Üst Gastrointestinal Endoskopi (EGD ve ERCP) İşlemine Yardım AMAÇ Işıklı bir araç olan endoskop yardımıyla üst gastrointestinal kanalın doğrudan gözlenerek incelenmesi ve tedavi amaçlı girişimlerin yapılmasıdır. TEMEL İLKELER Tanımlar EGD (Özafagusgastroduedenoskopi): Esnek bir fiber optik endoskopla özafagus, mide ve duedonum mukozasının birlikte değerlendirilmesidir. ERCP (Endoskopik retrograd kolonjiopankreatografi): Daha esnek bir endoskopla ağız yolundan girilerek yapılan işlemdir. ERCP de safra ve pankreas kanalının açıldığı yerden özel bir kanül, koledok ve wirsung kanalına sokularak kontras madde enjekte edilir ve takiben safra ve pankreas kanalının radyolojik görüntüleri çekilir. Dikkat Edilecek Noktalar Endoskopik uygulamalar sırasında genellikle fentanil, morfin, meperidin, hidromorfin, midazolam, lorazepam, diazepam ve promethazin gibi ilaçlar intravenöz olarak verilir. İlaç veya kimyasal madde bağımlılığının değerlendirilmesi, hastanın ilaç uygulamasından kaynaklanacak risklerden korunmasını sağlar. İşlem sırası ve sonrasında gelişen abdominal ağrı, rektal veya oral kanama ve hipovolemik şok, kanama ve perforasyon belirtileri olarak dikkate alınmalıdır. 238
Üst Gastrointestinal Endoskopi (EGD ve ERCP) İşlemine Yardım Hastanın uygulanan sedasyonun etkisinden kurtulması 30-60 dk süreceğinden bu süre içinde hastanede takip edilmesi gerekir. Hasta sedasyon etkisinden çıkıp yutkunma refleksi geri dönünceye kadar genellikle bir saat hiçbir şey yememeli ve istirahat etmelidir. Hastaya kendini uyanık/ sedasyondan kurtulmuş hissettiğinde ve normal aktivite düzeyine ulaştığında eve gidebileceği açıklanmalıdır. İŞLEM BASAMAKLARI Not: İşlem sırasında kullanılacak malzemelere kitap sonu Ek-1 de yer verilmiştir. İşlem Öncesi 1. Kimlik kontrolü yapılır. 2. İşlem hakkında hastaya açıklama yapılır ve işlemle ilişkili sorularını cevaplandırılır. 3. Hastanın işlem için onayının olup olmadığını, Aydınlatılmış Onam Formu nun imzalanıp imzalanmadığını kontrol edilir. 4. İşlem öncesi hazırlıkların yapılıp yapılmadığı, hastanın hazır olup olmadığı kontrol edilir (Hastanın 6-8 saatlik öncesi aç kalması gerekir, işlem öncesi tuvalet ihtiyacı karşılanmalıdır). 5. Hastanın uzanması için yatak/ işlemin yapıldığı masa üzerine koruyucu örtü serilir. 6. Eller el yıkama standardına göre yıkanır. Eldiven, maske ve gözlük takılır, önlük giyilir. 7. Hastanın takma dişleri çıkartılır (Protezlerin kırılmasını önlemek amacıyla ya hasta yakınına teslim edilmeli ya da koruyucu kalıp içine yerleştirilerek üzerine etiket yapıştırılmalıdır). 8. Elektrokardiyografi, kan basıncı ve nabız oksimetre sistemi bağlantıları yapılır. 9. Hastanın yaşam bulguları, oksijen saturasyonu ve bilinç düzeyi değerlendirilir. 10. Gerekli olduğunda hastaya nazal kanülle oksijen uygulamak üzere düzeneğin hazır ve çalışır durumda olması sağlanır. 11. Herhangi bir sakıncası yok ise hastaya, başını yükseltmeden sol lateral ya da sol sim s pozisyonu verilir (Bkz. Şekil 1). 239
Hemşirelik Bakım Standartları Şekil 1. Endoskopi İşlemi Sırasında Hastanın Pozisyonu Kaynak: Rosdahl CB, Kowalski MT. (2012). Textbook of Basic Nursing. Wolters Kluwer Health/ Lippincott Williams & Wilkins, 10th Edition, p.1455. 12. İntravenöz yolun açık olup olmadığını kontrol edilir (var olan damar yolunu kontrol etmek için serum fizyolojik ile damar yolu yıkanmalıdır.) Gerekirse yeni damar yolu açılır ve hekim istemine göre intravenöz sıvı perfüzyonu başlatılır. 13. Endoskopi işlemi sırasında yapılabilecek biyopsi alma, polip çıkartma, fotoğraf çekme vb. işlemler için gerekli araçlar hazırlanır, çalışıp çalışmadıkları kontrol edilir. 