SIFATLAR (ÖN ADLAR) İSİM ARAYIN!!! Sıfat, sözcük türlerinden önemli bir sözcük türüdür ve genelde soru hep çıkmaktadır. Varlıkların rengini, biçimini, büyüklüğünü, durumunu bildiren ya da onları sayı, soru, işaret ve belgisiz olarak tamamlayan sözcük veya sözcük gruplarına sıfat (ön ad) denir. Sıfatın olduğu her yerde isim aramak gerekir. Yani bir sözcük tek başına sıfat kesinlikle olmaz. İsim yerine çok az da olsa zamir gelebilmektedir ama akılda kalması ve daha iyi öğrenilmesi için sıfat eşittir isim diye öğrenmekte fayda vardır. Eğer isim aranması gerektiğini unutmazsanız bu konuyu çok daha iyi şekilde yapmanız mümkündür. Sıfatın olduğu yerde isim isim isim isim isim isim isim isim isim olacak. Sıfat sorularında sıfat olan bazı sözcüklerin aynı zamanda farklı sözcük türü de olabilmesinden dolayı fazlaca soru kalıbı ortaya çıkabilmektedir. Bu gibi durumlarda size yanlış yapmaya sevk edecek birçok şey ortaya çıktığı için bir sözcüğün nasıl ve ne gibi durumlarda sıfat olduğu, hangi durumlarda, nasıl farklı sözcük türü olduğuna çok çok dikkat etmek gerekir. Konumuz sıfat olduğu için sadece bu kısma değinelim diğer konular geldiğinde de ayrı kısımlara değinelim. Sıfat en çok zarf ve zamirle karışır. Mesela kusursuz sözcüğü fiili etkilerse zarf; ismi etlilerse sıfat olur. Bu sözcüğü önündeki ismi işaret ederse sıfat; ismin yerine geçerse zamir olur. İşte bu gibi durumlara dikkat edildiğinde rahatlıkla yapılacak bir konudur. Bunun yanında kurallı birleşik sıfatlara da dikkat etmek gerekir. Çünkü ayrıntıların fazla ve kafa karıştırıcı noktalar da mevcut olduğu bir kısımdır. Sıfat demek sıfat tamlaması demektir. www.harunardic.net 1
A-) NİTELEME SIFATLARI B-)BELİRTME SIFATLARI 1-) İşaret Sıfatı 2-) Belgisiz Sıfatlar 3-)Sayı Sıfatı 4-)Soru Sıfatları A-) NİTELEME SIFATLARI Bir adı; durum, şekil, biçim, renk yönüyle niteleyen sözcüklerdir. Niteleme sıfatları, isme sorulan nasıl sorusunun cevabı olan sözcüklerdir. Aşağıda koyu tonda yazan sözcükler önündeki isimlerin niteliğini anlattığı için ve nasıl sorusuna cevap verdiği için niteleme sıfatıdır. Lüzumsuz soru, İmkansız aşk, Uyuz kız, Şekerli çay, kusursuz adam Not: Nasıl sorusu aynı zamanda zarf bulunurken de sorulur. Birbirinden ayırt etmek için nasıl sorusunun sorulduğu sözcüğün türüne bakılır. Nasıl sorusu isme sorulursa niteleme sıfatı; fiile sorulursa durum zarfı bulunur. Bu durum sorularda fazlasıyla kullanılır kesinlikle dikkat etmek gerekir. Bizi çok sıcak karşıladılar.(zarf) Sıcak sohbetiyle bizi mest etti.(sıfat) Yemeği çok tuzlu yapmışsın.(zarf) Bu tuzlu yemeği kimse yemez.(sıfat) www.harunardic.net 2
