BBY 163: Bilgi Yönetimi Kavramları Yaşar Tonta İpek Şencan Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü E-posta: {yasartonta, ipekscn}@gmail.com SLAYT 1
Bibliyografik tanımlama Üst veri / Metadata Örnekler Ontolojiler, taksonomiler vs. Anlamsal web BBY 207 SLAYT 2
Bibliyografik Tanımlama / Kaynak Tanımlama Bibliyografik tanımlama: Belli bir kaynağı tanımlayan standart formdaki yapısal kayıt Kaynağı düzenlemek ve kaynakla etkileşmek için yaratılan bilgi Kaynak tanımları da birer kaynaktır Kaynak tanımı tanımladığı kaynağı işlevsel olarak temsil eder; aslına erişilemediği ya da kullanılamadığı zaman asıl kaynağın yerini tutar Kaynak: Glushko, SLAYT 2013 3
Kaynakları Niçin Tanımlıyoruz? l l l Kaynaklara başvurmak, kaynakları düzenlemek ve kaynaklarla etkileşimde bulunmak için Her amaç farklı tanımlar ve farklı kullanım yöntemleri gerektirir Farklı kaynak alanları standart kaynak tanımlarına (ya da tanım kategorilerine) sahiptir l Farklı türdeki kaynakların farklı nitelikleri vardır (değilse niye ayrım yapılsın) l Çoğu zaman tanımları birleştirir ve karşılaştırırız l Derme büyüdükçe ve etkileşim gerekirlikleri değiştikçe kaynakları tanımlama nedenleri de değişir Kaynak: Glushko, SLAYT 2013 4
Amaçlar ve Tanımlamalar l Seçme: keşif, değerlendirme, aslına uygunluk l Düzenleme: Fiziksel kaynakların elle tutulur ve algılanabilir nitelikleri, dijital kaynakların hakkındalığı l Etkileşim tasarımı: Düzenleme etkileşimin ön koşulu l Yaşatma/Koruma: Koruma üst verisi" kaynakları kullanmak için gereken teknolojik ihtiyaçları vurgular Kaynak: Glushko, SLAYT 2013 5
Bibliyografik Tanımlamanın Amaçları l Varlığını bildiğiniz kaynağı bulma l Aradığınız kaynak olduğunu belirleme l Olası diğer kaynaklar arasından seçme l Kaynağı elde etme (eğer amacınız sadece kaynak tanımını görmek değilse) Kaynak: Glushko, SLAYT 2013 6
Üst Veri Üst Veri: Her tür bilgi kaynağı için yapısal tanımlama; yapay, yapıcı ve işlem yapılabilirdir Kaynak: Glushko, SLAYT 2013 7
Üst Veri Yapay Yapıcı İşlem yapılabilir Kaynak: Coyle, K. (2010 January). Library Data in a Modern Context. Library Technology Reports, 46(1): 1-13. http://alatechsource.metapress.com/content/p3022442071g7655/fulltext.pdf SLAYT 8
Metro haritası üst verisi Kaynak: Coyle, SLAYT 2010 9
DNA üst verisi Kaynak: Coyle, SLAYT 201010
Harita üst verisi Kaynak: Coyle, SLAYT 201011
Üst Veri Üst Veri: Her tür bilgi kaynağı için yapısal tanımlama; yapay, yapıcı ve işlem yapılabilirdir XML: Bibliyografik tanımlamaya ek olarak yazılım bileşenleri, bilimsel veri setleri, web hizmetleri ve hem fiziksel hem de dijital formattaki hesaplama nesnelerinin tanımında kullanılıyor Etiketleme (web içeriği) Kaynak: Glushko, SLAYT 2013 12
Kitap Kaynak: library.hacettepe.edu.tr SLAYT 13
Makale Kaynak: PMC; scholar.google.com SLAYT 14
Behçet Syndrome Kaynak: OMIM O nline Mendelian Inheritance in Man An Online Catalog of Human Genes and Genetic SLAYT Disorders 15
Mona Lisa fotoğrafı Kaynak: europeana.e SLAYT 16
Heykel fotoğrafı Kaynak: Glushko, SLAYT 2013 17
Çekiç Kaynak: encore.berkeley-public.org SLAYT 18
Etiketleme SLAYT 19
XML SLAYT 20
Resource Description Framework (RDF) Web kaynakları hakkında bilgisayar tarafından işlenebilen bildirimler oluşturmk için standart model; Semantik Web in temeli URL adresi olan her şey kaynak (www.hacettepe.edu.tr) MARC21 Kaynak: Glushko, SLAYT 2013 21
Mantık: Üst veri Ontolojiler Taksonomiler Sınıflama sistemleri Konu başlıkları Folksonomiler SLAYT 22
Int l Classification of Diseases (ICD) Uluslararası Hastalıklar Sınıflaması T2bN1M1 IVc SLAYT 23
