KSÜ. Fen ve Mühendislik Dergisi, 8(2)-2005 1 Bazı Meyve Ekstraktlarının Antibakteriyal ve Antifungal Aktiviteleri Elife Kefser DAĞCI, Metin DIĞRAK Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü, Kahramanmaraş ÖZET:Bu çalışmada, Punica granatum L. (Punicaceae) Nar, Citrus paradisi Mc. Fad. (Rutaceae) Greyfurt, Cydonia oblonga Miller (Rosaceae) Ayva, Musa sapientum L. (Musaceae) Muz meyve suları ile kabuk ekstraktlarının antibakterial ve antifungal aktiviteleri araştırıldı. Elde edilen ekstrelerin antimikrobiyal etkisi disk difüzyon ve oyuk agar metoduna göre Bacillus megaterium DSM 32, Aeromonas hydrophyla UC 9165, Corynebacterium xerosis ATCC 15753, Escherichia coli DM, Pseudomonas aeruginosa DSM 50071, Staphylococcus aureus COWAN 1, Micrococcus luteus LA 2971, Enterococcus faecalis ATCC 7966 bakterileri ve Kluvyeromyces fragilis DC 98, Rodotorula rubra DC 86, Saccharomyces cerevisiae WET 136 mantarları üzerinde test edildi. Çalışmada P. granatum aseton, etil alkol ve sulu ekstraktlarının test edilen mikroorganizmalar üzerinde 12-34 mm inhibisyon zonu ile en etkili olduğu tespit edildi. Diğer bitki ekstraktlarının da değişen oranlarda antimikrobiyal etkilerinin olduğu belirlendi. Anahtar Kelimeler: Punica granatum, Citrus paradisi, Cydonia oblonga, Musa sapientum, Antimikrobiyal aktivite. Antibacterial and Antifungal Activities of the Some Fruit Extracts ABSTRACT: In this study, the antibacterial and antifungal activities of both fruit juices and fruit barks from Punica granatum L. (Punicaceae), Citrus paradisi Mc. Fad. (Rutaceae), Cydonia oblonga Miller (Rosaceae) and Musa sapientum L. (Musaceae) were investigated. The antimicrobial efficiency of the above plants was evaluated according to disc diffusion and cative agar method by using Bacillus megaterium DSM 32, Aeromonas hydrophyla UC 9165, Corynebacterium xerosis ATCC 15753, Escherichia coli DM, Pseudomonas aeruginosa DSM 50071, Staphylococcus aureus COWAN 1, Micrococcus luteus LA 2971, Enterococcus faecalis ATCC 7966 bacteria and Kluvyeromyces fragilis DC 98, Rodotorula rubra DC 86, Saccharomyces cerevisiae WET 136 yeasts). The findings indicated that Punica granatum in acetone, ethyl alcohol and water extracts having an inhibition zone of 12-34 mm, had the maximum antibacterial efficiency. The other fruit extracts used in this study inhibited the growth of microorganisms used in test at different ratios. Key Words: Punica granatu., Citrus paradisi, Cydonia oblonga, Musa sapientum, Antimicrobial activity. GİRİŞ Tıbbın günümüzdeki kadar gelişmediği çağlarda insanlar yine hasta oluyor ve ehil bildikleri, hekimlik yapan kişilere giderek tedavi oluyorlardı. Eski dünyanın Mısır ve Mezopotamya medeniyetlerinden Hint ve Çin medeniyetlerine, yeni dünyanın İnka ve Aztek medeniyetlerine kadar tarihte kalmış bütün medeniyetlerini inceleyenlerin bilgi birikimine bakılırsa tıp her zaman popüler ve insanlığın hizmetinde olmuş bir bilim dalıdır (Solecki, 1972). Anadolu tıbbi bitkileri ile ilgili bilgilerimizin kökenleri Hititler dönemine kadar dayanmaktadır. Bu dönemde Anadolu da bazı tıbbi bitkilerin yetiştiğini (Ertem, 1974; Güterbock, 1968) ve bazı drogların (Haşhaş başı, Kitre, Mazı ve Safran gibi) dış satımının yapıldığı belirtilmektedir (Baytop, 1999). ğlarının antimikrobiyal etkileri üzerine araştırmalar yapılmıştır (Bağcı ve Dığrak, 1996; Demirezer ve ark., 1998; Dığrak ve ark., 1999; Karaman ve ark., 2001; Dığrak ve ark., 2001; Dolaz ve ark., 2002). Nar kabuğu (Cortex Granati fructuum) Punica granatum L. türünün meyva kabuğudur. Taze veya kurutulmuş