B-)BELİRTME SIFATLARI: Varlıkların diğer varlıklarla ilgileri sonucunda ortaya çıkan, isimleri sayı yönünden tamlayan; yerlerini işaret eden; özelliklerini belli belirsiz olarak bildiren; onların özelliklerini soran sıfatların tümüne belirtme sıfatları denir. Belirtme sıfatları varlıkların geçici özelliklerini bildirirler. 1-) İŞARET SIFATI: Adları işaret yönüyle belirten, onlara işaret eden sözcüklerdir. Bu, şu, o, öteki, beriki, gibi sözcüklerle yapılır. İşaret sıfatı olarak kullanılan bu sözcükler aynı zamanda işaret zamiri de olmaktadır. Birbirinden ayırt etmek için işaret bildiren sözcük işaret ettiği sözcükle birlikte mi kullanılıyor yoksa tek başına mı kullanılıyor diye düşünmek gerekiyor. Bu hayat böyle gitmez.(sıfat) Bu böyle gitmez. (zamir) Şu tuzu bana uzatır mısın? (sıfat) Şunu bana uzatır mısın? (zamir) O evde yaşanmaz..(sıfat) Orada yaşanmaz.(zamir) Not: sıfat yapan ki işaret sıfatı olarak kabul edilir. Sıfat yapan ki ekine aynı zamanda sıfatlaştıran ki de denir. Yoldaki işaretler, Öndeki araba, Öteki defter 2-) BELGİSİZ SIFATLAR: Varlıkları tam olarak değil de aşağı yukarı, belli belirsiz belirtmeye yarayan sıfatlardır. bir, birkaç, birçok, çoğu, kimi, bazı, bütün, tüm, başka, birtakım, her, hiçbir, herhangi falan gibi kelimelerin ismi belirtmesi durumunda oluşur. Belgisiz sıfat olarak kullanılan bazı sözcükler aynı zamanda belgisiz zamir olarak da www.harunardic.net 3
kullanılır. Arasındaki fark belirsizlik anlatan sözcük belirttiği sözcükle birlikte kullanılırsa belgisiz sıfat; diğer durumda belgisiz zamir olur. Bazı bakanlıklar çok çalışıyor. (sıfat) Bazıları çok çalışıyor.(zamir) Hiçbiri, öğretmeni dinlemiyor..(zamir) Hiçbir öğrenci öğretmeni dinlemiyor. (sıfat) Çoğu çocuk hastalıktan kurtulamıyor. (sıfat) Çoğu, hastalıktan kurtulamıyor.(zamir) Falanca adam seni sordu.(sıfat) Falanca seni sordu.(zamir) Not: Bir sözcüğü varlığın sayısını net bildiriyorsa sayı sıfatıdır. Herhangi bir anlamına geliyorsa belgisiz sıfattır. Onun yanında bir gün kaldı. (Sayı sıfatı) Ahmet elbet bir gün eve gelecek. (Belgisiz sıfat) 3-)SAYI SIFATI: İsimleri sayı yoluyla belirten, onların sayısal özelliklerini anlatan sıfatlardır. Kendi arasında farklı gruplara ayrılır. Asıl sayı sıfatı: İsimlerin sayılarını kesin olarak belirten ve kaç sorusuna cevap veren sıfatlardır: üç ay,, Yirmi ev Sıra Sayı Sıfatları: Varlıkların sıra bakımından sayılarını belirtir. Genellikle ıncı ekiyle yapılır: Birinci sınıf, Üçüncü ders www.harunardic.net 4
Not: ıncı ekini almamasına rağmen sıra sayı sıfatı olan sıfatlar da vardır. Önemli olan ek alması değil anlam olarak bir ismin sıralamasını anlatmasıdır. İlk ev, son sınav Not: Sıralama bildiren sözcük fiili belirtirse zarf olur. Yarışmada ikinci oldu.(zarf) Üleştirme Sayı Sıfatları: Varlıkların paylaştırılmasını, üleştirilmesini ifade ederler. Bölüştürme anlamı taşıyan bu sıfatlar sayılara er eki getirilerek yapılır. Üçer kişi, beşer adım, Not: üleştirme bildiren sözcük fiili belirtirse zarf olur. Sıralara ikişer ikişer oturun.