V KT MOLOJ (MA DURB L M)

I PROF. DR. FÜSUN SOKULLU-AKINCI V KT MOLOJ (MA DURB L M) AR. GÖR. SELMAN DURSUN UN KATKILARIYLA 2. BASI

II III Yay n No : 1985 Hukuk Dizisi : 926 2. Bas - May s 2008 - STANBUL ISBN 978-975 - 295-882 - 1 Copyright Bu kitab n bu bas s için Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da t m A.fi. ye aittir. Her hakk sakl d r. Hiçbir bölümü ve paragraf k smen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya baflka herhangi bir flekilde ço alt lamaz, da t lamaz. Normal ö l ç ü- yü aflan iktibaslar yap lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi : B e t a B a s m A. fi. Bask - Cilt : K a h r a m a n O f s e t Ba c lar/ stanbul (0-212) 629 00 01 Kapak Tasar m : Gülgonca Çarp k Bu çal flmam stanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesine ve dünyan n dört bir yan na da lm fl çocuklar ma: adil yarg lamaya, hukukun üstünlü üne ve hukuk devletine gönül vermifl tüm ö rencilerime arma an ediyorum. Füsun SOKULLU-AKINCI Beta BASIM YAYIM DA ITIM A.fi. Himaye-i Etfal Sokak Talas Han No. 13-15 Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) 511 54 32-519 01 77 Fax: (0-212) 511 36 50 e-mail: betakitap@betakitap.com www.betakitap.com

V K N C B A S I Y A Ö N S Ö Z Birinci bas n n mevcudu tükendi inden ikinci bas n n haz rlanmas uzun zamand r gündemdeydi. Viktimoloji art k tüm dünyada yerini sa lamlaflt rm flt r. Birinci bas dan sonra o kadar çok say da eser yay nlanm flt r ki, hiç olmazsa kendi olanaklar mla ve sevgili dostlar m n sayesinde edindi im bu eserleri ve yeni kavramlar bu bas ya dâhil etmek istedim. Ayr ca Viktimoloji aç s ndan önemli gördü üm iki hususu vurgulamak isterim: 1. 2005 y l nda yap lan Ceza Muhakemesi Kanunu, birinci bas da ma dur haklar ba lam nda belirtmifl oldu umuz pek çok eksikli i düzeltmifltir. 2. Yine son y llarda Lisansüstü ö retimde vermekte oldu- um yüksek lisans ve doktora derslerini alan ö rencilerim, dönem ödevi olarak o kadar güzel çal flmalar yapt - lar ki, bunlar yay nlamalar n ben kendilerine önerdim, nitekim baz lar makale olarak yay nlanm fllard r. Bu ö rencilerimden biri, Selman Dursun, Anabilim Dal m zda araflt rma görevlisidir ve iki çal flmas n bu flekilde yay nlam flt r. Bunlar n biraz de ifltirilerek ikinci bas ya konulmas n istedim. Ayr ca Say n Dursun, 2005 yasa de iflikliklerini kitaba ifllemifltir. Bir kuru teflekkürün yetmeyece ini düflündü ümden, ad n kapa a koymak istedim. Tüm bunlar, Viktimolojinin Türkiye de de yer edinme e bafllad n n bir iflaretidir, benim de bunda küçük bir pay m varsa ne mutlu bana.

