Hatırlama ve Unutma
Üç aşamalı bellek modeli Enformasyonu belleğe kodlama (kaydetme) Enformasyonu bellekten geri getirme konularından sözdeceğiz.
Duyu Belleği Kısa süreli bellek Uzun süreli bellek
Bellek araştırmalarında 1960 lardan beri kullanılmakta. Belleğin göreli olarak ayrı üç aşamadan oluştuğu görüşü Duyu Kısa süreli Uzun süreli
Duyu girdisi Duyusal bellek (kayıtlar) Kodlama (Dikkat ve tanıma) Kısa süreli bellek (işleyen bellek) Kodlama Geri getirme Uzun süreli bellek Unutma Unutma Unutma
Biz çevreye dikkat edip onu yorumlayıncaya kadar fiziksel çevreden gelen enformasyon için beş duyuya göre kayıtları (geçici depolama yerleri) içerir. 3-4 sn süre içinde Bir sonraki bellek aşamasına kadar sürer.
Görsel enformasyonun tam bir kopyasıdır. 1 sn.den az süre Kapasitesi çok geniş Hızlı bir şekilde geçiveren bir dizi çizimden başka bir şey olmayan bir çizgi filmi ele alın. Görüntü belleği, çizimlerdeki hareketi algılamamızı sağlar.
4 sn. kadar sürede sesi hatırlamanızı mümkün kılan duyu belleğidir. Örn. arkadaşınız bir telefon size numarası söylediğinde birden kesip «en son kaç dedim» diye sorarsa sayıyı hatırlama olasılığınız yüksektir. Araya zaman verirseniz (bir süre sessiz kalırsanız) hatırlayamazsınız. Ne dedin???
Duyu belleği ile kısa süreli bellek sık sık karıştırılır ama önemli bir fark vardır: Duyu belleği kontrol edilemez ve en fazla sadece birkaç saniye sürer; kısa süreli bellek ise yaklaşık 20-30 sn. sürebilir.
Duyusal bellekten gelen ve tanınmış olan enformasyonun bilinçli hale geldiği bellek aşamasıdır. Şu anki bilinçli bilişsel işlemleri yaptığınız yerdir. Enformasyon uzun süreli belleğe aktarılabilsin diye tekrar etme ve hatırlama istendiğinde enformasyonu uzun süreli bellekten getirme yeri olarak hizmet eder. Kısa süreli bellekte enformasyona yoğunlaşılmalıdır yoksa 30 sn. içinde enfo. kaybolur.
Bellek genişliği testleri ile saptanır. Kısa süreli belleğin kapasitesi 7+/- 2 (5-9) birimdir. Birim anlamlı bir enfo. birimidir. Uzman olunan alanda daha fazla birim enfo. hatırlanır.
Eğer enfo.nun ardından çok küçük miktarda enfo.nun sunulduğu karıştırıcı bir görev verilirse kısa süreli bellek başarısı düşer. Çünkü kısa süreli bellekte enfo.nu tutmak için sürdürme tekrarı (maintenance rehearsal) (enfo.nu kaybetmemek için yapılan tekrar) yaparız ve karıştırıcı görev bu tekrarı bozar. Sürdürme tekrarı enformasyonun uzun süreli belleğe aktarılıp aktarılmayacağına bağlıdır.
Sürdürme tekrarı İnce işlemli tekrar Mantıksal bağlantılar kurma Görüntüye çevirme Mnemonik süreçler Örnek: POCC (Planning-Organizing-Coordinating-Control)
Enfo.nun uzun bir zaman boyunca (belki de kalıcı olarak) depolanmasını sağlar ve kapasitesi esasında sınırsızdır.
Açık bellek (bildirim belleği de denir) gerçeğe dayalı bilgi ve kişisel deneyimler için olan uzun süreli bellektir ve bilinçli hatırlama gerektirir. Açık belleğin iki türü vardır: Anlam belleği herkesçe doğru bilinen gerçeğe dayalı bilgi için olan belleklerdir (örn. şu anki başbakanın adı). Ardışık (episodic) bellek kişisel yaşam deneyimleri için olan bellektir (örn. lise mezuniyet geceniz).
Örtük bellek (bildirimsel olmayan bellek) davranışlarımızı etkileyen ama bilinçli farkındalık ya da bildirim ifadeleri gerektirmeyen uzun süreli bellektir (çoğu yetişkin için araba sürmek; yürümek)
Bazı örtük bellekler işlemsel (procedural ) bellektir çünkü fiziksel işlem yönleri vardır. Örneğin profesyonel bir tenis oyuncusu için oyun oynamak için gereken hareketler örtük işlem bellekleridir, ama yeni öğrenen biri için bu hareketler bilinçli hatırlama ve anlam belleği gerektirir. Diğer örtük bellekler belirli uyaranlara otomatik tepkiler haline gelebilir (örn. polis arabasının ışıklarını arkanızda fark ettiğinizde gerginleşmeniz)
UZUN SÜRELİ BELLEK Açık Bellek (Bildirim Belleği) Bilinçli hatırlama gerektiren bellek Örtük bellek (Bildirimsel olmayan bellek) Bilinçli hatırlama gerektirmeyen bellek Ardışık bellek Kişisel deneyimler Anlam belleği Gerçeğe dayalı bilgi İşlem Belleği İşlemler gerektiren motor ve bilişsel beceriler Koşullama belleği Otomatik koşullu tepkiler Uzun süreli belleğin modülleri