SÜT SIGIRLARININ KURUDA KALMA DÖNEMİ TANIMI Sağmal bir inekte gebeliğin son iki ayında ya da başka bir değişle laktasyon dönemi sonunda sağımın durdurulması ve meme de süt salgısının durmasına bağlı olarak şekillenen periyoda kuru dönem denir.( ) YAPILIŞI İnekler buzağılamadan önce uygun bir süre kuru da kalmalıdır. Sığırcılıkta her ineğin senede bir yavru vermesi arzu edilir. Buna göre sağımda ve kuruda geçen süre on iki aya sığmalıdır. On ay sağım ve iki ay kuruda kalmanın, inekten en yüksek düzeyde fayda getirecek bir yol olduğu saptanmıştır.( ) Kuruya çıkarma işlemi zaten o tarihe kadar süt verimi azalmış olan sığırlarda konsantre yemi kesip, suyu kısıtlayarak sağımın birden durdurulması ile gerçekleştirilebilir. Ancak bazı inekler kalıtsal ya da pik döneminden sonra gereksiniminden fazla beslenmesine bağlı olarak kuruya çıkarma zamanı yaklaşmasına rağmen yüksek süt verimine sahip olabilirler. Bu durumda kuruya çıkarma işlemi zamanından 5-10 gün önceden başlayarak önce günlük sağım sayısı azaltılır ve sonra sağımdan gün atlanarak aynı zamanda konsantre yemin verilmesinde durdurularak tedricen sütten kesme işlemi uygulanır.( ) Yüksek verimli inekler doğumdan 60-65 gün önce, vasat verimli inekler ise doğum dan 55-60 gün önce kuruya çıkartılmalıdır.( ) AMACI Süt sığırlarının kuruya çıkartılmasının pek çok yararı vardır. Bunlar; - Yoğun bir süt üretiminden sonra meme bezlerinin dinlendirilmesi ve yenilenmesi sağlanır. - Laktasyon döneminde yüksek süt verimine bağlı olarak yedirilen yüksek miktarda konsantre yemin, Rumen de oluşturduğu asit ortam nedeniyle Rumen duvarında yıpranmalara neden olur. Kuru dönemde bol miktarda kuru ot ve az miktarda konsantre yem verilerek Rumen in dinlenmesi sağlanır. - Gebeliğin son 1/3 ünde hızla büyüyen fötusün beslenmesi sağlanır. - Bir sonra ki laktasyon için eksik olan vücut rezervlerinin tamamlanması ve böylece hayvanın gelecek laktasyona hazırlanması sağlanır. - Doğum esnasında ve sonrasında metabolik hastalıkların ve beslenme bozuklarının en aza indirilmesi sağlanabilmektedir.( )
1-4 - DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR( ) - Kuru dönemde hayvanların vücut kondüsyonu gözlenerek gerekirse enerji takviyesi yapılmalıdır. Dönem başlangıcın da sığırın vücut kondüsyonu 3.5 4.0 olmalı, dönem süresince bu değerin üzerine çıkılmasına müsaade edilmemelidir. - Kuruya çıkarılacak ineklerin besin maddesi ihtiyaçlarının tümü aşırıya çıkmadan karşılanmalıdır. - Kuru dönemin son iki haftasında hayvanın laktasyon başlangıcın da alabileceği yemlerden oluşacak konsantre yem verilmeye başlanmalıdır. - Kuru dönemin son 2-3 haftasında toplam rasyonun protein miktarının %2 artırılması metabolik bozuklukların azalmasında, yem tüketiminin artmasında, buzağılamayı izleyen günlerde canlı ağırlık kaybının düşük düzeyde kalmasında etkili olur. - Aşırı kalsiyum ve fosfor verilmesinden kaçılmalıdır. - Doğumu takiben ortaya çıkabilecek meme ödemi oluşumunun önlenebilmesi için tuz ve sodyum içeren diğer mineralleri sınırlandırmak gerekmektedir. 