JDF/GEO 120 ÖLÇME BİLGİSİ II POLİGONASYON Dr. Öğr. Üyesi HÜSEYİN KEMALDERE
Sınıflandırma (BÖHHBÜY (26.06.2018)-Md:8) Bu yönetmelik kapsamındaki kontrol noktalarının hiyerarşik sınıflandırılması aşağıda belirtilmiştir: a) Uzay ve uydu teknikleriyle oluşturulan üç boyutlu ağların ve noktaların derecelendirilmesi aşağıdaki gibidir. A Derece Ağ ve Noktalar : Küresel (ITRF) ve bölgesel (ETRF) ağlar ve noktalarıdır. B Derece Ağ ve Noktalar : A derece ağlara dayalı TUTGA ve TUSAGA-Aktif noktalarıdır. C Derece Ağ ve Noktalar :B derece ağın sıklaştırılması ile oluşan ağ ve noktalardır ve aşağıdaki alt dereceli ağ ve noktalardan oluşur: C1 Derece Ağ ve Noktalar : Daha üst derecedeki ağlara dayalı, baz uzunluğu en fazla 30 km olan ağ ve noktalarıdır (Ana GNSS Ağı ve noktaları: C1). C2 Derece Ağ ve Noktalar : Daha üst derecedeki ağlara dayalı, baz uzunluğu en fazla 15 km olan ağ ve noktalarıdır (Sıklaştırma GNSS Ağı ve noktaları: C2). C3 Derece Ağ ve Noktalar: Daha üst derecedeki ağlara dayalı, baz uzunluğu en fazla 10 km olan ağ ve noktalarıdır (Alım için Sıklaştırma Ağı ve Noktaları: C3). C4 Derece Ağ ve Noktalar : Daha üst derecedeki ağlara dayalı poligon ağı ve noktaları ile poligon bağlanabilen baz uzunluğu en fazla 5 km olan ağ ve noktalardır.
b) Türkiye Yatay Kontrol (Nirengi) Ağı (ED50) ve bu ağa dayalı olarak yersel tekniklerle üretilen ağların ve noktaların derecelendirilmesi aşağıda belirtilmiştir. I. Derece Ağ ve Noktalar: Kenar uzunluğu 25-35 km olan ağ ve noktalardır. II. Derece Ağ ve Noktalar: I. Derecedeki ağlara dayalı ve kenar uzunluğu 10-30 km olan ağ ve noktalardır. III. Derece Ağ ve Noktalar: I. ve II. Derecedeki ağlara dayalı ve kenar uzunluğu 4-15 km olan ağ ve noktalar ile 31.01.1988 tarihli ve 19711 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan mülga BÖHYY e göre oluşturulan ortalama 5 km kenar uzunluğundaki ağ ve noktalarıdır. IV. Derece Ağ ve Noktalar: Mülga BÖHYY e göre oluşturulan ve I., II. ve III. Derecedeki ağlara dayalı ara, tamamlayıcı ve dizi nirengi noktalarıdır. V. Derece Ağ ve Noktalar: I., II., III. ve IV. Derecedeki ağlara dayalı poligon ağları ve noktalarıdır.
c) TUDKA99 ve buna dayalı olarak oluşturulan düşey kontrol ağlarının derecelendirilmesi aşağıda belirtilmiştir. I. ve II. Derece Nivelman Ağı ve Noktaları: Ülke Nivelman Ağı ve Noktaları III. Derece Nivelman Ağı ve Noktaları (Ana Nivelman Ağı): En çok 40 km uzunluğundaki luplarla üst dereceli ağlara dayalı sıklaştırma ağı ve noktaları. IV. Derece Nivelman Ağı ve Noktaları (Ara Nivelman Ağı): En çok 10 km uzunluğundaki luplarla üst dereceli ağlara dayalı sıklaştırma ağı ve noktaları. V. Derece Nivelman Ağı ve Noktaları: Poligon ve tamamlayıcı nivelman ağı ve noktaları
Numaralandırma (BÖHHBÜY (26.06.2018)-Md:9) e) Poligon noktaları Bu noktalar, proje bazında ilk karakter P olmak üzere 1 den itibaren numaralanır (Örnek: P1). Ek ve yenileme çalışmalarında yeni poligon noktalarına eski numaraların devamı verilir. Yardımcı alım noktası (kör poligon) dayanağı poligon numarasının sonuna (/) işareti eklenerek numaralanır (P1/1).
Poligonasyon Yeryüzündeki doğal ve yapay cisimlerin yatay konumlarının bir dik eksen sisteminde veya kutupsal koordinat sisteminde belirlenebilmesi veya bir plan üzerinde ölçülen büyüklüklerin araziye aplike edilebilmesi için arazide amaca yetecek sayıda doğrunun belirlenmiş olması gerekir. Bir doğrunun belirlenebilmesi için de iki noktasının arazide işaretlenmiş olması yeterlidir. Bu amaçla arazide tesis edilen noktalara poligon noktaları denir.
