T.C. Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü DEMOKRASİ ve SİVİL TOPLUM (SBK256) 5. Hafta Ders Notları - 05/03/2018 Yrd. Doç. Dr. Görkem Altınörs gorkem.altinors@bilecik.edu.tr 1
Başlarken Ders notları OBS ve Kırtasiye İletişim Ofis: A106 Ofis Saatleri: Çarşamba 16:00-17:00 (Başka hiçbir zaman diliminde ofise öğrenci kabulü yapılmayacaktır) Web-sitesi: https://gorkemaltinors.wordpress.com E-posta: gorkem.altinors@bilecik.edu.tr Yukarıdaki e-posta adresi dışındaki herhangi bir yere gönderilen mesajlar kesinlikle dikkate alınmayacak ve okunmadansilinecektir. Cep telefonu, WhatsApp - kesinlikle hayır! Sosyal medya: Facebook ve Instagram kesinlikle hayır! Twitter @gorkemaltinors #DST DM - kesinlikle hayır! 2
Başlarken Sınavlar Vize (%40) ve Final (%60) 25 çoktan seçmeli soru her soru 4 puan, 30 dakika Vize Mazeret ve Bütünleme 5 klasik soru her soru 20 puan, 30 dakika Final sınavında puanı 48 olanların ve iki sınav ortalaması 44.99 un altında kalanların notlarına hiçbir ilave yapılmayacak olup, bu öğrencilerin bütünleme sınavına finale hazırlandıklarından daha iyi hazırlanmaları beklenmektedir. 3
Başlarken Sınavlar Vize konuları (1-7 Hafta) Ders programı, tüm ders notları ve okumalar Tüm konulardan eşit sayıda soru sorulacaktır Final konuları (1-14 Hafta) Ders programı, tüm ders notları ve okumalar Tüm konulardan eşit sayıda soru sorulacaktır 4
Başlarken Ders Materyalleri Ders programı Ders notları Zorunlu okumalar Atılgan, Gökhan; Aytekin, E. Attila; Ozan, Ebru Deniz; Saraçoğlu, Cenk; Şener, Mustafa; Uslu, Ateş; Yeşilbağ, Melih. (2015). Osmanlı dan Günümüze Türkiye de Siyasal Hayat. İstanbul: Yordam. 344-353, 391-414, 518-536, 660-673. Çaha,Ömer. (2016) Sivil Toplum ve Devlet, Gözden Geçirilmiş ve Genişletilmiş 6. Baskı, Ankara: Orion Kitabevi. Dinler, Demet. (2003). Türkiye de Güçlü Devlet Geleneği Tezinin Eleştirisi. Praksis, (9), 17-54. Ozan, Ebru Deniz, Doğangün, Gökten. Devlet-Sivil Toplum: Dikotomik Yaklaşım versus Ekonomi-Politik Yaklaşım, Mustafa Kemal Coşkun (der.) Yapı, Pratik, Özne: Kapitalizmin Dönüşüm Süreçlerinin EkonomiPolitik Eleştirisi, Ankara: Dipnot, 55-80. 5
Ders Programı 1. Hafta Giriş 2. Hafta Sivil Toplum: Temel Kavramlar ve Yaklaşımlar I 3. Hafta Sivil Toplum: Temel Kavramlar ve Yaklaşımlar II 4. Hafta Liberal ve Sosyalist Ülkelerde Sivil Toplum 5. Hafta Osmanlı da Sivil Toplum 6. Hafta Tek Partili Dönemden Çok Partili Hayata Sivil Toplum 7. Hafta Genel Tekrar 8. Hafta Vize Haftası 9. Hafta 1945-1950 Hür Dünya nın Saflarında 10. Hafta 1950-1960 Tarımsal Kapitalizmin Sancağı Altında 11. Hafta 1960-1970 Sanayi Kapitalizmin Şafağında 12. Hafta 1970-1980 İki Darbe Arasında Kriz Sarmalı 13. Hafta 1980 Sonrası Türkiye sinde Sivil Toplum & Devlet-Sivil Toplum: Dikotomik Yaklaşım versus Ekonomi-Politik Yaklaşım 14. Hafta Devlet ile Sivil Toplum Arasında Cumhuriyet & Türkiye de Güçlü Devlet GeleneğiTezinin Eleştirisi 6