halde kullanılır. Nar meyvası kabuğu tanen ve triterpenler (Brieskorn ve Keskin, 1954) bakımından zengindir. Çok düşük oranda alkaloit (pelletierin ve diğerleri) de taşımaktadır. Tenyalar üzerine en etkili Günümüzde bitkiler ve bitkisel ilaç hammaddeleri tedavide kullanılan ilaçların büyük bir bölümünü oluşturmaktır. Son yıllarda artan hastalıklara karşı sentetik yapılı ilaçların ve terapotik maddelerin yetersiz kalması ve yan etkilerinin saptanması doğal ürünlerin kullanılma zorunluluğunu artırmıştır. Bu amaçla bitki kimyasalı, mikrobiyolojik ve farmakolojik yönlerden hatta biyolojik savaşın gündemde olduğu son yıllarda bitki savunma mekanizması bakımından da çok yönlü araştırılmaktadır (Kalaycıoğlu ve Öner, 1994; Dağcı ve ark., 2002). Çeşitli bitki ekstraktları ve uçucu yağların bazı bakteri ve mantar türleri üzerine antimikrobiyal özellikleri olduğu uzun yıllardan beri bilinmektedir (Kıvanç ve Akgül, 1986; Dığrak ve ark., 2002). Son yıllarda pek çok bitki ekstraktı ve uçucu ya madde pelletierin dir. Özel bir öldürücü etkiye sahip olması ve insanlar için de zehirli olduğundan saf halde kullanılamaz. Kabız önleyici özelliği nedeniyle, ishale karşı infusyon halinde (%5) kullanılmaktadır. İnfusyondan günde 2-3 bardak içilir. Tehlikesiz ve etkili bir ilaçtır. Aynı maksat için Nar çiçeği (Flos Granati, Flos Balustiae) ve nar tohumlarının sıkılması ile elde edilen nar suyu da kullanılmaktadır.
KSÜ. Fen ve Mühendislik Dergisi, 8(2)-2005 2 Eski yayınlarda Ekşi nar ve Tatlı nar olmak üzere iki çeşit nar kayıtlıdır. Bu deyimler meyvanın olgunluk derecesine bağlıdır. Ham meyvalar Ekşi nar, olgun meyvalar ise Tatlı nar ismini alır. Ekşi nar kabuğu veya meyva suyu kabız ve midevi, tatlı nar suyu ise idrar arttırıcı, midevi ve kuvvet verici olarak kullanılmaktadır. Taze veya kurutulmuş nar meyvası kabuğu ile, kullanılan mordana bağlı olarak, yün iplikler sarı, esmer sarı veya siyaha boyanmaktadır. Çiçeklerinden de boyar madde olarak yararlanılmaktadır (Baytop,1999). Vatanı Çin ve Hindistan olan Citrus paradisi, bugün bir çok çeşit ve kültür formlarıyla bütün subtropikal memleketlerde yetiştirilen, yaprak dökmeyen, uçucu yağ taşıyan küçük ağaçlardır. Türkiye de Güney, Güneybatı, Kuzeydoğu Anadolu da yetiştirilmektedir. Citrus paradisi, C vitamini bakımından zengindir. Meyva kabuklarından marmelat yapılmaktadır. Karaciğerin normal çalışmasını sağlamakta, hazmı kolaylaştırmakta, vücutta biriken suyu ve zehirli atıkları atmakta, kanı temizlemekte ve bedeni ve zihni yorgunlukları gidermektedir. Ayrıca akciğer ve göğüs hastalıklarında faydalı olmaktadır (Anonim, 2003). Cydonia oblonga kışın yaprağını döken 7-8 m boyunda bir ağaççıktır. Meyvalarında tanen, şeker, pektin, elma asidi ve C vitamini vardır. Tohumlarında sabit yağ ve müsilj bulunmaktadır. Cydonia oblonga nın yaprak ve meyvası kullanılmakta olup, yumuşatıcı ve yapıştırıcı özelliğe sahiptir. Dahilen dekoksiyon halinde, çocuk ishallerine karşı dışarıdan gargara halinde boğaz hastalıklarında ve deri üzerine tatbik edilerek yumuşatıcı olarak kullanılmaktadır. Ayva meyvası dahilen kabız olarak etkilidir (Sinan, 1998). Musa sapientum, tropik ve subtropik bölgelerde yetişen veya yetiştirilen, ağaca benzeyen 2-3 m boyunda, mor çiçekler açan, meyveleri lezzetli ve nişastaca zengin olan otsu bir bitkidir. Türkiye de Akdeniz bölgesinde (Anamur, Alanya) yetiştirilmektedir. Nişasta bakımından zengin olan meyvaları olgunlaştıktan (sarardıktan) sonra çiğ olarak yenilmektedir. Musa paradisiaca türünün meyvaları nişastaca çok zengindir. Musa sapientum kemik gelişimini sağlamakta, sinir