TEMİZ & YENİLENEBİLİR ENERJİ

TEMİZ & YENİLENEBİLİR ENERJİ POTANSİYEL & STRATEJİLERİ İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Kimya Mühendisliği Kulübü 22 Aralık 2010 Dr. Atillâ AKALIN

I.GİRİŞ Elektrik Enerjisi Fiyat Oluşum Yapısı Toplumsal Maliyet Analizleri Rüzgar Potansiyeli ve Kullanımları (Dünya, AB, Türkiye) Hidro Potansiyeli ve Kullanımları (Dünya, AB, Türkiye) YEK Hedef, Strateji & Desteklemeleri Sera Gazı Emisyonu ve Çevresel Analizler Yenilenebilir Kaynaklara Yönelik Analizler 2

Elektrik Enerji Fiyat ını Oluşturan FAKTÖRLER : * Genel ve Elektrik Enerjisi, Strateji ve Hedefleri * Coğrafyadaki Enerji Kaynak Potansiyeli ve Dağılımı * Mevcut Ekonomi ve Sınaî Yapısı * Ekonomik ve Endüstriyel Gelişme Projeksiyon ve Stratejileri * ÇEVRE KÜLTÜRÜ ve BİLİNCİ * Siyasi Hukuki Bürokratik Yapı * Bilimsel ve Teknolojik Gelişmişlik *. *. *. 3

Enerji Kaynak Potansiyelleri [ Yenilenebilir Hedefli ] Dünya ve AB deki Strateji ve Hedefler Çevresel ve Toplumsal Maliyetler Kapasite Kavramı Toplumsal [ Dışsal ] Maliyet ve Reel Maliyet Kavramı Piyasa ve Rekabet Kavramı Yenilenebilir Bazlı bir Projeksiyon ve TOPLUMSAL FAYDA Türkiye Kaynak Yapısına Uzun Vadeli bir Bakış 4

I - TOPLUMSAL MALİYET ANALİZLERİ 5

Toplumsal Maliyet Kavramı ve Piyasa Etkileri Esasen, bugünkü piyasada, rekabete temel teşkil eden fiyatlar, reel fiyatlar olmaktan çok uzaktır ve sadece görünür değerlerdir. Bu fiyatlar kamu üretim tesisleri için daha da realiteden uzak görünümdedir. Diğer bir deyişle, rekabet fiyatını oluşturması gereken, bazı fiyat komponentleri dikkate alınmamaktadır. Oysa, bugün direkt olarak hissedilmeyen Sosyal Dışa Bağımlılık Dışsal [ External ] Maliyetler den oluşan ; İthal ve Yerli Döviz Kullanımı, NO2, NOx, CO 2, Asitlenme,Ozon Tabakası, Ötrafikasyon, Kanserojen Etkiler, Yerde Ozon oluşumu, Radyoaktif Atıklar, Açık Alan kayıpları, Afet Riskleri, Jeolojik Etkiler, Eser Yapı Malzeme tahribatı, Enerji Kaynakları nın tükenmesi, Flora Etkileri, Küresel Isınma Etkisi, Katı madde Emisyonu, Duman Kirliliği, Ağır Metal Etkilemeleri, Endüstriyel atıklar, Radyoaktivite Açık Alan tahribatları, Göçler, Isıl Kirlenmeler, Görüntü Kirliliği, Enerji Transfer sorunları, DIŞA BAĞIMLILIK, gibi, TOPLUMSAL MALİYET ler mevcuttur. 6

Türkiye de, bu konuda veri tabanı oluşmuş değildir ve ciddi bilgi eksikliği yaşanmaktadır. Bu çalışmalar, ancak bu eksikliklerin giderilmesini müteakip, yapılma olanağına kavuşacaktır. Ancak, bu konuda yararlanılabilinecek, Avrupa kaynaklı çok ciddi çalışmalar mevcuttur. Bunlardan, oldukça ciddi bir çalışma olan, European Commission Directorate General of Energy nin yayını V.4 The Environment da Dışsal Maliyetler başlığı altında ; Nükleer Kaynaklı * Enerji Üretiminde 0,2 0,6 eurocent / kwh Doğal Gaz Kaynaklı Enerji Üretiminde 1,0 4,0 eurocent / kwh Kömür Kaynaklı Enerji Üretiminde 2,0 15,0 eurocent / kwh değerleri verilmektedir. Bu tarzdaki çalışmaların en önemlisi, Pearce, D.W Bann C. - Georgiou E. tarafından yapılarak yayınlanmıştır. [ Şekil - 22 ] [ *Nükleer Atıkların yok edilme maliyetleri, ki çok yüksektir, hesaplamalara dahil edilmemiştir. ]

8

Toplumsal Maliyet ve Piyasa Rekabeti ilişkileri Elektrik Enerjisi Piyasa sistemi, mevcut mevzuat ile oluşan yapılanmada, rekabet için baz teşkil edecek Elektrik Enerjisi Fiyatı, yalnızca İşletme ve Kapasite Bedelleri [vergiler dahil] unsurlardan oluşur tarzda dikkate alınmaktadır. Toplumsal Maliyetler, bu fiyat oluşumu ve sistem argümanlarının dışında kalmaktadır. Oysa sistem [ hesaplama] dışı kalan, yukarıda söz edilen Toplumsal Maliyetler, çok ciddi büyüklükleri ifade edebilmektedir. Bu konuda en tipik misal; Nükleer kaynaklara dayanan Elektrik Enerjisi Üretimi [ortalama olarak] Kapasite ve İşletme Bedelleri olarak, 2-3 eurocent / kwh maliyetle piyasaya girmekte ve rekabete katılmaktadır. Oysa, Nükleer Enerji Tesislerinin ömürleri sonunda sökülmeleri ve Atıklarının yok edilmesi için 8-12 eurocent / kwh mertebesinde oluşacak maliyetler [Toplumsal Maliyetler] söz konusudur. Bu bedel, Elektrik Enerjisi kullanan nesilde, 1-2 nesil sonra ödenecek bir bedel ortaya çıkmaktadır. 9

II ELEKTRİK ENERJİSİ FİYAT OLUŞUMU 10

II.1 KAPASİTE BEDELİ KAVRAMI 11

Elektrik Enerjisi nin [ Transfer Bedelleri, Toplumsal Maliyetler, Karlar ve Vergiler dışında ] Üretim Bedelleri ; Yatırım ile oluşan [ Özkaynak ve Kredi ] Kapasite Bedeli, Enerji Kaynak Maliyeti ve Tesis İşletiminden oluşan, İşletme Bedeli, elemanlarından oluşmaktadır. Kapasite Bedelleri ; Elektrik Enerjisi Satış Fiyatları içinde, veya Bütçeden Kamu Kurumlarını destekleyerek, veya Kullanıcı adına Kamu Kurumlarını borçlandırarak, ya da öteleyerek, veya Diğer bazı metotlarla, ama, her ahvalde, son kullanıcılar tarafından karşılanmıştır ve karşılanmaktadır. Değişen, sadece bu ödemedeki mali ve finansal yapılandırılışıdır. [ Çeşitli kaynaklar için, 5-10 -15 yıl Geri Ödemeli Kredi Yapısı ile oluşan Kapasite Bedelleri Grafiği, aşağıda verilmektedir ( Şekil 23 ) ]. 12

Şekil.24 - Elektrik Enerjisi Maliyet Analizi [ c / kwh ] 7 Kapasite Bedeli 6.18 E.Kaynağı & İşletme Gideri 6 Toplam Enerji Maliyeti AB İşletme Gideri 5,36 5 [ c / kwh ] 4 3.68 3,06 3,97 3,43 3 2 27,6 mil. $ 2.5 1.8 39,0 mil. $ 2.3 2.1 1,87 2 1.8 1.8 35,2 mil. $ 1.8 1,43 1 32,2 mil. $ 0 2001-2005 2006-2010 2011-2015 2016-2020 Periyot 13

2001-2005 yıllarını kapsayan Planlı Dönemde, Kapasite Bedeli 3.7 / kwh ve Elektrik Enerjisi Maliyeti 6.2 / kwh civarında hesaplanmaktadır [ Yatırım 5.5 milyar $ / yıl ]. 2006-2010 yıllarını kapsayan Planlı Dönemde, Kapasite Bedeli 3.1 / kwh ve Elektrik Enerjisi Maliyeti 5.4 / kwh civarında hesaplanmaktadır [ Yatırım 7.8 milyar $ / yıl ]. 2011-2015 yıllarını kapsayan Planlı Dönemde, Kapasite Bedeli 1.9 / kwh ve Elektrik Enerjisi Maliyeti 4.0 / kwh civarında hesaplanmaktadır [ Yatırım 7.1 milyar $ / yıl ]. 2016-2020 yıllarını kapsayan Planlı Dönemde, Kapasite Bedeli 1.5 / kwh ve Elektrik Enerjisi Maliyeti 3.5 / kwh civarında hesaplanmaktadır [ Yatırım 6.5 milyar $ / yıl ]. Görüleceği gibi, ülkenin enerjiye dayalı kalkınması tamamlanıncaya kadar [ ki uzunca bir süreyi ifade etmektedir ], Elektrik Enerjisine ciddi miktarda Kapasite Bedeli ödenmesi kaçınılmazdır. Bu nedenler ile, ucuz elektrik enerji söylemi, normal ve rasyonel yollar ile çok zor realize edilebilecek bir söylemdir. Hele bunu, artık Kapasite Bedeli ödemesini yok denecek derecede aza indirmiş, gelişmiş ülkelerdeki Elektrik Enerjisi Fiyatı ile mukayese ederek desteklemeye çalışmak, oldukça aykırı bir yaklaşım görünümündedir. Ortalama İşletme Maliyeti, 1.8 / kwh olarak hesaplanan AB ülkelerinin tüketicisinden, kalkınmasını sürdürmekte olan ülkemiz tüketicisi yaklaşık 3-4 / kwh fazla fiyatı ödemek zorundadır [ Bütçe veya çeşitli kaynaklardan sübvanse edilse dahi, bu gerçek değişmeyecektir ]. 14

