Plastik Şekil Verme 31.10.2018 1
HADDELEME Malzemeleri, eksenleri etrafında dönen iki silindir arasından geçirerek yapılan plastik şekil verme işlemine haddeleme denir. Haddeleme, plastik şekillendirme teknikleri içerisinde en çok kullanılan (% 95) yöntemdir. Çünkü; Üretim hızlı, Sürekli, Đşlem ve ürün kontrolü kolay. 31.10.2018 22
HADDELEME 1. Merdaneler aynı hızla ve birbirine zıt yönde dönerler. 2. Malzemenin merdaneler arasından her geçişine paso denir. 3. Haddeleme, bir dolaylı basma mekanik işlemi olup genellikle uygulanan tek kuvvet merdanelerle sağlanan radyal basınçtır. 31.10.2018 33
HADDELEME Haddeleme Sıcak haddeleme Yeniden kristalleşme sıcaklığının üzerinde yapılır. Yarı ürün; Slab, Blum, Kütük Levha, Saç, Çubuk, Boru, Ray ve Profiller Soğuk haddeleme Saç, Folye, Đnce çubuk ve Tel Düzgün yüzey, Hatasız boyutlar, Yüksek mukavemet, Haddeleme kuvveti yüksek. 31.10.2018 44
HADDELEME Haddeleme prosesi ve ürün çeşitleri 31.10.2018 55
HADDELEM E 31.10.2018 66
HADDELEM E ĐNGOT 31.10.2018 77
Haddelenmiş Ürünlerin Đsimlendirilmesi BLUM SLAB 5 cm-25 cm Min (15 cm-15 cm) Max (30 cm-30 cm) 60 cm-150 cm LEVHA W > 60 cm t > 5 mm KÜTÜK SAÇ W > 60 cm t < 5 mm Min (5 cm-5 cm) Max (15 cm-15 cm) BANT W < 60 cm t < 5 mm 31.10.2018 88
Haddelenmiş Ürünlerin Đsimlendirilmesi Hadde ürünleri Yassı ürünler Kalınlıklarına göre sınıflandırılır. Uzun ürünler Kesit büyüklüklerine göre sınıflandırılır. Hafif profiller Orta profiller Ağır profiller Profiller; dörtköşe, yuvarlak, lama, altıgen, köşebent, U,, olabilir. 31.10.2018 99
Haddelemenin Amacı Alışılagelmiş sıcak ve soğuk haddelemenin esas amacımalzemenin kalınlığını azaltmaktır. Soğuk haddeleme ile çeşitli profillerdeki merdaneler kullanılarak saclara kalınlığı değiştirilmeksizin istenilen şekil verilerek uzun ve şekilli (oluk, şekilli boru vs.) ürünler elde edilebilir. Vida dişi açmak, kaynaksız halka ve dikişsiz boru üretimi gibi özel amaçlarla da yapılır. 31.10.2018 10
Haddeleme tezgahları Bir haddeleme tezgahı merdanelerden, yataklardan, hadde kasası ile merdaneleri döndürmek için millere bağlı motorlardan ibarettir 31.10.2018 11
Haddeleme tezgahları 400-1500 BG arasındaki güce sahip bir motor önce yavaş hızla dönerek Volanı belirli bir kritik hıza getirir. Böylece volan dönme enerjisi ile yüklenmiş olur. Bu enerji vasıtasıyla malzeme merdaneler arasından geçirilir. Motor devri çok düşük olması nedeniyle devir düşürücü kullanılır. Hareket miller vasıtasıyla merdanelere iletilir. 31.10.2018 12
Merdaneler MERDANELER Düz merdaneler Kalibreli merdaneler Gövde Muylu Merdane çapları : 5-10 cm - 150cm L / D : 2,2 2,7 L : Gövde uzunluğu D : Çap 31.10.2018 07.01.2008 13