Denetimli Sözdağarları Source: Morville & Rosenfeld, 2006 SLAYT 24
Tezaruslar (Hazineler/Gömüler) Source: Morville & Rosenfeld, 2006 SLAYT 25
Folksonomiler Source: http://scimaps.org/maps/map/design_vs_emergence 127/ SLAYT 26
Folksonomiler (devamla) Source: http://arxiv.org/ftp/cs/papers/0512/0512085.pdf Source: http://arxiv.org/ftp/arxiv/papers/1105/1105.5912.pdf SLAYT 27
Anlamsal Web ve Üst Veri BThaber Platform Bilgi ve Doküman Yönetimi, 30 Mart 2010, İTÜ Süleyman Demirel Anlamsal Web ayrı bir Web değil ama şimdikinin bir uzantısıdır. Anlamsal Web bilgiye iyi tanımlanmış anlam verilerek bilgisayarlarla insanların daha iyi işbirliği yaparak çalışmasını sağlar. - Tim Berners-Lee, James Hendler and Ora Lassila; Scientific American, Kaynak: Tonta, SLAYT 201328
Anlamsal Web Mimarisi Tim Berners-Lee BThaber Platform Bilgi ve Doküman Yönetimi, 30 Mart 2010, İTÜ Süleyman Demirel Kaynak: http://www.w3c.org/2000/talks/1206-xml2k-tbl/ Kaynak: Tonta, SLAYT 201029
Anlamsal Bilgi Yönetimi Mevcut bilgilerin %20 si yapısal, %80 i yapısal olmayan metin halinde Mevcut bilgilerin tanımları sınırlı Makinece işlenebilir tanımlar gerekli (ör., RDF, OWL, XML) BThaber Platform Bilgi ve Doküman Yönetimi, 30 Mart 2010, İTÜ Süleyman Demirel Kongre Merkezi, İstanbul Kaynak: Tonta, SLAYT 201030
DBpedia 1. Uluslararası Semantik Ağ ve Üst Veri Sistemleri Konferansı, 7-8 Mart 2013, Kaynak: Tonta, SLAYT 2013 31
Dbpedia İstatistikleri Kaynak: Christian Bizer, Jens Lehmann, Georgi Kobilarov, Sören Auer, Christian Becker, Richard Cyganiak, Sebastian Hellmann: DBpedia A Crystallization Point for the Web of Data. Journal of Web Semantics: Science, Services and Agents on the World Wide Web, Issue 7, Pages 154 165, 2009. Kaynak: Tonta, SLAYT 2013 32
Türkçe DBpedia Henüz Yok 1. Uluslararası Semantik Ağ ve Üst Veri Sistemleri Konferansı, 7-8 Mart 2013, Kaynak: Tonta, SLAYT 2013 33
Wikipedia: Akasya Durağı 1. Uluslararası Semantik Ağ ve Üst Veri Sistemleri Konferansı, 7-8 Mart 2013, Kaynak: Tonta, SLAYT 2013 34
DBPedia: Akasya Durağı 1. Uluslararası Semantik Ağ ve Üst Veri Sistemleri Konferansı, 7-8 Mart 2013, Kaynak: Tonta, SLAYT 2013 35
Kaynak Tanımlama Süreci Kapsam ve odağın saptanması Amaçların saptanması Kaynak özelliklerinin belirlenmesi Tanımlama söz dağarcığının tasarlanması Tanımlama formunun tasarlanması ve kurulumu Tanımların yaratılması Tanımların değerlendirilmesi Kaynak: Glushko, SLAYT 2013 36
Kaynak Tanımlama Süreci -2 Kaynak: Glushko, SLAYT 2013 37
Kaynak niteliklerinin özü ve kalıcılığı Kaynak: SLAYT Glushko, 38 2013
Kaynaklar Coyle, K. (2010 January). Library Data in a Modern Context. Library Technology Reports, 46(1): 1-13. http://alatechsource.metapress.com/content/p3022442071g7655/fulltext.pdf Glushko, R.J. (ed.) (2013). The discipline of organizing. MIT Press. Glushko, R.J. (2013). Resource Description slaytları Rockley, A. ve Cooper, C. (2012). Managing Enterprise Content: A Unified Content Strategy. 2d ed. Berkeley, CA: New Riders. Tonta, Y. (2010). Semantik Bilgi Yönetimi (davetli bildiri). BThaber Platform Bilgi ve Doküman Yönetimi, 30 Mart 2010, İTÜ Süleyman Demirel Kongre Merkezi, İstanbul. (Sunuş slaytları -PPT) Tonta, Y. (2013). Anlamsal bilgi yönetiminde üst veri sistemlerinin ve ontolojilerin kullanımı. (sunuş) 1. Uluslararası Semantik Ağ ve Metadata Sistemleri Konferansı, 7-8 Mart 2013, İYTE, Urla, İzmir. (Sunuş slaytları PDF ). Sunuş videosu: http://connect.iyte.edu.tr/p8guejqsrwj/? launcher=false&fcscontent=true&pbmode=normal (konuşma videonun 1 saat 14. dakikası civarında başlamakta ve 2 saat 2. Dakika civarında bitmektedir; ses kalitesi orta). SLAYT 39