PARK TEKNİK ELEKTRİK MADENCİLİK TÜRKYILMAZ HİDROELEKTRİK ENERJİ SANTRALİ PROJE TANITIM DOSYASI ADANA İLİ, FEKE İLÇESİ, YAĞNİK DERESİ Çetin Emeç Bulvarı 1322. Cad. No:75/7 A.Öveçler /Çankaya /ANKARA Tel: +90 (312) 472 08 13 Faks: +90 (312) 472 08 14 www.enpark.com.tr ANKARA EYLÜL/2012 ANKARA/TEMMUZ-2012
PROJE SAHİBİNİN ADI ADRESİ TELEFON NUMARALARI 03122876555 PARK TEKNİK ELEKTRİK MADENCİLİK TURİZM SAN.TİC. A.Ş. SİM SÖĞÜTÖZÜ İŞ MERKEZİ SÖĞÜTÖZÜ CAD.NO:14/D BEŞTEPELER/ANKARA FAKS NUMARALARI 03122854334 PROJENİN ADI ENERJİ SANTRALİ PROJESİ PROJE BEDELİ 19 109 521 TL PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN AÇIK ADRESİ (İLİ, İLÇESİ, MEVKİİ) PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN KOORDİNATLARI PROJENİN ÇED YÖNETMELİĞİ KAPSAMINDAKİ YERİ (SEKTÖRÜ, ALT SEKTÖRÜ) RAPORU HAZIRLAYAN KURULUŞUN/ÇALIŞMA GRUBUNUN ADI,ADRESİ TELEFON NUMARALARI FAKS NUMARALARI PTD RAPORU SUNUM TARİHİ ADANA İLİ, FEKE İLÇESİ, SEYHAN HAVZASI, ASMACA ÇAYI/ YAĞNİK (PAĞNİK) DERE PROJE ALANINA AİT KOORDİNATLAR DİĞER SAYFADA VERİLMİŞTİR. 17.07.2008 TARİH VE 26939 SAYILI RESMİ GAZETE DE YAYIMLANARAK YÜRÜRLÜĞE GİREN VE 30.06.2011 TARİH VE 27980 SAYILI RESMİ GAZETE DE YAYIMLANARAK DEĞİŞTİRİLEN ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ YÖNETMELİĞİ EK-II LİSTESİ MADDE-32 KURULU GÜCÜ 0-25 MWM ARASINDA OLAN NEHİR TİPİ SANTRALLER ENPARK CEVRE ENERJI MADEN MÜH. DAN.VE MÜŞAVİRLİK LTD. ŞTİ. ÇETİN EMEÇ BULVARI 1322. CAD. NO:75/7 A.ÖVEÇLER/ÇANKAYA/ANKARA YETERLİLİK NO:222 0 312 472 08 13 0 312 472 08 14 26/09/2012 i
KOORDİNATLAR ÜNİTE ADI GÖL ALANI REGULATÖR İLETIM KANALI (1) İLETIM TÜNELI İLETIM KANALI (2) YÜKLEME HAVUZU CEBRI BORU SANTRAL BINASI Datum : ED-50 Türü : UTM ZON : 37T DOM : 33 Datum : WGS-84 Türü : COĞRAFİK ZON : - DOM : - Ölçek Faktörü : 6 Derecelik Ölçek Faktörü : - N1 756983.5091 4208807.1332 N1 37,98890454 35,92591470 N2 756700.5855 4208814.1134 N2 37,98904745 35,92269944 N3 756535.7674 4208707.3626 N3 37,98813317 35,92078679 N1 756513.3969 4208688.6164 N1 37,98797076 35,92052567 N2 756563.3723 4208695.8709 N2 37,98802193 35,92109664 N3 756556.4621 4208743.4744 N3 37,98845237 35,92103505 N4 756506.4868 4208736.2199 N4 37,98840120 35,92046408 N1 756535.7674 4208707.3626 N1 37,98813317 35,92078679 N2 756426.7588 4208687.2542 N2 37,98798298 35,91953984 N3 756330.4503 4208548.6123 N3 37,98676225 35,91839503 N4 756199.3517 4208490.4452 N4 37,98627570 35,91688331 N5 756154.9017 4208420.5951 N5 37,98565951 35,91635287 N6 756051.7994 4208435.7585 N6 37,98582509 35,91518572 N1 756051.7994 4208435.7585 N1 37,98582509 35,91518572 N2 755240.4998 4207010.5747 N2 37,97322516 35,90545265 N1 755240.4998 4207010.5747 N1 37,97322516 35,90545265 N2 755119.8496 4207035.9748 N2 37,97348770 35,90408975 N3 755029.3619 4207080.4249 N3 37,97391323 35,90307658 N4 754924.5867 4207013.7497 N4 37,97334249 35,90186152 N5 754745.1988 4207018.5122 N5 37,97343570 35,89982338 N6 754699.1612 4206931.1996 N6 37,97266269 35,89926894 N7 754603.9111 4206828.3294 N7 37,97176343 35,89814942 N8 754770.5989 4206664.8165 N8 37,97024485 35,89998685 N9 754705.5113 4206490.5087 N9 37,96869410 35,89918501 N10 754756.3114 4206406.3710 N10 37,96792250 35,89973281 N11 754716.6238 4206333.3459 N11 37,96727631 35,89925568 N12 754749.9613 4206249.2082 N12 37,96650961 35,89960492 N13 754719.7988 4206191.7406 N13 37,96600078 35,89924162 N1 754689.4122 4206163.0684 N1 37,96575122 35,89888597 N2 754744.9748 4206164.6559 N2 37,96574992 35,89951827 N3 754743.6113 4206212.3781 N3 37,96617987 35,89951968 N4 754688.0487 4206210.7906 N4 37,96618116 35,89888737 N1 754689.4122 4206163.0684 N1 37,96575122 35,89888597 N2 754540.1463 4206183.0975 N2 37,96597335 35,89719592 N1 754511.0421 4206163.2537 N1 37,96580288 35,89685798 N2 754546.0995 4206162.5923 N2 37,96578711 35,89725635 N3 754545.4380 4206204.9257 N3 37,96616835 35,89726381 N4 754510.3807 4206204.9257 N4 37,96617817 35,89686521 ii
İÇİNDEKİLER İçindekiler Tabloların Listesi Şekillerin Listesi i ii iii 1. PROJENİN ÖZELLİKLERİ... 1 a) Projenin İş Akış Şeması, Kapasitesi, Kapladığı Alan, Teknolojisi, Çalışacak Personel Sayısı... 4 b) Doğal Kaynakların Kullanımı (Arazi Kullanımı, Su Kullanımı, Kullanılan Enerji Türü vb.)...15 c) Atık Üretimi Miktarı (Katı, Sıvı, Gaz vb.) ve Atıkların Kimyasal, Fiziksel ve Biyolojik Özellikleri...18 ç) Kullanılan Teknoloji ve Malzemelerden Kaynaklanabilecek Kaza Riski...54 d) Projenin Olası Çevresel Etkilerine Karşı Alınacak Tedbirler...59 2. PROJENİN YERİ...67 a) Mevcut Arazi Kullanımı ve Kalitesi (Tarım Alanı, Orman Alanı, Planlı Alan, Su Yüzeyi v.b.)...71 b) EK-V deki Duyarlı Yöreler listesi dikkate alınarak; sulak alanlar, kıyı kesimleri, dağlık ve ormanlık alanlar, tarım alanları, milli parklar, özel koruma alanları, nüfusça yoğun alanlar, tarihsel, kültürel, arkeolojik ve benzeri önemi olan alanlar, erozyon alanları, heyelan alanları, ağaçlandırılmış alanlar, potansiyel erozyon ve ağaçlandırma alanları ile 167 sayılı yeraltı suları hakkında kanun gereğince korunması gereken akiferler...73 3. PROJENİN VE YERİN ALTERNATİFLERİ (PROJE TEKNOLOJİSİNİN VE PROJE ALANININ SEÇİLME NEDENLERİ)...80 SONUÇLAR...81 NOTLAR ve KAYNAKLAR...85 Proje alanı ve yakın çevresinin mevcut arazi kullanımını değerlendirmek için; yerleşim alanlarının, ulaşım ağlarının, enerji nakil hatlarının, mevcut tesislerin ve yönetmeliğin Ek-V listesinde yer alan Duyarlı Yöreler Listesinde belirtilen diğer alanların (proje alanı ve yakın çevresinde bulunması halinde) yerlerine ilişkin verileri gösterir bilgiler 1/25000 ölçekli hâlihazır harita (varsa çevre düzeni planı, yoksa topografik harita) üzerine işlenerek kısaca açıklanması,...86 Proje alanının ölçekli jeoloji haritası bu harita üzerinde yeraltı ve yerüstü sularının gösterimi ve alanın depremsellik durumunun açıklanması....86 EKLER...90 iii