II. 2 ELEKTRİK ENERJİSİ MALİYET FİYATI OLUŞUMU 15

16

17

Toplumsal Maliyetleri de, bir rekabet unsuru olarak ele alınacak bir Elektrik Piyasası Sistemi, hem daha adil, hem de daha rasyonel olacaktır. Bugün benimsenen rekabet fiyatı oluşum tarzı, deyimde yerinde ise, sanki sanal ve haksız bir rekabet niteliğinde görünmektedir. Toplumsal Maliyetleri içeren, fiyatlanma modeli ile oluşacak, rekabete dayalı bir, Elektrik Piyasası, kullanılan kaynaklar bazında rekabet şansı sıralamasını da ciddi bir biçimde değiştirecektir ( Şekil 25). Daha temiz Enerjiye, daha fazla rekabet şansı tanıyacak böyle bir piyasada, özellikle Yenilenebilir Kaynaklara dayalı [Hidrolik- Rüzgar] Elektrik Üretimi, belki de hiçbir destek ve teşvike ihtiyaç duymaksızın, rekabet edebilir duruma gelebilecektir. 18

III. YENİLENEBİLİR KAYNAK POTANSİYELİ 19

III.2. HİDROELEKTRİK ENERJİ KAYNAK POTANSİYELİ 20

Dünya Hidroelektrik Kaynak Potansiyel Dünya nın Hidroelektrik TEKNİK Kapasitesi 14,653 TWh / yıl olarak hesap edilmektedir, bu kapasitenin % 59,6 sına isabet eden 8,734 TWh / yıl ise EKONOMİK Hidroelektrik Kapasite olarak gösterilmektedir. [ Tablo 4, Şekil 6 ] Ekonomik Hidroelektrik Kapasite nin %34,9 u [ 3,047 TWh / yıl ] halihazırda kullanılmaktadır.[ Bu oran, Avrupa da % 70,5, Kuz.Amerika da % 65,5, Asya da % 24,7, Afrika da ise sadece %11,1 dir.] [ Tablo 4, Şekil 6 ] İnşaa halinde olan ve Planlanmış Kapasiteler, Tablo.6 ve Şekil. 8 de gösterilmektedir. 21

Tablo 4 - Dünya 'da Teknik & Ekonomik Hidroelektrik Kapasite Dağılımı KITA Teknik Kapasite Ekonomik Kapasite Tekn.Kapasite Ekon.Kapasite [ GWh / yıl ] Dağılım Oranı [ GWh / yıl ] Dağılım Oranı Kullanım Oranı Kullanım Oranı Asya 7.654.600 52,24% 4.493.250 51,44% 58,70% 24,70% Avrupa 1.120.500 7,65% 753.000 8,62% 67,20% 70,53% Kuzey Amerika 1.763.500 12,03% 1.015.750 11,63% 57,60% 65,45% Güney Amerika 2.615.300 17,85% 1.535.200 17,58% 58,70% 39,52% Okyanusya 196.000 1,34% 88.600 1,01% 45,20% 45,35% Afrika 1.303.250 8,89% 848.500 9,71% 65,11% 11,06% TOPLAM 14.653.150 8.734.300 59,61% 34,88% 22

8000 7000 Şekil.6 - Dünyanın Teknik & Ekonomik HİDROELEKTRİK POTANSİYELİ 7.655 [ Dünya Toplamı 14,653 / 8,734 TWh / yıl ] Teknik Kapasite Ekonomik Kapasite 6000 [ TWh / yıl ] 5000 4000 4.494 3000 2.615 2000 1000 1.535 1.303 848 1.764 1.016 1.120 753 196 88 0 Asya G. Amerika Afrika K.Amerika Avrupa Okyanusya 23

Tablo 5 - Dünya 'da Mevcut Kurulu, Teknik & Ekonomik Bakiye Hidroelektrik Kapsite Dağılımı KITA Mevcut Kurulu Kapasite Bakiye Ekonomik Kapasite Bakiye Teknik Kapasite [ GWh / yıl ] Dağılım Oranı [ GWh / yıl ] Dağılım Oranı [ GWh / yıl ] Dağılım Oranı Asya 1.109.917 36,43% 3.383.333 59,49% 6.544.683 56,39% Avrupa 531.117 17,43% 221.883 3,90% 589.383 5,08% Kuzey Amerika 664.840 21,82% 350.911 6,17% 1.098.661 9,47% Güney Amerika 606.750 19,92% 928.450 16,32% 2.008.550 17,31% Okyanusya 40.180 1,32% 48.420 0,85% 155.820 1,34% Afrika 93.834 3,08% 754.666 13,27% 1.209.416 10,42% TOPLAM 3.046.637 5.687.663 11.606.513 24

Şekil.7 - Dünyada Ekonomik Hidroelektrik Kapasite Kullanımı [ Dünya Toplamı 8,734 TWh / yıl ] Mevcut 34,88% [ 3,047 TWh / yıl ] Kullanılabilir 65,12% [ 5,688 TWh / yıl ]

Tablo 6 - Dünya 'da Mevcut - İnşaat Halinde - Planlanmış Hidroelektrik Kurulu Güç Dağılımı KITA Mevcut Kurulu Güç İnşaa Halinde Kurulu Güç Planlanmış Kurulu Güç [ MW ] Dağılım Oranı [ MW ] Dağılım Oranı [ MW ] Dağılım Oranı Asya 330.100 38,90% 130.550 82,73% 241.000 52,39% Avrupa 179.100 21,11% 2.350 1,49% 13.800 3,00% Kuzey Amerika 167.100 19,69% 6.000 3,80% 43.700 9,50% Güney Amerika 137.400 16,19% 11.350 7,19% 75.450 16,40% Okyanusya 13.600 1,60% 150 0,10% 2.300 0,50% Afrika 21.200 2,50% 7.400 4,69% 83.750 18,21% TOPLAM 848.500 157.800 460.000 26

Tablo 7.4 - AFRİKA ÜLKE Hy dropower & DAMS Journal Mevcut Elektrik Üretiminin Büyük Hidroelektrik Hidroelektrik 'den Baraj Kurulu Güç Karşılanma Oranı sayısı [ MW ] [ % ] Adet 2002 2008 2002 2008 2002 2008 Mısır 2,810 2,793 20.0% 12.5% 7 7 Kongo 2,515 2,409 99.9% 99.9% 11 16 Nijerya 1,938 2,000 43.0% 43.0% 64 54 Zambiya 1,669 1,120 99.0% 99.0% 6 6 Kamerun 725 721 90.0% 77.0% 9 5 Güney Afrika C. 688 680 5.7% 1.2% 943 1,166 Kenya 677 677 38.0% 58.6% 6 27 Etiyopya 451 669 98.0% 95.0% 5 11 Sudan 323 323 55.0% 55.0% 4 5 Uganda 278 318 99.0% 99.9% 2 2 TOPLAM 12,074 11,710 1,057 1,299 27

Tablo 7.5 - Güney AMERİKA Hy dropower & DAMS Journal ÜLKE Mevcut Elektrik Üretiminin Büyük Hidroelektrik Hidroelektrik 'den Baraj Kurulu Güç Karşılanma Oranı sayısı [ MW ] [ % ] Adet 2002 2008 2002 2008 2002 2008 Brezilya 59,853 83,752 94.1% 76.6% 624 887 Venezüella 13,224 14,597 76.0% 73.3% 79 72 Arjantin 9,581 9,920 45.0% 35.5% 104 108 Kolombiya 8,948 9,023 68.0% 78.0% 48 55 Paraguay 8,100 8,410 99.9% 99.9% 4 4 Şili 5,000 4,977 40.0% 43.5% 88 92 Peru 2,900 3,230 74.0% 65.0% 49 50 Ekvator 1,692 1,747 69.0% 47.5% 8 11 Uruguay 1,534 1,538 90.0% 86.2% 6 6 Bolivya 330 477 49.0% 49.0% 6 7 TOPLAM 111,162 137,671 1,016 1,292 28

Tablo 7.6 - Kuzey & Orta AMERİKA Hy dropower & DAMS Journal ÜLKE Mevcut Elektrik Üretiminin Büyük Hidroelektrik Hidroelektrik 'den Baraj Kurulu Güç Karşılanma Oranı sayısı [ MW ] [ % ] Adet 2002 2008 2002 2008 2002 2008 Amerika 76,000 78,200 8.0% 7.0% 6,742 6,510 Kanada 67,121 72,660 60.6% 59.0% 804 933 Meksika 10,500 11,310 15.0% 22.2% 575 668 Kosta Rika 1,228 1,509 82.0% 75.3% 7 9 Guatemala 827 644 78.0% 40.0% 4 4 TOPLAM 155,676 164,323 8,132 8,124 29