2 -)KURUDAKİ İNEKLERİN KONDUSYONU Bir sonraki laktasyon dönemi boyunca optimum süt verimi için kuru dönem boyunca ineklerin uygun vücut kondüsyonunu sağlamak gereklidir. Laktasyon ve kuru dönemdeki ineklerin vücut kondüsyonunu belirlemek için pratik gerekmektedir. Değerlendirme için hiçbir basit laboratuar veya mekaniksel metot yoktur. Değerlendirme görüş ve dokunma ile sınırlandırılmıştır. İneklerin değerlendirilmesinde vücut kondüsyonu puanlama sistemi geliştirilmiştir. Bu puanlama sisteminde vücut kondüsyon puanı 1.0 olan inek çok zayıf iken 5.0 puanı olan ise çok şişman olarak değerlendirilir. Kuru dönem ineklerde kondüsyonu yükseltmek veya üzerindeki fazla kondüsyonu kaldırmak için uygun bir zaman değildir. İyi kondüsyona sahip inekler sadece buzağısına ağırlık kazandırmaya ihtiyaç duyarlar. Kuru dönem boyunca 45 veya 50 kg lık canlı ağırlık kazancı iyi kondüsyonda inekler için yeterlidir. Bu ağırlık kazancının sağlanmasında proteini, selülozu, enerji ve kalsiyumu iyi düzenlenmiş bir rasyon yeterli görülmektedir.zayıf kondüsyona sahip kuru dönem inekleri için buzağılama döneminde daha iyi bir rasyona ihtiyaçları vardır.
İneklerde kondüsyon puanlama sistemini kullanarak enerji alımı dengelenir ve böylece inekler uygun kondüsyon da korunmuş olurlar. Genellikle ineklerin kondüsyon puanı olarak 3.5-4.0 ile kuru döneme girmesi ve doğuma kadar bu değerlerinin korunması tavsiye edilmektedir.( ) Laktasyon Dönemi İdeal Skor Aralık Kuru dönem 3.50 3.25-3.75 Buzağılama 3.50 3.25-3.75 Laktasyon başlangıcı 3.00 2.50-3.25 3-) KURUDAKİ İNEKLRİN BESİN MADDESİ İHTİYAÇLARI Fötüs gelişimi ve annenin yaşama payı gereksinimi, kurudaki ineklerin besin maddeleri ihtiyaçlarını etkilemektedir. Fötüs gelişiminin %60 ı gebeliğin son üç ayında tamamlandığından kuru dönemde yapılacak besleme çok önemlidir. Bu nedenle bu dönemde ineklerin protein ve enerji ihtiyacını karşılanması gereklidir.( ) İneğin vücut kondüsyonu gözlenerek enerji ayarlanması yapılır. Gebeliğin son döneminde Fötüs un hızla gelişmesi ve büyük bir hacim e ulaşması sonucu ineklerde kuru madde tüketimi canlı ağırlığının %2 sine düşer. Bunun en az yarısının kaba yem olmasına dikkat edilmelidir. Böylece aşırı bir beslenme programı uygulamadan özellikle aşırı bir enerji verilmeden hayvanın tüm gereksinimleri karşılanır. ( ) 3-1 KURUDAKİ İNEKLERİN KURU MADDE İHTİYACI Sağlık ve metabolik sebepler yüzünden kurudaki ineklerin yeterli miktarda yem tüketmeleri önemlidir. Günlük kuru madde alımı vücut ağırlığının her 100 kg ına karşılık 1.6-1.8 kg olmalıdır. Günlük yem tüketiminin %70-88 i kuru yem maddelerinden oluşmalıdır. Kuru döneminin başlangıcındaki inekler için bu miktarın %80-88 i aralığında kuru dönemin sonunda ise bunun %70-79 aralığının uygun olduğu ifade edilmektedir.( ) 3-2 - SELÜLOZ İHTİYACI