TABLOLAR LİSTESİ Tablo 1. Kurulması Planlanan Tesislere Ait Koordinatlar...6 Tablo 2. Türkyılmaz Hidroelektrik Santralinin Karakteristik Özellikleri...9 Tablo 3.Hafriyat Hesabı... 19 Tablo 4. Bitkisel Toprak Sıyırma Kazısı Sonucu Oluşacak Hafriyat Miktarları... 20 Tablo 5. Toz Emisyon Faktörleri... 24 Tablo 6.1 No lu İletim Kanalından Kaynaklanacak Hafriyat Miktarı... 24 Tablo 7. 1 No lu İletim Kanalından Kaynaklanacak Toplam Toz Emisyonu... 25 Tablo 8. 2 No lu İletim Kanalından Kaynaklanacak Hafriyat Miktarı... 26 Tablo 9. 2 No lu İletim Kanalından Kaynaklanacak Toplam Toz Emisyonu... 27 Tablo 10. Santral Binası, Cebri Boru, Yükleme Havuzu Kaynaklanacak Hafriyat Miktarı 27 Tablo 11. Santral Binası, Cebri Boru, Yükleme Havuzundan Kaynaklanacak Toz Emisyonu... 28 Tablo 12. İletim Tünelinden Kaynaklanacak Hafriyat Miktarı... 28 Tablo 13. İletim Tünelinden Kaynaklanacak Toplam Toz Emisyonu... 29 Tablo 14. Regülatör İnşasından Kaynaklanacak Hafriyat Miktarı... 30 Tablo 15. Regülatör İnşasından Kaynaklanacak Toplam Toz Emisyonu... 31 Tablo 16. İnşaat Aşamasından Kaynaklanacak Toplam Toz emisyonu... 31 Tablo 17. Temsili Rüzgâr Hızı U R Değerinin Belirlenmesi... 33 Tablo 18. M Değerinin Belirlenmesi... 33 Tablo 19. Rüzgar Verilerinin Sınıflandırılması... 33 Tablo 20. Havada Asılı Partiküller (Regülatör Yeri)... 34 Tablo 21. Çöken Partiküller (Regülatör Yeri)... 35 Tablo 22. Havada Asılı Partiküller ( 1 No lu İletim Kanalı)... 36 Tablo 23. Çöken Partiküller ( 1 No lu İletim Kanalı)... 37 Tablo 24. Havada Asılı Partiküller (İletim Tüneli)... 38 Tablo 25. Çöken Partiküller (İletim Tüneli)... 39 Tablo 26. Havada Asılı Partiküller (2 No lu İletim Kanalı)... 40 Tablo 27. Çöken Partiküller (2 No lu İletim Kanalı)... 41 Tablo 28. Havada Asılı Partiküller (Santral Binası, Yükleme Havuzu ve Cebri Boru)... 42 Tablo 29. Çöken Partiküller (Santral Binası, Yükleme Havuzu ve Cebri Boru)... 43 Tablo 30. Tesise Yakın Konumdaki Yerleşimlerin Yön ve Uzaklıkları... 44 Tablo 31. Teçhizat Tipi ve Bunların Net Güç Seviyesine Uygun Olarak Tanımlanan Ses Gücü Seviyeleri... 47 Tablo 32.Gürültü Kaynakları ve Ses Gücü Düzeyleri... 48 Tablo 33. İnşaat Aşamasında Oluşacak Gürültü Seviyelerinin Uzaklıklara Göre Değerleri (db)... 49 Tablo 34. İnşaat Aşamasında Oluşacak Gürültü Seviyelerinin Uzaklıklara Göre Değerleri (dba)... 49 Tablo 35. Şantiye Alanı İçin Çevresel Gürültü Sınır Değerleri... 50 Tablo 36. İnşaatlarda Kazık Çakma ve Benzeri Titreşim Yaratan Operasyonların ve İnşaat Makinelerinin En Yakın Çok Hassas Kullanım Alanının Dışında Yaratacağı Zemin Titreşimlerinin İzin Verilen En Yüksek Değerleri (1 Hz- 80 Hz arasındaki frekans bantlarında)... 52 Tablo 37.Titreşim Genliği Bina Hasarı İlişkisi... 52 iv
Tablo 38. K Katsayısı Azami Değerleri... 53 Tablo 39. Proje Sahasına Yakın Yerleşim Yerleri ve Mesafeleri... 69 Tablo 40. Adana İli Flora Türleri... 78 ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 1.Faaliyet Alanını Yaklaşık Olarak Gösteren Google Earth Görüntüsü...2 Şekil 2. Temsili Bir Nehir Tipi Santral Görüntüsü...3 Şekil 3. Drenaj Alanını Gösterir Geodata Görüntüsü...5 Şekil 4. İş Akım Şeması...7 Şekil 5. Temsili TBM (Tunnel Boring Machine) ve Üniteleri... 14 Şekil 6. Havada Asılı Partiküllerin Dağılımı (Regülatör Yeri)... 34 Şekil 7. Çöken Tozların Dağılımı (Regülatör Yeri)... 35 Şekil 8.Havada Asılı Partiküllerin Dağılımı (1 No lu İletim Kanalı)... 36 Şekil 9. Çöken Partiküllerin Dağılımı (1 No lu İletim Kanalı)... 37 Şekil 10. Havada Asılı Partiküllerin Dağılımı (İletim Tüneli)... 38 Şekil 11. Çöken Partiküllerin Dağılımı (İletim Tüneli)... 39 Şekil 12. Havada Asılı Partiküllerin Dağılımı (2 No lu İletim Kanalı)... 40 Şekil 13.Çöken Partiküllerin Dağılımı (2 No lu İletim Kanalı)... 41 Şekil 14. Havada Asılı Partiküllerin Dağılımı (Santral Binası, Yükleme Havuzu ve Cebri Boru)... 42 Şekil 15. Çöken Partiküllerin Dağılımı (Santral Binası, Yükleme Havuzu ve Cebri Boru) 43 Şekil 16. Gürültü Seviyeleri ve Etki Mesafeleri... 50 Şekil 17. Acil Müdahale Planı... 55 Şekil 18. Acil Durumda Hareket Tarzı Akış Diyagramı... 57 Şekil 19. Proje Alanının Yaklaşık Yerini Gösteren Google Earth Görüntüsü... 67 Şekil 20. Feke ye Ulaşımı gösteren Harita Görünümü... 68 Şekil 21. Regülatör Yerine Ait Fotoğraf... 70 Şekil 22. Santral Binası Kurulması Planlanan Alana Ait Fotoğraf... 70 Şekil 23. Proje Alanı Orman Durumunu Gösteren Geodata Görüntüsü... 72 Şekil 24. Proje Sahasının Koruma Alanları ile olan İlişkisini Gösteren Geodata Görüntüsü... 75 Şekil 25. Adana İlçeleri Deprem Bölgeleri... 89 v
1. PROJENİN ÖZELLİKLERİ Projenin Konusu, Tanımı ve Gayesi Enerji ve özellikle elektrik enerjisi tüketimi, ekonomik gelişmenin ve sosyal refahın önemli bir göstergesidir. Kişi başına düşen elektrik enerjisi tüketimi bir ülkenin en önemli gelişmişlik göstergelerinden biridir. Ülkemizde gelişmeye bağlı olarak enerji ihtiyacı sürekli artmaktadır, dolayısıyla bu ihtiyacı karşılamak bir zorunluluktur. Bu zorunlu ihtiyacı karşılamakta temiz, doğal, çevreye en az zarar veren enerji kaynağı olarak yenilenebilir enerji kaynaklarımızın en üst düzeyde değerlendirilmesi açısından hidroelektrik enerji üretimi önem arz etmektedir. 2006 yılı sonu itibariyle Türkiye nin toplam kurulu gücü 40564,8 MW olup bunun 27.420,2 MW ı termik, 13.062,7 MW ı hidrolik, 81,9 MW ı jeotermal ve rüzgar santrallerine aittir. 2006 yılı sonundaki toplam elektrik enerjisi üretimi ise 176299,8 GWh olup bunun 131835,1 GWh ı (%75) termik, 44.244,2 GWh ı (%25) hidrolik santrallerden sağlanmıştır. Ülkemizde hidroelektrik enerji potansiyeli oldukça yüksektir. DSİ ve EİE tarafından, Türkiye'nin mevcut 25 havzasında yapılan çalışmalar neticesinde Türkiye'nin teorik Elektrik Enerjisi Üretim Potansiyeli brüt 433 milyar kwh/yıl, teknik hidroelektrik enerji potansiyeli 250 milyar kwh/yıl, ekonomik elektrik enerji üretim potansiyeli ise 126 milyar kwh/yıl olarak belirlenmektedir. Bu rakamlarla, Türkiye, Dünya hidroelektrik potansiyeli içinde %1 payı ile sekizinci sırada gelmektedir. Teknik yapılabilir potansiyel olan 250 milyar kwh/yıl ile Avrupa potansiyelinin yaklaşık %20 si mertebesinde hidroelektrik potansiyele sahip bulunmaktadır. Ancak mevcut hidroelektrik tesislerle bu potansiyelin halen %36 sı üretilmektedir. Enerji ihtiyacını kapatmak ve temiz, yenilenebilir ve yerli enerji üretme yolunda adım atmak üzere geliştirilmesi planlanan Türkyılmaz Hidroelektrik Enerji Santrali projesinin hayata geçmesi ile mevcut hidroelektrik enerji potansiyeli değerlendirilerek yılda ortalama toplam 22.2677 GWh elektrik üretilecek ve enerji ihtiyacı karşılanacaktır. Önemli bir istihdam sahası yaratılmış olacak, tarım arazisi ve diğer iş imkanlarının sınırlı olduğu bölgede yatırımlar sayesinde ekonomik açıdan önemli bir canlanma başlayacaktır. Söz konusu faaliyet; Adana İli, Feke İlçesi, Seyhan Havzası sınırları içinde yer alan Asmaca Çayı (Yağnik) Deresi üzerinde PARK TEKNİK ELEKTRİK MADENCİLİK tarafından kurulması planlanan 6.408 MW kurulu güce sahip Türkyılmaz Hidroelektrik Enerji Santrali (HES) projesidir. Faaliyet alanını yaklaşık olarak gösteren Google Earth Görüntüsü Şekil 1 de gösterilmiştir. 1
