Bilişsel gelişim. Doç.Dr.Banu Yücel-Toy

Transkript

1 Bilişsel gelişim

2 Biliş, düşünme, öğrenme ve hatırlama süreçlerine denir. Bilişsel işlemler, akıl ve bilgi, bellek, akıl yürütme, anımsama, unutma, sorun çözme, kavramlar ve düşünce gibi zihinsel işlevleri tanımlar.

3 Piaget nin Bilişsel Gelişim Kuramı

4 Temel kavramlar Sahip olduğumuz yetenekler Şema Özümseme Uyum sağlama (Uyumsama) Organize etme (Örgütleme) Uzlaşma Bilişsel gelişimin olması için gerekenler Deneyim, Sosyal geçiş, Olgunlaşma ve Dengeleme

5 Şema: bireyin dış dünyaya ilişkin uyarıcıları, zihninde nasıl organize ettiğini gösteren bilgi yapısıdır.

6 Özümleme:Yeni bir nesneyle ya da olayla karşılaşan çocuk, onu bir önceki şemaya dayanarak anlamaya çalışmasıdır. Uyum sağlama (Uyumsama, düzenleme): Eğer eski şema yeni olayı anlamak için yeterli olmazsa, bu durumda çocuk şemayı değiştirir ve yeni şema geliştirir. Şemayı bu şekilde değiştirme sürecidir.

7 Organize etme (Örgütle me) Neden örgütlemeye ihtiyaç duyarız? Örgütleme yapılmazsa ne olur? Örgütleme bilişsel gelişim için neden gereklidir?

8 YENİ OLAY Özümleme Dengesizlik Bilginin varolan şemalara asimilesi Evet Varolan Şema Tutarlı mı? Uygun mu? Uzlaşma Organize etme Denge Hayır Evet Yeni bilgi yorumlanıp şemalara uygunluğu sağlanabilir mi? Hayır Uyum Sağlama Şema yapısı değişikliği Evet Şemalar değiştirilerek uyumsama yapılabilir mi? Hayır Yeni bilginin gözardı edilmesi ve devam

9 Deneyim: Çocuklar yaşantılar ve çevreyle etkileşimleri sonucunda gelişirler. Sosyal geçiş: Bilgi paylaşımıdır. Anne-baba, arkadaşlar vb. Olgunlaşma: Dengeleme: Bireyin karşılaştığı ile bildikleri arasındaki uyuşmadır.

10 Bilişsel Gelişim Aşamaları 1. Duyu-motor (Duyusal hareket) dönemi (0-2 yaş) 2. İşlem öncesi dönem(2-7 yaş) Sembolik işlem dönemi (2-4 yaş) Sezgisel işlem dönemi (4-7 yaş) 3. Somut işlemler dönemi (7-14 yaş) 4. Soyut işlemler dönemi (11 yaş üstü)

11 Duyu-motor dönem Duyular ve refleksler yardımıyla dış dünyayı tanımaya başlar. Ertelenmiş taklit Deneme-yanılmadan zihinsel problem çözmeye gelişim Nesnenin kalıcılığı (sürekliliği) Döngüsel tepkiler

12 Sembolik dönem: Sözcük kullanmaya ve ilkel bir düzeyde ilk olarak bir sembol ile bu sembolün temsil ettiği nesne arasındaki ilişkiyi anlamaya başlar. İşlem öncesi dönem Hızlı dil ve kavram gelişimi Animizm ve yapaycılık Benmerkezcilik Kollektif monolog Paralel oyun

13 Sezgisel dönem: Bilgi ve anlayışından emin görünen küçük çocukların bilgilerini nasıl bildiklerinin farkında olmamalarıyla açıklanmaktadır. Nesneleri tek bir özelliğe göre sınıflandırabilme Maddenin korunumunu kavrayamaz.

14 Tersine çevrilemezlik vardır. Görünümün etkisi altındadır. Tek bir özelliğe odaklaşma vardır. Buradaki ve şimdiki duruma odaklanır Özelden özele akıl yürütme vardır. Kalıp yargıları vardır.