Kuru dönemdeki bir ineğin alması gereken selüloz miktarı vücut ağırlığının % 1 i olmalıdır. Ancak bu dönemde alınması gereken kaba yem miktarı ise vücut ağırlığının % 1.6 sı ile %1.8 i arasında olmalıdır. Kuru dönemdeki selüloz ihtiyacı özellikle saman, çayır kuru otu, çayır kuru otu + baklagil karışımları, ya da uygun biçilmiş mısır ve sorgum sapları ilavesi ile sağlanabilir. Özellikle saman selüloz ihtiyacının 2/3 ünü karşılayabilir. Rasyon içindeki baklagillerin miktarı vücut ağırlığının %1 inden daha az olacak şekilde veya kaba yemin %30 ile %50 sini aşmayacak şekilde sınırlanmalıdır. Baklagillerin çoğu yüksek seviyede ham protein, Ca ve K içerdikleri için fazla miktarda kullanılmaları metabolizma hastalıklarının oluşmasına sebep olur. 3-3 ENERJİ İHTİYACI Selüloz ve enerji ihtiyacı birbiri ile ilişkilidir ve rasyonun bu ihtiyaçlarının ne kadar iyi karşılandığı hayvanın vücut kondüsyonu ile ortaya çıkar. Bir inek uygun vücut kondüsyonun da kuruya çıkarılırsa ineğin enerji alımı kuru dönem periyodu boyunca sınırlanabilir. Kuru dönemdeki optimum vücut kondüsyonu 3.5-4.0 tür ve bu puan buzağılamaya kadar korunmalıdır. Bunun ışığında fazla kondisyonlu ineklere kuru dönemde diyet uygulanmalıdır. Ayrıca kurudaki bir ineğin net enerji gereksiniminin kuru maddenin 1,25 mcal/kg olduğu unutulmamalıdır.( ) Kuru madde tüketiminin yukarıda belirtilen 1,25 mcal/kg düzeyinde olması halinde bu oran inek için gebelikte yeterli olacaktır. Ancak ineklerin son 1-2 hafta da daha fazla enerjiye ihtiyaçları olacaktır. Düveler de kuru madde tüketimi azdır bu nedenle 1,25 mcal/kg kuru madde tüketimi onlar için tüm gebelik periyodun da yeterli olmayacaktır. Düveler de önerilen enerji düzeyi 1,62 mcal/kg olmalıdır. Ancak bu oranın da az gelmesine rağmen, bundan fazla miktarda verilmesi önerilmez. Çünkü daha fazla enerji sindirilebilir karbonhidrat tüketimini artırdığı, ruminal fermantasyonu ve kuru madde tüketimini negatif yönde etkilediği belirtilmiştir.( ) Enerji ihtiyacının karşılanmasın da 10 kg lık mısır silajı ile beslenen ve iyi kondüsyona sahip ineklerin yemlerine çok az miktar da tahıl ilavesinin yeterli olduğu gözlenmiştir. Ancak zayıf kondisyonlu inekler de ise 1,5-3.0 kg arası tahıl ilavesine gerek vardır. Buzağılamadan yaklaşık iki hafta önce metabolik
düzensizliklerin ve iştahsızlık problemlerinin önüne geçmek için vücut ağırlığının maksimum %1 kadar tahıl verilebilir.( ) 3-4 PROTEİN İHTİYACI Kuru dönem de bulunan erişkin inekler de gebeliğin son günleri hariç, rasyonların ham protein içeriği %12 veya bunun çok az altında olabilir. Ancak düveler için %12 lik oranın kuru dönemin özellikle son dönemin de yeterli olmamaktadır. Kuru dönemdeki ham protein tüketiminin doğum sonrasında süt inekleri üzerindeki etkilerini inceleyen birçok araştırma yapılmıştır. Bir çalışmada %12 ham protein içeren rasyonların 1. laktasyondaki ineklerin performansını arttırdığı belirlenmiştir. Aynı çalışmada ketozis oluşumunda azalma olduğu gözlenmiştir. Kuru dönem de protein alımının %16-17 e çıkarılması durumun da doğum sonrası süt verimini ve yem alımını azalttığı görülmüştür. Sonuç olarak inekler için kuru dönemde önerilen protein oranı %12 ve bu oran düveler için %15 olması tavsiye edilmektedir. ( ) 3-5 MİNERAL İHTİYACI Kuru dönemdeki bir ineğin mineral madde ihtiyacının karşılanmasın da kalsiyum seviyesin de herhangi bir artış oluşturulmamalıdır. Kalsiyum ve fosfor seviyelerinin kontrol altında tutulması süt humması açısından önemlidir. Laktasyon dönemindeki inekler için kalsiyum ihtiyacı kuru maddenin % 0.8 i olmasına karşın, kurudaki inekler için bu değer % 0.39 dur. Bu kadar düşük miktarda kalsiyum oranını sağlamak için baklagiller kaba yemin yarısından fazlasını geçmemelidir. Tuz sürekli hayvanların önünde bulunmalıdır. Çiftliğimizde meme altı ödemi problemi varsa özellikle buzağılamadan 7-10 gün öncesinden tuz alımı mutlaka sınırlandırılmalıdır.( ) 3-6 VİTAMİN İHTİYACI A, D, E, vitaminleri kurudaki ineklerin beslenmesin de en önemli vitaminlerdir. İyi kaliteli kaba yem ile beslenen ineklerde A, vitamini ilavesine gerek yoktur. Fakat hava koşullarından etkilenmiş ve saklama süresi boyunca zarar görmüş olan kaba yemlerle beslenme sırasında ilave A, vitaminine ihtiyaç vardır. A, vitamini eksikliği olan ineklerin abort yapma ve zayıf buzağı doğurma riski oldukça yüksektir.
Beslenme sırasın da kullanılan kaba yemin kalitesi hakkında herhangi bir şüphe oluşursa, kuru dönemdeki ineklere aşağıda tavsiye edilen değerlerde A, D ve E, vitamini ilavesi gerekmektedir. A vitamini: 100.000 İÜ/gün D vitamini: 30.000 İÜ/gün E vitamini: 400-600 İÜ/gün olarak eklenmelidir. Günümüz de birçok hayvan beslemeci rasyonda ki selenyum (Se) seviyesi düştüğünde E, vitamini seviyesinin 600 IÜ/gün seviyesine çıkarılmasını önermektedir.( ) Sonuç olarak kuruda ki ineklerin besin maddesi ihtiyaçları laktasyonda ki ineklere göre farklıdır. Kuru dönem inekleri ve laktasyonda ki inekler için tavsiye edilen besin maddesi gereksinimleri tabloda belirtilmiştir.( ) Tablo 1 : Kuru dönemdeki ve Laktasyondaki ineklerin besin maddesi gereksinimleri Besin maddeleri Laktasyonda ki inekler Kuru dönem inekleri Ham protein 17 12 % Ham selüloz 15 22 % NE (mcall/kg) 1.71 1.25 TSBM % 75 56 Kalsiyum % 0.65 0.39 Fosfor % 0.42 0.24 Magnezyum 0.25 0.16 % Potasyum % 1 0.65 Sodyum % 0.18 0.10 Sülfür % 0.20 0.16 Klor % 0.25 0.20
Demir (ppm) 50 50 Kobalt (ppm) 0.10 0.10 Bakır (ppm) 10 10 Manganez 40 40 (ppm) Çinko (ppm) 40 40 İyot (ppm) 0.60 0.25 Selenyum 0.30 0.30 (ppm) VitamiA 3190 3960 (İÜ/kg) VitaminD 990 1188 (İÜ/kg) vitamine (İÜ/kg) 15.4 15.4 KURUDAKİ İNEKLERİN BESLENMESİ Kurudaki bir ineğin beslenme programının kontrol edilmesinin amacı vücut kondüsyonunu 3.0-4.0 arasında tutulmasını sağlamaktır. Bu kontrolü sağlamak için düşük enerjili, yeterli protein, vitamin ve mineral içeren bir beslenme programı uygulanmalıdır. Besin maddeleri uygun seviye de verilirse, inekler uygun vücut ağırlığı, protein ve metabolik