ÖZELLEŞTİRME. Süleyman YAŞAR

Transkript

1 I ÖZELLEŞTİRME Süleyman YAŞAR

2 II Yay n No : 1558 flletme-ekonomi Dizisi : 154 Geniflletilmifl 2. Bas - Mart STANBUL ISBN X Copyright Bu kitab n bu bas s için Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da t m A.fi. ye aittir. Her hakk sakl d r. Hiçbir bölümü ve paragraf k smen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya baflka herhangi bir flekilde ço alt lamaz, da t lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi Bask -Cilt Kapak Tasar m : Beta Bas m A.fi. : Beta Bas m A.fi. Vize/KIRKLAREL : Gülgonca Çarp k Beta BASIM YAYIM DA ITIM A.fi. Himaye-i Etfal Sokak Talas Han No Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) Fax: (0-212) betakitap@betakitap.com

3 III Süleyman YAŞAR Süleyman Yaşar, 1980 yılında İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesinden yüksek lisans diploması aldıktan sonra yılları arasında Maliye Bakanlığı Hazine Genel Müdürlüğü ve Milletlerarası İktisadi İşbirliği Teşkilatı Genel Sekreterliği nde ve Başbakanlık Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığı nda Hazine Uzmanı olarak çalıştı yılları arasında Başbakanlık Toplu Konut ve Kamu Ortaklığı İdaresi Başkanlığında Özelleştirme daire başkanlığı ve yılları arasında Başbakanlık Kamu Ortaklığı İdaresi nde özelleştirmeden sorumlu başkan yardımcılığı ve Kamu Ortaklığı İdaresinin başkan vekilliğini yürüttü. ABD de A.I.D. ve Londra Barclays Bank ta özelleştirme metotları üzerine çalıştı. Tüpraş ve Teletaş şirketlerinde yönetim kurulu üyeliği yaptı. Yeditepe ve Bahçeşehir üniversitelerinde ders vermektedir.

4 V İÇİNDEKİLER GİRİŞ... 1 BÖLÜM I KAMU SEKTÖRÜ I.1 Kamusal mallar I.2 Değerlendirilmiş mallar I.3 Karma ekonominin iktisatı I.4 Subvanse edilen mal ve hizmetler I.5 Kamu iktisadi teşebbüsleri A. Dışsalıklar B. Gelirin yeniden dağılımı C. Doğal tekeller D. Doğal tekelde kar maksimizasyonu E. Doğal tekelde kara başlama noktası F. Doğal tekelde fiyatın marjinal maliyete eşit olması I.6 Kamu sektörünün pratiği A. Phantom talep eğrisi B. Mali kalabalıklaşma C. Kamu iktisadi teşebbüsleri BÖLÜM II ÖZELLEŞTİRMENİN TEORİSİ II.1. Kamu malları ve dışsallık sorunu... 39

5 VI II.2. Doğal tekellerin özelleştirilmesi A. İmtiyaz sisteminin değerlendirilmesi II.3 Yarışmalı piyasalar II.4. Özelleştirmenin teorik faydaları II.5. Özelleştirme kriterleri II.6. Özelleştirmenin teorik eleştirisi BÖLÜM III ÖZELLEŞTİRMENİN PRATİĞİ III.1. Pratikten elde edilen bulgular...66 A. Eski Demokratik Alman Cumhuriyeti nin milli servetinin özelleştirilmesi B. Rusya da hızlı özelleştirme C. Macaristan da yabancı sermaye aracılığıyla özelleştirme D. Polonya da bedelsiz özelleştirme E. Türkiye de yapılamayan özelleştirme III.2. Regulasyon idareleri III.3. Altın hisse III.4. Performans ölçümü A. Finansal performans incelemesi B. Kaynak tahsisinde etkinlik C. Verimlilik performansı D. Ülkeler arasında verimlilik mukayesesi III.5. Özelleştirmeden elde edilen gelirlerin kullanımı III.6. Özelleştirme uygulamalarında çalışanlara sağlanan teşvikler III lı yıllarda özelleştirme III li yıllarda özelleştirme

