Ankara Üniversitesi Avrupa Birliği ve Uluslararası Ekonomik İlişkiler Anabilim Dalı Dersin Adı:Uluslararası Ekonomik Bütünleşmeler ve Avrupa Birliği AVRUPA BİRLİĞİ NDE SERBEST DOLAŞIM Prof.Dr.Belgin Akçay
AB nin Ekonomik Bütünleşmesi Gümrük Birliği- malların serbest dolaşımı Ortak Pazar -Gümrük Birliği -Hizmetlerin serbest dolaşımı -Üretim faktörlerinin serbest dolaşımı Kişilerin serbest dolaşımı Sermayenin serbest dolaşımı Ekonomik ve Parasal Birlik
- AET yi kuran Roma Antlaşmasında (RA), ekonomik bütünleşmenin ileri aşamaları olan gümrük birlikleri ve ortak pazara ilişkin detaylı hükümler yer alırken ekonomik ve parasal birlik konusunda herhangi bir açık hükme rastlanmamaktadır. Avrupa Topluluğu, Gümrük Birliği ni de içeren fakat kapsam, derinlik ve ekonomik bütünleşme derecesi açısından Gümrük Birliği ni aşan bir Ortak Pazar hedeflemiştir.
Gümrük Birliği (Malların Serbest Dolaşımı) -
Malların Serbest Dolaşımının Yasal Dayanakları *Avrupa Birliği nin İşleyişi Hakkında Antlaşma (Roma Antlaşması) *Avrupa Tek Senedi *Avrupa Birliği Adalet Divan ın içtihadları
Roma Antlaşması Üçüncü Bölüm (Topluluk Politikaları) -Başlık I (Mallar) -Başlık III ( Kişiler, Hizmetler, Sermaye) Avrupa Birliğinin İşleyişi Hakkında Antlaşma (ABİHA) Üçüncü Kısım (Birliğin Politikaları ve İç Eylemler) -Başlık I (İç Pazar) -Başlık II (Malların Serbest Dolaşımı) - Bölüm 1 (Gümrük Birliği) - Bölüm 2 (Gümrük İşbirliği) - Bölüm 3 (Üye Devletler Arasında Miktar Kısıtlamalarının Yasaklanması)
Malların Serbest Dolaşımı (ABİHA 28.-37. md.) *AET gümrük birliği temeli üzerine oturtulmuştur. *RA nda (md.9/1) Topluluğun tüm mallar üzerindeki ticareti içine alacak, üye devletler arasındaki ithalat ve ihracatta gümrük vergileri ile eş etkili tüm mali yüklerin yasaklanması ve üçüncü ülkelerle ilişkilerinde ortak bir dış tarifenin kabulünü kapsayacak bir gümrük birliği üzerine kurulması öngörülmüştür. *12 yıllık geçiş süreci tanınmıştır (1 Ocak 1958-1 Ocak 1969) *Böyle bir zamanlamaya gidilmiş olması, GATT ın 24. maddesine uyum gereğinden kaynaklanmıştır. *Gümrük indirimlerinin takvimi, Komisyon direktifleri ile düzenlenmiştir. (RA md.14.) *İndirimlerde esas alınacak gümrük tarifeleri olarak, 1 Ocak 1957 de geçerli tarifeler alınmıştır.
Hangi mallar serbest dolaşım kapsamındadır? Üye devlet kaynaklı mallar- md.23/2 (md.28) Üçüncü ülke çıkışlı mallar serbest dolaşıma dahil olabilirler mi? md.24 (md.29)
Malların Serbest Dolaşımı -Üye ülkeler arasında ihracat gümrükleri ve eş etkili parasal yüklerin kaldırılması (RA md.34/2). (I. Aşama-1 Ocak 1958-31.Aralık 1961) -İthalat üzerindeki miktar kısıtlamaları ve eş etkili vergilerin kaldırılması (RA. md.32)(geçiş dönemi sonuna kadar) İstisna:Kamu ahlakı, kamu düzeni, kamu güvenliği, insan ve hayvanların hayat ve sağlıklarının veya bitkiler ile sanat, tarih veya arkeoloji değeri olan milli servetlerin korunması, ticari ve sınai mülkiyetin korunması gerekli ise ihracat, ithalat ve transit yasaklamalar veya miktar kısıtlamaları konulabilir. Gümrük Birliği 01 Temmuz 1968 yılında tamamlanmıştır. İthalat kısıtlamaları, 31 Ocak 1961 e kadar kaldırılmıştır.