zafiyeti ve yorgunluğu gidermekte ve böbrek iltihabında, barsak hastalıklarında faydalı olmaktadır (Anonim, 2003). Yapılan bu çalışmada, yukarıda özellikleri belirtilen Punica granatum, Citrus paradisi, Cydonia oblonga, Musa sapientum un antibakteriyal ve antifungal aktiviteleri araştırılmıştır. MATERYAL ve METOT Bitki Örnekleri Araştırmada, Punica granatum L. (Punicaceae) Nar, Citrus paradisi Mc. Fad. (Rutaceae) Greyfurt, Cydonia oblonga Miller (Rosaceae) Ayva, Musa sapientum L. (Musaceae) Muz Kahramanmaraş Belediyesi Sebze ve Meyve Hali nden temin edilmiştir. Mikroorganizmalar Çalışmada kullanılan mikroorganizma suşları (Bacillus megaterium DSM 32, Aeromonas hydrophila UC 9165, Corynebacterium xerosis ATCC 15753, Escherichia coli DM, Pseudomonas aeruginosa DSM 50071, Staphylococcus aureus COWAN 1, Micrococcus luteus LA 2971, Enterococcus faecalis ATCC 7966, Kluvyeromyces fragilis, Rodotorula rubra, Saccharomyces cerevisiae WET 136) Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü Mikrobiyoloji Laboratuarı Kültür Koleksiyonundan temin edilmiştir. Ekstraksiyon Punica granatum, Citrus paradisi, Cydonia oblonga, Musa sapientum meyva örneklerinin kabukları ayıklanıp, parçalandıktan sonra 30 g tartılmış ve 250 ml aseton ve etil alkol (Merck) içerisinde ayrı ayrı Soxhlet cihazına yerleştirilerek 6-8 saat süre ile ektraksiyona tabi tutulmuştur. Süre sonunda 250 ml lik cam balon içinde, vakum altında 50-55 C de döner buharlaştırıcıda 1 ml kalıncaya kadar buharlaştırılmıştır (BÜCHI, Rotavapor-RE 111, 9230 Flawil, İsviçre). Aletten çıkarılan ekstraktlar antibiyotik testlerde kullanılıncaya kadar 4 C de muhafaza edilmiştir (Frank ve ark., 1988). Bitki örneklerinin sulu ekstraktları ise, örnekler parçalandıktan sonra preslenerek suyu ayrılmış, 0.22 mikron çapındaki bakteriyolojik filtre kullanılarak sterilize edilmiştir. Antimikrobiyal Aktivite Çalışmaları Yukarıda belirtildiği şekilde hazırlanan bitki ekstraktlarının antimikrobiyal aktivitesi disk difüzyon metodu (Collins ve Lyne, 1989; Özçelik, 1992; Bradshaw, 1992) kullanılarak belirlenmiştir. Örneklerin aseton ve etil alkolde elde edilen kabuk ekstraktları mikropipet ile 6 mm çapındaki boş steril antibiyotik disklere (Schleicher & Schül, Nr. 2668, Almanya) 20 µl/disk emdirilmiştir. Meyve örneklerinin sulu ekstraktlarının antimikrobiyal aktivitesi ise, oyuk agar metodu ile belirlenmiştir (Özçelik, 1992). Test mikroorganizmalarını ekiminin yapıldığı kültür ortamlarına steril şartlarda 11 mm çapında oyuklar açılmış, açılan oyuklara 0.1 ml su ekstraktı ilave edilmiştir.
KSÜ. Fen ve Mühendislik Dergisi, 8(2)-2005 3 Mikroorganizma Kültürlerinin Hazırlanması Bakteri suşları Nutrient Broth (Difco)' a aşılanarak 37±0.1 C de 18 saat, maya suşları Sabouraud Dextrose Broth (Difco)' da 24 saat süre ile aktivasyonu sağlanmıştır. Erlenmayer kaplarında sterilize edilen ve 45-50 C ye kadar soğutulan Mueller Hinton Agar (Oxoid) ve Sabouraud Dextrose Agar yukarıda belirtildiği şekilde hazırlanan bakteri (10 7-10 8 adet/ ml) ve maya (0.5-2.5x10 6 adet/ml) suşlarının 24 saatlik buyyondaki kültürü ile aşılanarak iyice çalkalandıktan sonra 9.0 cm çapındaki steril petri kutularına steril pipetlerle 15' er ml dağıtılmış ve besiyerinin homojen bir şekilde petri kutusu içinde dağılması sağlanmıştır. Ekimi yapılan bakteri ve maya kültürleri üzerine ekstrakt emdirilmiş diskler hafifçe bastırılarak yerleştirilmiştir. Bu şekilde hazırlanan petri kutuları 4 C de 1 saat bekletildikten sonra bakteri aşılanan plaklar 37±0.1 C de 18-24±2 saat, maya aşılanan plaklar ise 25±0.1 C de 24-37 