Merdaneler Düz merdaneler Yassı ürünlerin haddelenmesinde silindirik gövdeli düz merdaneler kullanılır. Kalibreli merdaneler Profillerin haddelenmesinde ise gövdesinde istenilen profile göre şekiller bulunan kalibreli merdaneler kullanılır. 31.10.2018 14
Merdaneler MERDANE MALZEMELERİ Çelik merdaneler Dökme demir merdaneler Dövme çelik merdaneler Dökme çelik merdaneler Beyaz dökme demir Gri dökme demir Küresel grafitli dökme demir. Merdanelerde genelde, yüzeyde yüksek sertlik veiç kısımlarda yüksek kırılma tokluğu istenir. 31.10.2018 15
Haddeleme teknikleri Merdane Düzenleri a)tek veya çift yönlü (tersinir) ikili hadde: Eşit büyüklükteki iki merdanenin birbirine zıt yönde dönerek malzemenin incelmesini sağlar b)üçlü hadde: Üç merdanenin çeşitlik aralıklarla yerleştirilmiş halidir. Üsteki ve alttaki merdaneler motor gücüyle dönerken, ortadaki merdane ise ortaya çıkan sürtünme kuvvetinin etkisiyle döner. c)dörtlü hadde :Malzeme ile temas eden küçük çaplı merdaneler ile bunları destekleyen büyük çaplı merdanelerden oluşur. Küçük çaplı merdane kullanmanın amacı haddeleme için gerekli gücü azaltmaktır. Büyük çaplı merdaneler ise destekleme görevi yaparlar 31.10.2018 16
Haddeleme teknikleri Dörtlü hadde 31.10.2018 17
Haddeleme teknikleri Grup hadde 31.10.2018 18
Haddeleme teknikleri Planet hadde Büyük çaplı iki destek merdanesi ve etrafında planet gibi dönen çok sayıda küçük iş merdaneleri vardır. Yassı metalik malzemelerin sıcak haddelenmesinde kullanılan hadde tezgahları ile tek pasoda % 3 0-4 0 oranında deformasyon sağlanırken, Planet hadde tezgahları ile bu oran % 9 0 a kadar çıkabilmektedir. 31.10.2018 19
Haddeleme teknikleri Seri haddeleme Yüksek hızda ve seri üretim için arka arkaya dizilmiş merdanelerden oluşur. Her merdane sistemindeki kesit küçülmesi farklı olacağından, malzeme ilerleme hızı her hadde de değişik olacaktır. Malzemenin ve merdanenin hızı son haddede maksimum olur. 31.10.2018 20
Haddeleme teknikleri 31.10.2018 21
Haddelemede merdane çapının etkisi Büyük çaplı merdane Küçük çaplı merdane 31.10.2018 22
Merdane çapının etkisi Haddelenen profilin merdaneden düz çıkabilmesi için merdanelerin çaplarının birbirine eşit olması gerekir. Merdane çaplarının farklı oluşunun haddelenen malzemenin çıkışına etkisi 31.10.2018 23
Profillerin Haddelenmesi Merdane üzerinde birlikte çalışan iki merdane karşı karşıya geldiklerinde istenilen profilleri verecek şekiller açılır. Merdaneler arasındaki bu boşluklara kalibre iki merdane arasındaki boşluğa da kalibre aralığı denir. Kalibre aralığı merdane eksenine paralel veya merdane ekseniyle yaptığı açısı 60º den küçükse açık kalibre, 60º den büyük ise kapalı kalibre denir. Kalibre aralığı Kalibre aralığı Açık kalibre Açık kalibre Kapalı kalibre 31.10.2018 24
