TRD Yeterlilik Kurulu, Rehber ve Standartlar Komitesi TELERADYOLOJĠ STANDARTLARI Belge No: TeleRad-01-10 Hazırlanma Tarihi: 9.4.2010 Tanım: Teleradyoloji, radyolojik görüntü ve ilişkili bilgilerin elektronik olarak bir taraftan bir diğer tarafa gönderilerek yorumlanması ya da konsülte edilmesidir. 1. AÇIKLAMA Bu standartlar teleradyolojinin toplum sağlığına katkı sağlaması ve uygun kullanımı konusunda kılavuzluk etmesi amacı ile hazırlanmıştır. Standartlar öneri niteliğinde olup yasal boşlukları doldurma amacını taşımamaktadır. Standardın hazırlanması ve uygulanmasında hasta odaklı yaklaşım esastır. Herhangi bir klinik duruma özgü olarak bu standartta tanımlanmayan diğer gerekliliklerin uygulanması, incelemeyi veya yorumlamayı yapan sorumlu hekimin inisiyatifindedir. Gerekçeli özel klinik durumlarda sorumlu hekim standardı modifiye edebilir. Teleradyoloji görüntülerin daha kısa zamanda raporlanması, ikincil görüş alınması yanı sıra sürekli eğitime olanak tanır. Farklı yerleşimdeki kullanıcılar eş zamanlı olarak görüntüleri inceleyebilir. Uygun olarak kullanıldığında, teleradyoloji radyolojik yorumlara ulaşmayı kolaylaştırır ve hasta bakımında anlamlı katkı sağlar. Teleradyolojinin kullanımı, radyolojik hizmetlerin süpervizyonu ve yönetimi sorumluluklarını azaltmaz. Radyoloji hizmeti entegre klinik bir süreçtir. Bu süreçte radyoloji uzmanı tetkik algoritmasını belirlemek, tetkiki planlamak, gerektiğinde tetkiki gözetim altında tutmak ve ek inceleme yapmak, kontrast uygulamak, radyasyon zararlı etkilerinden korumak, hastanın klinik bilgilerine veya eski incelemelerine ulaşarak değerlendirmek, rapor yazmak, raporu klinisyenlerle tartışmak, eğitsel ve yönetsel işlevlerde bulunmakla yükümlüdür. Bu süreçte rapor bir ara üründür ve diğer işlevlerden ayrı düşünülemez. Bu nedenle teleradyoloji uygulamaları salt rapor yazmak olarak algılanmamalı, radyoloji hizmetlerinin bir bileşeni olarak görülmelidir. 2. ĠLĠġKĠLĠ TANIMLAR 1. Teleradyoloji: Radyolojik görüntü ve ilişkili bilgilerin elektronik olarak bir taraftan bir diğer tarafa gönderilerek yorumlanması veya konsülte edilmesidir. 2. Taraf: Radyolojik hizmet veren birim, merkez veya kurumdur. 3. Gönderici taraf: Radyolojik incelemeleri yaparak görüntüleri ilişkili bilgiler ile birlikte raporlama veya ikincil görüş alma amacı ile bir başka tarafa gönderen taraftır. 4. Alıcı taraf: Tıbbi görüntülere rapor yazan veya ikincil görüş veren taraftır. 5. Raporlama: Tıbbi görüntüleri klinik bilgileri ile birlikte yorumlayarak kesin bir rapor yazma işlemidir. Bkz. TRD Rapor Yazma Standartları
6. İkincil görüş: İkincil görüş, sıklıkla yan dal uzmanlığı gerektiren durumlarda kullanılır. Tıbbi görüntülerin kesin raporlaması öncesi, bir başka radyologdan görüş alınmasıdır (konsültasyon). Kesin rapor yerine geçmez. İkincil görüş sonrası görüşü isteyen radyolog tarafından kesin raporlama yapılır. 7. Geçici rapor: Çoğunlukla acil durumlarda kullanılan ve hızlı, kısa ve amaca uygun olarak yapılan bir raporlamadır. Geçici rapor sonrası geçici raporu veren veya bir başka radyolog tarafından kesin raporlama yapılır. 8. Ek rapor: Raporlama ve onayından sonra herhangi bir nedenle raporda yapılan değişiklikler veya eklemeleri içeren rapordur. 3. TELERADYOLOJĠNĠN AMACI Teleradyolojinin asıl amacı hasta ve toplum yararına radyolojik hizmetlerin daha yaygın ve nitelikli olarak verilebilmesini sağlamaktır.. 