Şekil 1.Faaliyet Alanını Yaklaşık Olarak Gösteren Google Earth Görüntüsü Proje kapsamında 6.408 MW kurulu güce sahip ve 22.2677 GWh enerji üretmesi planlanan Hidroelektrik Enerji Santrali kurulacaktır. Proje; 17.07.2008 tarih ve 26939 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren ve 30.06.2011 tarih ve 27905 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak değiştirilen Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği Ek-II Listesi Seçme-Eleme Kriterleri Uygulanacak Projeler Listesi Madde-32 Kurulu gücü 0-25 MWm arasında olan nehir tipi santraller kapsamında yer almaktadır. Söz konusu proje, bu kapsamda değerlendirilerek, ÇED Yönetmeliği Ek-IV Seçme Eleme Kriterlerine göre Proje Tanıtım Dosyası hazırlanmıştır. Yer Bulduru Haritası Ek-1 de, Genel Yerleşim Planını Gösterir 1/25.000 Ölçekli Topografik Harita Ek-2 de yer almaktadır. 6.408 MW kurulu güce sahip TÜRKYILMAZ HES projesi, Asmaca Çayı/Yağnik Deresi üzerinde 962.4 talveg kotu ile 882 m santral kuyruksuyu kotu arasında kalan 80,00 m lik hidroelektrik potansiyeli değerlendirecektir. Proje alanı L35-c3, M35-b2 no lu paftalarda yer almaktadır. Adana Arazi Varlığı Haritası Ek-3 te, proje alanına ait fotoğraflar Ek-4 te verilmiştir. Türkyılmaz HES Projesi, dolu gövdeli beton olarak tasarlanan Türkyılmaz Regülatörü ile başlamaktadır. Regülatörün sol sahilinden alınacak olan su, Yağnik Deresi nin yaklaşık 882 m nehir kotlarında yapılması planlanan Türkyılmaz santraline iletim kanalları ve tünel ile iletilecektir. Proje amacı yalnızca eletrik enerjisi üretmek olup, sulama, taşkın kontrolü vb. amaçlarla kullanılmayacaktır. Temsili bir nehir tipi santral görüntüsü Şekil 2 de verilmiştir. 2
Türkyılmaz Hes Projesi içinde yer alması planlanan tesisler şunlardır; Talvegden yüksekliği 4.60 m, kret genişliği 5 m ve kret uzunluğu 27.0 m olan dolu gövdeli karşıdan alışlı regülatör, Toplam 2*3204=6.408 MW gücüne sahip 2 adet Francis türbin içeren santral binası, 6.00 m genişliğinde, 60 m uzunluğunda ve 6.36 m derinliğinde yükleme havuzu, 359 m uzunluğunda, 3.40 m genişliğinde, 0.0005 m eğime sahip, dikdörtgen kesitli 1 nolu iletim kanalı, 1769 m uzunluğunda, 3.40 m genişliğinde, 0.0005 eğime sahip, dikdörtgen kesitli 2 nolu iletim kanalı, 1600 m uzunluğunda, 3.00 m genişliğinde, 3.00 yüksekliğinde 0.0006 eğime sahip, at nalı tipinde tünel, 195 m uzunluğunda 1.9 m iç çapında cebri boru, Şekil 2. Temsili Bir Nehir Tipi Santral Görüntüsü Proje sahası ve çevresinde, sahanın ve bölgenin mevcut çevresel özelliklerinin belirlenmesi amacıyla arazi çalışmaları devam etmektedir Proje Tanıtım Dosyasının hazırlanmasında Türkyılmaz HES Revize Fizibilite Raporu-Ocak(2010) ndan 3
faydalanılmıştır. Söz konusu faaliyette, çevreye karşı olumsuz etkiler en aza indirilecek olup çevreye kirletici etkisi olabilecek her unsur için gereken bütün önlemler alınacaktır. a) Projenin İş Akış Şeması, Kapasitesi, Kapladığı Alan, Teknolojisi, Çalışacak Personel Sayısı Kapasitesi 6.408 MW gücündeki Türkyılmaz HES Projesi; Adana İli, Feke İlçesi sınırları içerisinde, Asmaca Çayı nın yan kolu olan Yağnik Deresi üzerinde 962.4 talveg kotu ve 882 m santral kuyruksuyu kotları arasında yer alacaktır. Elektrik enerjisi üretim amacıyla kurulması planlanan söz konusu santralde yıllık toplam 22.267701 GWh enerji üretilecektir. Proje nehir tipi hidroloektrik üretim tesisidir. Bu nedenle, söz konusu proje biriktirmeli (depolamalı) tesis olmadığından depolamaya dayalı bir işletme politikası oluşturulmamıştır. Türkyılmaz HES Projesi Asmaca Çayı havzasında Yağnik Deresi üzerinde yer almaktadır. Aynı dere üzerinde enerji amaçlı olarak hali hazırda kurulu bir tesis bulunmamakla birlikte membada yapımı devam eden başka bir enerji projesi bulunmaktadır. Türkyılmaz HES Projesi, dolu gövdeli beton olarak tasarlanan Türkyılmaz Regülatörü ile başlamaktadır. Regülatörün sol sahilinden alınacak olan su, Yağnik Deresi nin 882 m nehir kotlarında yapılması planlanan Türkyılmaz Santrali ne iletim kanalları ve tünel ile iletilecektir. Regülatör, karşıdan alışlı betonerme dolu gövde tipindedir. Ortalama debi 4.76 m 3 /sn, drenaj alanı 280 km 2 dir. Ortalama yıllık toplam akım ise 150.27 hm 3 tür. Deredeki canlı hayatın devamı için regülatörden 0.43 m 3 /sn debisindeki cansuyunun devamlı olarak dere yatağına bırakılması planlanmaktadır. Cansuyu hesaplamaları regülatör yerine gelen son 10 yıllık akım değerlerinin en az %10 u olacak şekilde değerlendirilecektir. Deredeki akımın %10 unun altına düşmesi halinde, gelen tüm akım cansuyu olarak dereye bırakılacaktır. Türkyılmaz Regülatörü nden su alma ağzını geçen sular, silt tutma havuzuna ulaşacaktır. Taşkın önleme amacıyla dolusavak yapımı planlanmaktadır. Dolusavaktan sonra enerji kırıcı havuz yapılacaktır. Su alma ve silt tutma havuzunu geçen sular 1 nolu iletim kanalına ulaşacaktır. Jeolojik yapı ve topografik özellikler dolayısıyla 1 nolu iletim kanalı dikdörtgen kesit olarak tasarlanmıştır. İletim kanalı 1 den alınan sular at nalı biçiminde olan iletim tüneline iletilecektir. İletim tünelinden gelen sular 2 nolu iletim kanalına iletilecektir. 2 nolu iletim kanalından cebri boruya geçiş yerinde bir yükleme havuzu bulunacaktır. Yükleme havuzundan cebri boruyla sular santral binasına iletilecek, Francis 2 adet türbinde türbinlenecek ve elektrik enerjisi üretilecektir. Türkyılmaz HES Projesi nin inşaat süresi 2 yıl olarak planlanmaktadır. Proje ekonomik ömrü ise 49 yıl olarak öngörülmektedir. 4