saat süre ile inkübe edilmiştir (David ve McCuen, 1988; Bradshaw, 1992). Süre sonunda besiyeri üzerinde oluşan inhibisyon zonları mm olarak değerlendirilmiştir. BULGULAR ve TARTIŞMA Bu çalışmada Punica granatum, Citrus paradisi, Cydonia oblonga, Musa sapientum örneklerinin kabuk ve sulu ekstraktlarının çalışmada kullandığımız bakteri ve mayalara karşı oluşturdukları antimikrobiyal aktivite sonuçları Tablo 1 de verilmiştir. Meyve örneklerinin kabuk ve sulu ekstraktlarının test mikroorganizmalarına karşı antimikrobiyal aktiviteleri incelendiğinde; en etkili kabuk ve sulu ekstratının Punica granatum a ait olduğu gözlenmiştir. Meyve ekstraktlarının test mikroorganizmalara karşı antibakteriyel ve antifungal etkisi incelendiğinde Punica granatum 1., Citrus paradisi 2., Musa sapientum un 3., Cydonia oblonga 'nın 4. sırayı aldığı görülmektedir. Punica granatum un sulu ekstratı en fazla B. megaterium a karşı 26 mm lik, Punica granatum aseton ve etil alkol kabuk ekstraktları R. rubra ya karşı 34 mm lik inhibiyon zonu oluşturmuştur. Ayrıca, bitki ekstreleri çalışmada kullandığımız diğer test bakterilerine de E.coli ve M. luteus hariç oldukça antibakteriyal ve antifungal etkisinin olduğu tespit edilmiştir (12-26 mm inhibisyon zonu). Navarro ve ark. (1996), "Bulaşıcı hastalıkların tedavisinde Meksika geleneksel ilaçları olarak kullanılan bazı bitkilerin antimikrobiyal aktivileri" üzerine yapmış oldukları çalışmada, 12 metanolik bitki ekstraktının; S. aureus, E. coli, P. aeruginosa ve C. albicans'a karşı antimikrobiyal aktiviteleri araştırıldı. P. granatum'un test mikroorganizmalarına karşı güçlü bir aktivite gösterdiğini belirlemişlerdir. Machado ve ark. (2003), bulaşıcı hastalıkların tedavisinde Brezilya geleneksel tıbbi bitkilerinden 14 ekstraktı çok dirençli bakterilere karşı antimikrobiyal aktiviteleri yönünden incelemişlerdir. Çalışmada sonunda, P. granatum'un test edilen tüm S. aureus suşlarına karşı antimikrobiyal aktivite gösterdiğini tespit etmişlerdir. Holetz ve ark. (2002), Brezilya tıbbi bitkilerinden 13 ekstraktın bakteri ve mayalara karşı antimikrobiyal aktivitelerini araştırmışlardır. Bunlardan 10 bitki ekstraktının antibakteriyal aktivitelerinin çeşitli seviyelerde olduğunu belirlemişlerdir. Çalışmada kullanılan P. granatum ekstraktlarının S. aureus un gelişmesini iyi bir şekilde engellerken, diğer standart türlere karşı (B. subtilis, P. aeruginosa, E. coli) etkili olmadığını, antifungal aktivite yönünden ise P. granatum'un da içerisinde bulunduğu 9 bitki ekstraktının antifungal etkili olduğunu belirlemişlerdir. Yapılan çalışmalarda bulunan sonuçlar Tablo 1 de gösterilen sonuçlarla karşılaştırılınca uygunluk sağladığı görülmektedir. Çalışmada kullandığımız mikroorganizmaların gelişmesi P. granatum etil alkol, aseton ve sulu ekstraktlar tarafında önemli ölçüde engellendiği tespit edilmiştir. Bakteri, maya ve mantarlar üzerine Cydonia oblonga aseton, etil alkol ve sulu ekstratı en az etkili olduğu bulunmuştur. Cydonia oblonga aseton ekstraktı E. coli, P. aeruginosa, C.xerosis ve A. hydrophila ya karşı 7 mm, S. cerevisiae ye karşı 8 mm, Cydonia oblonga etil alkol ekstraktının C. xerosis, E. faecalis, A. hydrophila ya karşı 7 mm ve S. cerevisiae ye 8 mm lik inhibisyon zonu oluştururken, sulu ekstratı sadece C. xerosis e karşı 12 mm lik inhibisyon zonu gösterirken A.hydrophila ve S. cerevisiae ye karşı 7 mm inhibisyon zonu belirlenmiştir. Corynebacterium xerosis ATCC 15753 aşılanmış petri kutusunda Punica granatum ve Cydonia oblonga su ekstraktının antimikrobiyal aktivitesi Şekil 1 de gösterilmştir. Citrus