Topluluk-İçi Gümrük İndirimleri Tarih Beher İndirim (%) Kümülatif İndirim (%) 1 Ocak 1957 10 10 1 Temmuz 1960 10 20 1 Ocak 1961 * 10 30 1 Ocak 1962 10 40 1 Temmuz 1962 * 10 50 1 Temmuz 1963 10 60 1 Ocak 1965 10 70 1 Ocak 1966 10 80 1 Temmuz 1967 5 85 1 Temmuz 1968 15 100
Malların Serbest Dolaşımı-Ortak Dış Tarifenin Kabulü RA (md.19) göre ortak dış tarife (ODT) Topluluğun kapsadığı 4 gümrük bölgesinde (Almanya, Fransa, İtalya ve Benelüks ülkeleri) 1 Ocak 1957 tarihinde uygulanmakta olan gümrük tarifelerinin aritmetik ortalaması düzeyinde oluşacağı hükme bağlanmıştı. (aritmetik ortalama yönteminin seçiminde GATT ın ilgili hükümleri derol oynamıştır.) Sadece, her üye devletin 1956 yılında 3. ülkelerden yaptığı ithalatın toplam değerinin %2 sini aşmayacak bazı hassas mallara uygulanacak ODT nin üye devler arsında yapılacak görüşmelerle belirlenmesi öngörülmüştü (RA. Md.20)
Ortak Dış Tarifenin Belirlenmesi-1 Temmuz 1968 Gümrük Bölgesi Gümrük Oranı (%) Benelüks 15 F.Almanya 10 Fransa 40 İtalya 55 Toplam 120 ODT (120/4) 30
Sonuç Malların Serbest dolaşımı ilkesi Topluluğun temel yapı taşlarından biri olup İç Pazarın tam anlamıyla işlerlik kazanması malların serbest dolaşımı önündeki engellerin kaldırılmasını zorunlu kılmaktadır.
Gümrük Birliğinin Gerçekleşmesi İthalatta ve ihracatta gümrük vergisinin kaldırılması Ortak gümrük tarifesinin uygulanması Tamamlayıcı olarak ayrımcı iç vergilerin kaldırılması 1 Temmuz 1968 tarihinde Gümrük Birliği kurulmuştur.
Dış Ticarette Görünmeyen Engeller 1.Fiziki engeller (Ticaret ve ekonomi politikalarından kaynaklanan engeller, sağlık kontrolleri, taşımacılık, istatistiki bilgi toplama, ticareti geciktiren, maliyeti arttıran sınır ve gümrük kontrolleri ile ilgili bürokratik işlemler ve belgelendirme zorunlulukları) 2. Teknik Engeller (Genel sağlık, tüketicinin korunması, çevrenin korunması gibi nedenlerle öngörülen ulusal mevzuat farklılıkları, kamu alımları, devlet yardımları, devlet tekelleri) 3.Mali engeller (KDV ve ÖTV gibi dolaylı vergiler bakımından farklılıklar)
Çözüm Arayışları 1985 yılında Komisyon tarafından Topluluk Tek Pazarının tamamlanması amacıyla hazırlanan Beyaz Kitap Tek Pazar Programı Önlemler Listesi: 282 maddelik önlemler listesi yer almaktadır. Sınır kontrollerinin ticari engel teşkil etmeyecek şekilde koordinasyonu, fiziksel gümrük denetimlerinin kaldırılması