VI SUNUfi Bu bas da dünyan n iki farkl köflesinden iki de erli meslektafl m n unutulmayacak deste ini gördüm: Avustralya National University den Prof. Dr. Peter N.Grabosky ve 30 y ll k dostum ve kardeflim, North Carolina Üniversitesinden Prof. Dr. Paul Friday. Paul y llar önce doktora tezimi yazarken yapt gibi bana kutularla kitap yollad, Peter ise kendi üniversitesinde fl k verdi i pek çok ö rencisi gibi bana da yol göstermifltir, zaman zaman kitap ve internet adresleri yollam flt r. Her zaman yapt gibi eflim Dr. Atefl Ak nc bana pek çok kitap getirmifl ve getirtmifl, ö rencim Mete Erdem ise ngiltere den her gördü ü kitab bana yollama gibi çok yararl huyu nedeniyle kaynaklar m zenginlefltirmifltir. Yine hem lisans hem yüksek lisans program nda ö rencim olan ve ileride güzel bilimsel çal flmalara imza ataca- n umdu um Erkan Sar tafl ve Özlem Kalyoncu-Türkefl... hepsine sonsuz teflekkür borçluyum. Birinci bas da oldu u gibi bu bas da da Beta Yay nevinin büyük deste ini gördüm: Özellikle Seyhan Satar a ve Gülgonca Çarp k a çok teflekkür ediyorum. Birinci bas y haz rlarken Adalet (Meslek) Yüksek Okulu nun da müdürlü ünü yürütmekteydim. Okulun 20. y l idi, birinci bas y Okula arma an etmifltim. kinci bas y ise, birinci s n fa girdi im günden beri büyük ba l l k duydu um stanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesine ve dünyan n dört bir yan na da- lm fl çocuklar ma, yani tüm ö rencilerime arma an ediyorum. Prof. Dr. Füsun SOKULLU-AKINCI Yeflilköy 2008 B R N C B A S I Y A Ö N S Ö Z Viktimoloji Kriminoloji nin bir dal olarak ortaya ç km fl ve geliflmifltir. Ancak bu alandaki çal flmalar n art k bu boyutlar aflt ve Viktimoloj inin önemli bir bölümünü Hukuk un ve ma durlar n Ceza ve Ceza Usul Hukuku kapsam nda korunmas konusunun oluflturmakta oldu unu görüyoruz. Bu nedenle bu çal flmamda ma dur un nas l bir insan oldu unu, zaman zaman suça ma durlar n yol açt n incelemekle kalmad m, ma durun gerek suç öncesi ve gerek suç sonras durumunu ve ona sa lanm fl ve sa lanmas gereken himayeyi gündeme getirmeye çal flt m. Viktimoloji konusundaki çal flmalar genellikle kriminolog, sosyolog ve psikologlar taraf ndan yap lmaktad r. Bir Ceza Hukukçusu olmam bu konuya farkl bir boyut getirmemi sa lam flt r. Bu çal flman n temeli Adli T p Enstitüsünde verme flans na sahip oldu um Viktimoloji derslerinin haz rlanmas s ras nda at lm flt r. Say n Prof. Süheyl Donay n önerisi ve Enstitü Müdürü Say n Prof. Dr. Sevil Atasoy un bu dersin sorumlulu unu bana vermesi ile çal flmaya bafllad m. Ancak kaynak sa lamam pek kolay olmad. De erli arkadafllar m Y. Doç. Dr. Adem Sözüer ve Ar. Gör. Ali Kemal Y ld z, çal flt klar Freiburg Max Planck Institute dan bana kaynaklar sa lad lar. Ceza Hukuku ve Kriminoloji Araflt rma ve Uygulama Merkezimiz in Müdürü, Ceza ve Ceza Usul Hukuku Anabilim Dal Baflkan m z, de erli Hocam Prof. Dr. Kay han çel in teflviki de beni

VIII IX cesaretlendirmifl, yüreklendirmifltir. Her zamanki gibi eflim Dr. Atefl Ak nc hem çal flma döneminin evimizde yaratt yoksunluk ve strese tahammül göstermifl, hem de çok iyi kulland bilgisayarla bana yard mc olmufltur. Beta Yay nevinin sahibi Rahmi Ar kan n ilgisi, Gülgonca Arslany lmaz n titiz çal flmas,.ü. Hukuk Fakültesi Ceza ve Ceza Usul Hukuku asistanlar Vesile Daragenli, Hasan S nar, Bar fl Erman ve özellikle A. Hakan Evik in dikkat ve özenle tashih ve bas m ifllerini yürütmeleri, Adalet Yüksekokulu asistanlar ndan Süleyman Ceyhan n kofluflturmalar ile Viktimoloji ortaya ç km flt r. Hepsine ayr ayr, yürekten teflekkür ediyorum. Füsun Sokullu-Ak nc Yeflilköy-Vezneciler, 1999 Ç N D E K L E R G R fi B R NC BÖLÜM V KT MOLOJ YE G R fi 1. GENEL OLARAK V KT MOLOJ KAVRAMI VE TAR HÇES...2 I.- V KT MOLOJ SÖZCÜ ÜNÜN ET MOLOJ S VE MA DUR KAVRAMI...3 II.- V KT MOLOJ N N AMACI...5 III.- TAR HÇE...10 IV.- MA DURLARA YÖNEL K ÇALIfiMALARIN BAZI ÖZELL KLER...19 2. V KT MOLOJ N N, KR M NOLOJ VE D ER B L M DALLARI LE L fik S...22 I.- KR M NAL ST K...22 II.- SOSYOLOJ...23 III.- PS K YATR VE PS KOLOJ...24 IV.- HUKUK...25 A.- Genel Olarak...25 B.-Suçun Ma dur Üzerindeki Etkilerine ve Ma durun S fat na Ceza Hukukunda Ba lanan Sonuçlar...27

