerle çözülmeler arasýndaki dengenin keþfinin peþinde olmalýyýz. Buyurun size çektikçe dolanacak bir ip daha. Kaynakça 1. O. Pedersen, Early Physics and Astronomy: A Historical Introduction, Cambridge, Cambridge Univ. Pr., 1993, syf 17. 2. http://www.maths.gla.ac.uk/~fhg/waves/waves1.html, http://www.bsharp.org/physics/guitar, http://hyperphysics.phyastr.gsu.edu/hbase/waves/string.html 3. J. Fauvel, R. Flood ve R. Wilson,(Editörler), Music and mathematics : from Pythagoras to fractals, New York, Oxford University Press, 2003. IYTE kütüphanesi yer numarasý: ML3800.M85 2003 4. H. Helmholtz, On the Sensations of Tone as a Physiological Basis for the Theory of Music, Longmans, Green, and Co, 1912. ( Die Lehre von den Tonempfindungen, 1885'ten çeviri) 5. R. Plomp, W. J. M. Levelt, Tonal Consonance and Critical Bandwidth, Journal of the Acoustical Society of America, 38, 548-560, 1965. 6. O. Yarman,, 79-tone tuning & theory for Turkish maqam music, Doktora Tezi, Ýstanbul Teknik Üniversitesi, Ýstanbul, 2008. http://www.ozanyarman.com/files/doctorate_thesis.pdf 7. William A. Sethares, Tuning, Timbre, Spectrum, Scale, Springer, 2004. http://sethares.engr.wisc.edu/ttss.html 8. http://en.wikipedia.org/wiki/circle_of_fifths 9. B. Bozkurt, A.C. Gedik, M.K. Karaosmanoðlu, M.K. Özbek, F.A. Savacý, 2010, "Klasik Türk müziði kayýtlarýnýn otomatik olarak notaya dökülmesi ve otomatik makam tanýma", Tübitak 1001 Proje Teknik Raporu, ftp://ftp.iyte.edu.tr/share/ktmnota/107e024_sonucraporu_eylul2010.pdf 10. http://en.wikipedia.org/wiki/41_equal_temperament, Diðer faydalý baðlantýlar: http://musicog.ohio-state.edu/music829b/main.theories.html, http://www.inspiredacoustics.com/wiki/index.php/temperament 14 ÝYTE BÜLTEN TEMMUZ 2011
TOPLULUK FAALÝYETLERÝ ÝYTE KARÝYER GÜNLERÝ Ýzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü Mühendislik Fakültesi ve Giriþimcilik Topluluðu tarafýndan 1. ÝYTE KARÝYER GÜNLERÝ düzenlendi. Etkinlik, 02-03 Mayýs 2011 tarihlerinde ÝYTE Kütüphane Gösteri Merkezi nde gerçekleþtirildi. Öðrencilerimizde kariyer bilincinin oluþturulmasý ve mezun adaylarýnýn iþ dünyasýna hazýrlanmasý amacý ile düzenlenen ve alanýnda önde giden çok sayýda þirket ve temsilcilerinin davet edildiði etkinlik, kariyer hedeflerinde ÝYTE öðrencilerine bir ýþýk oldu. Etkinliðin birinci günü Mühendislik Fakültesi Dekaný Prof.Dr. Funda TIHMINLIOÐLU ve Rektör Prof.Dr. Mustafa GÜDEN in konuþmalarý ile baþladý. Konuk konuþmacýlar, Mazhar Zorlu Holding ve Güç Birliði Holding Yönetim Kurullarý Baþkaný Kemal ZORLU, Ege Genç Ýþ Adamlarý Derneði Yönetim Kurulu Baþkaný Temel Aycan ÞEN, KOSGEB KOBÝ Uzman Yardýmcýsý Dr. Özgür ARMANERÝ, Rexam Ýnsan Kaynaklarý Yöneticisi Mehmet KOÇUM idi. Ýlk gün, Rektör Prof.Dr. Mustafa GÜDEN in konuþmacýlara katkýlarýndan dolayý teþekkür ederek plaketlerini sunmasýyla sona erdi. TEMMUZ 2011 ÝYTE BÜLTEN 15
Ýkinci gün programýnda Hayes-Lemmers Ýnci Çelik Ýþletmesi ve HL Jantaþ Genel Müdürü Cemal AYDOÐAN, Pabbuc.com kurucusu Serdar YAMAN, ShiftDelete.net kurucularý Ecevit BIKTIM ve Hakký ALKAN ýn konuþmalarý vardý. ÝYTE KARÝYER GÜNLERÝ Büyük ilgi gören etkinliðin sonunda ÝYTE Mühendislik Fakültesi Dekaný Prof.Dr. Funda TIHMINLIOÐLU katkýlarýndan dolayý konuþmacýlara teþekkür etti ve plaketlerini sundu. 16 ÝYTE BÜLTEN TEMMUZ 2011
13.GELENEKSEL HALK DANSLARI GECESÝ
TOPLULUK FAALÝYETLERÝ 13.GELENEKSEL HALK DANSLARI GECESÝ ÝYTE Halk Danslarý Topluluðu yýl sonu gösterisi 21 Mayýs 2011 tarihinde Ýzmir Sabancý Kültür Merkezi'nde gerçekleþtirildi. Program, Rektör Prof.Dr. Mustafa GÜDEN'in açýlýþ konuþmasý ile baþladý. Gece sonunda Rektör Prof.Dr. GÜDEN tarafýndan topluluk eðitmenleri ve danýþmanlarýna plaket verildi. Ayrýca, bu yýl mezun olan topluluk öðrencileri öðrenimleri boyunca gösterdikleri performanstan dolayý Okutman Nüket DALCI tarafýndan izleyiciler eþliðinde takdim edilen ödül plaketlerini aldýlar. ÝYTE Halk Danslarý Topluluðu'nun her yýl yaptýðý çeþitli gösterileri gibi bu yýl gerçekleþtirdiði gösteri de izleyenler tarafýndan büyük bir beðeniyle izlendi. Öðrenci velileri, idari ve akademik personel baþta olmak üzere izleyiciler tarafýndan büyük beðeniyle karþýlanan dans gösterileri ile, ÝYTE Halk Danslarý Topluluðu 2010-2011 Akademik Yýlý faaliyet programlarýný baþarýlý þekilde tamamlamýþ oldu. 18 ÝYTE BÜLTEN TEMMUZ 2011
TOPLULUK FAALÝYETLERÝ ÝYTE GO OYUNCULARI ÝYTE Go Oyuncularý, Türk-Japon Kültürü Topluluðu ve Japonya- Ýzmir Kültürlerarasý Dostluk Derneði (JÝKAD) iþbirliði ile, 04 Mayýs 2011 tarihinde Torasan-Asiye Hüseyin AKYÜZ Bilim Ýlköðretim Okulu'nda Japon kültürünü tanýtýcý bir etkinlik düzenlendi. Yaklaþýk 70 öðrenci, öðretmenleriyle beraber etkinliðe katýldý. Japonya ve Japon insanýný tanýtýcý bir sunum ile baþlayan program, Japon geleneksel kýyafetlerinin tanýtýmý, Chopsticklerle þeker tutma yarýþmasý, Origami ve Japon fýrça sanatý tanýtým ve uygulamasý ile devam etti. Benzer etkinlik, yine ÝYTE Go Oyuncularý ve JÝKAD tarafýndan geçen yýl Gülbahçe Avni Kokucu Ýlköðretim Okulu'nda gerçekleþtirilmiþti. 20 ÝYTE BÜLTEN TEMMUZ 2011 Kaynak: Okutman Hayat Gürdal