4. KULLANIM ALANLARI 1. Radyoloji hizmetlerinde raporlama ve ikincil görüş sağlama 2. Acil ve acil olmayan durumlarda radyolojik yorumlamaları ve görüntüleri daha kısa zamanda ulaşılabilir kılmak; icapçılık durumlarında uzman radyologların geçici rapor oluşturabilmelerini sağlamak 3. Yan dal uzmanlığı desteği sağlamak 4. Uygulama yapan radyologlara eğitim fırsatları sağlamak 5. Etkinliği ve kaliteyi iyileştirmek 6. Gönderici tarafa radyolojik yorumları sunmak 7. Hizmet içi eğitime ve sürekli tıp eğitimine katkıda bulunmak 8. Teletıp uygulamalarını desteklemek 5. KULLANILMAMAMASI GEREKEN DURUMLAR ve UYGUN OLMAYAN AMAÇLAR a. Radyolog azlığını veya yokluğunu telafi etme b. Hasta sağlığına olumsuz etkisi olabilecek uygulamalarda kullanılmamalıdır. 6. ÇALIġANLARIN NĠTELĠKLERĠ a. Gönderici Taraf ÇalıĢan Nitelikleri Teleradyoloji uygulamaları için gönderici tarafta radyolog, radyoloji teknisyeni/teknikeri dışında bilişim eğitim almış, sistem yönetimini sağlayan bir çalışan bulunmalıdır. Bu çalışanların teleradyoloji ile ilgili eğitim almış olmaları sağlanmalıdır. b. Alıcı Taraf ÇalıĢan Nitelikleri
Alıcı taraflarda iş yoğunluğuna uygun sayıda radyolog bulundurulmalıdır. Bu amaçla görevli radyologların teleradyoloji alanında eğitim almış olmaları, kullanıcı eğitiminden geçmiş olmaları sağlanmalıdır. Bu taraflarda teknik altyapıdan sorumlu eleman/lar yanı sıra işletim sisteminden sorumlu bilişim uzmanı bulunmalıdır.alıcı tarafta teleradyoloji hizmeti verenlerin nitelikleri, gönderici tarafdaki çalışanların kurumlarında çalışabilmek için aranan niteliklerini taşımalıdır. Bu nitelikler mutlaka belgelendirilmiş olmalıdır. 7. TELERADYOLOJĠ SÜREÇLERĠ a. Gönderici taraf: Gönderici tarafta mutlaka radyolog bulunmalıdır. Radyoloji uzmanı bulunmaksızın görüntü elde edilebilen ve teleradyoloji uygulaması yapılabilecek durumlar ancak aşağıdakilerle sınırlı olmalıdır: 1. Afet durumları ve savaş benzeri ortamlar 2. Mamografi ve akciğer grafisi ile sınırlı tarama programları Gönderici tarafa ulaşan istemler radyolog tarafından değerlendirilir. Tetkikin istem gerekçesi radyolog tarafından açıkça anlaşılır olmalıdır. Radyolog tetkik kararını verir ve planlamasını yapar, korunma önlemlerine dikkat eder. Tetkikin kalitesini kontrol eder, gerektiğinde ek incelemeler yapar. Hasta bilgilendirilmesi: Radyolojik tetkik yapılacak hastanın ilgili modalitenin gerektirdiği onam formu ile tetkik hakkında yazılı olarak bilgilendirilmesi sırasında, yapılacak tetkik görüntülerinin ve ilişkili bilgilerin güvenli şekilde alıcı tarafa iletilerek uzaktan raporlanabileceği konusunda bilgilendirilmeli ve onayı alınmalıdır. b. Aktarım: Aktarım elemanlarının tip ve özellikleri gönderici tarafça yazılı olarak belirtilmelidir. Tüm durumlarda, alıcı taraflarda alınan görüntülerde tanısal açıdan kayıp olmamalıdır. Demografik veriler, taraf bilgileri, etiketleme, ölçümleme bilgileri hatasız iletilmelidir. Hangi tetkiklerin gönderileceği gönderici tarafın sorumlu radyoloğu tarafından belirlenir. i. Görüntü Eldesi ve Dijitizasyon : 1. Başlangıçtaki görüntü eldesi TRD inceleme standartlarına uygun olarak yapılmalıdır 2. Direkt görüntü eldesi: Hem görüntü matriksi hem piksel bit derinliği bakımından dijital modalite tarafından üretilmiş tüm görüntülere ait veri setleri teleradyoloji sistemine aktarılmalıdır. DICOM standartları kullanılmalıdır. 3. İkincil görüntü eldesi: a. Küçük matriks görüntüler: Her bir görüntü, görüntü modalitesi tarafından elde edilen orijinal görüntü büyüklüğünde ya da daha geniş matriks boyutunda dijitize edilmelidir. Bu özelliklere uygun film dijitizasyonları ya da video frame grab sistemleri uygundur.