X XI 1. Ma durun S fat n n Bir Özellik Tafl mas n n Farkl Bir Suç Tipine Yol Açmas...29 a) Türk Ceza Kanunu m. 265 - Türk Ceza Kanunu m. 106, 108...29 b) Türk Ceza Kanunu m. 299 - Türk Ceza Kanunu m. 125...29 c) Türk Ceza Kanunu m. 81 - Türk Ceza Kanunu m. 310...30 d) Türk Ceza Kanunu m. 102-Türk Ceza Kanunu m. 103...30 2. Ma durun S fat n n veya Durumunun Bir Özellik Tafl mas n n A rlat c Neden Olmas...31 a) Türk Ceza Kanunu m. 82 ve 86...31 b) Türk Ceza Kanunu m. 94 ve 96...32 c) Türk Ceza Kanunu m. 102...33 d) Türk Ceza Kanunu m. 109...33 e) Türk Ceza Kanunu m. 125...34 f) Türk Ceza Kanunu m. 142, 152, 158...34 g) Türk Ceza Kanunu m. 278...35 h) Türk Ceza Kanunu m. 340, 342...35 3. Ma durun S fat n n Bir Özellik Tafl mas n n Hafifletici Neden veya Cezas zl k Nedeni Olmas...35 3. MA DUR T POLOJ S...36 I.- II.- GENEL OLARAK...36 V KT MOLOJ DE MA DUR T POLOJ S...38 A.- Genel Olarak...38 B.-Baz Ma dur Tipleri...42 1. Cinsel Suç Ma durlar...42 a) Cinsel Suçlara liflkin Teoriler...48 b) Cinsel Sald r Suçlar Sonras Ma dur...50 c) Kriz Reaksiyonunun Onar m Süreci...52 d) Türk Ceza Kanunu ndaki Düzenlemeler...54 2. Aile çi fiiddet Ma durlar...59 a) Aile çi fiiddete Genel Bak fl...59 b) fiiddet Döngüsü Kavram...65 c) Aile çi fiiddete liflkin Teoriler...67 d) Aile çi fiiddetle Yasal Mücadele...72 3. Çocuk stismar Ma durlar...80 a) stismara U rayan Çocuklar n Özellikleri...86 b) Çocuk stismar n Aç klayan Teoriler...87 c) Çocuk stismar n n Ölçülmesi...91 d) Çocuk stismar ve fiiddet Döngüsü...91 e) Çocuk stismar Faillerinin Merkezi Sicilinin Tutulmas...91 f) Çocuk stismar Türleri...92 g) Çocuk stismar ve Hukuk...92 h) fiiddet Görmüfl Çocuklara Ne Yap lmal?...100 i) hbar Zorunlulu u...102 4. Yafll stismar Ma durlar...104 5. flsiz Ma durlar...111 6. nsan Öldürme Suçu Ma durlar n n Yak nlar (Geride Kalan Ma durlar)...111 III.- V KT MOLOJ K AÇIDAN FA L T POLOJ S...113 A.- fiiddet Suçlar n n Failleri...113 B.-Malvarl na Karfl Suçlar n Failleri...114 C.-Sahtecilik Suçlar n n Faileri...114 D.-Cinsel Suç Failleri...115 4. MA DURUN SUÇA YOL AÇMASI VE MA DUR-R SK..116 I.- MA DURUN SUÇA YOL AÇMASI...116 A.- Kavram...116 1. Genel Olarak...116 2. Kavram n Tarihçesi...118