15 Somut işlemler dönemi Mantıksal düşünme başlar. Soyut işlem yapamazlar. Mantık yeteneklerini somut nesne ve yaşantılar üzerine uygulayabilirler. Benmerkezcilikten uzaklaşırlar. Maddenin korunumu ve geriye dönebilirlik (tersine çevirebilirlik) özelliklerini kazanırlar. Dönüşümsel düşünme (merkeziyetsizlik) becerisini kazanır. Birden fazla özelliğe odaklaşma vardır. Birden fazla özelliğe göre sınıflama yapabilir. Nesneleri sıralayabilir.

16 Soyut işlemler dönemi Soyut düşünebilir. Problemler mantıksal yollarla ve daha bilimsel çözülür. Kişilik yapısı gelişir. Olasılıkları düşünme başlar. Problemler farklı yönleriyle ele alınabilir, bir olayın farklı yönlerini görebilir. Bilimsel problem çözme görülür. Hipotezler geliştirebilir, analitik düşünebilir. Sistematik düşünme gerçekleşir. Ergen ben merkezciliği görülür. İdeal düşünceleri, değerleri, inançları gelişir. Felsefe, politika, sanat gibi konularla ilgilenir. Tartışmalara katılır.

17 Bazı toplumlarda çocuk (birey) soyut-varsayımsal bilişsel işlemleri kullanmak için zorlanmaz, doğa ve toplum çevresine uyumunu somut işlemler aşamasındaki düşünce tarzıyla yeterli olacak şekilde sağlayabilir. Belki de bu nedenle bilim ve teknolojinin gelişmiş olmadığı bir çok ülkede yetişen insanlarda zihinsel gelişimde soyut düşüncenin gelişmesi durmaktadır. J. Piaget

18 Piaget nin bilişsel gelişim kuramına eleştiriler Piaget nin gelişim kuramı küçük çocukların bilişsel becerilerini olduğundan daha az, büyük çocukların ise olduğundan daha fazla olarak göstermektedir. Ergenlerin %40 - %60 ının tamamıyla soyut işlemler dönemini tamamlamadığı görülmektedir. Bilişsel gelişim aşamalarında birinden bir diğerine geçmek o kadar yavaştır ki, aynı aşamada olan iki bireyin bilişsel gelişimleri çok farklı olabilir.

19 Örnek Olay Bir Meslek Lise si okul öncesi eğitim bölümünde okuyan öğrenciler anaokulundaki öğrencilere küçük bir parti verirler. Partide oyunlar oynandıktan sonra çocukların birşeyler içmesi ve yemesi için masa hazırlanır. Lise öğrencileri aynı hacime sahip bardaklardan geniş olanlarını kendilerine ince uzun olanlarını ise küçük çocuklara ayırırlar ve içlerine içecekleri koyup masaya bırakırlar. Çocuklar kendileri için ince uzun bardakların ayrılmasına çok sevinirler. Bazı çocukların kendi aralarında yaşasın biz onlardan daha çok meyve suyu içiyoruz diye konuştukları duyulur. Sıra meyveye geldiğinde, bir çocuk gelip elma ister. Bir Lise öğrencisi de elmayı 6 dilime mi böleyim yoksa 8 dilime mi? diye sorar. Bunun üzerine çocuk, 8 dilimi yiyemeyecek kadar tok olduğunu o yuzden 6 dilim kesmesini ister. Sizce bu çocuklar hangi gelişim dönemindedir? Neden? Kaynak: Tuckman (1991) den adapte edilmiştir.