Tablo 7.7 - AVRUPA ÜLKE Hy dropower & DAMS Journal Mevcut Elektrik Üretiminin Büyük Hidroelektrik Hidroelektrik 'den Baraj Kurulu Güç Karşılanma Oranı sayısı [ MW ] [ % ] Adet 2002 2008 2002 2008 2002 2008 Norveç 27,569 29,060 99.4% 99.0% 336 336 Fransa 25,200 25,200 15.0% 11.1% 150 572 İspanya 20,076 18,446 20.0% 7.9% 1,202 1,188 İsveç 16,200 16,300 55.0% 53.0% 190 206 İtalya 15,267 17,459 18.4% 12.3% 569 542 İsviçre 13,240 13,356 57.9% 55.2% 157 157 Avusturya 11,700 11,853 70.4% 58.3% 62 87 Romanya 5,860 6,346 34.8% 25.8% 209 209 Ukrayna 4,732 4,500 6.7% 7.0% 27 27 Almanya 4,525 4,922 2.6% 23.0% 311 42 Portekiz 4,394 4,525 27.0% 4.4% 41 311 Yunanistan 3,080 3,060 9.6% 5.4% 32 163 Yugoslavya 2,910 2,820 35.0% 29.4% 69 63 Bosna - Hersek 2,380 2,380 46.0% 48.4% 25 25 Finlandiya 2,340 3,049 21.5% 18.0% 55 57 TÜRKİYE 12,240 13,608 25.1% 25.4% 507 591 TOPLAM 171,713 176,884 3,942 4,576 30

DÜNYA [ 2008 İtibarı ile ] [ GW ] [ TWh / y ] [ % ] TEORİK KAPASİTE TEKNİK KAPASİTE 14.653 EKONOMİK KAPASİTE 8.735 59,6% Mevcut Kapasite 848 3.047 34,9% [ İnşaat Halideki Kapasite ] 158 [ Planlanmış Kapasite ] 460 BAKİYE Kullanılabilir KAPASİTE 5.688 31

ASYA [ 2008 İtibarı ile ] [ GW ] [ TWh / y ] [ % ] TEORİK KAPASİTE TEKNİK KAPASİTE 7.655 EKONOMİK KAPASİTE 4.494 58,7% Mevcut Kapasite 330 1.110 24,7% [ İnşaat Halideki Kapasite ] 131 [ Planlanmış Kapasite ] 241 BAKİYE Kullanılabilir KAPASİTE 3.384 32

AFRİKA [ 2008 İtibarı ile ] [ GW ] [ TWh / y ] [ % ] TEORİK KAPASİTE TEKNİK KAPASİTE 1.303 EKONOMİK KAPASİTE 849 65,2% Mevcut Kapasite 21 94 11,1% [ İnşaat Halideki Kapasite ] 7 [ Planlanmış Kapasite ] 84 BAKİYE Kullanılabilir KAPASİTE 755 33

Avrupa Hidroelektrik Potansiyeli AB de hesaplanan TEKNİK Hidroelektrik Potansiyel 1 120 TWh / yıldır[ IHA]. Bunun % 67,53 üne tekabül eden 753 TWh / yıl EKONOMİK Hidroelektrik Potansiyel olarak kabul edilmektedir. AB de Ekonomik Hidroelektrik Potansiyelin % 71 i [ 531 TWh / yıl - 179 GW ] hali hazırda kullanılır durumdadır.bakiye 179 TWh / yıl kullanılabilinir kapasite mevcuttur. [ Tablo.13 Şekil.14 ] AB de 2 367 MW Hidroelektrik kapasite inşaa edilmekte ve 13 830 MW kapasitenin tesis edilmesi planlanmaktadır. [ Tablo.13 ] Norveç de Elektrik Tüketimi nin % 99,4 ü, Avusturya da % 70,4 ü Hidroelektrik Kaynaktan karşılanmaktadır.almanya da ise bu oran sadece % 2,6 seviyesindedir. [ Bu nedenle, AB Yenilenebilir Kaynak Kullanımı Direktiflerini yerine getirebilmek için Rüzgar Kaynağı ndan yapılacak Elektrik Enerjisi Üretimine çok ciddi önem vermektedir. ] 34

Tablo.8 - AB 'nin Hidroelektrik Kapasiteleri Kapasite Birim Değerler Oranlar Teknik Potansiyel [ GWh / yıl ] 1,120,000 Ekonomik Potansiyel [ GWh / yıl ] 753,000 67.23% MEVCUT Kullanılan Kapasite [ GWh / yıl ] 531,117 70.53% Kullanılabilir Kapasite [ GWh / yıl ] 221,883 29.47% MEVCUT Kurulu Güç [ MW ] 179,034 İnşaa Halinde Kurulu Güç [ MW ] 2,367 Planlanmış Kurulu Güç [ MW ] 13,830 35

AB [ 2008 İtibarı ile ] [ GW ] [ TWh / y ] [ % ] TEORİK KAPASİTE TEKNİK KAPASİTE 1.120 EKONOMİK KAPASİTE 753 67,2% Mevcut Kapasite 179 595 79,0% [ İnşaat Halideki Kapasite ] 2 [ Planlanmış Kapasite ] 14 Noveç 'de Elektr. % 99.3 'ü Hidroelektrik BAKİYE Kullanılabilir KAPASİTE 158 Avusturya 'da Elektr. % 67.1 'i Hidroelektrik 36

37

Türkiye Hidroelektrik Potansiyeli Türkiye nin ortalama yüksekliği ~ 1.200 mt. civarındadır. Ülkenin ortalama yıllık yağış düşüsü 643 milyar m3, ve bunun akarsulara dönüşen kısmının 186 milyar m3 olduğu bilinmektedir. Bu su düşümünün [ DSİ tarafından 25 Havzada yapılmış çalışmaları sonucu hesaplanan ] Brüt Üretim kapasitesi, 433 TWh / yıl değerindedir. DSİ tarafından, Ekonomik [ Net ] Elektrik Enerjisi Üretim potansiyeli 130 TWh / yıl olarak belirlenmektedir ve bu Kurulu Güç olarak 34,8 GW olarak ifade edilmektedir. 38

Tablo 10 - TÜRKİYE 'nin HİDROELEKTRİK POTANSİYELİNİN HAVZALARA DAĞILIMI Akarsu Havzası Ortalama Stokastik Hesaplasma [ DSİ ] Teknik.Potans. Ekono.Potans. Kurulu Güç Kullanma Oranı Yeni Kriterlerle Hesaplama Ekono.Potans. Kurulu Güç Kullanma Oran [ milyar m 3 / yıl ] [ GWh / yıl ] [ GWh / yıl ] [ MW ] [ % ] [ GWh / yıl ] [ MW ] [ % ] IRAT 31,61 84.122 37.961 9.648 45,13% 46.267 11.713 55,00% İCLE 21,33 48.706 16.751 5.051 34,39% 24.353 6.165 50,00% oğu Karadeniz 14,90 48.478 11.062 3.037 22,82% 24.239 6.136 50,00% oğu Akdeniz 11,07 27.445 5.029 1.390 18,32% 12.350 3.127 45,00% ntalya 11,06 23.079 5.163 1.433 22,37% 9.231 2.337 40,00% atı Karadeniz 9,93 17.914 2.176 624 12,15% 7.166 1.814 40,00% atı Akdeniz 8,93 13.595 2.534 674 18,64% 6.118 1.550 45,00% armara 8,33 5.177.................. EYHAN 8,01 20.875 7.571 2.001 36,27% 9.394 2.378 45,00% EYHAN 7,18 22.163 4.652 1.413 20,99% 9.973 2.525 45,00% IZILIRMAK 6,48 19.552 6.320 2.094 32,32% 7.821 1.980 40,00% AKARYA 6,40 11.335 2.373 1.096 20,94% 4.534 1.133 40,00% ORUH 6,30 22.601 10.540 3.134 46,64% 12.431 3.108 55,00% EŞİLIRMAK 5,80 18.685 5.297 1.259 28,35% 8.408 2.129 45,00% USURLUK 5,43 10.573 1.602 507 15,15% 2.643 669 25,00% RAS 4,63 13.114 2.287 588 17,44% 5.901 1.494 45,00% onya Kapalı Havz. 4,53 1.218 104 32 8,54% 104 32 8,54% ÜYÜK MENDERES 3,03 6.263 831 221 13,27% 831 221 13,27% an Gölü Kapalı Havz. 2,39 2.593 257 62 9,91% 257 62 9,91% uzey Ege 2,09 2.882 42 16 1,46% 42 16 1,46% EDİZ 1,95 3.916 243 94 6,21% 243 94 6,21% ERİÇ - ERGENE 1,33 1.000.................. ÜÇÜK MENDERES 1,19 1.375 143 48 10,40% 143 48 10,40% Sİ 1,17 4.897 102 37 2,08% 102 37 2,08% urdur Göller Böl.Havz. 0,50 885.................. KARÇAY 0,49 543.................. Türkiye Toplamı 186,06 432.986 123.040 34.729 28,42% 192.551 48.768 44,47% 39

Türkiye Hidroelektrik Potansiyeli Toplumsal Maliyet unsuru dikkate alınmasa dahi, kullanılan stokastik ekonomik rantabilite kriterleri yerine, daha realist ve rasyonel kriterler kullanıldığında, bu potansiyel kullanım oranı yaklaşık % 25 oranında artacaktır. Toplumsal Maliyetlerin de içinde yer aldığı bir ekonomik rantabilite analizinde ise, potansiyel kullanım oranı % 45 mertebesinde yükselecektir. Türkiye genelinde henüz etüdü yapılmamış [ hatta ölçümlemesi bile yapılmayan] 1-30 MW arası, küçük tesislerde,minimum 10-15 TWh / yıl, kanal ve barajlara konacak ufak türbinler yoluyla, 3-5 TWh / yıl elektrik üretilebileceği düşünülmektedir. Bütün bu kriterler göz önüne alındığında, yurdumuzun Ekonomik [Net] Hidroelektrik Üretim Potansiyelinin 190-210 TWh / yıl civarında olacağı ve Kurulu Güç değerinin de, 48 50 GW olacağı söylenebilir. Brüt potansiyelin kullanım oranı ise, % 44-46 civarında olacaktır. [ Tablo 9-10, Şekil 11] 40