XII XIII II.- 3. Benzer Kavramlarla liflkisi ve Fark...120 4. Kavram n Amac...123 B.-Ma durun Suça Yol Açmas Durumlar...124 1. Genel Olarak...124 2. Baz Suçlarda Ma durun Suça Yol Açmas...125 a) nsan Öldürme Suçu...125 b) Malvarl na Karfl Suçlar...126 c) Cinsel Suçlar...128 d) Hakaret Suçu...129 e) Di er Suçlar...129 C.-Ma durun Suça Yol Açmas n n Hukuki Sonuçlar...129 1. Genel Olarak...129 2. Türk Ceza Kanunu ndaki Sonuçlar...131 a) Bütün Suçlar Aç s ndan Geçerli Olan Sonuçlar...131 b) Baz Suçlar Aç s ndan Geçerli Olan Sonuçlar...135 MA DUR R SK...142 A.- Genel Olarak...142 B.-Ma dur Olma Riskini Art ran Faktörler...144 1. Cinsiyet...144 2. Yafl...146 3. Meslek ve Sosyal S n f...146 4. Medeni Durum...147 5. Yerleflim Durumu...148 6. kamet Edilen Semt...148 5. MA DURSUZ SUÇ FA LLER VE V KT MOLOJ...150 I.- GENEL OLARAK...150 II.- KRON K ( T YAD ) SARHOfiLUK...152 III.- MUNCHAUSEN SENDROMU...155 IV.- TRAVMAT K TELAF NEVROZLARI...158 6. G ZL KALMIfi SUÇLULUK VE V KT MOLOJ...159 I.- GENEL OLARAK...159 II.- G ZL KALMIfi SUÇLULU A MA DURLARIN YOL AÇMASININ NEDENLER...161 A.- Suçlunun Ma dur Taraf ndan Yeterli Bir fiekilde Tan mlanamamas...161 B.-Ma durun R zas...161 C.-Ma dur ve Suçlu Aras nda Önceden Var Olan liflkiler...162 D.-Önemsememe, Korkma ve Çekinme Gibi Nedenler...163 E.- Ma durun Polis Yöntemlerini Yeterli Görmemesi ve Ona Güvenmemesi...166 F.- Ma durun Bir Suçla liflkisi Oldu unun Fark nda Olmamas ya da hbar Edebilecek Durumda Olmamas...167 K NC BÖLÜM MA DURUN KORUNMASI VE MA DUR HAKLARI 1. MA DURUN SUÇ ÖNCES KORUNMASI (MA DUR YET N ÖNLENMES )...171 I.- GENEL OLARAK...171 II.- SUÇUN ÖNLENMES VE OLASI MA DURLARIN POL SÇE KORUNMASI...173 A.- Suçun Önlenmesinde Polisin Rolü...176 B.-Polisin Önleme Faaliyetinin Alan n n Belirlenmesi...179 1. Duruma liflkin Faktörler...179 2. Kiflilik Faktörleri...181 3. Tehlikeli Suç Öncesi Durumundaki Kifliler...182 C.-Polisin Suçu Önleme Faaliyetleri...185