paradisi etil alkol ekstraktı en fazla 13 mm lik inhibisyon zonu ile K. fragilis e karşı etkili olmuştur. E. coli ve B. megaterium a karşı 8 mm, C. xerosis e karşı 9 mm, R. rubra ya karşı 11 mm lik inbisyon zonu meydana getirmiştir. Citrus paradisi sulu ekstratı ise en fazla 29 mm lik inhibisyon zonu ile S.aureus üzerine etkisini gösterirken, B. megaterium a karşı 26 mm, C. xerosis e karşı 22 mm, P. aeruginosa ya karşı 24 mm lik inhibisyon zonu gözlenmiştir. Von Woedtke ve ark. (1999), Citrus paradisi tohumlarının antimikrobiyal aktivitesinin içermiş olduğu koruyucu maddelerle olan ilişkisini araştırmışlardır. Ticari olarak satılan 6 Citrus paradisi tohumu ekstraktından 5 tanesinin koruyucu madde içeriğine bağlı olarak Bacillus subtilis SBUG 14, Micrococcus flavus SBUG 16, Staphylococcus aureus SBUG 11, Serratia marcescens SBUG 9, Escherichia coli SBUG 17, Proteus mirabilis SBUG 47 ve Candida maltosa SBUG 700 e karşı antimikrobiyal aktivite göstermiştir. Geriye kalan 1 Citrus paradisi tohumu ekstraktı koruyucu madde içermediği için antimikrobiyal aktivite göstermediğini belirtmişlerdir.
KSÜ. Fen ve Mühendislik Dergisi, 8(2)-2005 KSU. Journal of 4Science and Engineering 8(2)-2005 Tablo 1. Punica granatum, Citrus paradisi, Cydonia oblonga ve Musa sapientum etil alkol, aseton ve sulu ekstraktlarının antimikrobiyal aktiviteleri Mikroorganizmalar Punica granatum Citrus paradisi Cydonia oblonga Musa sapientum Kontrol a Standart E.alkol Aseton Sulu E.alkol Aseton Sulu E.alkol Aseton Sulu E.alkol Aseton Sulu Ampicilin B. megaterium 14 b 16 26 8 - c 26 - - - - - 20-14 C. xerosis 24 21 15 9-22 7 7 12 12 13 12-17 E. coli 12 14-8 - - 8 7 - - - - - 19 M. luteus 19 20 - - - - - - - - - - - 15 E. faecalis 20 19 15 - - - 7 - - - - 15-16 P. aeruginosa 17 16 14 - - 24-7 - - - - - 10 S. aureus 17 16 24 - - 29 - - - - - 13-16 A. hydrophila 18 22 15 - - - 7 7 7 - - 24-12 R. rubra 34 34 16 11 - - - - - - - 22 - NT d 14 K. fragilis 32 32 18 13 - - - - - - - 18 - NT15 S. cerevisiae 27 25 22 - - - 8 8 7 - - 16 - NT20 Standart Antibiyotik Dirençli (mm) Az Duyarlı (mm) Duyarlı (mm) Ampicillin 10 µg 11 12-13 14 Nystatin 100Unite 12 14-17 18 a Kontrol: (Etil alkol, aseton ve steril saf su); b İnhibisyon zonu, mm; c İnhibisyon zonu belirlenemedi; d Nystatin (Antifungal) KSÜ. Fen ve Mühendislik Dergisi, 8(2)-2005 4
KSÜ. Fen ve Mühendislik Dergisi, 8(2)-2005 5 Şekil 1. Corynebacterium xerosis ATCC 15753 aşılanmış petri kutusunda Punica granatum (Solda) ve Cydonia oblonga su ekstraktının (Sağda) antimikrobiyal aktivitesi (Oyuk agar metodu). Negi ve Jayaprakasha (2001) yapmış oldukları çalışmalarında; kabukları soyulmuş greyfutu (Citrus paradisi) hekzan, kloroform, aseton ve metanol içerisinde her biri için 8'er saat olmak üzere Soxhlet cihazında ekstrakte etmişlerdir. Hekzan ve kloroform ekstraktları farklı konsantrasyonda TCL kromatografisinde incelenmiş ve her iki ekstrakt alkolde çözünebilen ve çözünemeyen olarak sınıflandırılmıştır. Aseton ve metanol ekstraktlarından kolon kromatografisi ile Narigin denilen bir madde elde edilmiştir. Bu ekstraktların farklı bakteriler üzerine olan antimikrobiyal aktivitelerine bakıldığında, Gram pozitif bakterilere karşı Gram negatif bakterilerden daha etkili oldukları tespit edilmiştir. Yapılan çalışmalarda bulunan sonuçlar çalışmamızda bulunan sonuçlara uygunluk sağlamaktadır. Özellikle C. paradisi sulu ekstraktlarının çalışmamızdaki bazı bakterilere etkisi oldukça önemli bulunmuştur. Musa sapientum aseton ve etil alkol ekstraktları sadece C. xerosis üzerinde etkili olduğu tespit edilmiştir (12-13 