Osmanlı da Sivil Toplum Çaha, Ömer. (2016). Sivil Toplum ve Devlet, Gözden Geçirilmiş ve Genişletilmiş 6. Baskı, Ankara: Orion Kitabevi. 141-180. 7
Osmanlı da Sivil Toplum Osmanlı da Merkezi Otoritenin Yapısı Osmanlı da Siyasal Kültür Bağımlı Sivil Toplum Unsurları Osmanlı da Modernleşme Çabaları Osmanlı da Aydın-Bürokrat İktidar 8
Osmanlı da Sivil Toplum Osmanlı üzerine ilk İngilizce kitap 1687 de Oxford Üniversitesi tarafından basılmış Osmanlı ya matbaa bu kitabın basılmasından 33 yıl sonra gelmiştir 9
Osmanlı da Merkezi Otoritenin Yapısı 10
Osmanlı da Merkezi Otoritenin Yapısı Merkez Çevre Mülkiyet Hakları Özel Mülkiyet? Toprağın mülkiyet hakkı Allah adına Sultana ait Sultan = Allah ın yeryüzündeki gölgesi 11
Osmanlı da Merkezi Otoritenin Yapısı The Dignified (Kutsal) ve The Efficient (Etkin) 12
Osmanlı da Merkezi Otoritenin Yapısı Toprak vergi vermesi karşılığında köylüye dağıtılıyordu. Has, tımar, zeamet Toprağın kontrolü de devlet/sultan adına Sipahiye adlı ordu tarafından sağlanıyordu. Toprağın mülkiyeti değil vergi karşışında kullanım hakkı halka verilmişti. Aristokrasi ortaya çıkamadı. Her istediğini ekemiyordu. Devlet kontrolü vardı. Devlet ile Sultan arasında ne gibi bir fark var? 13
Osmanlı da Merkezi Otoritenin Yapısı Üretim pazara yönelik ticari bir meta değil, kullanıma yönelik bir meta olarak yapılmıştır. Sermaye birikiminin önüne geçmiştir. Sermaye biriktiremeyen halk arasından bir burjuva sınıfı çıkamamış, dolayısıyla sanayi ortaya çıkamamıştır. Neden? 14
Osmanlı da Merkezi Otoritenin Yapısı Osmanlı da otoritenin Sultan dan bürokrasiye kayması Merkeziyetçi bürokratik gelenek Sanayi devriminin olmaması Burjuva ve işçi sınıflarının oluşmaması Bürokrasinin nevi şahsına münhasır karakteri Modernleşme Batılılaşma çabaları 15
Osmanlı da Siyasal Kültür 16
Osmanlı da Siyasal Kültür Muhalefet = Hainlik Osmanlı ailesi dışında aristokrasi yok Bürokrasidışında başka bir iç-güç yok 19. yy ortalarına kadar muhalefet edebilecek hiç bir kuvvet yok 17
Osmanlı da Siyasal Kültür Pazar bazlı bir değerler sistemi yok Statü bazlı bir değerler sistemi var 18
Osmanlı da Siyasal Kültür Şerif Mardin Merkez (Centre): Saray Çevre (Periphery): Taşra 19
Osmanlı da Siyasal Kültür Metin Heper Türkiye de Güçlü Devlet Geleneği 20
Osmanlı da Siyasal Kültür Çağlar Keyder Osmanlı nın son dönemleri bürokrasi sınıfı ile ortaya çıkmaya çalışan burjuva sınıfı arasındaki çatışmalara sahne olmuştur. 21