(zarf) Kesir Sayı Sıfatları: Adları kesirli bir biçimde belirten sıfatlardır: Yarım ekmek, Çeyrek altın, Tam gün Not: Tek çift yarım, çeyrek sözcükleri kesin bir sayı belirttiğinde asıl sayı sıfatı olur. Topluluk Sayı Sıfatları: Varlıkların sayılarını toplu olarak belirten sıfatlardır. Genellikle z ekiyle yapılır: İkiz bebekler, üçüz doğum Belirsiz sayı sıfatı: İsmi hem rakam kullanarak hem de belirsizlik belirterek anlatan sıfatlardır: Üç beş kişi 4-)SORU SIFATLARI: Varlıkları soru yoluyla belirten sıfatlardır. Soru sıfatı olan sözcükler farklı sözcük türü de olabilmektedir. Soru sıfatı olması için ismi belirtmesi gerekir. Eğer direk fiili etkilerse soru zarfı; ismin yerine geçerse soru zamiri olur. www.harunardic.net 5
Hangi apartmanda oturuyor. (soru sıfatı) Hangisinde oturuyor.(soru zamiri) Evi nasıl buldun?(soru zarfı) Nasıl bir ev almayı düşünüyorsun?(soru sıfatı) Ne kadar parası kalmış?(soru sıfatı) Ona ne kadar ödedin?(soru zarfı) Ne vakit bize geldin sen? (soru sıfatı) Ne kızıyorsun küçücük çocuğa? (soru zarfı) Şeyma, hocaya ne demiş? (soru zamiri) Not: Soru anlamı sıfatla sağlanmıştır sorularında sorunun amacına bakılır amaç bir ismi mi buldurmak yoksa bir eyleme yönelik cevap mı almak diye bakılır. Onu kaç gün beklediğimi biliyor mu? Cümlede kaç gün diye soru sıfatı vardır ama amaç kaç gün sorusuna cevap aramak değil bilip bilmeme eylemini öğrenmeye yönelik olduğu için soru anlamı soru sıfatıyla sağlanmamıştır soru anlamı mı edatı ile sağlanmıştır ama dese idi ki kaç gün bekledin o zaman soru anlamı soru sıfatı ile sağlanmış olurdu çünkü amaç günü buldurmaya yöneliktir. Aşağıdaki örneklerde de soru sıfatı vardır ama soru anlamı soru sıfatı ile sağlanmamıştır. Hangi öğrencinin ardından konuştuğunu biliyor musun? (mu edatı ile sağlanmıştır) Onun nasıl bir düşünceye sahip olduğunu anladın mı?(mı edatı ile sağlanmıştır) www.harunardic.net 6
Şimdi de sıfatlarla ilgili farklı durumlara bakalım: 1-)ADLAŞMIŞ SIFAT: Niteleme sıfatlarının önündeki ismin düşmesi durumunda oluşur. Sıfat isim olmuştur demek aslında. Genellikle bu durumda sıfat da ek alır ama ek almadan da adlaşabilir önemli olan ismin düşmesidir. Adlaşmış sıfatlar adı üstünde sözcük türü olarak isimdir sadece öncesi sıfat olduğu için adlaşmış sıfat tabiri kullanılır. Cümlede adlaşmış sıfatı bulmak için ya da adlaşmış sıfatın nasıl olduğunu anlamak için öyle bir sözcük bulmalısın ki cümlenin yapısını bozmadan o sözcüğün önüne isim getirip sıfat yapabilmelisin. İhtiyar, yine hastalandı.(ihtiyar adam) Ağlayanlar bir gün güler.(ağlayan kişiler) Gençler dinamik olur.(genç insanlar) Tembeller çalışmaz.(tembel öğrenciler) Korkakların kendine güveni yoktur.(korkak insan) 2-) SIFATLARDA PEKİŞTİRME: Sıfatların anlam yönünden güçlendirilmesidir. Sıfatlarda pekiştirme üç şekilde yapılır: a-) p, r, s, m harfleri ile yapılan pekiştirme: Yemyeşil köy Dümdüz yol Tertemiz oda Not: Bu ünsüz harfleri arasına ünlü girerse bu da farklı pekiştirme kabul edilir. Hatta sorularda farklı pekiştirme sıfatı vardır diye sorulmaktadır. www.harunardic.net 7