Poligonasyon Poligonasyon ise, arazide işaretlenmiş olan bu noktaların yatay konumlarının saptanması amacı ile uygulanan bir ölçme yöntemidir. Poligon noktalarını ardışık olarak birleştiren doğrulara poligon kenarları ve bu kenarlar arasında ölçme yönünün sol tarafında kalan açılara da poligon açıları denir.
Poligonasyon Bir arazi parçasının belirlenmesi arazideki doğal ve yapay cisimler ile arazinin karakteristik noktalarının poligon kenarlarına göre durumlarının saptanması ile sağlanır. Bu nedenle poligon noktalarının yatay (ve düşey) konumları prezisyonlu bir biçimde saptanmalıdır. Poligon noktalarının yatay (ve düşey) konumlarının belirlenmesi amacı ile yapılan işler arazi işleri ve büro işleri olmak üzere iki grupta toplanır.
Poligonasyon Arazi işleri: poligon noktalarının belirlenmesi, poligon kenarlarının ölçülmesi, poligon açılarının ölçülmesi, (poligona ait bir kenarın açıklık açısının ölçülmesi), arazide yapılan ölçmelerin kontrolü Büro işleri: poligon noktalarının koordinatlarının hesaplanması ve hesapların kontrolü, çizim işleri
Poligonasyon Poligon noktaları şu amaçlar için tesis edilir ve ölçülür: Doğal ve yapay cisimler ile arazinin karakteristik noktalarının saptanması ve belirli bir ölçekle küçültülerek kağıt üzerine geçirilmesi, yani konum ve eşyükselti eğrili planların çıkarılması Arazide konumları belli olan noktalara veya doğrulara göre diğer noktaların belirtilmesi İki nokta arasında bir engelin bulunması durumunda bu iki nokta arasındaki uzaklığın belirlenmesi
Poligonasyon Poligon noktaları şu amaçlar için tesis edilir ve ölçülür: Arazide konumları belli iki noktanın birbirinden çok uzak olması ve bu iki nokta arasında konumları bilinen noktalara gerek duyulması durumunda ara noktaların tesis edilmesi Plan üzerinde ölçülen büyüklüklerin araziye aplike edilmesi
Poligonasyon İstikşaf Tasarlanan bir poligon ağına ait noktaların arazide tesis edilecekleri yerlerin seçimine poligon istikşafı denir. Poligon ağının kendilerinden beklenen doğruluk derecesini verebilmeleri için bir takım geometrik şartları sağlamaları gerekir. Bu nedenle poligon istikşafı çok önemlidir. İstikşaf önce büroda mevcut harita ve planlardan faydalanarak yapılır, sonra da arazide kesin şeklini alır.
Poligonasyon İstikşaf Büro istikşafı, poligon ağının tesis edilecek olan yerin, daha önce yapılmış küçük ölçekli haritası üzerinde yapılır. Bu seçim sırasında dikkat edilecek hususlar şunlardır: Mümkün olduğu kadar görüş imkanı geniş doğal yükseklikler, olmadığı taktirde de yapısal yükseklikler seçilir. Noktaların tesis edileceği yerlerin, jeolojik bakımdan sağlam zeminde olmasına dikkat edilir. Her bir poligon noktası kendisinden bir önceki ve bir sonraki poligon noktasını görmelidir. Üçgen oluşturan noktaların birbirlerini rahatça görmesi gerekir.
Poligonasyon İstikşaf Üçgenler mümkün olduğu kadar eşkenar üçgene yakın olmalı ve hiçbir şekilde üçgen açıları 33 graddan küçük olmamalıdır. Bir üçgenin en büyük kenarı, en küçük kenarının en fazla 1.5 katı olmalıdır. Poligon kenarları 50 m ile 300 m arasında olabilir. Alt sınırı 80 m, üst sınırı 250 m almak uygundur. Poligon kenarları mümkün olduğunca düz veya sabit eğimli yerlerden geçirilmelidir. En uygun kenar uzunluğu yaklaşık olarak 150 m dir. Poligon noktalarını seçerken, bu noktalardan çok sayıda arazi detay noktasının gözlenebilmesine dikkat etmek gerekir.
Poligonasyon İstikşaf Bu şartları sağlayan noktaların seçimi için büroda yapılan çalışmalarda takip edilecek iş sırası şöyle olabilir: O bölgede daha önce yapılmış olan çalışmalarla ilgili dokümanlar toplanır ve işe yarayabilecek olanlar seçilir Mevcut harita üzerinde daha önce tesis edilmiş olan poligon noktaları belirlenir Geniş görüş imkanı olan hakim noktalar dikkate alınarak harita üzerinde bir ağ tasarlanır Bürodaki bu çalışmaların tamamlanmasından sonra araziye çıkılır. Arazide yapılan çalışma genel olarak büroda yapılan istikşafın yerinde kontrolü ve poligon noktalarının tesisidir.
Kaynaklar Büyük Ölçekli Haritaların Yapım Yönetmeliği, 1988 Büyük Ölçekli Harita ve Harita Bilgileri Üretim Yönetmeliği, 2018 Topografya (Ölçme Bilgisi), G. Özgen, İTÜ Matbaası, İstanbul, 1993 Ölçme Bilgisi (Topografya), Sebahattin Bektaş, Kamel Matbaası, Samsun, 2000