14. Nazolane (opiod antagonisti) ve Flumazenil (benzodiazepine antagonisti) gibi acil ilaçların ve acil araç gereçlerin kolay ulaşılabilir biçimde hazır olması sağlanır. 15. Hastanın ilaç alerjisi olup olmadığı ya da madde bağımlılığı durumu kontrol edilir. 16. İşlem sürecince hastanın mahremiyetini koruyacak önlemler alınır. 17. Hastaya, boğazının sprey (lokal anestezi) ile uyuşturulacağı açıklanır, bu işlem sırasında yutkunmaması ve nefes almaması söylenir. 18. Endoskop ile özafagusa girildiğinde hastaya konuşmaması ve hareket etmemesi söylenir. 19. Sedasyon için önerilen ilaçlar uygulanır (bu ilaçlar genellikle intavenöz yolla uygulanan ilaçlardır). Sedasyon sırasında, sürekli olarak hastanın yaşam bulguları, oksijen saturasyonu, kalp ritmi ve bilinç düzeyi değer- 240
Üst Gastrointestinal Endoskopi (EGD ve ERCP) İşlemine Yardım lendirilir (hastanın bilinç düzeyi uyku halinde ancak kolaylıkla uyandırılabilir ve bazı komutları takip edebilir durumda olmalıdır). 20. İlaç verildikten sonra 15 dakika ara ile değerlendirmeye devam edilir ve kayıt edilir (işlem sırasında hastanın yaşam bulgularında, oksijen saturasyonunda ya da kalp hızında normal değerlerin % 20 sinden daha fazla değişimler olduğunda müdahale edilmelidir). 21. Gerektiğinde biyopsi ya da diğer örnek alma işlemlerine yardım edilir. İşlem Sırası 22. İşlem ortalama 15-30 dk sürer. İşlem sırasında hemşirenin görevi, işlemin basamaklarını hastaya açıklamak, hastaya destek olmak, ortaya çıkabilecek solunum komplikasyonlarına karşı gerekli malzemeleri hazır halde bulundurmak, biyopsi yapılırsa alınan örneği etiketleyip hazırlamaktır. İşlem Sonrası 23. Hasta gözlem odasına alınır, yatak kenarlıkları yükseltilir, sedasyon süresince hava yolu açıklığı sürdürülür ve öğürme refleksi değerlendirilir. 24. Hasta kanama, abdominal ağrı, dispne ve yaşam bulgularında değişiklik gibi kanama ve perforasyon belirtileri yönünden takip edilir. 25. İşlemden sonra ilk bir saat süreyle hastanın yaşam bulguları, bilinç düzeyi, oksijen saturasyonu 15 dk ara ile ölçülür ve değerlendirilir. 26. Hasta ayaktan izleniyor ise, bilinci tamamen açılan hasta eve gönderilmeden önce intravenöz yolu çıkartılır, bölge gözlemlenir ve pansumanla kapatılır (intavenöz damar yolu hastanın bilinci tamamen açılmadan ya da komplikasyon gelişmesi durumunda çıkarılmamalıdır). 27. Eve gitmesine izin verilen hastaya, evde dikkat edilmesi gereken durumlar hakkında açıklama yapılır. 28. Hastaya, endoskopi ünitesinin ve işlem sonrası sorularına cevap verecek hemşirenin ulaşabilecek telefon numarasını da içeren yazılı doküman verilir. 29. Malzemeler kaldırılır. Eller el yıkama standardına göre yıkanır. 30. Hastaya yapılan tüm ilaç uygulamalar (ilacın adı, dozu, uygulanma yolu, zamanı) yapılan işlem, işlemin süresi, hastanın tepkileri, işlem sırasında biyopsi alınıp alınmadığı, alınan biyopsinin özelliği ve uygulamayı yapan kişi belirtilerek kayıt edilir. 241
Hemşirelik Bakım Standartları Kaynaklar 1. Kaptan G, Dedeli Ö. (2012). Temel İç Hastalıkları Hemşireliği. İstanbul Tıp Kitabevi, 1.Baskı, İstanbul, s. 268-269. 2. Rosdahl CB, Kowalski MT. (2012). Textbook of Basic Nursing. Wolters Kluwer Health/ Lippincott Williams & Wilkins, 10th Edition, p. 1455. 3. Sabuncu N, Akça Ay F. (2010). Klinik Beceriler Sağlığın Değerlendirilmesi Hasta Bakım ve Takibi. Nobel Tıp Kitabevleri, s. 148-159. Hazırlayanlar Hem. Ümmü BUYRAÇ DURANOĞLU (İKÇÜ Atatürk EAH Endoskopi Ünitesi Hemşiresi) Uzm. Hem. Esma GÜNEY KIZIL (Güney Genel Sekreterliği Sağ. Bak. Hiz. Koor.) Ebe Nuray TAŞKIN (İKÇÜ Atatürk EAH Kapalı Psikiyatri Kliniği Hemşiresi) Hem. Fatma TEZCAN (İKÇÜ Atatürk EAH Anjiyo Laboratuarı Sorumlu Hemşiresi) Danışman Yrd. Doç. Dr. Elif ÜNSAL AVDAL (İKÇÜ Sağlık Bilimleri Fakültesi İç Hastalıkları Hemşireliği A.D.) 242