Çalışacak Personel Sayısı Projenin inşaat aşaması 2 yıl olarak öngörülmektedir. İnşaat aşamasında mühendis, işçi, usta, taşımacılıkla uğraşan personel dahil 70 personel görev alacaktır. İşletme aşamasında ise teknik personel ve güvenlik ile beraber 10 kişinin çalıştırılması planlanmaktadır. Projenin Kapladığı Alan 6,408 MW gücündeki Türkyılmaz Hes Projesi; Adana İli, Feke İlçesi sınırları içerisinde, Yağnik Deresi üzerinde 962.4 talveg kotu ile 882 m santral kuyruksuyu kotları arasında yer alacaktır. Söz konusu dere Asmaca Çayı nın yan koludur ve Seyhan Havzası nda yer almaktadır. Toplam drenaj alanı 280 km 2 dir. Seyhan Havzası Drenaj alanının, Orman ve Su İşleri Bakanlığı nın İnternet Tabanlı Coğrafi Bilgi Sistemi kullanılarak hazırlanan Geodata Görüntüsü Şekil 3 te verilmiştir. YAKLAŞIK PROJE ALANI Şekil 3. Drenaj Alanını Gösterir Geodata Görüntüsü Proje Yer Bulduru Haritası Ek-1 de, Genel Yerleşim Planının Gösterir 1/25.000 Ölçekli Topografik Harita Ek-2 de yer almaktadır. Proje alanı, L35-c3, M35-b2 paftalarında yer almaktadır. Kurulması Planlanan Tesislere Ait Koordinatlar Tablo 1 de verilmiştir. Proje Alanına Ait Fotoğraflar ise Ek-4 te yer almaktadır. 5
Tablo 1. Kurulması Planlanan Tesislere Ait Koordinatlar Datum : ED-50 Türü : UTM ZON : 37T DOM : 33 Datum : WGS-84 Türü : COĞRAFİK ZON : - DOM : - Ölçek Faktörü : 6 Derecelik Ölçek Faktörü : - Göl alanı N1 756983.5091 4208807.1332 N1 37,98890454 35,92591470 N2 756700.5855 4208814.1134 N2 37,98904745 35,92269944 N3 756535.7674 4208707.3626 N3 37,98813317 35,92078679 Regulatör N1 756513.3969 4208688.6164 N1 37,98797076 35,92052567 N2 756563.3723 4208695.8709 N2 37,98802193 35,92109664 N3 756556.4621 4208743.4744 N3 37,98845237 35,92103505 N4 756506.4868 4208736.2199 N4 37,98840120 35,92046408 N1 756535.7674 4208707.3626 N1 37,98813317 35,92078679 N2 756426.7588 4208687.2542 N2 37,98798298 35,91953984 İletim Kanalı (1) N3 756330.4503 4208548.6123 N3 37,98676225 35,91839503 N4 756199.3517 4208490.4452 N4 37,98627570 35,91688331 N5 756154.9017 4208420.5951 N5 37,98565951 35,91635287 N6 756051.7994 4208435.7585 N6 37,98582509 35,91518572 İletim Tüneli N1 756051.7994 4208435.7585 N1 37,98582509 35,91518572 N2 755240.4998 4207010.5747 N2 37,97322516 35,90545265 N1 755240.4998 4207010.5747 N1 37,97322516 35,90545265 N2 755119.8496 4207035.9748 N2 37,97348770 35,90408975 N3 755029.3619 4207080.4249 N3 37,97391323 35,90307658 N4 754924.5867 4207013.7497 N4 37,97334249 35,90186152 N5 754745.1988 4207018.5122 N5 37,97343570 35,89982338 N6 754699.1612 4206931.1996 N6 37,97266269 35,89926894 İletim Kanalı (2) N7 754603.9111 4206828.3294 N7 37,97176343 35,89814942 N8 754770.5989 4206664.8165 N8 37,97024485 35,89998685 N9 754705.5113 4206490.5087 N9 37,96869410 35,89918501 N10 754756.3114 4206406.3710 N10 37,96792250 35,89973281 N11 754716.6238 4206333.3459 N11 37,96727631 35,89925568 N12 754749.9613 4206249.2082 N12 37,96650961 35,89960492 N13 754719.7988 4206191.7406 N13 37,96600078 35,89924162 N1 754689.4122 4206163.0684 N1 37,96575122 35,89888597 Yükleme Havuzu N2 754744.9748 4206164.6559 N2 37,96574992 35,89951827 N3 754743.6113 4206212.3781 N3 37,96617987 35,89951968 N4 754688.0487 4206210.7906 N4 37,96618116 35,89888737 Cebri Boru N1 754689.4122 4206163.0684 N1 37,96575122 35,89888597 N2 754540.1463 4206183.0975 N2 37,96597335 35,89719592 N1 754511.0421 4206163.2537 N1 37,96580288 35,89685798 Santral Binası N2 754546.0995 4206162.5923 N2 37,96578711 35,89725635 N3 754545.4380 4206204.9257 N3 37,96616835 35,89726381 N4 754510.3807 4206204.9257 N4 37,96617817 35,89686521 6
Proje sahası Adana-Feke karayolu güzergahından ve Güzpınarı- Çorak köy yollları üstünden ulaşılması mümkün bir konumdadır. Taşıma ve ulaşımda engel teşkil edecek bir durum söz konusu değildir ancak mevcut köy yollarına ulaşım için birtakım iyileştirme ve ıslah çalışmaları yapılması öngörülmektedir. Türkyılmaz Regülatörünün kurulacağı alan Çorak Köyü Mevkii nde bulunmaktadır. Santral binası ise Güzpınarı Köyü Mevkii nde inşa edilecektir. İletim hattı bu güzergahlar arasında yer alacaktır. Köylerde, evler birbirine uzak mevkilerde konumlanmıştır. Bölgenin topografik özellikleri nedeniyle evler farklı yükseltilerde yer almaktadır. Projenin Teknolojisi Projeye konu olan faaliyet; Adana İli, Feke İlçesi, Yağnik Deresi Üzerinde PARK TEKNİK ELEKTRİK MADENCİLİK kurulması planlanan kurulu gücü 6.408 MW olan Türkyılmaz Hidroelektrik Santrali Projesidir. Proje kapsamında yer alan ünitelerin inşasının yapılmasının ardından tesis devreye alınacaktır. Bu kapsamda gerçekleştirilecek işlemleri gösterir İş Akım Şeması Şekil 4 te verilmiştir. İnşaat Öncesi Hazırlık Dönemi Enerji Su Alma Yapıları İletim Sistemleri Cebri Boru Yükleme Havuzu ve Santral Binası Enerji Nakil Hattı Şekil 4. İş Akım Şeması Proje Kapsamında Kurulması Planlanan Tesisler Türkyılmaz Regülatörü Türkyılmaz Regülatörü Yağnik Dere üzerinde 962.40 m talveg kotlarında inşa edilecektir. Regülatör, dolu gövdeli ve karşıdan alışlı tipindedir. Su alma ağzı ve silt tutma havuzu sol sahilde bulunmaktadır. Su alma ağzının giriş taban kotu talvegden 1.82 m yükseklikte 964. 22 m kotundadır. Su alma ağzının önündeki su yüksekliği 967.00 m dir. 7
Su alma ağzını geçen sular 2x5.00 m genişliğindeki silt tutma havuzuna ulaşacak ve bu havuzda çapı 0.2 mm den küçük olan partiküller çökelecektir. Çökelen partiküller havuzun sonundaki tahliye kanalları vasıtasıyla az bir su yardımıyla dere yatağına bırakılacaktır. Dolu savak taşkın debisi 340.22 m 3 /s dir. Bu debi 27.00 m genişliğindeki bir savaktan savılacaktır. Savağın yanında 2.00 m genişliğinde bir adet çakıl geçidi bulunacaktır. Su alma ağzının önünde biriken partikülleri mansaba aktarmak için yapılacak olan geçit, 22.81 m 3 /s kapasiteye sahiptir. Taşkın esnasında dolu savak ile birlikte çalışacaktır. Çakıl geçidi enerji kırıcı havuza açılmaktadır. Dolusavaktan sonra 28 m uzunluğunda 27 m genişliğinde enerji kırıcı havuz yapılacaktır. Bu sayede taşkın debisi herhangi bir hasar vermeden mansaba aktarılacaktır. İletim yapıları Su alma ve silt tutma havuzundan gelen sular 1 nolu iletim kanalına ulaşacaktır. İletim kanalının geçeceği güzergah boyunca arazi eğiminin %45 lerde olması ve jeolojik sebeplerle iletim kanalı dikdörtgen kesit şeklinde planlanmıştır. Kati proje aşamasında yapılacak sondaj çalışmaları sonucunda kesin karara varılacaktır. Kanal 1 in eğimi 0.0005 olarak belirlenmiştir. 3.40 m taban genişliğinde iletim kanalı yapılması optimizasyonlar sonucunda uygun bulunmuştur. İletim kanalının yanında 4 m genişliğinde bir servis yolu bulunacaktır. 1 no lu iletim kanalından gelen sular iletim tüneline gelecektir. İletim tüneli için genişlik 3.00 m, yükseklik 3.00 m ve tünelde su derinliği 2.13 m olarak hesaplanmıştır. Tünelden gelen sular, 2 nolu iletim kanalına ulaşacaktır. 2 nolu iletim kanalı 0.0005 eğimli, 3.40 m taban genişliklidir. İletim kanalının yanında 4 m genişliğinde bir servis yolu bulunacaktır. Yükleme Havuzu 2 nolu iletim kanalından cebri boruya geçiş yerinde yükleme havuzu yapılması planlanmaktadır. Havuzun esas görevi ünitelerin yüke girmesinde yeterli miktarda hazır su bulundurması, yükten çıkma halinde suların iletim kanalı bölgesinde kontrolsüz bir şekilde çevreye dağılması yerine, taşma savağı vasıtasıyla çevreyi tahrip etmeden dere kotuna indirilmesini temin etmektir. Yükleme havuzunda normal su seviyesi 964.65 m dir. Bu kotun 10 cm üstü taşma savağı kotudur. Maksimum su seviyesi 964.97 m ve havuz duvarı üst kotu 964.98 m olacaktır. Cebri Boru Cebri boru 1 adet olup, 1.90 m çapında, 195 m uzunluğundadır. Kurulu güç ve cebri boru optimizasyonu neticesinde maksimum türbin debisi 8.80 m 3 /s ve optimum cebri boru çapı 1.90 m olarak belirlenmiştir. 8
