MUHASEBE İLE İLGİLE Öğr. Gör. Şenol DOĞAN Muhasebe, işletmeyle ilgili mali nitelikli olayları tespit eden, tasnif eden, kayıt eden, raporlayan ve yorumlayan bilim dalıdır. Tanımın unsurlarını şu şekilde açıklayabiliriz: 1
Muhasebenin kapsamına giren olaylarda şu iki şart birlikte olmalıdır: 1. İşletme ile ilgili bir olay olmalıdır. Örneğin A işletmesi için, B ve C işletmeleri arasındaki bir olay A işletmesi muhasebesini ilgilendirmez. Ancak B ve/veya C işletmeleri ile A işletmesi arasındaki olaylar A işletmesi muhasebesini ilgilendirir. 2. Mali nitelikli (ekonomik değeri olan parasal olay) bir olay olmalıdır. Örneğin işletmede çalışan iki kişi arasındaki bir kavga, muhasebeyi ilgilendirmez. Ancak kavga nedeni ile verilecek parasal bir ceza, muhasebeyi ilgilendirir. Muhasebe işletme ile ilgili mali olaylarla şu dört süreçte ilgilenir: 1. Tespit Eder Belge Sistemi Ticari Belgeler ile (Saptama işlevi) Fatura, Bordro, dekont a) Ekonomik olaylar dinamik yapılı, muhasebe kayıt süreci ise statik yapılıdır. Bu iki yapı belge düzeni ile uyumlu duruma getirilir. b) Bir belgede en az 5 unsur olmalıdır: Bunlar; yer bildirimi, zaman bildirimi, kişi bildirimi, konu bildirimi ve finansal boyut bildirimidir. 2. Tasnif Eder Hesap Sistemi Tekdüzen Hesap Planı ile (Gruplandırma / sınıflandırma işlevi) (Değişik Hesap Planları) Mali olayların farklı nitelikte olması bunların farklı kümelerde biriktirilmesini gerektirir. Bu kümelere hesap denir. Bir işletmenin kullanacağı hesapların tümünün yer aldığı sisteme hesap planı denir. Hesap planın işletme ihtiyacına cevap verecek ayrıntıda ve sık değişiklik gerektirmeyen esneklikte olması gerekir. 2
3. Kayıt Eder Defter Sistemi Defter kayıtları ile (Kayıt İşlevi) Birinci Sınıf Tüccarlar 1. Yevmiye Defteri 2. Defteri Kebir İkinci Sınıf Tüccarlar 1. İşletme Hesabı Defteri 2. Günlük Perakende Satış ve Hasılat Defteri 4. Rapor Eder Raporlama Sistemi Mali (Finansal) Tablolar (Raporlama işlevi) 1. Bilanço 2. Gelir Tablosu 3. Diğer Mali Tablolar 3. Envanter Defteri 3. Diğer Defterler 4. Diğer Defterler 1.2. Muhasebenin Tarihsel Gelişim Süreci *) Yorum Yapar Muhasebe Bilgi Sistemi Bilgi kullanıcılarının amaçlarına uygun raporlar üretir ve yorumlar. Muhasebenin ürettiği mali bilgiler, işletme ile ilgili kişi ve kurumlara, işletme hakkında yapacakları değerlendirmeler için sunulur ve ne anlama geldikleri açıklanır. Muhasebenin tarihi süreç içindeki gelişimi, ekonomik yaşamın gelişimi ile doğru orantılı olmuştur. Muhasebenin gelişimi ile ilgili önemli noktalar aşağıda özet olarak sunulmuştur: 3
1.2. Muhasebenin Tarihsel Gelişim Süreci M.Ö. 5000-3000 Yılları Yazılı Muhasebe Belgeleri İtalyan Düşünür Luca Paciola nın kitabı Çift taraflı kayıt yöntemi ile ilgili Kanunname-i Ticaret Muhasebenin hukuki bir düzene bağlanması (Fransız Ekolu) İstanbul Ticaret Mekteb-i Ali de temel derslerden biri olarak okutulması Türk Ticaret Kanununun Kabulü Alman muhasebe literatürünün etkisi (Alman Ekolü) 1.2. Muhasebenin Tarihsel Gelişim Süreci Muhasebecilik mesleğinin yasal bir yapıya kavuşturulması 1991 TÜRMOB un (Türkiye Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler ve Yeminli Mali Müşavirler Odalar Birliği) kurulması 1994 Ülke genelinde Tekdüzen Muhasebe Sistemine geçiş (TMS) TMUDESK in (Türkiye Muhasebe ve Denetim Standartları Kurulu) kurulması 1.3. Muhasebenin Bölümleri 1. Genel Muhasebe Genel muhasebe, işletme ile, işletme ilgilileri arasındaki mali ilişkiyi sağlayan muhasebe dalıdır. İşletmenin gerçekleştirdiği mali olayları ve bu olayların sonuçlarını sürekli olarak kaydederek saklayan yazılı bir hafıza niteliğindedir. Genel muhasebede mali olaylara ilişkin veriler, objektif belgelere dayanılarak, değiştirilmeden olduğu gibi kaydedilir. 1.3. Muhasebenin Bölümleri 2. Maliyet Muhasebesi Maliyet muhasebesi, üretim yapan işletmelerde, üretilen mamul ve/veya hizmetlerin birim maliyetin sağlıklı hesaplanması ile maliyet planlaması ve denetiminin etkin şekilde yapılması amacıyla kullanılan muhasebe türüdür. Üretim işletmelerinde, genel muhasebeye ek olarak kullanılır. 4