mm). Musa sapientum sulu ekstraktı ise en fazla A. hydrophila ya karşı etkili olmuştur. Musa sapientum sulu ekstraktı B. megaterium a karşı 20 mm, C. xerosis e karşı 12 mm, S. aureus a karşı 13 mm, S. cerevisiae ye karşı 16 mm, R. rubra ya karşı 22 mm ve K. fragilis e karşı 18 mm lik inhibisyon zonu ile etkisini göstermiştir. Pari ve Maheswari (1999) da Musa sapientum un hipoglisemik etkisi üzerine yapmış oldukları çalışmada, Musa sapientum çiçeklerinin %15, %20, %25 kloroform ekstraktları kan şekeri ve glikosilat hemoglobin miktarında düşmeye neden olurken, Enterococcus faecalis, E.coli ve C. albicans ın gelişmelerini inhibe ettiği belirtilmiştir. Yaptığımız bu çalışmamızda E. faecalis in belirtilen bitkinin sulu ekstraktının antimikrobiyal etkisi olması nedeniyle uygunluk sağlamaktadır. Mikroorganizmalar üzerine antimikrobiyal özellik gösteren meyve ekstraktlarının etki dereceleri Tablo 2 de verilmiştir. Buna göre, B. megaterium a karşı en etkili Punica granatum ve Citrus paradisi nin sulu akstraktları olmuştur ( 26 mm). İkinci olarak Musa sapientum sulu (20 mm), üçüncü Punica granatum aseton (16 mm inhibisyon zonu), dördüncü Punica granatum etil alkol (14 mm) ve beşinci Citrus paradisi etil alkol (8 mm) ekstraktları etkili olmuştur. C. xerosis e karşı en fazla Punica granatum etil alkol (24 mm), ikinci olarak Citrus paradisi sulu (22 mm), üçüncü Punica granatum aseton (21 mm), dördüncü P. granatum sulu (15 mm), beşinci olarak Musa sapientum aseton (13 mm) ve etil alkol (12 mm), ekstraktları belirtilen çaplarda inhibisyon zonu meydana getirmiştir. Corynebacterium xerosis ATCC 15753 aşılanmış petri kutusunda Musa sapientum etil alkol ekstraktının antimikrobiyal aktivitesi Şekil 2 de gösterilmiştir. Şekil 2. Corynebacterium xerosis ATCC 15753 aşılanmış petri kutusunda Musa sapientum etil alkol ekstraktının antimikrobiyal aktivitesi (Disk difüzyon metodu). E. coli ye karşı ilk sırada Punica granatum aseton (14 mm), ikinci Punica granatum etil alkol (12 mm), üçüncü C. oblanga alkol ve Citrus paradisi etil alkol (8 mm), dördüncü C. oblanga aseton (7 mm) etkili olduğu tespit edilmiştir.
KSÜ. Fen ve Mühendislik Dergisi, 8(2)-2005 6 Tablo 2. Mikroorganizmalar üzerine antimikrobiyal özellik gösteren meyve ekstraktlarının etki dereceleri (*) Mikroorganizmalar Meyve Ekstraktlarının Etki dereceleri B.megaterium 1. P. granatum (s) 1. C. Paradisi (s) 2. M. sapientum (s) 3. P. granatum (a) 4. P. granatum (e) 5. C. Paradisi (e) 1. P. granatum (e) 2. C. Paradisi (s) 3. P. granatum (a) 4. P. granatum (s) C. xerosis 5. M. sapientum (a) 6. C. oblanga (s) 6. M.sapientum (e,s) 7. C.paradisi (e) 8. C. oblanga (e, a) E.coli 1. P. granatum (a) 2. P. granatum (e) 3. C. oblanga (e) 3. C. paradisi (e) 4. C. oblanga (a) M. luteus 1. P. granatum (a) 2. P. granatum (e) E. faecalis 1. P. granatum (e) 2. P. granatum (a) 3. P. granatum (s) 3. M. sapientum (s) 4. C. oblanga (e) P. aeruginosa 1. C. paradisi (s) 2. P. granatum (e) 3. P. granatum (a) 4. P. granatum (s) 5. C. oblanga (a) S. aureus 1. C. paradisi (s) 2. P. granatum (s) 3. P. granatum (e) 4. P. granatum (a) 5. M. sapientum (s) A. hydrophila 1. M. sapientum (s) 2. P. granatum (a) 3. P. granatum (e) 4. P. granatum (s) 5. C. oblanga (a, e, s) S. cerevisiae 1. P. granatum (e) 2. P. granatum (a) 3. P. granatum (s) 4. M. sapientum (s) 5. C. oblanga (a, e) 5. C. oblanga (s) R. rubra 1. P. granatum (a, e) 2. M. sapientum (s) 3. P. granatum (s) 4. C. paradisi (e) K. fragilis 1. P. granatum (a, e) 2. M. sapientum (s) 2. P.granatum (s) 3. C. paradisi (e) (*) Tablo 1 deki inhibisyon zon