Tablo 9 - TÜRKİYE 'nin Hidroelektrik Enerji Kaynakları Potansiyeli Potansiyel Stokastik Hesplama [ DSİ ] Yeni Kriterlerle Hesaplama [ GW ] [ GWh / yıl ] [ % ] [ GW ] [ GWh / yıl ] [ % ] Teorik Potansiyel 110,0 435,0... 110,0 435,0... Teknik Potansiyel 55,0 250,0... 55,0 250,0... Mevcut Potansiyel 13,8 33,3 37,0% 13,8 33,3 27,6% İnşaa Halinde Pot. 8,6 19,1% 8,6 17,2% Planlanmış Potans. 11,6 25,8% 11,6 23,2% Kullanılabilir Bakiye 11,0 24,4% 16,0 32,0% Toplam Kullanılabilir Potansiyel 45,0 125,0 50,0 193,0 41

42

Türkiye Hidroelektrik Kaynaklı Lisans Durumu Türkiye de LİSANS alınarak uygulanabilen Hidroelektrik Tesisleri ile ilgili Lisans dağılımları aşağıdaki gibi özetlenebilinir (2010-Ekim) ; Şu ana kadar verilmiş Lisanslar * : 29 226 MW Kurulu Güç İşlemleri devam eden Lisanslar [Uygun bulunan] : 1 958 MW Kurulu Güç Lisans müracaatları : 27 395 MW Kurulu Güç Toplam 58 579 MW Eüaş, ve otop dahildir. Kaynak: EPDK web sitesi 43

Şekil.11 - Türkiye 'nin Hidroelektrik Kaynağı 'na Dayalı Üretim Lisansları Dağılımı 80000 70000 [ MW ] 60000 50000 40000 58.579 30000 27.395 29.226 20000 10000 0 Yeni Lisans Müracaatları 1.958 İşlemi Devam Edenler Mevcut Lisanslar TOPLAM 44

Hidroelektrik Santrallerin Durumu [ Ekim 2010] İşletmede 15,264 MW DSİ 11,677 MW Diğerleri 3,587 MW Başvuru Aşamasında 27,395 MW İnceleme Değerlendirme/ Uygun Bulma Aşamasında 5 635 MW TOPLAM 48 294 MW Kaynak: EPDK 45

IV. YENİLENEBİLİR KAYNAK KULLANIM HEDEF & STRATEJİLERİ 46

IV.1 RÜZGAR ENERJİSİ KULLANIM HEDEFLERİ 47

Dünya da Rüzgar Kaynak Kullanma Hedefleri Dünya Elektrik Enerjisi Talebi, WEC IEA tarafından sürekli biçimde değerlendirilmektedir. WF - 12 ve WE Outlook, bunlardan en önemlileridir. WF 10, daha sonra [ 1998 ] WF 12 olarak yeniden revize edilerek ortaya konulmuştur.2000 yılında güncelleştirilen DÜNYA Elektrik Enerjisi Talep Projeksiyonu ve Rüzgar Kaynaklı Üretim Hedefleri, Tablo. 11 deki gibi yayınlanmıştır. 2020 yılı itibarı ile % 12 hedefine bağlanan, 3.093,4 TWh / yıl Rüzgar Kaynaklı Elektrik Üretimi, küresel ısıma nedeniyle Elektrik talebi açısından Dünyada beklenen artışın olmaması halinde, oransal olarak daha da yüksek olarak tahakkuk edebileceği açıktır. 48

Tablo 11 - Dünyada Planlanan RÜZGAR ENERJİSİ Gelişmesi Wind Force 12 Yeni Kapasite Kümülatif Rüzgar 'dan Dünya Elktr. Rüzgar Yıllar İlavesi Kapasite Üretim Talep Prj. Oranı [ MW ] [ MW ] [ TWh / yıl ] [ TWh / yıl ] [ % ] 2001 6.800 24.900 54,5 15.578 0,35% 2002 8.500 33.400 73,1 16.014 0,46% 2003 10.625 44.025 96,4 16.463 0,59% 2004 13.281 57.306 125,5 16.924 0,74% 2005 16.602 73.908 161,9 17.397 0,93% 2006 20.752 94.660 207,3 17.885 1,16% 2007 25.940 120.600 264,1 18.385 1,44% 2008 31.128 151.728 332,3 18.900 1,76% 2009 37.354 189.082 414,1 19.429 2,13% 2010 44.824 233.906 512,3 19.973 2,56% 2011 53.789 287.695 705,7 20.493 3,44% 2012 64.547 352.242 864,0 21.025 4,11% 2013 74.229 426.471 1.046,0 21.572 4,85% 2014 85.363 511.834 1.255,4 22.133 5,67% 2015 98.168 610.002 1.496,2 22.708 6,59% 2016 107.985 717.987 1.761,1 23.299 7,56% 2017 118.783 836.770 2.052,4 23.905 8,59% 2018 130.661 967.431 2.372,9 24.526 9,68% 2019 143.727 1.111.158 2.725,4 25.164 10,83% 2020 150.000 1.261.158 3.093,4 25.883 11,95% 2030 150.000 2.551.277 6.306,8 31.318 20,14% 2040 150.000 3.044.025 7.999,7 36.346 22,01% 49

2001 yılında 24,7 GW olan Rüzgar Kaynaklı Kurulu Gücün, 2007 yılında 120 GW a, [ % 25 lik yıllık artışla ] 2020 yılında 1.261,2 GW a, 2030 yılında 2.551,3 GW a, 2040 yılında 3.044 GW seviyelerine çıkması hedeflenmiştir. Bu tarihte, Rüzgar Kaynağı kullanımının doyum noktasına gelmiş olacağı varsayılmaktadır.ayrıca, 20 yıl olarak tahmin edilen Türbin ömürleri nin sonunda % 5 inin yeni teknolojiye dayalı Türbinler ile değiştirileceği düşünülmektedir. Dünya da Rüzgar Kaynağı nın kullanılması konusunda asıl büyümenin, Kuzey Avrupa ABD. ve Japonya da denizsel kapasitelerde olacağı tahmin edilmektedir.bu potansiyelin özellikle ABD. Ve Japonya da oluşması beklenen Elektrik Enerjisi Talebinin iki katına yakın [ % 180 ] potansiyeli içerdiği tahmin edilmektedir. 50

2020 yılında Dünya Elektrik Projeksiyonun dağılımı Şekil. 12 de şematize edilmiştir. Rüzgar Santralleri nde Kapasite Kullanım değerleri bugünkü % 25 oranından, 2010 yılında % 28 e, 2030 yılında % 30 a çıkabileceği hedef edinilmiştir. Hatta, bunun % 50 seviyelerine bile ulaşabileceği kuvvetle tahmin edilmektedir. [ Dünya da Hidroelektrik santrallerde Kapasite kullanım oranı ortalama % 50 dir. ] 51

52

HEDEFLER AB, iki petrol krizinin ardından, Yenilenebilir Kaynaklar ın ekonomik ve stratejik önemini en iyi kavrayan ve tedbirlere yönelen birliktir. AB de 1996 yılında Rekabetçi Elektrik Piyasası oluşmaya başlamış olmasına rağmen, AB bir yönerge ile tüm üye ülkelere ulusal stratejilerini, kamu hizmeti zorunluluğu olarak, Yenilenebilir Kaynaklar ın kullanımına yönelik olması gereğini bildirmiştir.zira, bu ülkelerin toplamı, elan enerji ihtiyaçlarının % 55 ni ithal etmektedir ve 2015 yılında bu oran % 70 seviyelerine ulaşma eğilimindedir. AB de ilk program, 1992 yılında Alternatif Program olarak ele alınmıştır. Bu program, Rüzgar Küçük Hidroelektrik ve Biyokütle kaynaklarına katkıları içermektedir.daha sonra, 1994 yılında Madrid Deklarasyonu ile [ DG 12 - DG 17 ] 2010 yılına kadar Yenilenebilir Kaynaklar dan, toplam tüketimin % 15 seviyesine ulaşılması prensibe bağlanmıştır. 53

Bilahare, 1997 yılında Beyaz Sayfa Belgesi, COM [97] 599 Final Raporu ile, özellikle 2010 yılında Rüzgar Kaynağı nda Kurulu Gücün 40.000 MW seviyesine ulaşması protokola bağlanmıştır.aynı yıl toplanan AB Parlamentosu Beyaz Sayfa Belgesi ni Mambour Raporu ile daha kesin ve yüksek değerlere bağlamıştır. AB, 1991 yılında belirlediği Kurulu Güç hedeflerini, Wijk ve Coelingh in İsveç ve Danimarka daki denizsel kapasiteleri de dahil ederek yaptığı çalışmaları da dikkate alarak, 1997 yılında revize etmiş ve Tablo.12 ve Şekil.14 te belirtilen seviyelere çıkarmıştır. 54

Tablo.12 - AB RÜZGAR TESİSİ İNŞAA HEDEFLERİ Yıllar 1991 HEDEFİ 1997 HEDEFİ Yıllık Yıllık KURULU GÜÇ KURULU GÜÇ ÜRETİM ARTIŞ ORANI [ MW ] [ MW ] [ GWh / yıl ] [ % ] 1990 500 1996 3.500 500 38,0% 1997 4.760 2.000 36,0% 2000 4.000 8.000 12.000 17,5% 2005 11.500 30.000 17,5% 2010 25.000 40.000 60.000 10,0% 2020 100.000 150.000 5,0% 2030 100.000 150.000 220.000 5,0% 55