1.3. Muhasebenin Bölümleri 3. Yönetim Muhasebesi Yönetim muhasebesi, işletme yöneticilerinin, başta karar verme olmak üzere, diğer tüm yönetim işlevlerinde (yönetim sürecinde) ihtiyaç duydukları ayrıntılı bilgi ihtiyacını karşılamak için geliştirilmiş muhasebe türüdür. 1.3. Muhasebenin Bölümleri 4. Muhasebe Denetimi Yönetsel başarının değerlendirilmesinde, faaliyet ve sorumluluk denetimlerinin yapılması ve işletmede gerçekçi bir ödüllendirme ve cezalandırma sisteminin kurulmasına ve çalıştırılmasına katkı sağlar. 2.1. Temel Kavramlar Hakkında Genel Bilgi Sosyal bir bilim dalı olan muhasebe yöntem ve uygulamalarının kişisellikten mümkün olduğunca kurtarılması için uluslararası nitelik taşıyan bazı kavramlar üretilmiştir. Muhasebe uygulamalarında yön veren bu kavramlara Muhasebenin Temel Kavramları denir. Muhasebenin temel kavramları, doğa yasaları gibi değişmez ve kesin olmayıp, zaman içerisinde ihtiyaca göre değişebilen dinamik bir yapıya sahiptir. Muhasebenin temel kavramları aşağıda incelenmektedir: 2.2. Sosyal Sorumluluk Kavramı 1. Sosyal Sorumluluk Kavramı Bu kavram, muhasebenin işlevini yerine getirme hususundaki sorumluluğunu belirtmekte ve muhasebenin kapsamını, anlamını, yerini ve amacını göstermektedir. Sosyal sorumluluk kavramı; belli kişi veya grupların değil, tüm toplumun çıkarlarının gözetilmesi ve dolayısıyla bilgi üretiminde gerçeğe uygun, tarafsız ve dürüst davranılması gereğini ifade eder. 5
2.2. Sosyal Sorumluluk Kavramı 2.2. Sosyal Sorumluluk Kavramı Örnek (1): İşletme bir kredi kuruluşundan kredi talebinde bulunurken kârı yüksek göstermek, vergi beyannamesi verirken karı düşük göstermek muhasebecinin sosyal sorumluluğu ile çelişir. Bu durum işletme sahipleri yararına, vergi idaresi zararına bir sonuç doğurur. Örnek (2): Kardan prim alarak çalışan bir üst düzey yöneticinin, karın olduğundan çok açıklanmasını istemesi, muhasebecinin sosyal sorumluluğu ile çelişir. Bu durum, yönetici lehine, işletme sahiplerinin aleyhine bir sonuç doğurur. 2.2. Sosyal Sorumluluk Kavramı Sosyal sorumluluk kavramının dikkate alınmadığı bir muhasebe uygulamasında, diğer kavram ve ilkeler anlamını yitirir. Bu durum mikro düzeyde işletmeler, makro düzeyde ise genel ekonomik durum üzerinde önemli aksaklıklar (örneğin gelir dağılımının bozulması, olmayan refahın bölüşümü vb.) oluşturur. 2.3. Kişilik Kavramı Bu kavram; işletmenin sahip veya sahiplerinden, yöneticilerinden, personelinden ve diğer ilgililerden(işletme ilgilileri) ayrı bir kişiliğe sahip olduğunu ve o işletmenin muhasebe işlemlerini sadece bu kişilik adına yürütmesi gerektiğini öngörür. Her işletme yasal statüsü (kişi işletmesi, kişi şirketi veya sermaye şirketi gibi), ne olursa olsun, muhasebe işlemleri açısından ayrı bir kişilik olarak düşünülür. Buna muhasebe kişiliği denir. 6
2.3. Kişilik Kavramı Örnek (1): İş adamı A, çocuğunun özel okul taksitini işletmesinin kasasından ödetebilir. Ödenen bu tutar, kişilik kavramı gereğince işletmenin giderleri arasında yer alamaz. Bu ödeme söz konusu kişinin özel (cari) hesabına kaydedilir. 2.3. Kişilik Kavramı Örnek (2): İş adamı B nin, işletmesine tahsis etmediği bir gayri menkulünün kirası, kiracı tarafından işletme kasasına ödenebilir. Bu bedel işletme gelirlerine kaydedilmez, söz konusu kişinin özel hesabına kaydedilir. 2.4. İşletmenin Sürekliliği Kavramı Bu kavram, işletmelerin faaliyetlerini bir süreye bağlı olmaksızın sürdüreceğini ifade eder. Bu nedenle işletme sahiplerinin ya da hissedarlarının yaşam süreleriyle bağlı değildir. İşletmenin sürekliliği kavramı maliyet esasının temelini oluşturur. 2.4. İşletmenin Sürekliliği Kavramı Örnek (1): İşletmenin edindiği varlıklar, işletmenin hemen kapanacağı varsayımıyla, tasfiye değeri ile değerlenmezler. Bu kavramın, işletmeler açısından geçerliliğinin bulunmadığı veya ortadan kalktığı durumlarda ise, bu husus mali tabloların dipnotlarında açıklanır. 7
2.4. İşletmenin Sürekliliği Kavramı Örnek (2): İşletmenin yaptığı çeşitli yatırımlar ve uzun dönemde yarar sağlayacak harcamalar (reklam harcamaları gibi), ekonomik ömürleri dikkate alınarak giderleştirilir. TEŞEKKÜRLER Öğr. Gör. Şenol DOĞAN 8