PSİ154-PSİ162 Doç.Dr. Hacer HARLAK

Transkript

1

2 IQ nun toplumda dağılımı

3 Başarı ve yetenek testleri Başarı testi: Bir kişinin belli bir konudaki bilgi düzeyini belirlemek için yapılan testtir. Yetenek testi: Bir kişinin belirli bir alandaki yeteneğini öngörmek için düzenlenmiş testlerdir. (Mekanik yetenek, uzaysal yetenek... gibi) Zeka, yetenek ve başarı ayrı şeyler mi?

4 Güvenirlik ve Geçerlik Bir psikolojik testte; Güvenirlik: Ölçmeye çalıştığı şeyi tutarlı ölçmesi. Geçerlik: Neyi ölçmeye çalışıyorsa onu ölçmesi. Güvenilir bir test geçerli midir?

5 Güvenirlik ve Geçerlik Güvenilir bir test her zaman geçerli değildir. Ama, Bir test geçerli değilse, güvenilir de değildir. NORMLAR: Bir kişinin test puanını aynı testi yapan başkalarıyla kıyaslamaya olanak veren test performansı standardıdır. Bir testte Güvenirlik Geçerlik ve Normlar olmazsa olmaz!

6 Alternatif zeka açıklamaları g faktörü (Spearman, 1927) İki farklı tür zeka (Cattel, 1967; 1987) Akıcı zeka: muhakeme, bellek, enfo. İşleme yeteneği Kristalleşmiş zeka: Deneyimle öğrenilmiş ve problem çözmede kullanılabilen enfo. Beceriler ve stratejiler

7 Alternatif zeka açıklamaları Çoklu zeka (Gardner, 1983; 1993) Alanlar: Müzik-ritmik bedensel-kinestetik, mantıksal-matematiksel, Sözel-dilsel, Görsel-uzamsal, kişilerarası, içsel zeka doğa

8 Enformasyon işleme zeka mıdır? Çağdaş yaklaşımlar Bilişsel psikologların yaklaşımı: İnsanların malzemeyi bellekte tutma ve entelektüel görevlerde kullanma tarzları zekanın en iyi ölçümünü sağlar. Zekanın yapısından çok, zeki davranışı üretmede işin içinde olan süreçleri incelerler.

9 Enformasyon işleme zeka mıdır? Çağdaş yaklaşımlar Problem çözme basamakları; problem çözmenin doğası ve hızı ile ilgilidirler. Bu doğrultuda oluşturdukları testlerle ölçüm yapmaya çalışırlar. Örneğin: Avukata davacı gider, doktora... gider. a) hasta b) ilaç

10 Enformasyon işleme basamakları Problemle karşılaşma Enformasyonu kodlama Olası ilişkileri çıkarma Harita enformasyonu Olası cevapları uygulama Cevap işe yaradı mı? cevap Evet

11 Sternberg ve üçlü zeka kuramı (1985; 1991) Bileşimsel (componential) Deneyimsel (experiental) Bağlamsal (contextual)

12 Sternberg ve üçlü zeka kuramı Bileşimsel: Problem çözmek için enfo.nu analiz etmedeki zihinsel bileşenler Deneyimsel: Bir kişinin önceki deneyimlerinin zekasını nasıl etkilediği. Bağlamsal: insanların günlük talepleri nasıl karşıladıkları.

13 Pratik zeka IQ, iş başarısını öngörmeyi sağlamıyor. Akademik başarı belli bir konu hakkında okuyarak ve dinleyerek bilgi edinme gerektirir. Pratik zeka gözlem ve model alma ile öğrenilir. Pratik zekaları yüksek olanlar genel kuralları ve ilkeleri öğrenebilir ve uygun bir şekilde uygulayabilir.

14 Zekâ hakkındaki uyuşmazlıklar Genel X Özgül (Specific) Doğa X Çevre

15 Doğa X çevre Birçok çağdaş psikolog hem kalıtımın (doğa) hem de çevresel yaşantıların (çevre) zekayı belirlemede önemli olduğuna inanır. Anlaşmazlık bu iki faktörden hangisinin zekaya katkısının daha fazla olduğu konusundadır.

16 DOĞA Genetik benzerlik çalışmaları, sözkonusu katkıların oranlarını belirlemede önemlidir. Özdeş ikizler genetik olarak %100 benzerdir. Kardeş ikizler ve kardeşler %50 benzerdir. İlişkisiz iki insan %0 benzerdir. Eğer zeka kalıtımdan kaynaklanıyorsa, zeka puanları arasındaki ortalama korelasyonlar genetik benzerlik azaldıkça azalacaktır. Araştırmacılar durumun böyle olduğunu bulmuşlardır.

17 ÇEVRE Ancak, zeka üzerinde çevre etkilerini destekleyen sonuçlar da vardır. Örn. eğer özdeş ikizler aynı çevrede yetişirse zeka testi puanları arasındaki korelasyon (r=0.86), ama eğer ayrı ayrı yetişirlerse korelasyon (r=0.72) ye düşmektedir.

18 Hem DOĞA hem ÇEVRE Birlikte yetişen kardeş ikizler arasındaki korelasyon (r=0.60) ayrı ayrı yetişen özdeş ikizler arasındaki korelasyondan (r=0.72) daha azdır kalıtımın etkisi Ortalama korelasyon, birarada yetişen kardeşler arasındakinden (r=0.47) daha büyüktür çevre etkisi, çünkü kardeş ikizlerin çevre etkisi farklı yaşlardaki kardeşlerden daha fazladır.

19 Hem DOĞA hem ÇEVRE Evlat edinilen çocuklarla ebeveynlerinin zeka testi puanları arasında orta düzeyde bir korelasyon vardır, bu korelasyon çocuk büyüdükçe kaybolur. Ancak, evlat edinilen çocuklar ile biyolojik ebeveynleri arasındaki korelasyon, çocuğun yaşı ile artar. Kişinin zekası ile biyolojik ebeveyninin zekası arasındaki bu güçlü ilişki, bir bireyin zekasında doğanın çevre deneyimlerinden daha büyük rolü olduğu anlamına gelir.