56

Anlaşılacağı üzere, AB 2010 yılında 40.000 MW Kurulu Güce ve 60 TWh / yıl kapasiteye, 2020 yılında 100.000 MW Kurulu Güce ve 150 TWh / yıl kapasiteye 2030 yılında ise 150.000 MW Kurulu Güce ve 220 TWh / yıl kapasiteye ulaşmayı prensibe bağlamıştır. AB nin Beyaz Sayfa Belgesi nce bu tahminlerin tutucu olduğunu söyleyenler dahi mevcuttur. TERES II Raporu nda 220 TWh / yıl değerindeki Rüzgar Kaynaklı Elektrik Üretimine 2020 yılında ulaşılacağı tahmini ileri sürülmüştür. AB de % 20 ile sınırlandırıldığı varsayılan hatta giriş oranı ile, veya başka bir deyişle 400 TWh / yıl kapasiteye ancak [ % 23 oranındaki Kapasite kullanımı faktörü ile ] 200 GW Kurulu Güç ile ulaşılabilir.bu değer de [ denizsel kapasite düşünülmese dahi ] AB nin sahip olduğu karasal Rüzgar Kapasitesinin oldukça altındadır. AB nin Yenilenebilir Kaynaklar ile ilgili [ daha evvel 2020 yılı olmasına karşı, 1997 yılında revize edilerek öne çekilmiş ] 2010 yılı hedefi ve ülkelere dağılımı Tablo.13 de görüldüğü gibidir. 57

Tablo.13 - AB Yenilenebilir Enerji Kullanım Hedefleri Wind Force 12 Ülkeler 1997 2010 [ Toplam Tüketimde Oran ] [ Toplam Tüketimde Oran ] [ % ] [ % ] Fransa 15,0% 21,0% İngiltere 1,7% 10,0% İtalya 16,0% 25,0% İspanya 19,9% 29,4% İsveç 49,1% 60,0% Almanya 4,5% 12,5% Yunanistan 8,6% 20,1% Finlandiya 24,7% 31,5% Hollanda 3,5% 9,0% Portekiz 38,5% 39,0% Danimarka 8,7% 29,0% Belçika 1,1% 6,0% İrlanda 3,6% 13,2% Avusturya 70,0% 78,1% Lüksemburg 2,1% 5,7% TOPLAM AB 13,9% 22,1% 58

IV.2 YENİLENEBİLİR KAYNAK KULLANIM STRATEJİLERİ & DESTEKLEMELERİ 59

Yenilenebilir Enerji Kaynaklarına dayalı Elektrik Enerjisi Üretim Tesisleri ve Üretimi ; Çevreye Uyumlu ve Temiz [ çevre kirliliği yaratmayacak nitelikte ] olması, Ülkenin Öz Kaynakları olması ve Dışa Bağımlılığı azaltıcı olması, Yakıt Gideri olmadığından, çok düşük İşletme Giderleri ile üretim yapabilmesi, gibi temel kriterler yanında, AB Direktiflerine [ Renewable 77 / EC - Wind 12 - v.b. ] uygunluğu, Kyoto Protokolü ve Sürdürülebilir Kalkınma açısından, son derece önemli olması, Yeşil Enerji niteliğinde olması ve AB ye ihraç potansiyeli yaratabilecek olması, bakımından da çok önemlidir. Bu nedenlerle, mutlaka Teşvik edilmeli, Desteklenmeli ve bunları sağlayacak Hukuki zeminlere oturtulmalıdır. [ AB Direktiflerinden Renewable 77 / EC ve Wind - 12 ile, toplam birlik tüketimin 2010 yılına kadar, % 22.1 i Yenilenebilir Kaynaklardan, bunun ( yarısından fazlası olan ) % 12 si ise Rüzgar Kaynağından karşılanması şartı getirilmiştir. Bunu realize edebilmek için, her birlik üyesi ülke, kendi yapılarına uygun bir Teşvik ve Destekleme Mevzuatı geliştirmişlerdir ]. 60

ALMANYA Kurulu Rüzgar Gücü [ 2000 ] Kurulu Rüzgar Gücü [ 2010 ] 6,104 MW 26,386 MW Yapılabilir Rüzgar Potansiyeli [2020] 45,000 MW karasal 10,000 MW denizsel AB Yeni YEK Direktifindeki Hedef [2020] Kanuni Hedef [2020] Mevcut Rüzgar payı [2008] Enerji Tüketiminin %18 inin YEK lerden sağlanması Elektrik Tüketiminin %30 unun YEK lerden sağlanması Elektrik Tüketiminin %7,5 u rüzgardan sağlanmaktadır. Teşvik Sistemi Destekli Fiyat [ Feed -in Tariff ] Teşvik Süresi Karasal 5-20 yıl Denizsel 12 yıl YEK Fiyatı [2009] Karasal 9,2 c / kwh Denizsel 15 c / kwh Kaynak: GWEC 2008 Raporu, WPM Ekim Sayısı 61

Şekil.15-2005 ve 2020 yıllarında Enerjide YEK Payı 62

IV.3 TÜRKİYE nin ELEKTRİK ENERJİ PİYASASI [ ÖZET ] 63

TÜRKİYE yasal olarak 2000 yılında yayınlanan Enerji Piyasası Kanunu ile Elektrik Üretiminde Serbest Piyasa yapısına adımını atmıştır. Ancak, elan Elektrik Üretimi nin % 84 ü Kamu Kurumları tarafından realize edilmektedir. [ BOT, BO, TOR dahil ] Otoprodüktörler dahil Elektrik Üretimi nin % 16 sı Özel Sektör tarafından yapılmaktadır. Yenilenebilir [ Rüzgar ] Kaynaklara dayalı elektrik üretimi için çok etkileyici olacak Elektrik Dağıtım özelleştirmelerine, elan gayret edilmektedir. Bir fikir vermesi bakımından, 2020 bazında Türkiye için [ en yüksek tahmin olarak ] yapılmış bir Talep Projeksiyonu aşağıda verilmektedir. 64

65

TEİAŞ Tarafından bir 2020 Projeksiyonu niteliğinde düzenlenmiş tablolar aşağıda yer almaktadır Tablo 15.1 Kurulu Güç Esaslı Projeksiyon (MW) Yıllar L İNYİT Siyah - KÖMÜR Diğer KÖM ÜR DOĞAL GA Z Petrol Ürünleri NÜKLEER RÜZGAR Hİ DRO TOP L AM 2005 8. 301 555 1. 483 13. 137 3. 307 879 13. 681 41. 343 2006 8. 301 555 1. 602 13. 307 3. 307 1. 288 14. 400 42. 760 2007 8. 301 555 1. 602 13. 697 3. 307 1. 413 15. 521 44. 396 20 08 8. 301 555 1. 602 13. 697 3. 307 1. 538 15. 855 44. 855 2009 8. 621 555 1. 602 14. 397 3. 307 1. 663 15. 889 46. 034 2010 8. 621 555 1. 602 16. 497 3. 307 1. 788 16. 446 48. 816 2011 9. 661 555 1. 602 18. 447 3. 307 1. 913 17. 177 52. 662 2012 10. 181 555 1. 602 19. 147 3. 307 1. 500 2. 038 18. 655 56. 985 2013 11. 221 555 1. 602 20. 822 3. 307 1. 500 2. 163 20. 253 61. 423 2014 12. 101 555 1. 602 21. 522 3. 307 3. 000 2. 288 21. 811 66. 186 2015 13. 141 555 1. 602 22. 497 3. 307 4. 500 2. 413 23. 257 71. 272 2016 14. 181 555 1. 602 23. 472 3. 307 4. 500 2. 538 24. 740 74. 895 2017 15. 381 555 2. 102 24. 447 3. 307 4. 500 2. 663 26. 299 79. 254 2018 16. 941 555 3. 102 25. 847 3. 307 4. 500 2. 788 27. 717 84. 757 2019 17. 981 1. 155 4. 102 27. 247 3. 307 4. 500 2. 913 29. 307 90. 512 2020 18. 661 1. 755 6. 102 27. 947 3. 307 4. 500 3. 038 31. 038 96. 348 66

Şekil 15.2 Talep ve Üretim Dengesi 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 THERMIC 26.784 27.073 27.463 27.463 28.483 30.583 33.573 36.293 39.008 42.088 45.603 47.618 50.293 54.253 58.293 62.273 INTALLED POWER HYDRO & RENEWABLE 14.560 15.688 16.934 17.393 17.552 18.234 19.090 20.693 22.416 24.099 25.670 27.278 28.961 30.505 32.220 34.076 (MW) TOTAL 41.343 42.760 44.396 44.855 46.034 48.816 52.663 56.985 61.423 66.187 71.272 74.895 79.254 84.758 90.513 96.349 DEMAND (MW) RESERVE (%) 25.000 28.27 0 30.56 0 33.07 5 35.81 5 38.78 5 41.965 45.410 49.030 52.905 57.050 60.845 65.245 69.835 74.585 79.350 65,4 51,3 45,3 35,6 28,5 25,9 25,5 25,5 25,3 25,1 24,9 23,1 21,5 21,4 21,4 21,4 THERMİC 172.266 176.101 183.356 182.593 195.760 211.043 230.772 249.910 268.520 289.732 313.928 327.624 345.668 372.361 399.529 425.998 PROJECT HYDRO & RENEWABLE 50.104 52.411 57.420 58.971 59.482 62.283 65.818 71.622 78092 84.261 89.115 94.470 100.133 105.984 112.282 118.290 GENERATION TOTAL 222.371 228.512 240.776 241.564 255.242 273.326 296.590 321.532 346.612 373.993 403.042 422.094 445.800 478.345 511.811 544.288 (GWh) THERMIC 162.718 166.552 173.877 173.114 184.519 199.802 219.531 238.669 257.279 278.491 302.687 316.383 334.427 361.120 388.288 414.757 RELIABLE HYDRO & RENEWABLE 38.450 39.905 42.944 44.052 44.352 45.666 47.107 50.548 54.414 57.847 60.226 63.252 66.598 69.394 72.990 76.560 TOTAL 201.167 206.457 21.8.21 217.166 228.871 245.468 266.638 289.217 311.693 336.337 362.913 379.635 401.024 430.514 461.277 491.318 DEMAND (MW) 159.650 176.400 190.700 206.400 223.500 242.020 262.000 283.500 306.100 330.300 356.200 383.000 410.700 439.600 469.500 499.490 RESERVE (%) PROJECT 39,3 29,5 26,3 17,0 14,2 12,9 13,2 13,4 13,2 13,2 13,2 12,8 12,5 12,5 12,5 12,2 RELIABLE 26,0 17,0 13,7 5,2 2,4 1,4 1,8 2,0 1,8 1,8 1,9 1,7 1,6 1,6 1,7 1,6 IMPORT (Gwh) 9.750 16.250 16.250 16.250 16.250 67