6 VII BÖLÜM IV ÖZELLEŞTİRMENİN MEKANİĞİ IV.1. Yatırım bankasının görevleri A. Hisse senedi değerleme yöntemleri a. Net aktif değer b. Yeniden kurulma değeri c. İskonto edilmiş nakit akımları analizi d. Fiyat/kazanç oranı e. Defter değeri f. Piyasa/Defter değeri oranı g. Fiyat/Nakit akımı oranı h. Temettü verimi B. Blok satış IV.2. Mali denetim firmasının görevleri IV.3. Teknik denetim firmasının görevleri IV.4. Hukuk danışmanının görevleri IV.5. Basın ve halkla ilişkiler, reklam firmalarının görevleri IV.6. Due dilligence BÖLÜM V ÖZELLEŞTİRMENİN MİKRO VE MAKRO EKONOMİK ETKİLERİ V.1. Özelleştirmenin mikro ekonomik açıdan değerlendirilmesi A. Etkinlik içerisinde tüketici refahının sağlanması B. İstihdam yaratma C. Yatırımların değerlendirilmesi ve etkinlik D. Doğal tekeller ve etkinlik E. Sendikalar ve üretimde etkinlik

7 VIII F. Rekabet politikası G. Hisse senedi mülkiyetinin yaygınlaştırılması H. Yönetici ve çalışanların şirketlere ortak olması V.2. Özelleştirmenin makro ekonomik boyutu A. Maliye politikası açısından B. Mali kalabalıklaşma C. Ödemeler bilançosuna etkisi D. Para arzının kontrolüne etkisi E. Devlet borçlarının azaltılmasında bir araç kullanılması SONUÇ BİBLİYOGRAFYA

8 IX TABLOLAR Tablo 1 ABD de devlet hastaneleri ve üniversite hastaneleri ile özel sektör hastane inşaat masraflarının mukayesesi Tablo 2 Devlet ve özel sağlık yurtları arasında inşaat maliyeti mukayesesi Tablo 3 Tam rekabet, tekel ve mükemmel yarışmalı piyasaların temel özellikleri Tablo 4 Kamu ve özel kesim karma bir sınıflandırma Tablo 5 Britanya da yapılan başlıca özelleştirmeler Tablo 6 Britanya da Hazine nin özelleştirmeden elde ettiği gelirler ve gelir tahminleri Tablo 7 Britanya da halka arzlarda uygulanan fiyat politikası Tablo 8 Britanya da halka arz yoluyla özelleştirilen bazı kamu şirketi hisselerine başvuru sayısı... 70

9 X Tablo 9 Gümüşler altına nasıl dönüştü Tablo 10 Britanya da hisse senedi mülkiyetinin yıllar itibarile gelişimi Tablo 11 Britanya da hisse senedi mülkiyetinin değer olarak yatırımcılar arasında dağılımı Tablo 12 Fransada özelleştirme uygulamaları Tablo 13 Özelleştirme uygulamalarında satışların maliyetleri Tablo 14 Britanya da regülasyon idarelerinin uygulamaları Tablo 15 Britanya da regülasyon idareleri Tablo 16 Kamu ve özel şirketlerin karlılıklarının karşılaştırılması Tablo 17 Özelleştirme öncesi ve sonrası firma gelir ve giderlerinin dağılımı Tablo 18 Özelleştirilen şirketlerde personel sayılarının gelişimi Tablo 19 Özelleştirilen şirketlerdeki ücretlerin ekonominin ücret ortalaması ile karşılaştırılması

10 XI Tablo 20 Seçilmiş özelleştirilen şirketlerde verimlilik trendi Tablo 21 Britanya da Tekeller ve Birleşmeler Komisyonu nun etkinlik ile ilgili bulguları Tablo 22 Dönemler İtibarile Ülkelerarası Verimlilik Mukayesesi Tablo 23 Özelleştirme Gelirleri Tablo 24 Özelleştirme gelirlerinin ülke GSMH larına oranları Tablo 25 Özelleştirilen Telefon Şirketleri ve devlet mülkiyetinde kalan pay oranları Tablo 26 Özelleştirilen elektrik üretim şirketleri ve devletin mülkiyetinde kalan pay oranları Tablo 27 Halka arz yolu ile özelleştirmede stratejik yönetimin organizasyonu Tablo 28 Kamu şirketinin özelleştirilmesinde iş akım şeması

11 XIII KISALTMALAR GSMH Gayrisafi milli hasıla KİT Kamu iktisadi teşebbüsü TL Türk Lirası ABD Amerika Birleşik Devletleri $ Amerika Birleşik Devletleri Doları FF Fransız Frangı ÖİB Özelleştirme İdaresi Başkanlığı OECD İktisadi Gelişme ve İşbirliği Teşkilatı