çaplarına göre belirlenmiştir a: Aseton ekstraktı; e: Etil alkol ekstraktı s: Su ekstraktı M. luteus a karşı en fazla Punica granatum aseton (20 mm) etkisini gösterirken, ikinci sırada Punica granatum etil alkol ekstraktı (19 mm) etkisini göstermiştir. E. faecalis en fazla P. granatum etil alkol (20 mm), daha sonra aseton (19 mm) ve sulu (15 mm) ekstraktının M. sapientum ile birlikte (15 mm inhibisyon zonu) etkili olduğu belirlenmiştir. P. aeruginosa üzerine en etkili olan meyve ekstraktı C. paradisi nin sulu ekstraktı olarak belirlenirken ikinci sırada P. granatum un etil alkol ekstraktının daha fazla etkili olduğu tespit edilmiştir. S. aureus gelişmesinin engellenmesi en fazla C. paradisi sulu ekstraktı tarafından (29 mm) gerçekleştirilirken ikinci sırada P. granatum sulu ekstraktının (24 mm) etkili olduğu görülmektedir. Bakterilerden A.hydrophila nın gelişmesinin inbisyonu M. sapientum sulu ekstraktında en fazla (24 mm) görülmüştür. Daha sonra P. granatum aseton ekstraktının (22 mm) etkili olduğu tespit edilmiştir. Çalışmada kullanılan test mantarlarına karşı meyve ekstraktlarının antifungal etkisi en fazla R. rubra üzerinde belirlenmiştir. P. granatum etil alkol ve aseton ekstraktları belirtilen mantar üzerine en fazla etkili olmuştur (34 mm). Daha sonra, M. sapientum sulu ekstraktının 22 mm ile etkili olduğu belirlenmiştir. K. fragilis, P. granatum etil alkol ve aseton ekstraktı en fazla etki gösterirken (32 mm) M. sapientum ve P. granatum sulu ekstraktının ikinci sırada (18 mm) antifungal etkisinin olduğu görülmüştür. S. cerevisiae ye karşı ise en fazla antifungal etkiyi P. granatum etil alkol ekstraktının gösterdiği tespit edilmiştir. Sonuçlar standart antibiyotiklerle karşılaştırıldığında çalışmada kullanılan test mikroorganizmalarının P. granatum ekstraktlarına karşı duyarlı olduğu tespit edilmiştir. B. megaterium, C. xerosis, P. aeruginosa ve S. aureus un C. paradisi sulu ekstraktlarına karşı duyarlı diğer ekstraktlara karşı da dirençli olduğu belirlenmiştir. Ayrıca, M. sapientum sulu ekstraktlarına karşı da genel olarak araştırmada kullanılan bakteri ve mayaların duyarlı olduğu da tespit edilmiştir. Bu araştırmada bulunan sonuçlar, meyve ekstraktlarının antibakteriyal ve antifungal özellik taşıdığını göstermektedir. Belirtilen meyvelerin ve kabuklarının koruyucu hekimlik yönünden de tüketilmesinin yararlı olduğunu göstermektedir. Ayrıca, gelecekte yapılacak olan çalışmalarla bu bitkilerde bulunan ve antimikrobiyal özellik gösteren maddeler de belirlenerek tıp, farmakoloji ve eczacılık alanlarında kullanılma yönlerinin araştırılmasının tıp ve ekonomik açıdan da yararlı olacağı kanaatindeyiz. KAYNAKLAR Anonim. 2003. http://www.bitkisel-tedavi.com Bağcı, E., Dığrak, M. 1996. Antimicrobial activity of essential oils of some Abies (Fir) species from Turkey. Flavour Fragrance Journal, 11, 251-256. Baytop, T. 1999. Türkiye de Bitkiler İle Tedavi, Geçmişte ve Bugün. İstanbul Üniversitesi, Eczacılık Fakültesi, 550s. Bradshaw, L.J. 1992. Laboratory Microbiology. Fourth Edition. Printed in U.S.A. 435s.