XIV XV 1. Genel Önleme Faaliyetleri...185 a) Halkla Temas Kurma...185 b) S k nt da Olan Kiflilere Yard m Etme...194 2. Belirli Suçlar Önlemeye Yönelik Özel Önleme Faaliyetleri...196 a) H rs zl k Suçlar...197 b) Çocuk Suçlulu u...202 c) fiiddet çeren Suçlar...206 III.- OLASI C NSEL SUÇ MA DURLARININ KORUNMASI VE MEGAN YASALARI...208 A.- Genel Olarak...208 B.-Megan Yasas...209 1. Tarihsel Geliflim...209 2. Yasan n çeri i...212 a) New Jersey Megan Yasas...212 b) Federal Megan Yasas...215 3. Yasaya liflkin Elefltiriler...230 4. Mahkeme Kararlar...236 a) New Jersey Yüksek Mahkemesi Kararlar...236 b) Birleflik Devletler Yüksek Mahkemesi Kararlar...238 5. Yasan n De erlendirilmesi...255 IV.- SUÇUN ÖNLENMES NE K fi LER N KATKILARI...258 V.- A.- Evde Bekçi veya Kap c Bulundurmak...259 B.-Alarm Tesisat Kurmak...260 C. Ifl klar Aç k B rakmak...260 D. Komflular n Gözetimi...261 E. Silah Bulundurmak...262 SUÇUN ÖNLENMES NDE ÜÇÜNCÜ K fi LER N ROLÜ (Suç Üçlüsü: Seyirci-Ma dur-suçlu)...262 VI.- MÜKERRER MA DUR YET VE SUÇUN ÖNLENMES...267 A.- Genel Olarak...267 B.-Mükerrer Ma duriyetin Nedenleri...271 C.-Suç Önleme Faaliyetlerinin Suç Ma duru Olmufl Kifliler Üzerinde Yo unlaflt r lmas n n Yararlar...274 D.-Mükerrer Ma durlara Odaklanm fl Suç Önleme Faaliyetleri...276 2. MA DURUN SUÇ SONRASI KORUNMASI VE MA DUR HAKLARI...278 I. MA DUR HAKLARI VE fiüphel VEYA SANIK HAKLARI K LEM...278 II. MA DURUN SUÇ SONRASI SIKINTILARI...281 A.- Genel Olarak...281 B.-Ma durda Suç Sonras Oluflabilecek Hastal klar ve Sendromlar (Belirtiler)...282 1. Psikosomatik Hastal klar...285 2. Fonksiyonel Hastal klar...286 3. Nöro-Vejetatif Belirtiler...286 4. Psikiyatrik Bozukluklar...286 5. Alkol ve Madde Kullan m...287 6. Nörotik Bozukluklar...287 7. Psikolojik Hastal klar...287 C.-Ma durun Suç Sonras Kiflisel Sorunlar...289 1. Ma durun Benlik Sorunlar...289 2. Ma durun liflki Sorunlar...292 3. Ma durun Cinsel Yaflam...293 4. Ma durun Topluma Karfl Tutumu...293 5. Ma durun Kiflilik Yap s...294 6. Ma durun Kiflilik Bozukluklar...294 7. Ma durda Geliflen Savunma Mekanizmalar..295

XVI 8. Aile çi fiiddet Ma duriyeti Sonras Kad nlar n Sorunlar...296 C.-Ma durun Terapisi...299 1. Genel Olarak...299 2. Ma durun Terapisinde Yeni Yaklafl m: Onar c Adalet...302 III.- CEZA MUHAKEMES NDE MA DUR HAKLARI...308 A.- Genel Olarak...308 1. Geleneksel Ma dur Haklar...308 2. Ça dafl Ceza Adaleti çinde Ma dur...310 B.-Avrupa Konseyi Tavsiye Kararlar ve Türk Pozitif Hukuku...314 1. Ma dur ve Polis...314 2. Ma dura liflkin Bilgilendirme...317 a) Ma durun Bilgilendirilmesi...317 b) Yetkili Organlar Aras nda Bilgi Aktar m...325 c) Korunmas Gereken Bilgiler...328 3. Ma dur ve Giderim...331 a) Genel Olarak...331 b) R (85) 11. Tavsiye B.5:...332 c) R (85) 11. Tavsiye B.7:...336 d) Giderime Hükmedecek Mahkeme...337 e) Bir Ceza Yapt r m Olarak Giderim...338 f) Ertelemenin veya Koflullu Sal verilmenin Giderim Ödenmesi Kofluluna Ba lanmas..341 g) Giderimin Tahsili...346 4. Ma durun Dinlenmesi...347 5. Ma durun Güvenli inin Korunmas...350 SONUÇ...357 EKLER...363 B BL YOGRAFYA...403