Santral Binası Santral binası, toplam 2x3204= 6.408 MW gücünde olmak üzere iki adet Francis türbin, generatör grupları, iç ihtiyaç trafoları, montaj holü, kontrol odası, duş ve tuvaletleri ihtiva etmektedir. Santral binası dışına 2 adet transformatör yerleştirilecektir. Türkyılmaz HES te üretilen enerji 3500x2 kva gücündeki trafo çıkışlarında düzenlenecek şalt panoları üzerinden iletilecektir. 2 yıl sürecek olan inşa sürecinde derivasyon yapılacaktır. Derivasyon, 10 yıllık taşkın debisine göre planlanmaktadır. Türkyılmaz Regülatörü için bu debi 162.88 m 3 /s dir. Derivasyon yapısının kapasitesi bu debiyi geçirecek yapıda inşa edilecektir. 6.408 MW gücündeki Türkyılmaz Hidroelektrik Santralinin karakteristik özellikleri Tablo 2 de verilmiştir. Tablo 2. Türkyılmaz Hidroelektrik Santralinin Karakteristik Özellikleri Regülatör Yeri ve Rezervuar Birim Açıklama Yer Yağnik Dere AGİ DSİ 18-19 Drenaj alanı km 2 280.00 Yıllık Gelen Akım hm 3 150.27 Taşkın Debisi m 3 340.22 Regülatör Yapısı Tip Dolu Gövdeli Talvegden Yükseklik m 4.60 Kret Uzunluğu m 27.00 Güvenilir Debi m 3 /s 0.70 İletim Kanalı 1-2 Tip Dikdörtgen Taban Genişliği m 3.40 Uzunluk m 359+1769 Eğim 0.0005 Hava Payı m 0.30 Kanal Derinliği m 2.40 Su Derinliği m 1.98 Maksimum debi m 3 /s 8.80 İletim Tüneli Tip At Nalı Taban Genişliği m 3.00 Uzunluk m 1600.00 Eğim 0.0006 Su Derinliği m 2.13 9
Hava Payı m 0.80 Yükleme Havuzu Maksimum Su Seviyesi m 964.97 Normal Su Seviyesi m 964.65 Minimum Su Seviyesi m 963.22 Uzunluk m 60 Genişlik m 6.00 Derinlik m 6.36 Cebri Boru Çap m 1.90 Uzunluk m 195.00 Et Kalınlığı mm 10 Maksimum debi m 3 /s 8.80 Yer Tip Santral Binası Sol Sahil Betonarme Kuyruk Suyu Seviyesi m 882.00 Kurulu Güç kw 6408 Ünite Adedi Adet 2 Tip Türbin Francis Ünite Kapasite kw 3204*2=6408 Maksimum Tek Türbin Debisi m 3 /s 4.40 Minimum Tek Türbin Debisi m 3 /s 1.41 Frekans Hz 50 Maksimum Randıman Adet 2 Brüt Düşü m 82.65 Net Düşü m 82.00 Tip Genaratör Genaratör Kapasite kw 3075.8 Güç Faktörü 0.90 Gerilim kv 6.3 Frekans Hz 50 Genaratör Devir Adedi d/dak 1000 Adet 2 Tip Dizel Genaratör 0.92 (%85 yükte) Yatay Milli Senkron Dizel Kapasite kva 100 Devir d/dak 1500 Adet 1 10
Tip Transformatör Harici Transformatör Kapasite kva 3500 Giriş Çıkış Voltajı kv 6.3/31.5 Adet 2 İç İhtiyaç Trafosu Kapasite 160 Giriş Çıkış Voltajı kv 31.5/0.4 Adet 1 Yıllık Enerji Üretimi Yıllık Güvenilir Enerji Üretimi GWh 4.157176 Yıllık Sekonder Enerji Üretimi GWh 18.110525 Yıllık Toplam Enerji Üretimi GWh 22.267701 Projeyi teşkil eden ana yapılar özet olarak regülatör, su alma yapısı, çökeltim havuzu, 2 adet iletim kanalı, iletim tüneli, yükleme havuzu, cebri boru ve santral binasıdır. Türkyılmaz Regülatörü 962.40 m talveg kotunda olup çevrilen 8.80 m 3 /s maksimum debisindeki su, 0.0005 eğimli, toplam uzunluğu 359+1769=2128 m kanal ve 0.0006 eğimli 1600 m olan iletim tüneli vasıtasıyla yükleme havuzuna ulaştırılacak, 1.90 m çapındaki cebri boru ile Francis tipi iki ünitede türbinlenecektir. Patlatma Tekniği ve Detayları İletim kanallarının yapımı sırasında patlatma söz konusu değildir. Ancak, tünel inşaatında kazı işlemlerinin yanı sıra iş makineleri ile çalışmanın mümkün olmadığı durumlarda patlatma yapılacak olup, delici ile kaya kütlesi üzerinde açılan deliklere patlayıcılar yerleştirilerek, gerekli güvenlik önlemleri alındıktan sonra patlatma yapılacaktır. İletim tüneli açılması sırasında yapılacak olan patlatma işlemleri, patlayıcı maddelerin kullanımı konusunda eğitim almış uzman kişiler tarafından yapılacaktır. Patlayıcı Maddenin Miktarı İletim tünelinde su olduğu düşünülerek, ateşleme işleminde ANFO kullanılmayacaktır. Ateşleyici olarak Exel LP-3m elektriksiz kapsüller ve elektrikli kapsüller (gecikmesiz) kullanılacaktır. Patlatma işlemi için izlenecek aşamalar kati proje aşamasında kesin olarak belirlenecektir. 1600 m tünel uzunluğu ve 9 m 2 kesit alanı için tahmini patlayıcı miktarları aşağıdaki gibidir. 11
Powergel Magnum 365 (kapsüle duyarlı emülsiyon patlayıcı) Kapsül(Exel LP-3 m) İnfikalı Fitil(5-6g/m) 13,500 kg 9,450 adet 4,050 metre Elektrikli Kapsül(Gecikmesiz) 135 adet Powergel Magnum Patlayıcı: Kapsüle duyarlı yüksek güçte emülsiyon teknolojisi ile üretilirler. Yüksek güç ve yüksek öteleme performansı ve etkin kaya kırma için gerekli maksimum enerjinin açığa çıkmasını sağlar. İnfilaklı fitil kullanımında kartuşla fitilin sıkı teması sağlanarak kullanılır. Suya karşı çok dirençlidir, içeriğinde nitrogliserin ve ya nitroglikol gibi maddeler olmadığından sürtünme ve darbe ile patlamaya karşı, dinamite kıyasla çok daha güvenlidir. Exel Kapsül Ateşleyici: Tünel, kuyu, yeraltı ve madencilik çalışmalarında kullanılır. İnfilaklı fitil ile bağlantısı yapılan kapsül sistemi, gecikme aralığı ile kolay kullanım ve patlatma dizayn esnekliği sağlamaktadır. Yeraltı patlatma çalışmaları için uzun gecikme sağlayan elektriksiz kapsül sistemidir. İnfilaklı Fitil: Exel elektriksiz kapsüllerin ateşlemesinde kullanılır. Sürtünmeye ve çarpmaya karşı hassas değildir. Statik elektrikten etkilenmez, elektrikli kapsül kullanımlarının sakıncalı olduğu ortamlarda, uygun olmayan hava koşullarında emniyetle kullanılabilmektedir. Elektrikli kapsül: Bu kapsüllerin su sızdırmazlığı vardır. Manyeto ile ateşlenebilirler. Alüminyum ve bakır yüzüklü olarak üretilirler. Ateşleme öncesi gerekli tedbirler alındıktan sonra devre kontrolü yapmak esastır. İçlerinde direnç teli, hassas kimyasal patlayıcı bulunur, ağzı rutubet geçirmez bir madde ile sıkılanmış kovan ve iki ateşleme telinden oluşmaktadır. Hidrolik delici kullanılarak delinecek olan 76 mm çapında ve 3 m derinliğindeki delikler aşağıdaki gibi delinecektir. Proje kapsamında tünel kazısı işleminde patlatma ile yaklaşık olarak 17,820 m 3 malzeme alınacaktır. 17,820 m 3 / 20 m 3 -delik = 891 delik Projede delik başına yaklaşık 15 kg Powergel Magnum 365 kapsüle duyarlı emülsiyon patlayıcı kıllanılacaktır. 891 delik için toplamda 13,5 ton Powergel Magnum 365 patlayıcı kullanılmış olacaktır. 12