V - ÇEVRE ANALİZLERİ & SERA GAZI EMİSYONU 68

V.1 - SPESİFİK EMİSYONU DEĞERLERİ & AB Emisyon Azaltma Hedefleri 69

Spesifik Emisyon Değerleri Dünya Enerji Talebinin, 2030 yılında bugünkü değerinin iki katına çıkacağı tahmin edilmektedir [ 800 EJ / yıl ]. Oldukça fazla tüketiminin olacağına inanılan Çin Hindistan Eski Sovyetler Birliği Ülkeleri nin enerji ihtiyaç artışlarını Kömür e dayandıracakları, bunun da ciddi ÇEVRE Sorunlarına neden olacağı tahmin edilmektedir. 2.000 MW Kurulu Güç te bir Termik Tesisin Spesifik Emisyon ları Tablo. 13 te, bazı AB Ülkelerindeki kwh Elektrik Üretimi başına Spesifik Emisyonlar ise Tablo. 14 te görüldüğü gibidir. Atmosferdeki CO2 konsantrasyonu, Endüstri öncesinden bu yana % 25 artmıştır, 2050 yılına kadar ise bugünkü değerin iki katına çıkacağı beklenmektedir. Global sıcaklığın 1900 yılından bu yana 0,3 0,6 0 C arttığı, 2100 yılında bu artışın 1,0 3,5 0 C olacağı öngörülmektedir. Ortalama Deniz seviyesinin ise, 15 95 cm yükseleceği varsayılmaktadır. 70

71

72

73

Tablo 18 - YENİLENEBİLİR KAYNAKLI TESİSİ 'nin EMİSYON AZALTMASI Parametreler Birimler RÜZGAR Değerler HİDROLİK Kurulu Güç Enerji Üretimi [ MW ] 1.000 1.000 [ GWh / yıl ] 2.000 3.000 CO2 SO2 NOx Emisyon Azalması Emisyon Azalması Emisyon Azalması [ ton / yıl ] 1.772.728 2.659.092 [ ton / yıl ] 5.900 8.850 [ ton / yıl ] 5.000 7.500 74

Tablo 19 - AB RÜZGAR TESİSİ İNŞAA & EMİSYON AZALTMA PORJEKSİYONU Yıllar Kurulu Güç Enerji Üretimi CO2 SO2 NOx [ MW ] [ GWh / yıl ] [ ton / yıl ] [ ton / yıl ] [ ton / yıl ] 2000 8.000 16.000 14.400.000 48.000 40.000 2005 20.000 40.000 34.200.000 114.000 95.000 2010 40.000 80.000 64.800.000 216.000 180.000 2015 65.000 130.000 87.400.000 312.000 260.000 2020 100.000 200.000 134.400.000 480.000 400.000 75

76

Wind Energy Directory de, AB nin benimsediği Rüzgar Kaynaklı Kurulu Güçlere göre, yıllar itibarı ile SERA GAZI EMİSYON AZALTMA projeksiyonu belirlenmektedir. [ Tablo. 16, Şekil. 21]. Daha sonra Wind Force 12 Deklarasyonu ile benimsenen yeni prensipler ile, AB de; CO2 emisyonundaki azalma, 2001 yılında 32,7 milyon t / yıl seviyesinden, 2020 yılında 1,9 milyar t / yıl seviyelerine, 2010 yılında, CO2 emisyonundaki kümülatif azalma 1,35 milyar ton a, 2020 yılında, CO2 emisyonundaki kümülatif azalma 11,8 milyar ton a, 2040 yılında, CO2 emisyonundaki azalma, kurulu Rüzgar Santralleri nedeni ile 4,8 milyar t / yıl seviyesine ulaşacağı ve kümülatif CO2 emisyonundaki azalmanın 86,5 milyar ton a, ulaşacağı tahmin edilmektedir 77

** SU KULLANIMI 78

DHI - WATER. ENVIRONMENT. HEALTH Report [2007] Su Çekimi nin Amerika da % 39 u, Avrupa da % 31 i Enerji Üretiminde olmaktadır. Deklarasyona Bağlanan %20 RÜZGAR hedefinin realize edilmesiyle Amerika da % 8, Avrupa da % 6 SU Tasarrufu sağlayacaktır. Bu değerler Amerika da İçme Suyu nun % 55-60 a, Avrupa da ise % 30-35 e tekabül etmektedir. 79

Birim Enerji Üretimi başına ABD. de SU ÇEKİMİ Biyodisel Arıtma Soya sulaması Etanol İşlenmesi Mısır sulanması Hidrojen Elektrolizi Hidrojen biçimlendirme Uranyumun İşlenmesi Uranyum Çıkartma Tuz Mağaralarında yakıt depolama Petrol Kumu Yerinde kaya petrolü Yüzeyde kaya petrolu Arıtma Petrol ıslahında iyileştirme Petrol arıtması günde 1-2 milyar gallon tüketmektedir. Petrolun çıkartılması Tuz Kayalarında Gaz Stoku Doğal gaz boru hattı operasyonları Doğal gaz çıkartılması ve işlenmesi Kömür Gasifikasyonu Kömür çamuru Kömür sıvılaştırma Kömür Yıkama Kömür Çıkarma 80

AVRUPA 'da SU KULLANIMI TARIM 32% ELEKTRİK ÜRETİMİ 31% İMALAT SANAYİ 13% EVSEL 24% 81

AVRUPA [ SU KULLANIMI ] Amerika'da SU KULLANIMI TERMİK ELEKTRİK ÜRETİMİ 39% TARIM & REZERV 41% ENDÜSTRİ MADENCİLİK 8% EVSEL & TİCARİ 12% 82

V.2 TÜRKİYE de SERA GAZI Emisyonu Azaltma Analizleri 83

Türkiye de Emisyon Azaltma Analizleri Yerli ve özellikle Yenilenebilir Kaynakların Önceliğine Dayalı Elektrik Üretimi Tesisleri nin hedef alındığı bir stratejinin benimsenmesi halinde, yıllar bazında kademeli olarak oluşacak Kurulu Güç ve Enerji Üretimi değerleri, bir projeksiyon olarak Tablo 17 ( Rüzgar ), Tablo 18 (Hidroelektrik ) ve Tablo 19 ( Toplam Yenilenebilir de ) yer almaktadır. Bu tablolarda yıllık baza, Sera Gazı Emisyonu ndan sağlanacak indirim de [ CO2, SO2 ve NOx olarak ] görülebilmektedir. 84

Tablo.20.1 - TÜRKİYE RÜZGAR TESİSİ İNŞAA POTANSİYELİ & EMİSYON AZALTMA PROJEKSİYONU Yıllar Kurulu Güç Enerji Üretimi CO2 SO2 NOx [ MW ] [ GWh / yıl ] [ ton / yıl ] [ ton / yıl ] [ ton / yıl ] 2008 1.000 2.000 1.800.000 6.000 5.000 2010 3.500 7.000 6.300.000 21.000 17.500 2012 8.000 16.000 14.400.000 48.000 40.000 2015 19.000 38.000 34.200.000 114.000 95.000 2020 40.000 80.000 72.000.000 240.000 200.000 85

Tablo.20.2 - TÜRKİYE HİDROELEKTRİK TESİSİ İNŞAA POTANSİYELİ & EMİSYON AZALTMA PROJEKSİYONU Yıllar Kurulu Güç Enerji Üretimi CO2 SO2 NOx [ MW ] [ GWh / yıl ] [ ton / yıl ] [ ton / yıl ] [ ton / yıl ] 2008 15.000 57.750 42.750.000 142.500 121.500 2010 17.500 67.375 49.875.000 166.250 141.750 2012 22.000 84.700 62.700.000 209.000 178.200 2015 32.500 125.125 92.625.000 308.750 263.250 2020 50.000 192.500 142.500.000 475.000 405.000 86

Tablo.20.3 - TÜRKİYE YENİLENEBİLİR TESİSİ İNŞAA POTANSİYELİ & EMİSYON AZALTMA PROJEKSİYONU Yıllar Kurulu Güç Enerji Üretimi CO2 SO2 NOx [ MW ] [ GWh / yıl ] [ ton / yıl ] [ ton / yıl ] [ ton / yıl ] 2008 16.000 59.750 44.550.000 148.500 126.500 2010 21.000 74.375 56.175.000 187.250 159.250 2012 30.000 100.700 77.100.000 257.000 218.200 2015 51.500 163.125 126.825.000 422.750 358.250 2020 90.000 272.500 214.500.000 715.000 605.000 87