Profillerin Haddelenmesi Kalibre: Merdane yüzeyine açılmış uygun profillerdir. Kalibrenin yüksekliği haddelenecek parçanın kalınlığından az genişliğinden ise fazladır. Paso: Karşılıklı iki merdane bir araya geldiğinde ortaya çıkan profile verilen isimdir. Kare Kalibre Şekilleri: Baklava Oval Kutu Düz Trapez Yuvarlak Dört kaşe Çeşitli profiller 31.10.2018 25
Profillerin Haddelenmesi Kalibreli haddeleme örnekleri 31.10.2018 26
Haddelemenin Mekaniği Kalınlık azalma hesabı h h 0 h R RCos R Rcos h h h R(1 Cos ) R 1 Cos 2 2 h 2R(1 Cos ) 31.10.2018 27
Hız Haddelemenin Mekaniği Haddeleme hızı hesabı V Sac V Merdane Cos V V Cos 0 Sac V Sac Merdane Merdane girişinde V Merdane Cos 0 Merdane çıkışında V Sac V Merdane Cos Nötr bölgede N=Nötr Düzlem V Merdaneler V 0 Malzeme Nötr nokta N V f X Temas uzunluğu Y 31.10.2018 28
Haddelemenin Mekaniği Haddeleme kuvvetleri Haddelemenin başlaması için F sür Cos F had Sin F sür F had F had Cos F had Sin Sin Cos tan Eğer <tan olursa haddeleme olmaz Haddeleme sınır şartı F sür Cos F had Sin F sür F had F had Cos F had Sin Sin Cos tan 31.10.2018 29
Haddelemenin Mekaniği M a x kalınlık azalması L R h tan ( h/r) hmax 2 R 31.10.2018 30
Haddelemenin Mekaniği Haddeleme gücü hesabı Haddeleme için gerekli güç; Güç(BG) 2 PLn 44650 Güç(kW ) 2 PLn 60000 P : Toplam haddeleme kuvveti, N L : Temas boyu, m n : Merdanelerin dönme hızı, dev./dak. 31.10.2018 31
Haddeleme Hataları Hatasız bir haddeleme için Sıcaklık kontrolü Ara tavlama Hatasız hammadde Yağlama Merdanelerin yüzey şartları 31.10.2018 32
Haddeleme Hataları 1.Basma kuvvetleri nedeniyle ortaya çıkan kusurlar 2.Sürtünme kuvvetleri nedeniyle ortaya çıkan kusurlar 31.10.2018 33
Kenar Merkez Kenar Haddeleme Hataları (Basma kuvvetleri nedeniyle) 1- Haddelerin elastik şekil değiştirmesi sonucu farklı kalınlıkta ürünlerin ortaya çıkması Merdanelerin eğilmesi sonucunda kenarlarda basma orta kısımda çekme gerilmeleri meydana gelir. 31.10.2018 34
Haddeleme Hataları (Basma kuvvetleri nedeniyle) 2 Saclarda dalgalı kenar oluşumu Kenarlarda kalınlığın orta kısma nazaran daha düşük olması, orta kısımda fazla uzama fakat serbestçe yayılamama sonucu kenarlarda dalgalanmaya sebep olur. 3 Sacların orta ve kenarlarında çatlak oluşumu Orta kısım fazla uzarken malzeme yeteri kadar sünek değilse saclarda çatlak oluşumu meydana gelebilir. 31.10.2018 35
Haddeleme Hataları (Basma kuvvetleri nedeniyle) 4- Timsah ağzı çatlaması: Şekil değişiminin homojen olmaması ve başlangıçta ingotta var olan bir kusura bağlı olarak meydana gelir. 31.10.2018 36
Haddeleme Hataları (Sürtünme kuvvetleri nedeniyle) 1- Sacın iki ucunun yuvarlaklaşması Kenarlarda meydana gelen kalınlık azalması sacın orta kısımında boyca uzamaya neden olur. 2- Sacın ikiye ayrılması Sürtünme sebebiyle orta kısımda basma, kenarlarda çekme gerilmesi meydana gelir. Bu çekme gerilmeleri sacın ortadan yırtılmasına neden olur. 31.10.2018 37