Proje kapsamında yaklaşık 900 adet patlatma yapılması ve bir patlatmada 15 kg patlayıcı madde kullanılması, patlatma işlemleri sırasında gecikmeli yöntem uygulanması öngörülmektedir. İletim tünelinin yapılması sırasında küçük çaplı patlatma işlemleri yapılarak ilerlenecektir. Patlatmalar tünel içerisinde yapılacak olup, oluşacak tozlar kompresör yardımıyla tünel dışına çekilecektir. Bu nedenle patlatma işlemi için toz emisyon hesabı yapılmamıştır. Ancak tünelden çıkarılan malzemelerin kamyonlarla taşınması ve depo alanına boşaltılması sırasında bir miktar toz oluşacaktır. Tünel inşaatından çıkacak hafriyatın depolama alanına taşınması sırasında oluşacak toz emisyonu için gerekli hesaplamalar yapılmış, Bölüm 1.c de verilmiştir. Patlatma yapılacağı önceden duyurulacak, gece saatlerinde patlatma yapılmayacak, patlatma yapılacak alana kimse alınmayacaktır. Patlatma öncesi siren çalınarak yöre halkı uyarılacaktır. Patlayıcı olarak Powergel Magnum 365 kullanılacak olup, proje sahası içerisinde depolama yapılmayacaktır. Patlayıcı maddenin kullanılması, korunması, taşınması konuları, "Tekel Dışı Bırakılan Patlayıcı Maddelerle Av Malzemesi Ve Benzerlerinin Üretimi, İthali, Taşınması, Saklanması, Depolanması, Satışı, Kullanılması, Yok Edilmesi, Denetlenmesi Usul Ve Esasları"na ilişkin tüzüğe uygun olarak yapılacaktır. Bu hususlarda, 24.04.1930 tarih ve 1593 sayılı Umumi Hıfzısıhha Kanunu; 27.10.2002 tarih ve 24919 sayılı Muhtemel Patlayıcı Ortamda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemler ile İlgili Yönetmelik hükümlerine uyulacaktır. Proje kapsamında yapılacak patlatma işlerinde kullanılacak patlayıcı, kapsül, elektrikli kapsül gibi maddeler, şantiye, sosyal tesislerden ve yerleşim birimlerinden uzak, yönetmelikler tarafından açıklanan uygun bir yerde gözetim altında içi ahşap kaplı depolarda, patlayıcı ve kapsül ayrı ayrı yerlerde olmak üzere tel çitlerle muhafaza altına alınmış, uyarı ve ikaz levhalarıyla emniyete alınmış yerlerde saklanacaktır. Patlatma işlerinde eğitimli ve tecrübeli ateşçiler çalıştırılacaktır. Deneyimli patlatma ve emniyet mühendisleri işlere nezaret edecektir. Yanıcı ve patlayıcı maddelerin (dinamit, kapsül, benzin, mazot, vb.) güvenli bir şekilde taşınması ve kullanılması için 24.12.1973 tarih ve 14752 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Patlayıcı, Parlayıcı, Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Çalışacak İş Yerlerinde ve İşlerde Alınacak Tedbirler Hakkında Tüzük ve 29.09.1987 tarih ve 19589 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Tekel Dışı Bırakılan Patlayıcı Maddelerle Av Malzemesi ve Benzerlerinin Üretimi, İthali, Taşınması, Saklanması, Depolanması, Satışı, Kullanılması, Yok Edilmesi, Denetlenmesi Usul ve Esaslarına İlişkin Tüzük ile belirtilen esaslara uygun hareket edilecektir. 1600 m uzunluğunda olan tünel güzergahında kullanılacak diğer bir teknik ise TBM (Tunnel Boring Machine) olarak adlandırılan Tünel Açma Makinası dır. Bu teknikle kullanılan tünel açma makinaları yatırım maliyeti yüksek olsa da, istenilmeyen yeraltı hareketlerini önleme kabiliyeti, daha sessiz, titreşimsiz ve hızlı çalışması nedeniyle 13
günümüzde tercih edilen kazı makineleri haline gelmiştir. Sert, orta sert, yumuşak ve akıcı formasyonlar için kullanılabilen kafa dizaynları ve keski tipleri, makineyi dengeleme sistemleri, tahkimat sistemleri, çıkarılan pasayı taşıma sistemleri, çeşitli yönlerden farklılıklar göstermektedir. Açılacak yer altı boşluğu boyunca geçilecek formasyonların önceden tespiti, kullanılacak makinenin seçiminde en önemli faktörlerden biri olmaktadır. Şekil 5. Temsili TBM (Tunnel Boring Machine) ve Üniteleri Tünel Çapı ve Tünel Uzunluğu Tünel Açılacak Formasyonun Basınç Dayanımları ve Kazılabilirlik Çalışma Saatleri Patlayıcı Madde ile Kazıyı Engelleyen Sebepler 14
Tünele Uygun Makinelerin Temin Zorlukları (Küçük çaplı tünellerde Del-Pat sonrası ayna pasasının yüklenmesi ve taşınması vb. işler için spesifik makinelerin kolaylıkla bulunamaması gibi) İşin Süresi Yukarıda sayılan tüm parametreler hassas bir şekilde değerlendirilerek tünelin hangi yöntemle açılacağına karar verilir. Yukarıdaki parametrelerden en önemlisi ve yöntem belirlemede asıl belirleyici olan tünel çapı ve tünel uzunluğudur. TBM Yönetminin Avantajları Kazı hızı oldukça yüksektir. Çalışan işçi sayısı oldukça az olmakta ve işçilik maliyeti düşmektedir. TBM kullanımıyla tünel içinde oluşması mümkün toz miktarı önemli derecede azalmakta ve dolayısıyla işçi sağlığı açısından olumlu bir çalışma ortamı elde etmek mümkün olmaktadır. Patlatmadan kaynaklanan sarsıntı oranı TBM kullanımında söz konusu olmayacağından TBM, şehirleşmenin yaygın olduğu kaya ortamlarında kolaylıkla kullanılabilmekte ve çevre sorunu yaratmamaktadır. Patlatma yapılarak çalışıldığında yeraltı açıklığının çevresinde oluşan gevşeme zonu (zedelenmiş kaya kütlesi zonu), TBM in kullanılması halinde oldukça sınırlı kalmakta ve dolayısıyla, tünel destek elemanlarına etkiyen yükler de azalmaktadır. Tüm bu özellikler dikkate alındığında TBM kullanımı, tünel açma yöntemleri içinde en çevreci yöntem olarak öne çıkmaktadır. Ancak projenin diğer yöntemlere göre çok daha maliyetlidir. Bu nedenle, kati proje çalışmalarında yapılacak olan sondaj ve jeoteknik etüd çalışmaları sonucunda ulaşılacak kesin verilere göre TBM kullanılıp kullanılmayacağına karar verilecektir. b) Doğal Kaynakların Kullanımı (Arazi Kullanımı, Su Kullanımı, Kullanılan Enerji Türü vb.) Arazi Kullanımı Söz konusu faaliyet Adana İli, Feke İlçesi, Yağnik deresi üzerinde PARK TEKNİK ELEKTRİK MADENCİLİK tarafından kurulması planlanan 6.408 MW kurulu güce sahip TÜRKYILMAZ HES Projesidir. Proje Yer Bulduru Haritası Ek-1 de, Genel Yerleşim Planını Gösterir 1/25.000 Ölçekli Topografik Harita Ek-2 de, Adana Arazi Varlığı Haritası ise Ek-3 te verilmiştir. Tesislerin kurulacağı alanlarla ilgili arazi varlığı, arazi sınıfları araştırmaları kati proje aşamasında detaylıca yapılacak, gerekli izinler alınacaktır. Etkilenmesi muhtemel alanlarda kamulaştırma işlemleri yapılacak, olabilecek her türlü zarar ve maliyet firma tarafından karşılanacaktır. 15