Yenilenebilir Kaynaklara Dayalı Elektrik Enerjisi Üretimi Tesis Kapasitesinin, 2010 yılında ; 21.000 MW a, 2015 yılında 51.500 MW a, 2020 yılında da 90.000 MW a ulaşması beklenebilir. Hedef alınan 2020 yılında ; CO2 Emisyon azalması 214,5 milyon ton/yıl seviyesinde ; [ Kümülatif azalma ~ 1.5 milyar ton ] SO2 Emisyon azalması 715 bin ton/yıl seviyesinde ; [ Kümülatif azamla ~ 5 milyon ton ] NOx Emisyonu azalması 605 bin ton/yıl seviyesinde ; [ Kümülatif azalma ~ 4 milyon ton ] olabilecektir. 88

89

VI. YENİLENEBİLİR KAYNAKLAR a YÖNELİK ANALİZLER 90

VI. 2 YENİLENEBİLİR KAYNAKLAR ın ÖNCELİĞİNE DAYALI BİR PROJEKSİYON 91

Yenilenebilir Kaynaklara dayalı Enerji Üretimi ve projeksiyon konusu, Hem bir temel teşkil etmek, hem de Yenilenebilir Enerjinin ne denli önemli olduğunu vurgulayabilmek için, burada Yenilenebilir Kaynakların önceliğine dayalı bir projeksiyon ve bu projeksiyona dayalı bir kaç Makro Ekonomik Analize ve bir Destekleme Modeli önermesine değinilecektir. Bir kaç ilgili kurum ve kuruluş tarafından, çeşitli gayelere matuf olacak projeksiyon ve projeksiyon önerileri çalışmaları yapılmıştır [ DPT - ETKB - TÜSİAD v.b. ]. Bütün bu çalışmalar ve Yenilenebilir Kaynaklara öncelik veren araştırmalar, bir senteze tabi tutularak, aşağıdaki Projeksiyonun uygulanabilir olabileceği sonucuna varılmıştır. Böyle bir hedefe yönelik Projeksiyon yaklaşımında ; Zaman açısından, 2020 yılı hedef seçilmiştir, Türkiye nin, Elektrik Enerjisi olarak talep tahmin değeri, 2020 yılı için 520 TWh / yıl olacağı varsayılmıştır, Yenilenebilir [ ve dolayısı ile Yerli ] Enerji Kaynaklarının kullanımının maksimize edilmesine önemle özen gösterilmiştir [ Hidrolik - Rüzgar - Jeotermal ], Diğer yerli kaynak olan Linyit in, bilinen ve ekonomik kabul edilen miktarının, maksimum seviyede kullanımı hedef alınmıştır, Mevcut Doğal Gaz Anlaşmaları, azami kullanım açısından dikkate alınmıştır, Yukarıdakiler dikkate alındıktan sonra, Elektrik Enerjisi Üretim Kaynakları için, gerekli bakiye kaynak ihtiyacının, sırası ile Doğal Gaz - İthal Kömür ve Petrol Ürünlerinden karşılanacağı öngörülmüştür, % 20 seviyesinde, bir Yedek Kurulu Güç Kapasitesi, düşünülmüştür. 92

TABLO 21 - TÜRKİYE ELEKTRİK ENERJİSİ TALEP PROJEKSİYONU ve YENİLENEBİLİR KAYNAK KULLANIMI [ * ] TOPLAM TOPLAM Yıllar Birim TALEP ÜRETİM TERMİK KAYNAKLAR [****] TOPLAM ELEKTRİK ÜRETİMİ TOPLAM Hidrolik TAHMİNİ TAHMİNİ [***] TOPLAM Linyit İth. Kömür Petrol Ür. Doğal Gaz Hidrolik Hidrolik [**] Rüzgar Toplam 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Miktar [ GWh / yıl ] 180.000 180.000 163.900 119.400 41.100 6.700 12.700 58.900 44.500 55.000 10.500 5.600 16.100 Kurulu Güç [ MW ] 37.000 44.400 39.900 29.305 10.087 1.644 3.117 14.456 10.595 13.095 2.500 2.000 4.500 Miktar [ GWh / yıl ] 205.000 205.000 181.800 131.340 50.473 6.700 12.700 61.467 50.460 63.860 13.400 9.800 23.200 Kurulu Güç [ MW ] 42.800 51.360 44.660 32.610 12.763 1.644 3.117 15.086 12.050 15.250 3.200 3.500 6.700 Miktar [ GWh / yıl ] 230.000 230.000 202.400 146.080 52.018 10.594 16.298 67.171 56.320 72.720 16.400 11.200 27.600 Kurulu Güç [ MW ] 48.100 57.720 49.820 36.427 13.341 2.600 4.000 16.486 13.393 17.293 3.900 4.000 7.900 Miktar [ GWh / yıl ] 260.000 260.000 227.800 165.520 55.160 18.742 18.335 73.283 62.280 81.580 19.300 12.900 32.200 Kurulu Güç [ MW ] 54.400 65.280 56.080 41.236 14.150 4.600 4.500 17.986 14.844 19.444 4.600 4.600 9.200 Miktar [ GWh / yıl ] 280.000 280.000 243.100 174.960 54.448 20.220 20.898 79.394 68.140 90.440 22.300 14.600 36.900 Kurulu Güç [ MW ] 58.800 70.560 60.060 43.865 14.150 5.100 5.129 19.486 16.195 21.495 5.300 5.200 10.500 Miktar [ GWh / yıl ] 300.000 300.000 258.800 184.700 55.203 21.211 22.780 85.506 74.100 99.300 25.200 16.000 41.200 Kurulu Güç [ MW ] 63.100 75.328 64.020 46.377 14.450 5.350 5.591 20.986 17.643 23.643 6.000 5.700 11.700 Miktar [ GWh / yıl ] 320.000 320.000 274.500 194.540 55.740 24.402 22.780 91.618 79.960 108.160 28.200 17.300 45.500 Kurulu Güç [ MW ] 67.400 80.880 67.980 48.982 14.750 6.155 5.591 22.486 18.998 25.698 6.700 6.200 12.900 Miktar [ GWh / yıl ] 340.000 340.000 289.700 204.280 56.229 26.385 23.937 97.729 85.420 117.020 31.600 18.700 50.300 Kurulu Güç [ MW ] 71.700 86.040 71.840 51.566 15.050 6.655 5.875 23.986 20.274 27.774 7.500 6.700 14.200 Miktar [ GWh / yıl ] 360.000 360.000 304.900 213.920 56.994 29.160 23.937 103.829 90.980 125.880 34.900 20.200 55.100 Kurulu Güç [ MW ] 76.000 91.200 75.700 54.063 15.350 7.355 5.875 25.483 21.637 29.937 8.300 7.200 15.500 Miktar [ GWh / yıl ] 380.000 380.000 320.200 223.760 57.366 31.689 24.764 109.940 96.440 134.740 38.300 21.500 59.800 Kurulu Güç [ MW ] 80.400 96.480 79.680 56.766 15.650 8.055 6.078 26.983 22.914 32.014 9.100 7.700 16.800 Miktar [ GWh / yıl ] 400.000 400.000 335.400 233.400 58.113 33.656 25.579 116.052 102.000 143.600 41.600 23.000 64.600 Kurulu Güç [ MW ] 84.700 101.640 83.540 59.266 15.950 8.555 6.278 28.483 24.274 34.174 9.900 8.200 18.100 Miktar [ GWh / yıl ] 420.000 420.000 350.600 243.140 58.625 35.623 26.728 122.164 107.460 152.460 45.000 24.400 69.400 Kurulu Güç [ MW ] 89.000 106.800 87.400 61.848 16.250 9.055 6.560 29.983 25.552 36.252 10.700 8.700 19.400 Miktar [ GWh / yıl ] 445.000 445.000 372.100 257.880 59.507 41.308 28.790 128.275 114.220 161.320 47.100 25.800 72.900 Kurulu Güç [ MW ] 94.300 113.160 92.760 65.599 16.550 10.500 7.066 31.483 27.161 38.361 11.200 9.200 20.400 Miktar [ GWh / yıl ] 470.000 470.000 393.800 272.420 60.535 47.209 30.289 134.387 121.380 170.180 48.800 27.400 76.200 Kurulu Güç [ MW ] 99.600 119.520 98.120 69.267 16.850 12.000 7.434 32.983 28.853 40.453 11.600 9.800 21.400 Miktar [ GWh / yıl ] 505.000 505.000 425.400 296.860 60.870 58.704 35.460 141.825 128.540 179.040 50.500 29.100 79.600 Kurulu Güç [ MW ] 106.900 128.280 105.880 75.336 17.150 15.000 8.703 34.483 30.544 42.544 12.000 10.400 22.400 Miktar [ GWh / yıl ] 520.000 520.000 436.500 302.069 60.871 58.704 35.460 147.034 134.431 186.631 52.200 31.300 83.500 Kurulu Güç [ MW ] 110.300 132.360 108.760 76.836 17.150 15.000 8.703 35.983 31.924 44.324 12.400 11.200 23.600 [ * ] Tüm değerler global olarak ( örnekleme niteliğinde ) alınmıştır. [ ** ] Sadece Yenilenebilir Kaynak niteliğindeki Hidroelektrik değerleridir. DİĞER KAYNAKLARDAN ELEKTRİK ÜRETİMİ [ *** ] Yaklaşık %20 civarında Yedek Kapasite Öngörülmüştür, Kayıp - Kaçak değerlerinin Talep Tahmini içinde yeraldığı varsayılmıştır. [ **** ] AB Ülkelerine " Yeşil Enerji " İhracatı realize olması halinde, bu ihrac değerleri seviyesinde Termik Kaynaklı Yatırım ve Enerji Üretimi arttırılacaktır. YENİLENEBİLİR KAYNAKLI 93