b. Büyük matriks görüntüler: Bu görüntüler orijinal detektör planında 2.5 lp/mm ya da daha büyük boyuta karşılık gelen matriks boyutunda dijitize edilmelidir. Bu görüntüler minimum 10 piksel bit derinliğinde dijitize edilmelidir. B. SıkıĢtırma: Görüntü aktarım hızı ve arşiv gereksinimini azaltmak için veri sıkıştırma kullanılabilir. Kalifiye radyolog gözetiminde klinik tanısal görüntü kalitesine yol açmayacak kayıplı veya kayıpsız pek çok sıkıştırma yöntemi kullanılabilir. Uygun görüntü kalitesini sağlamak için sorumlu radyolog tarafından aktarılan farklı görüntüleme çalışmaları için kullanılacak sıkıştırma yöntemleri ve oranları seçilmeli ve periodik olarak gözden geçirilmelidir. Alıcı tarafdaki radyolog gerektiğinde sıkıştırılmamış ya da kayıpsız sıkıştırılmış görüntülere ulaşabilmelidir. C. Diğer gereklilikler: Görüntü eldesi sırasında; hasta adı, kimlik numarası, inceleme tarih ve zamanı, inceleme tipi, incelenen anatomik bölge ve oryantasyonu, tarafın adı ve kullanılan sıkıştırma yönteminin adı ve miktarını görüntü üzerinde bulunmalıdır. Yorum için gereken klinik bilginin imajlar ile birlikte iletilmesi veya hastanın elektronik sağlık kayıtlarına alıcı taraf tarafından ulaşılması gerekmektedir. c. Alıcı Taraf: i. Ekran: Değerlendirmenin yapılacağı ekranlar teleradyoloji uygulamasının amacına karşılayacak nitelikte ve TRD tarafından belirtilmiş standartlara sahip olmalıdır. 8. ARġĠVLEME VE GERĠ ÇAĞIRMA Teleradyoloji sistemleri gönderici tarafın arşivleme kuralları yanı sıra ulusal tıbbi kayıtlara ilişkin kurallara uyum sağlamalıdır. Görüntüler görüntüyü gönderen tarafın yasal gerekliliklerini karşılayacak şekilde ve süre boyunca tarafların birinde depolanmalıdır. Her iki taraf hard copy görüntülerin saklanması politikasına karşılık gelen bir sayısal görüntüleri saklama prosedürü ve politikasına sahip olmalıdır. Her inceleme veri dosyası, hasta ve inceleme veritabanı kayıtlarını içermelidir. Bunlar; hasta adı, dosya numarası, inceleme günü, incelemenin adı ve tipi, incelemenin yapıldığı tarafın adı bilgilerini içermelidir. Kısa bir klinik bilgi için bir alan ayrılmalıdır. Hastaya ait eski incelemeler, teleradyoloji çalışanlarının gereksinimlerine uygun bir hızda çağrılabilmelidir. 9. GÜVENLĠK Teleradyoloji sistemleri ulusal yasal düzenlemeleri karşılayan hasta kimliği ve bilgilerinin gizliliğini koruyacak ağ ve yazılım güvenlik protokollerine sahip olmalıdır. Verilerin kasten veya kasıtsız bozulmalarına karşı veri bütünlüğünü sağlayacak önlemler alınmalıdır.