KSÜ. Fen ve Mühendislik Dergisi, 8(2)-2005 7 Brieskorn, C.H., Keskin, M. 1954. Uber das Vorkommen von Trietrpenen inder Stammrinde der Fruchtschale und Blatt von Punica granatum L.- Pharm. Acta Helv. 29: 338s. Collins, C.H. Lyne, P.M., Grange J.M. 1989. Microbiological Methods. Butterworths & Co. (Publishers) Ltd. London, 410s. Dağcı, E.K., İzmirli M., Dığrak, M. 2002. Kahramanmaraş İlinde Yetişen Bazı Ağaç Türlerinin Antimikrobiyal Aktivitelerinin Araştırlması. KSÜ Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 5, 1, 38-46. David, A.P., McCuen, J.P. 1988. Manual of BBL Products and Laboratory Procedures. Sixth Edition, U.S.A, 67-72. Demirezer, Ö., Dübeler, A., Zeeck, A. 1998. Antimicrobial activity of Anchusa leptophylla and secondary metabolites isolated from water extracts. XII. International Syposium on Plant Originated Crude Drugs. Hacettepe University, Ankara. Dığrak, M., Bagcı, E., Alma, M.H. 2002. Antibiotic action of seed lipids from five tree species grown in Turkey. Pharmaceutical Biology. 40, 6, 425-428. Dığrak, M., Alma, M.H., İlçim, A. 2001. Antibacterial and Antifungal Activities of Turkish Medicinal Plants. Pharmaceutical Biology, 39, 5, 346-350. Dığrak, M., İlçim A., M.H. 1999. Antimicrobial Activities of Several Parts of Pinus brutia, Juniperus oxycedrus, Abies cilicica, Cedrus libani and Pinus nigra. Phytother Res 13: 584-587. Dolaz, M., Gölcü, A., Dağcı, E.K., Serin, S. 2002. Antimicrobial Activities of Silician Sumach (Rhus coriaria). Proceedings of ICNP, Trabzon, 79-82. Ertem, H., 1974. Boğazköy Metinlerine Göre Hititler Devri Anadolu sunun Florası, 172, Ankara. Frank, H.K., Orth, R., Hermann, R. 1988. Patulin lebensmitelln pflanzlicher herkunf. I. Kernobst und daraus hergestelle produke. Z. Lebensm. Unters. Forsch. 162, 149-157. Güterbock, H.G. 1968. Oil Plants in Hittite Anatolia- J. Amer. Oriental Soc. New Haven 88 (1): 66. Holetz F.B., Pessini G.L., Sanches N.R., Cortez D.A., Nakamura C.V., Filho B.P. 2002. Screening of some plants used in the Brazilian folk medicine for the treatment of infectious diseases. Mem Inst Oswaldo Cruz., 97 (7): 1027-1031. Kalaycıoğlu, A., Öner, C. 1994. Bazı bitki ekstraktlarının antimutajenik etkilerinin Amest- Salmonella test sistemi ile araştırılması. Tr. J. of Botany, 18, 117-122. Karaman, Ş., Dığrak, M., Ravıd, U., İlçim, A. 2001. Antibacterial and antifungal activity of the essential oils of Thymus revolutus Celak from Turkey. J Ethnopharmacol, 76, 2, 183-186. Kıvanç, M., Akgül, A. 1986. Antibacterial activities of essential oils from Turkish species and Citrus. Flavour and Fragrance Journal, 1, 175-179. Machado T.B., Pinto A.V., Pinto M.C., Leal I.C., Silva M.G., Amaral A.C., Kuster R.M., Netto-dos Santos K.R. 2003. In vitro activity of Brazilian medicinal plants, naturally occurring naphthoquinones and their analogues, against methicillin-resistant Staphylococcus aureus. Int J Antimicrob Agents., 21 (3): 279-284. Navarro V., Villarreal M.L., Rojas G., Lozoya X. 1996. Antimicrobial evaluation of some plants used in Mexican traditional medicine of the treatment of infectious diseases. J Ethnopharmacol, 53 (3): 143-147. Negi, P.S., Jayaprakasha, G.H. 2001. Antibacterial activity og grapefruit (Citrus paradisi) peel extracts. Eur. Food Res. Technol., 213, 484-487. Özçelik, S. 1992. Gıda Mikrobiyolojisi Laboratuar Kılavuzu. F.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları, Yayın No: 1, Elazığ, s. 135. Pari, L., Maheswari JU. 1999. Hypoglycaemic effect of Musa sapientum L. in alloxan- induced diabetic rats. J. Ethnopharmacol 15; 68 (1-3): 321-5. Sinan, O. 1998. Ankara Çubuk (Esen boğa) Yöresinde Halk Arasında Kullanılan Şifalı Bitkiler, Bitirme Çalışması, Fen Bilimleri Eğitimi Böl. Biyoloji Eğitimi ABD. B.Ü., Necatibey Eğitim Fak., Balıkesir, 27s. Solecki, R.S. 1972. Shanidar, The Humanity of Neandertal man 176, London. Von Woedtke, T., Schluter, B., Pflegel, P., Lindequist, U., Julich, WD. 1999. Aspect of the antimicrobial efficacy of grapefruit seed extract and its relation to preservative substances contained. Pharmazie 54 (6): 452-456.