Yenilenebilir Enerji Kaynaklarına dayalı Projeksiyon, Kaynak cinslerine göre kullanım oranları, ( Tablo 21 de ) verilmiştir. Görüleceği üzere, tüm Yenilenebilir Kaynaklar 2020 yılına kadar değerlendirilmiş olmasına rağmen, üretim açısından bugünkü Yenilenebilir Kaynak tarafı içerisinde, ancak % 16.1 oranına ulaşılabilmektedir Ayrıca, Kaynak Kullanımının [ yıllar itibari ile ] dağılımı, Tablo 22 deki gibi olmaktadır. Görüldüğü gibi, Hidrolik Kaynak tamamen kullanılıyor olmasına rağmen, toplam talebin % 33.5 i karşılanmakta [ 2020 yılı itibari ile ], Temiz Kaynak Kullanımı ise, % 42 oranına ulaşabilmektedir. Hedeflenen 2020 yılında tümü kullanılmasına rağmen, Yenilenebilir Enerji Kaynaklı Üretim 83 TWh / yıl ve Kurulu Güç 23.6 GW ta ulaşabilmektedir. 94

TABLO 22 - KAYNAK KULLANIM DAĞILIM PROJEKSİYONU [ * ] TOPLAM KAYNAK TÜRÜ DAĞILIMI Yerli TEMİZ Diğer Yenilenebilir Kullanılan Kaynağın Toplamdaki Oranı [ % ] Yıllar Birim Talep - Üretim İTHAL YERLİ Linyit YERLİ TEMİZ TEMİZ İthal Yerli TEMİZ Yenilen. TAHMİNİ KAYNAK KAYNAK Kaynağı KAYNAK KAYNAK KAYNAK Kaynak Kaynak KAYNAK KAYNAK 2005 Miktar [ GWh / yıl ] 180.000 78.300 101.700 41.100 60.600 44.500 16.100 43,50 56,50 33,67 8,94 2006 Miktar [ GWh / yıl ] 205.000 80.867 124.133 50.473 73.660 50.460 23.200 39,45 60,55 35,93 11,32 2007 Miktar [ GWh / yıl ] 230.000 94.062 135.938 52.018 83.920 56.320 27.600 40,90 59,10 36,49 12,00 2008 Miktar [ GWh / yıl ] 260.000 110.360 149.640 55.160 94.480 62.280 32.200 42,45 57,55 36,34 12,38 2009 Miktar [ GWh / yıl ] 280.000 120.512 159.488 54.448 105.040 68.140 36.900 43,04 56,96 37,51 13,18 2010 Miktar [ GWh / yıl ] 300.000 129.497 170.503 55.203 115.300 74.100 41.200 43,17 56,83 38,43 13,73 2011 Miktar [ GWh / yıl ] 320.000 138.800 181.200 55.740 125.460 79.960 45.500 43,38 56,62 39,21 14,22 2012 Miktar [ GWh / yıl ] 340.000 148.051 191.949 56.229 135.720 85.420 50.300 43,54 56,46 39,92 14,79 2013 Miktar [ GWh / yıl ] 360.000 156.926 203.074 56.994 146.080 90.980 55.100 43,59 56,41 40,58 15,31 2014 Miktar [ GWh / yıl ] 380.000 166.394 213.606 57.366 156.240 96.440 59.800 43,79 56,21 41,12 15,74 2015 Miktar [ GWh / yıl ] 400.000 175.287 224.713 58.113 166.600 102.000 64.600 43,82 56,18 41,65 16,15 2016 Miktar [ GWh / yıl ] 420.000 184.515 235.485 58.625 176.860 107.460 69.400 43,93 56,07 42,11 16,52 2017 Miktar [ GWh / yıl ] 445.000 198.373 246.627 59.507 187.120 114.220 72.900 44,58 55,42 42,05 16,38 2018 Miktar [ GWh / yıl ] 470.000 211.885 258.115 60.535 197.580 121.380 76.200 45,08 54,92 42,04 16,21 2019 Miktar [ GWh / yıl ] 505.000 235.990 269.010 60.870 208.140 128.540 79.600 46,73 53,27 41,22 15,76 2020 Miktar [ GWh / yıl ] 520.000 241.198 278.802 60.871 217.931 134.431 83.500 46,38 53,62 41,91 16,06 95

Görüldüğü gibi, bu Projeksiyon yaklaşımı ile ; 2002 yılında [ 58.5 TWh / yıl ] % 45 olan Yerli Kaynaklara bağlı kullanım, hedef alınan 2020 yılında [ 277.9 TWh / yıl ] % 53.5 seviyesine çıkmış olacaktır. 2002 yılında [ 57.2 TWh / yıl ] % 44 oranında olan Doğal Gaz Kaynağına bağımlılık, hedef alınan 2020 yılında [ 147 TWh / yıl ] % 28.3 seviyelerine gerilemiş olacaktır. Hedeflenen 2020 yılında [ 186.6 TWh / yıl ı Hidrolik kaynaklı ] toplam 217.9 TWh / yıl [ AB ye ihraç kabuliyeti olacak ] Temiz Enerji üretiliyor olacaktır. Şüphesiz, bazı siyasi ve stratejik tercihler [ Nükleer Kaynak Kullanımı gibi ], bu projeksiyonun kaynak kullanımı yapısındaki deseni değiştirebilir. Ayrıca, uzunca bir süre sayılabilecek 2020 yılına hedeflenmiş Projeksiyonun, bu süre içinde meydana gelebilecek, gerek teknik ve gerekse konjektürel gelişmeler ile revizyona ihtiyaç gösterebileceği, gözden uzak tutulmamalıdır. Zaten, bilimsel açıdan da böyle projeksiyonların, revizyona açık ve dinamik yapıda olması arzulanmaktadır. Ancak, bugünkü verilerin ışığında, rasyonel denilebilecek bir Projeksiyon niteliğindedir. 96

97

98

99

Şekil 29.1 - Kaynak Kullanım Projeksiyonu [ GWh / yıl ] GWh / yıl 1.000.000 900.000 800.000 700.000 600.000 500.000 400.000 300.000 200.000 100.000 180.000 101.700 205.000 124.133 230.000 135.938 Üretim Projeksiyonu Yenilenebilir Kaynak Temiz Enereji Yerli Kaynak İthal Kaynak 260.000 280.000 300.000 320.000 149.640 159.488 170.503 181.200 340.000 360.000 191.949 203.074 213.606 380.000 224.713 400.000 176.860 235.485 420.000 445.000 246.627 187.120 470.000 258.115 197.580 505.000 269.010 208.140 520.000 278.802 217.931 540.000 217.931 560.000 580.000 600.000 620.000 301.198 321.198 341.198 217.931 217.931 217.931 217.931 640.000 381.198 660.000 401.198 680.000 421.198 700.000 441.198 720.000 456.198 735.000 471.198 750.000 486.198 765.000 501.198 780.000 516.198 795.000 531.198 810.000 546.198 825.000 561.198 840.000 576.198 855.000 591.198 870.000 278.802 278.802 278.802 278.802 217.931 217.931 217.931 217.931 217.931 217.931 217.931 217.931 217.931 217.931 217.931 217.931 217.931 217.931 217.931 0 76.200 79.600 83.500 83.500 83.500 83.500 83.500 83.500 83.500 83.500 83.500 83.500 83.500 83.500 83.500 83.500 83.500 83.500 83.500 83.500 83.500 83.500 83.500 2005 2007 2009 2011 2013 2015 2017 2019 2021 yıllar 2023 2025 2027 2029 2031 2033 2035 2037 100 2039

101 8,94 11,32 12,00 12,38 13,18 13,73 14,22 14,79 15,31 15,74 16,15 16,52 16,38 16,21 15,76 16,06 15,46 14,91 14,40 13,92 13,47 13,05 12,65 12,28 11,93 11,60 11,36 11,13 10,92 10,71 10,50 10,31 10,12 9,94 9,77 9,60 33,67 35,93 36,49 36,34 37,51 38,43 39,21 39,92 40,58 41,12 41,65 42,11 42,05 42,04 41,22 41,91 40,36 38,92 37,57 36,32 35,15 34,05 33,02 32,05 31,13 30,27 29,65 29,06 28,49 27,94 27,41 26,91 26,42 25,94 25,49 25,05 56,50 60,55 59,10 57,55 56,96 56,83 56,62 56,46 56,41 56,21 56,18 56,07 55,42 54,92 53,27 53,62 51,63 49,79 48,07 46,47 44,97 43,56 42,24 41,00 39,83 38,72 37,93 37,17 36,44 35,74 35,07 34,42 33,79 33,19 32,61 32,05 43,50 39,45 40,90 42,45 43,04 43,17 43,38 43,54 43,59 43,79 43,82 43,93 44,58 45,08 46,73 46,38 53,53 55,03 56,44 57,76 59,00 60,17 61,28 62,07 62,83 63,56 64,26 64,93 65,58 66,21 66,81 67,39 67,95 0,00 10,00 20,00 30,00 40,00 50,00 60,00 70,00 80,00 2005 2007 2009 2011 2013 2015 2017 2019 2021 2023 2025 2027 2029 2031 2033 2035 2037 2039 Yenileneblir Kaynaki Temiz Kaynak Yerli Kaynak İthal Kaynak yıllar [ % ] Şekil 29.2 - Kaynak Kullanım Oran Projection [ % ]