Proje kapsamındaki tesislerin yapımı sırasında kazı, dolgu, düzeltme ve iyileştirme gibi işlemler nedeniyle arazinin topografik yapısında değişiklikler olacaktır. İletim kanalları yapımında 151,000 m 3, regülatör yerinde 10,370 m 3, iletim tünelinde 17,818.25 m 3, yükleme havuzunda 1,500 m 3, cebri boru yerinde 1,000 m 3 ve santral binası yerinde 20,000 m 3 kazı yapılacaktır. Buna göre tüm proje üniteleri için yapılacak kazı miktarı yaklaşık 201,688.25 m 3 tür. Bitkisel toprak sayırma kazısı içinse 2096 ton hafriyat miktarı oluşacağı hesaplanmıştır. Sıyırma kazısı ve diğer kazı işlemleri için detaylı bilgi Bölüm 1.c de verilmiştir. İnşaatın başlangıcında, yapım işlerinin yürütüleceği alanlardaki bitkisel toprak sıyrılarak uzaklaştırılacaktır. Sıyrılan bu bitkisel toprak daha sonra alanın peyzaj onarımı çalışmalarında ve rekreasyon alanlarının bitkisel peyzaj düzenlemesinde değerlendirilmek üzere, tekniğine uygun olarak pasadan ayrı olarak belirlenen alanda depolanacaktır. Daha sonra peyzaj çalışmalarında kullanılmak istenen bitkisel toprak şu yönteme göre depolanacaktır; Depolanan toprağın hemen kullanılmayıp uzun süre saklanmasının gerektiği durumlarda, bitkisel toprak depolarının üzeri erozyona, kurumaya ve yabani ot sarmasına karşı korunacak ve toprağın canlılığını sürdürmesi amacıyla çim, çayır-mera bitkisi vb. bitki örtüsü ile kaplanacaktır. 18.03.2004 tarih ve 25406 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü yönetmeliğine uygun hareket edilecektir. Alüvyon taban kazısı yapılırken yer altı sularının kazı alanına sızması söz konusu olabilecektir. Böyle bir durumda biriken su motopomplarla alınarak çökeltme havuzu inşaa edilecek ve mansap kısmına aktarılacaktır. Yeraltı sularının sızması kazı işlemini engellemeyecektir. Kazı ve dolgu malzemeleri tekrar kullanılmak üzere değerlendirilecek, bir kısmı ise uygun bir yerde istiflenerek üzeri ağaçlandırılacaktır. Hafriyat malzemeleri mevzuata uygun şekilde bertaraf edilecek, ilgili İl Çevre Müdürlüğü, İlgili Belediye ve Kurumlardan uygunluk yazıları alınacaktır. Hafriyatın depolanmasının söz konusu olması durumunda mevcut arazi özellikleri incelenerek, dökülecek olan hafriyatın üzerine temiz toprak tabakası serilecek, bitki ekimi ve ağaçlandırma yapılacaktır. İnşaatın başlangıcında, yapım işlerinin yürütüleceği alanlardaki bitkisel toprak sıyrılarak uzaklaştırılacaktır. Sıyrılan bu bitkisel toprak daha sonra alanın peyzaj onarımı çalışmalarında ve rekreasyon alanlarının bitkisel peyzaj düzenlemesinde değerlendirilmek üzere kullanılacaktır. Hafriyat ile ilgili tüm işlemlerde 18.03.2004 tarih ve 25406 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü yönetmeliğine uygun hareket edilecektir. Proje alanındaki tüm işlemler sırasında 31.05.2005 tarih ve 25831 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Toprak Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği ve 18.03.2004 tarih ve 25406 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine uyulacaktır. 16
Su Kullanımı İnşaat Aşaması 6.408 MW kurulu güce sahip TÜRKYILMAZ HES Projesi kapsamında inşaat aşamasında personel kaynaklı su kullanımı söz konusu olacaktır. İnşaat aşamasında 70 kişinin çalıştırılması planlanmaktadır. Kişi basına gerekli su miktarı Su Temini ve Atık su Uzaklaştırılması Uygulamalarında (İTÜ - 1998, Prof. Dr. Dinçer TOPACIK, Prof. Dr. Veysel EROĞLU) 150 lt/gün olarak belirtilmiştir. Buna göre; İnşaat aşamasında çalışaacak personel sayısı Birim su ihtiyacı İnşaat aşamasında oluşacak günlük su ihtiyacı olmaktadır. : 70 kişi : 150 lt/kişi.gün : 70 kişi * 150 lt/kişi.gün : 10500 lt/gün (10.5 m 3 /gün) İşletme Aşaması 6.408 MW kurulu güce sahip TÜRKYILMAZ HES Projesinin işletme aşamasında teknik personel ve güvenlik elemanları olarak 10 kişinin çalışması planlanmaktadır. Kişi başına gerekli su miktarı Su Temini ve Atık su Uzaklaştırılması Uygulamalarında (İTÜ - 1998, Prof. Dr. Dinçer TOPACIK, Prof. Dr. Veysel EROĞLU) 150 lt/gün kabul edilerek hesaplanmıştır. Buna göre; İşletme aşamasında çalışaacak personel sayısı : 10 kişi Birim su ihtiyacı : 150 lt/kişi.gün İşletme aşamasında oluşacak günlük su ihtiyacı : 10 kişi * 150 lt/kişi.gün :1500 lt/gün (1.5 m 3 /gün) olmaktadır. Proje kapsamında yeraltısuyu kullanımı söz konusu değildir. Personelin içme suyu damacanalarla en yakın yerleşim yerlerinden satın alınarak getirtilecektir. Hidroelektrik Santralde enerji üretimi esastır ve mevcut yüzey suyu türbinlerde çevirerek dereye yeniden bırakılmaktadır. Bu nedenle prosesten kaynaklı su kullanımı söz konusu değildir. Dere Suyu Özellikleri ve Yatakta Yapılacak Çalışmalar Yağnik Deresi üzerinde kurulu gücü 6.408 MW olarak kurulması planlanan TÜRKYILMAZ HES Projesi kapsamında dolu gövdeli betonarme regülatörle suyun toplanması sağlanacak ve su, iletim kanalları(1-2) ve iletim tüneliyle yükleme havuzu ve santral binasına ulaştırılacaktır. Yükleme havuzundan çıkan sular, santrale alındıktan sonra kuyruksuyu kanalına verilecek ve bu kanal ile de dereye geri bırakılacaktır. Kuyruksuyu kanalı yapısı nedeniyle dere yatağında herhangi bir işlem söz konusu değildir. Deredeki canlı hayatın devamı için regülatörden 0.43 m 3 /s debisindeki cansuyu devamlı olarak dere yatağına bırakılacaktır. Cansuyu hesaplamaları regülatör yerine gelen son 10 yıllık akım değerlerinin %10 u olarak hesaplanmaktadır. 17