20 Vygotsky nin bilişsel gelişim kuramı

21 Vygotsky nin bilişsel gelişim ile ilgili görüşleri Bilişsel gelişimde önemli olan 3 temel faktör vardır. 1. Çevre ile etkileşim (Yetişkinler ve akranlarla) 2. Dil 3. Yakınsal gelişim alan

22 #2 Yakınsal #1 gelişim alanı Şimdiki bilgi Öğrenme gerçekleştikten sonra #2 Şimdiki bilgi Yakınsal gelişim alanı Yakınsal gelişim alanı

23 Bilişsel gelişim kuramlarının eğitime yansıması Çocukların bilişsel gelişim düzeyleri ve süreçleri tanınmalıdır. Çocukların bilişsel gelişimlerine uygun öğretim ortamları sağlanmalıdır. Çocukların etkin katılımı sağlanmalıdır. Yakınsal gelişim alanı etkili bir şekilde kullanılmalı ve çocuğun gelişimi ileriye götürülmeye çalışılmalıdır. Çocukların öğrenmesinde yetişkinlerin ve gelişmiş çocukların desteği sağlanmalıdır. Çocuklara rehberlik edilmeli ve onların etkinlikleri başarı ile yapabilmeleri için yardım edilmelidir. Çocuğun kazanacağı yeni yaşantılar, eski yaşantılarına uygun olmalıdır. Yeni öğrenmeler, çocuğun sahip olduğu bilişsel yapılarla öğrenilebilecek nitelikte olmalı ne çok zor ne de çok kolay olmamalıdır. Çocukların kendi hızlarında öğrenmesine olanak sağlanmalıdır. Öğrenmenin sosyal yanı göz ardı edilmemelidir.

24 Dil gelişimi Bir çocuk konuşmayı nasıl öğrenir?

25 Davranışçı yaklaşım Çevre tarafından pekiştirilen sesler öğrenilir. Dolayısı ile, aileler ve çocuklar arasındaki etkileşim ve pekiştirme dil gelişimi için önemlidir. Sosyal Bilişsel Yaklaşım Model almanın önemi, konuşmanın taklit edilmesi, yetişkin tarafından düzeltmelerin yapılması ve pekiştirme dil öğrenimde etkilidir. Çocuk konuşmayı, başkalarının konuşmalarını duyup kendisi söylemeye çalışarak ve konuşması ile ilgili doğru geribildirim alarak öğrenir.

26 Yapılandırmacı (Oluşturmacı) Yaklaşım Çocuklar, dili yetişkinlerle ve akranlarıyla etkileşimi süresince öğrenir. Birbirleri ile etkileşime girerken dili kullanırlar. Psikolinguistik yaklaşım Bütün insanların kalıtımsal olarak dil öğrenmeye eğilimlidir, dil öğrenebilmek için özel bir mekanizmaya sahiptir ve bu doğal olarak bireyde dil gelişimine hizmet eder. Bu görüş, çocukların yürüme gibi konuşma becerisine de kalıtımsal olarak sahip olduklarını savunmaktadır. Dil öğrenmede, sözcüklerin kavramlarını anlamaya dayalı düşünsel ve sözcükleri kullanmaya dayalı konuşma boyut vardır.

27 Agulama (1. yıl): Ağlama (0-2 ay) Babıldama (2-5 ay) Çağıldama (Heceleme) (6-12 ay) Dil gelişimi aşamaları Tek sözcük (12-18 ay) İki sözcük-ilk cümle (Kelimelerin birleştirilmesi, Telgrafik konuşma) (18-24 ay) İlk gramer süreci (24-60 ay) Anlamlı konuşma (24-36 ay) Doğru fakat karmaşık olmayan bir dil (36-48 ay) Yetişkin tarzı konuşma (48-60 ay)

28 Dil gelişiminin eğitime yansıması Öğrencilerin yaşadıkları tecrübeler, karşılaştıkları olaylar hakkında düşünmeleri ve yazılı veya sözlü tasvir etmeleri sağlanabilir. Sınıf içinde diğer öğrencilerle iletişime girmeleri sağlanabilir. Birbirlerinin ödevlerini okumaları, birbirlerine yazılı materyal hazırlamaları vb. Hangi ders olursa olsun öğrencilerin sözel konuşma ve yazma etkinliklerinin öğretim programının bir parçası olması sağlanmalıdır.