Osmanlı da Siyasal Kültür Korkut Boratav Bürokrasi maaşlı çalışan bir grup, devlet adına iş yapar Osmanlı da kamu finansmanının 19. yy da giderek tarımsal üretime daha da az bağımlı hale gediğini göz önünde bulundurursak, Bürokrasiye köylüden doğrudan artı-değer alan bir sosyal sınıftır demek oldukça yanlış olacaktır. 22
Osmanlı da Siyasal Kültür Dil (Osmanlıca, Farsça, Türkçe) Bireycilik X Toplumculuk 23
Bağımlı Sivil Toplum Unsurları 24
Bağımlı Sivil Toplum Unsurları Osmanlı nın şehirleri Temelde bürokrasinin ve ordunun merkezini oluşturmaktaydılar. Eyalet, sancak, vilayet vs. Sanayiye bağlı büyüme: Manchester, İstanbul İdari yönetime bağlı büyüme: Calcutta, Ankara 25
Bağımlı Sivil Toplum Unsurları Halil İnalcık Osmanlı şehirlerinde 4 sosyal grup: Kalem Kılıç Ehli Bürokrasi Ordu Reaya Çiftçi Vergi Memurları 26
Bağımlı Sivil Toplum Unsurları Millet sistemi Islahat Fermanı (1856) Loncalar Ticaret Din Bizans etkisi Ulema 27
Bağımlı Sivil Toplum Unsurları Ulemanın iki görevi Vergi toplamak Eğitim faaliyetlerini yerine getirmek 28
Bağımlı Sivil Toplum Unsurları Ayanlar Taşrada tımar sisteminin bozulması sonucunda kendiliğinden ortaya çıkan zengin ve soylu kesim. 19. yy itibariyle bir güç odağı haline geldi. Ancak bunlar merkezi idarenin bir yansımasıydı. Güçlenmeye başlayınca da II. Mahmut tarafından güçleri kırıldı. Avrupa daki feodal beyler yada aristokrasi gibi bir varlık gösteremedi. Sened-i İttifak 1808 Kanun-i Esasi 1876 Meclis-i Ayan (Lordlar Kamarası) Meclis-i Mebusan (Avam Kamarası) 29
Bağımlı Sivil Toplum Unsurları Kısaca bu kurumların hepsi: millet, şehir, lonca, ticaret, din, eşraf, ayan; ancak devlete bağımlı ve güdümlü kuvvetler olabilmişlerdir. Merkezi idarenin taşradaki işlerini halletmişlerdir. Kendinden menkul değillerdir. Aristokrasi ve burjuvazi gibi sınıf bilici içermeyen kesimlerdir. Dolayısıyla sivil toplum açısından eksik unsurlardır. 30
Osmanlı da Modernleşme Çabaları 31
Osmanlı da Modernleşme Çabaları Haldun Gülalp Osmanlı da modernleşmeyi 3 dönemde inceleyebiliriz: 1789-1839 Yeniden organize olma (reorganisation) 1839-1908 Restorasyon (restoration) 1908-1923 Devrim (revolution) 32
Osmanlı da Modernleşme Çabaları III. Selim 1789-1807 1789? Nizam-ı Cedid (yeni düzen) reformları Kabakçı Mustafa İsyanı Yeniçeriler tarafından darbe yapıldı ve öldürüldü 33
Osmanlı da Modernleşme Çabaları IV. Mustafa 1807-1808 Nizam-ı Cedid reformlarını iptal etti 14 ay sonra öldürüldü II. Mahmut 1808-1839 Sened-i İttifak 1826 Yeniçeri Ocağı nın kaldırılması 34
Osmanlı da Modernleşme Çabaları Abdülmecit 1839-1861 Tanzimat Fermanı Tüm vatandaşların can, mal ve namus güvenliğinin sağlanması, Hiç kimse yargılanmadan idam edilemeyecek (Hukuk devleti), Zorunlu askerlik, Herkes mal ve mülk sahibi olabilir ve bunu miras olarak bırakabilir (Özel mülkiyetin güvence altına alınması) 35