10. GÜVENĠLĠRLĠK VE YEDEKLEME Teleradyoloji servislerinin devamlılığını garanti altına alacak yazılı politikalar ve prosedürler mevcut olmalıdır. Bu, hasta verilerinin yedekleme sistemlerini, telekomünikasyon bağlantısı ile yedeklerini ve afet planlarını içermelidir. 11. YETKĠ VE SORUMLULUKLAR Türkiye deki Teleradyoloji uygulamalarında hizmet veren tüm radyologların Türkiye Cumhuriyeti nde Radyoloji uzmanı olarak çalışmaya olanak tanıyacak diploması olmalıdır. Bir tarafa teleradyoloji ile hizmet veren radyolog o tarafçayetkilendirilmiş olmalı ve gereken ayrıcalıklara sahip olmalıdır. Bu hekimler mesleki yasal sorumlulukları yerine getirecek şekilde çalışmalıdır. İncelemelerin kalitesinden gönderici ve alıcı taraflar ile her iki taraftaki radyologlar sorumludurlar. Teleradyoloji hizmetlerinde yer alan radyolog ve diğer çalışanların her bir süreçte gerçekleştirdikleri işlevleri açıkça belli olmalıdır. Her iki tarafın teleradyoloji çalışanlarının isimleri ve iletişim bilgileri sürecin paydaşları tarafından ulaşılabilir olmalıdır. Herhangi bir tarafta arşivlenen görüntüler gönderen tarafın yasal gerekliliklerini karşılamalıdır. Yorumlanan görüntüler gönderici tarafta uygun olarak arşivlendiği durumlarda alıcı tarafta arşivlenmek zorunda değildir. Ancak eğer alıcı tarafta arşivleme yapılacaksa, arşivleme gönderici taraftaki yasal arşivleme koşullarını karşılamalıdır. Kayıtların nasıl saklandığı yazılı olarak belirtilmelidir. Teleradyoloji yapan radyologlar, gönderici taraftaki kurallar, düzenlemeler ile yasalara uyumlu bir şekilde çalışmalarını yürütmelidirler. 11. BELGELEME İletişim teleradyolojinin kritik bileşenlerinden biridir. Teleradyoloji ile raporlama yapan radyologlar TRD rapor yazımına ilişkin standartlara uymalıdır. Teleradyoloji hizmeti ile verilen belgelerde hizmetin türü (raporlama, ikincil görüş vs), alıcı ve gönderici tarafların adı, ilgili radyolog veya istem yapan hekimlerin adı, tarih ve iletişim bilgileri belirtilmelidir. Belgelerde radyologların ismi herhangi bir yanlışlık kuşkusu bırakmayacak güvenli bir yöntem ile yer almalıdır. Bu belgeler yasal gereklilikleri karşılayacak süre saklanmalıdır. Onaylanmış bir belge değiştirilememelidir. Zorunlu durumlarda yapılan değişikliklerin mutlaka kaydı bulunmalıdır. Rapor içeriğini değiştirecek ve sonradan yapılacak ekleme veya düzeltmeler ayrı bir kayıt olarak saklanmalıdır. 13. KALĠTE KONTROL VE ĠYĠLEġTĠRME, HASTA GÜVENLĠĞĠNE ĠLĠġKĠN KONULAR Teleradyoloji yapan tarafların kalite kontrol, iyileģtirme ve hasta güvenliği ile ilgili bir yazılı planları olmalıdır. Bu planlar alıcı ve gönderici tarafların kurum politikaları ile TRD tarafından ilan edilen standartlara uygun olmalıdır.
14. HAZIRLAYAN VE KATKIDA BULUNANLAR Bu standartlar Türk Radyoloji Derneği Görüntüleme Bilişimi Çalışma Grubu ve Tıp Bilişimi Derneği RIS- PACS Çalışma Grubu tarafından ortak olarak hazırlanmıştır. Çalışmaya katkıda bulunanlar: Mustafa Özmen, Deniz Akata, Nuri Tasalı, Hasan Yiğit, Oğuz Dicle, Üstün Aydıngöz, Utku Şenol, Levent Altın, Uğur Toprak, Ayhan Üçgül, Tan Cimilli, Levent Çelik. 15. KAYNAKLAR 1. American College of Radiology. ACR Standard on Teleradiology: resolution 11, 2002. 2. American College of Radiology. ACR Technical Standard for Electronic Practice of Medical Imaging: resolution 13 2007 3. TRD, Rehberler ve Standartlar Komitesi standartları 4. European Commission Green Paper on the European Workforce for Health COM (2008) 725 final. Bu rehber TRD Yeterlik Kurulunun eşgüdümünde yukarıdaki katılımcıların katkıları ile Rehberler ve Standartlar Komisyonu tarafından geliştirilmiştir. Amacı, meslektaşlarımızın yapacakları uygulamalarda dil ve eylem birliği sağlamak, hastalarımızın inceleme olanaklarından en üst düzeyde yararlanmalarına olanak tanımaktır. Deneyimli meslektaşlarımızın çalışmaları ve uluslar arası yayınların desteğinde hazırlanan bu rehberin yaygın olarak kullanılması ve geribildirimlerle beslenerek sürekli olarak geliştirilmesi en büyük beklentimizdir.