Sapasağlam çocuk. Yapayalnız adam b-)ikilemeler yoluyla yapılanlar: Yüce yüce yaylalar Koca koca adımlar c-) Mi edatıyla yapılanlar. Soğuk mu soğuk çay Güzel mi güzel ev 3-)SIFATLARDA KÜÇÜLTME: cık, cek ce,, imsi, mtırak ekleriyle sıfatın anlam kapsamı olarak küçültülmüş bir anlama sahip olmasıdır. Küçültülmüş sözcük olarak kullanılabilen bu sözcükler farklı sözcük türü de olabilmektedir. Sorularda da bu durum kullanmaktadır. Sıfat olması ismi nitelemesi ile olur. Kısacık yol (sıfat) Konuyu kısacık anlattı. (zarf) Küçücük kız bile havalara girmişti.(sıfat) Kız küçücüktü.(isim) Büyükçe oda(sıfat) Sarımtırak kazak.(sıfat) www.harunardic.net 8
4-) UNVAN SIFATLARI: İnsanların makamlarını, mevkilerini, rütbelerini, belirtmek için isimlerin yanına öncesine ve sonrasına getirilebilen tanıtıcı kelimelerdir. Doktor Selim, Profesör Ahmet, Mimar Osman, Veli Paşa, Ali Bey, Hasan Çavuş 5-) YAPILARINA GÖRE SIFATLAR Üç grupta incelenir. a-) Basit sıfatlar: Yapım eki almamış sıfatlardır. Eski haber, kötü sonuç, Üç konu b-)türemiş sıfatlar: Yapım eki alan sıfatlardır. sıkılgan çocuk, düşüncesiz öğrenci c-) Bileşik sıfatlar: Birleşik sıfat arasında anlamca kaynaşmış ve kurallı(özel) birleşik sıfatlar diye iki gruba ayrılır. ANLAMCA KAYNAŞMIŞ BİLEŞİK SIFATLAR: Bitişik yazılırlar, anlamca kaynaşarak tek bir kavramı karşılarlar. Canciğer dost, Biraz tuz, Birtakım insanlar, Birçok soru. KURALLI BİLEŞİK SIFATLAR (ÖBEKLEŞMİŞ SIFATLAR): Bunlar da farklı yollarla yapılır. 1-)Sıfat tamlamasının sonundaki isme lı, lık, sız eki getirilerek yapılır: Geniş bahçeli ev Beş kuruşsuz adam Beş yıllık plan www.harunardic.net 9
2-) Takısız ad tamlamasında tamlanana lı yapım eki getirilerek yapılır. Altın bilezikli kadın, yün kazaklı kız 3-)Bir sıfat tamlamasında sıfatla ad yer değiştirir, ada iyelik eki getirilerek yapılır. boş oda Odası boş otel yeşil gömlek Gömleği yeşil adam Islak çorap Çorabı ıslak çocuk 4-)Hal durum eki almış bir addan sonra fiilimsi getirilerek yapılabilir. hayata tutunamayan insan Sözüne güvenilmez kişi 5-) Edatla ismin bir araya gelmesinden oluşur. Adam gibi adam Parmak kadar çocuk 6-) İsim tamlaması sıfat olarak kullanıldığında oluşur. El yazması kitap, İstanbul şairi Yahya Kemal Deniz mavisi gözler 7-) İkilemelerle yapılır. Saçma sapan sözler www.harunardic.net 10
Abuk sabuk cevaplar SIFATLARIN ÖZELLİKLERİ 1-) Sıfat isimden önce gelir. yeşil araba, hatalı sürücü Not: Unvan sıfatlarında bunun tersi de olabilir. Akif Bey, Deniz Hanım 2-) Sıfatlar çekim eklerini almazlar. Alırlarsa isimleşerek adlaşmış sıfat olurlar. Zenginlerin hayatına çok özenirdi. Not: Çekim eki almasına rağmen sıfat olmaya devam eden sıfatlar da vardır. Gezelim ev, 3-) Bir isim birden fazla sıfatla nitelenebilir. Yakışıklı, mütevazi öğrenci 4-) Bir isim hem belirtme hem niteleme sıfatı alabilir. Acımasız bir hayat Not: Önce belirtme sıfatı da niteleme sıfatı da gelebilir. Güzel bir gün Bir güzel gün 5-) Her ne kadar sıfatın olduğu yerde isim olacak desek de istisna olarak zamir de gelebilir. Her şey www.harunardic.net 11