Osmanlı da Modernleşme Çabaları Islahat Fermanı 1856 Millet sistemi bozuldu Gayri-müslimler için eşit vatandaşlık 36
Osmanlı da Modernleşme Çabaları Abdülaziz 1861-1876 İlk yurtdışı gezisi Genç Osmanlılar (1865) Mithat Paşa 1876 da darbe yaptılar. Önce V. Murat başa geçirildi. 3 ay sonra anayasayı ilan etme sözü ile II. Abdülhamit başa geçti. Abdülmecit gözaltında intihar etti. 37
Osmanlı da Modernleşme Çabaları II. Abdülhamit 1876-1909 Kanun-i Esasi yi ilan etti (1876) 1877 de iki kamaralı meclis toplandı Hemen ardından Mithat Paşa yı sürgüne yolladı 93 Harbini (1878) bahane ederek meclisi kapattı ve anayasayı rafa kaldırdı 1908 e kadar mutlakiyet halinde yönetti 38
Osmanlı da Modernleşme Çabaları Genç Türkler (Jön Türkler) Ordu ve Bürokrasi içinde gizlice örgütlenen bir grup 1908 devrimi Anayasa tekrar yürürlüğe konuyor Sultan sembolik bir makama dönüşüyor Güç Meclis e dolayısıyla Jön Türk güdümündeki İttihat ve Terakki Cemiyeti ne geçiyor 39
Osmanlı da Modernleşme Çabaları 40
Osmanlı da Modernleşme Çabaları 25 Temmuz 1908 The New York Times SULTAN PANİK İÇİNDE ANAYASAYI (GERİ) VERDİ 41
Osmanlı da Modernleşme Çabaları 42
Osmanlı da Modernleşme Çabaları 43
Osmanlı da Modernleşme Çabaları 1908-1909 arası çok özgür 31 Mart Ayaklanması II. Abdülhamit tahtı bırakıyor Ayaklanmayı bastıran Mahmut Şevket Paşa, Başbakan yani Sadrazam oluyor Mahmut Şevket Paşa nın ses kaydı 4 ay sonra suikast ile öldürülüyor 44
Osmanlı da Modernleşme Çabaları 45
Osmanlı da Modernleşme Çabaları I. Dünya Savaşı Kurtuluş Savaşı Cumhuriyet 46
Osmanlı da Modernleşme Çabaları Moderleşme çabaları hep devlet merkezli, sivil toplum merkezli değil Çünkü sivil toplum yok denecek kadar az ve güçsüz 47
Osmanlı da Aydın-Bürokrat İktidar 48
Osmanlı da Aydın-Bürokrat İktidar Kemal Karpat 19. yy ın ikinci yarısından (Genç Osmanlılar) 1940 ların sonlarına kadar entelektüelbürokrat kesimin elitist felsefesi, karşısında orta sınıfların pragmatik, faydacı ve liberal politikalarıyla, dinsel muhafazakar kesimin geleneksel değerlerini buldu. 49
Sonuç 50
Osmanlı da Devlet-Sivil Toplum İlişkileri Nasıl bir okuma? Devlet X Sivil Toplum Merkez X Çevre Saray X Taşra Bürokrasi X Halk Elitler X Orta Sınıf Sekülerler X Dindarlar 51
Osmanlı da Devlet-Sivil Toplum İlişkileri Soru: Osmanlı Devleti nde devlet ve sivil toplumun ilişkisinin nasıl bir dinamiği olduğunu sebepleriyle anlatınız. Soru: Osmanlı Devleti nde merkez-çevre ilişkileri şeklinde özetlenebilecek devlet-sivil toplum okumasına alternatif bir okuma geliştiriniz. (İpucu: Gramsci) 52
Teşekkür Ederim. 53