İnşa süresince deredeki suyu çevirmek amacıyla derivasyon tüneli inşa edilecektir. Derivasyon yapısı 10 yıllık taşkın debisine göre planlanacaktır. Türkyılmaz Regülatörü için bu debi 162.88 m 3 /s dir. Derivasyon yapısı bu debiyi geçirecek kadar inşa edilecektir. Derivasyon yapısı sayesinde, inşaat safhasında suyun olumsuz etkilenmesi önlenmiş olacaktır. Enerji Kullanımı Projenin inşaat aşamasında, alanda çalışacak iş makineleri ve kullanılacak araçlar için motorin ve madeni yağ ihtiyacı söz konusu olacaktır. İhtiyaç duyulan akaryakıt ve madeni yağlar yakın çevredeki GSM Ruhsatlı akaryakıt istasyonlarından temin edilecektir. Proje sahası için gerekli enerji saha yakınında bulunan 34.5 kv lık iletim hattından temin edilecektir. c) Atık Üretimi Miktarı (Katı, Sıvı, Gaz vb.) ve Atıkların Kimyasal, Fiziksel ve Biyolojik Özellikleri Katı Atık Miktar ve Özellikleri Faaliyet kapsamında çalışacak personelden, alanda yapılacak hafriyat ve inşaat işlemleri ile tesis ekipmanları ve makinelerinin bakım-onarım işlemlerinden kaynaklanan katı atıkların açığa çıkması muhtemeldir. Evsel Nitelikli Katı Atıklar Faaliyetin inşaat aşamasında 70 kişinin çalışması planlanmaktadır. Kişi başına üretilecek evsel katı atık miktarı 1.37 kg/kişi.gün olarak kabul edilirse çalışacak personelin oluşturacağı katı atık miktarı; Personel Sayısı : 70 kişi Birim katı atık miktarı : 1,37 kg/kişi.gün Katı atık miktarı : 70 x 1,37 = 95,9 kg/gün olmaktadır. Faaliyetin işletme aşamasında 10 kişinin çalışması planlanmaktadır.. Kişi başına üretilecek evsel katı atık miktarı 1.37 kg/kişi.gün olarak kabul edilirse çalışacak personelin oluşturacağı katı atık miktarı; Personel Sayısı Birim katı atık miktarı Katı atık miktarı : 10 kişi : 1,37 kg/kişi.gün : 10 x 1,37 = 13,7 kg/gün olmaktadır. Personelden kaynaklanacak evsel nitelikli katı atıklar 14.03.1991 tarihli Katı Atıkların Kontrol Yönetmeliği 18. madde (05.04.2005 tarihli 25777 sayılı Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik) gereğince çevre sağlığını bozmayacak, sızdırmaz özellikli, ağzı kapaklı çöp bidonlarında biriktirilecektir. Yönetmeliğe uygun koşullar altında bertaraf sağlanacak, konuyla ilgili gerekli izinler alınacaktır. Evsel nitelikli katı atıkların değerlendirilebilir sınıfa girenleri (plastik, cam, kağıt, metal kutular v.b.) tekrar kullanılabilirlikleri göz önünde bulundurularak ayrı ayrı 18
toplanacak, biriktirilecek ve kazanımı sağlamak için lisanslı geri kazanım firmalarına verilerek bertaraf edilecektir. Hafriyat Atıkları Proje kapsamındaki tesislerin yapımı sırasında kazı, dolgu, düzeltme ve iyileştirme gibi işlemler nedeniyle arazinin topografik yapısında değişiklikler olacaktır. Buna göre; iletim kanallarında, iletim tünellerinde, yükleme havuzu ve santral binası, regülatör yerlerinde kazı işlemi yapılması söz konusudur. Proje kapsamındaki tesislerin yapımı sırasında kazı, dolgu, düzeltme ve iyileştirme gibi işlemler nedeniyle arazinin topografik yapısında değişiklikler olacaktır. Tesisler ve oluşacak hafriyat miktarlarını gösteren tablo aşağıda verilmiştir. Buna göre; iletim kanalları yapımında 151,000 m 3, regülatör yerinde 10,370 m 3, iletim tünelinde 17,818.25 m 3, yükleme havuzunda 1,500 m 3, cebri boru yerinde 1,000 m 3 ve santral binası yerinde 20,000 m 3 kazı yapılacaktır. Buna göre tüm proje üniteleri için yapılacak kazı miktarı yaklaşık 201,688.25 m 3 tür. Malzeme Yoğunluğu: 1,6 ton/m 3 kabul edilerek; Hafriyat hesaplamaları için (Hafriyat Miktarı* 1,6 ton/m 3 ) hesaplaması yapılmış toplam hafriyat hesabı Tablo 3 te gösterilmiştir. TESİS Tablo 3.Hafriyat Hesabı KAZI MİKTARI(m 3 ) Regülatör 10370 16592 1 Nolu İletim Kanalı 50000 80000 İletim Tüneli 17818,25 28509,2 Yükleme Havuzu 1500 2400 Cebri Boru 1000 1600 Santral Binası 20000 32000 2 Nolu İletim Kanalı 101000 161600 Toplam 201688,25 322701,2 HAFRİYAT MİKTARI(ton) İnşaatın başlangıcında, yapım işlerinin yürütüleceği alanlardaki bitkisel toprak sıyrılarak uzaklaştırılacaktır. Sıyırma kazısı işlemiyle hafriyat oluşumu söz konusu olacaktır. Bu işlem sonucunda çıkacak olan hafriyat miktarı sıyırılacak toplak kalınlığı 0,1 m olacak şekilde hesaplanmıştır. Bitkisel toprak sıyırma kazısı sonucunda oluşacak hafriyat miktarı 2096 ton olmaktadır. Hafriyat miktarları tesis yerlerine göre hesaplanmış ve Tablo 4 te verilmiştir. 19
Tablo 4. Bitkisel Toprak Sıyırma Kazısı Sonucu Oluşacak Hafriyat Miktarları TESİS ALAN(m 2 ) HAFRİYAT MİKTARI(ton) Regülatör 650 104 İletim Kanalları 10640 1702,4 Yükleme Havuzu 800 128 Cebri Boru 600 96 Santral Binası 650 104 TOPLAM 13340 2134,4 Sıyrılan bitkisel toprak daha sonra alanın peyzaj onarımı çalışmalarında ve rekreasyon alanlarının bitkisel peyzaj düzenlemesinde değerlendirilmek üzere, tekniğine uygun olarak pasadan ayrı olarak belirlenen alanda depolanacaktır. Daha sonra peyzaj çalışmalarında kullanılmak istenen bitkisel toprak şu yönteme göre depolanacaktır. Depolanan toprağın hemen kullanılmayıp uzun süre saklanmasının gerektiği durumlarda, bitkisel toprak depolarının üzeri erozyona, kurumaya ve yabani ot sarmasına karşı korunacak ve toprağın canlılığını sürdürmesi amacıyla çim, çayır-mera bitkisi vb. bitki örtüsü ile kaplanacaktır. 18.03.2004 tarih ve 25406 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü yönetmeliğine uygun hareket edilecektir. Kazı ve dolgu malzemeleri tekrar kullanılmak üzere değerlendirilecek, bir kısmı ise uygun bir yerde istiflenerek üzeri ağaçlandırılacaktır. Hafriyat malzemeleri uygun şekilde bertaraf edilerek, ilgili kurumlardan gerekli izinler alınacaktır. Hafriyatın depolanması söz konusu olduğunda arazi özellikleri incelenecek, dökülecek hafriyatın üstü temiz toprak ve ağaçlandırma çalışmalarıyla kapatılacaktır. İlgili konu kapsamında Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği (18.03.2004 tarih ve 25406 sayılı RG) ne uyulacaktır. Tehlikeli Atıklar İnşaat aşamasında çıkması muhtemel tehlikeli atıklar, çeşitli iş makinelerinin bakımonarım ve yağlama işlemleri sırasında çıkabilecek atıklardır. İşletme aşamasında ise mevcut ekipmanların bakım onarımı dolayısıyla tehlikeli atık oluşumu tahmin edilmektedir. Alanda çalışacak çeşitli iş makinelerinin bakım-onarım ve yağlama işlemleri sırasında çıkabilecek yağlı üstübü, boş yağlama yağı tenekeleri, yağlı eldiven vb. atıkların olması durumunda, bu atıklar tehlikeli atıklar sınıfına girdiğinden, diğer atıklardan ayrı olarak şantiye alanında geçici olarak depolanacaktır. Depolanan bu atıklar lisanslı firma ve taşıma lisanslı araçlarla lisanslı geri kazanım veya bertaraf tesislerine gönderilerek bertaraf edileceklerdir. Bu kapsamda 14.03.2005 tarihli ve 25755 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan (04.09.2009 tarih ve 27339 sayılı RG ve 30.10.2010 tarih ve 27744 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik ile) Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ne uygun hareket edilecektir. 20