rezervleri ile doğum yaparlar. Bir inek doğurunca, maksimum süt verimine ulaşabilmek için 6-8 hafta boyunca kendi enerji rezervlerini kullanırlar. Bu rezervlere sahip olmayan ineklerde negatif enerji dengesi oluşur. Bu durum hayvanların süt üretimini azaltır ve vücut ağırlıklarını kaybetmelerine sebep olmaktadır. Doğumdan sonraki 8-12 haftalar arasında kuru madde alımı zirveye ulaşır. Bu da ineğin enerji dengesini sağlar, vücudunun enerji rezervlerini korur ve hayvanın harcadığı rezervlerin yenilenmesini sağlar. İnekler vücut ağırlıklarını arttırdıkları veya korudukları zaman bir sonraki gebeliğe daha kolay hazırlanırlar.( ) Kuruda ki ineklerin beslenmesi iki dönem halinde incelenmektedir.( )
4-1 BİRİNCİ DÖNEM BESLEMESİ: Bu dönem kuruya çıkarma işleminin başlamasından doğuma doğum a 3-4 hafta kalana kadar geçen süredir.( ) 4-2 İKİNCİ DÖNEM BESLEMESİ Kuru dönemin son 3-4 haftasını kapsar. Bu dönem deki ineklerin beslenmesi ve idaresinde birçok değişikliğe ihtiyaç vardır. Rumen mikroorganizmalarının ve papillalarının laktasyondaki beslenmeye adapte olmaları en önemli hususlardandır. Kuru dönemin ilk bölümünde ki besleme minimum konsantre yem gerçekleştirilirken geçiş dönemin de ise konsantre yemin gün geçtikçe arttırılması gerekmektedir. Böylece inek büyüyen Fötüs ten dolayı ihtiyacı olan enerjiyi alması sağlanmaktadır. İlave edilen yem ile gebeliğin son dönemin de yaşanan kilo kaybının azaltılması sağlanır. Bu dönem de sığırların tükettiği konsantre yem miktarı vücut ağırlığının %0,5 i seviyesine yükseltmek rumenin yüksek yem miktarına adapte olmasını sağlar. Ayrıca minerallerin daha etkili bir şekilde emilmesine de yaramaktadır. Konsantre yem miktarı doğum öncesinde vücut ağırlığının % 0.8 ine hatta % 1 ine kadar çıkartılması mümkündür. Verilen günlük konsantre yem miktarı her gün 0.5 kg arttırılarak bu orana ulaşılabilmektedir Bu dönem de amaç, konsantre yem miktarını yavaşça arttırırken, uygun protein, mineral seviyelerini sağlamak ve laktasyondaki ineklerin aldığı yemlerin benzerlerinin verilmesidir. Bu dönemdeki hayvanlara ilave olarak 6 gr B 6 vitamini ( Niasin) verilmesi ketozis riskini düşürmeye yardımcı olur ve kuru dönem den laktasyona geçişte ineklerin daha az stresli olmalarını sağlar. E vitamini ile birlikte selenyum verilmesi de bu dönem de hayvanların hastalıklara karşı daha dirençli olmalarını sağlar.( ) Kuru dönemde ki ineklerin yemlerin de küf bulunmamasına ve yem hijyenine dikkat edilmesi gerekmektedir. Ayrıca özellikle kuru dönemde yüksek oran da kalsiyum içeren yonca ve diğer baklagiller gibi kaba yemler ile yüksek oran da kalsiyum içeren konsantre yemler hayvana fazla verilmemelidir. Kuru dönemde ki ineklere yüksek oran da su kapsayan pancar posası veya silaj gibi yemlerin Fötüs ün büyümesi ile daralan Rumen hacmi nedeni ile ineklerin eksik beslenmesine neden olabilir. Bu nedenle bu tür yemlerin yerine iyi kaliteli kuru otların kullanılması tercih edilmelidir.( )