Beyaz Kitap tan Cecchini Raporu na Fiziki engeller Teknik engeller Mali engeller Tarifeler Miktar kısıtlamaları Maliyet arttırıcı engeller Piyasa giriş engelleri Piyasa bozucu destekler ve uygulamalar > 200 (170-250) milyar ECU (1988 fiyatları ile) GSYİH nın %5 i Ülkelere göre dağılımın ayrıntısı yok Ticari engeller (Birlik-içi ticaret) VS Rekabeti ve pazara yeni girişleri etkileyen engeller Kamu alımları+finansal hizmetler + Diğerleri Ekonomi-politik: Arz yönlü iktisat ağırlığı + Yeni Ticaret Modelleri *Negatif entegrasyon* İş dünyasının + Komisyon + Pazar Bütünleşmesinin öncüsü üyelerin söylemleri Vs. Delors Tommaso Padoa-Schioppa (Nisan 1987)
Mikroekonomik Analiz Sınır engelleri + Teknik engeller (Anketler) (Birlik-içi ticaret) Pazara giriş şartları Ölçek ekonomileri Etkinlik Fiyat ve maliyetlerde düşüşler Makroekonomik Analiz Makroekonomik simülasyonlar Sınır engellerinin kaldırılması Kamu ihalelerinin rekabete açılması Finansal piyasaların liberalizasyonu ve entegrasyonu Genel arz yönlü etkiler (Yeni rekabetçi ortamda girişimcilerin stratejik davranışlarındaki değişiklikler) Orta vade (5-6 yıl) Anketler, görüşmeler, ekonometrik çalışmalar Neoklasik büyüme modelleri+ Yeni ticaret teorileri+ Diğer...
Yeni Üyeler ve Gümrük Birliği 1973- Danimarka, İngiltere, İrlanda 5 yıllık Geçiş süreci- 1 Temmuz 1977 1981- Yunanistan 5 yıllık Geçiş süreci- 1 Ocak 1985 1986- İspanya, Portekiz 7 yıllık Geçiş süreci- 1 Ocak 1993 1995-Avusturya, Finlandiya, İsveç 2004- MDAÜ, G.Kıbrıs, Malta 2007-Bulgaristan, Romanya 2013-Hırvatistan
- Kişilerin Serbest Dolaşımı
Kişilerin Serbest Dolaşımı [Ekonomik faaliyette bulunan kişiler] - İşçiler - Bağımsız çalışanlar İş kurma hakkı / Yerleşme hakkı Hizmet sunma serbestisi 22
Kişilerin Serbest Dolaşımı (RA.48-51.md)-4 madde (ABİHA md.45-62)- 17 madde RA da kişilerin serbest dolaşımına yer verilmiştir. Böylece, işgücünün Topluluk içinde etkin dağılımının sağlanması amaçlanmıştır. Amaçlar; Tek bir emek piyasasının oluşturmanın esas amacı, Topluluk düzeyinde bir Avrupa vatandaşlığı yaratma arzusudur. Böylece tüm Topluluk yurttaşları aynı statüye ve iş fırsatlarına sahip olacaklardı. İstihdam, ücret ve iş şartları açısından uyrukluğa dayalı ayrım yapılmaması, Topluluk kişilerin istedikleri ülkede iş bularak çalışmalarının sağlanması 12 yıllık geçiş süreci ile üç aşamada serbest dolaşım sağlandı (1 Temmuz 1968).
İşçilerin Serbest Dolaşımı (md. 45-48) - Yapılmış iş tekliflerini kabul etme - Bu amaçla üye ülkelerde dolaşma - Çalışmak amacıyla üye ülkede kalma - Çalışma hayatı sona erdikten sonra çalışılan üye ülkede kalma - İşçinin aile fertleri - İşçinin sosyal güvenlik hakları 24
İşçi tanımı (Lawrie-Blum Davası) İş arama süresi (Antonissen Davası) 25
İstisnalar: Kamu düzeni, kamu güvenliği, halk sağlığı Kamuda istihdam 26
Yeni üyeler ve İşgücünün Serbest Dolaşımı -1973-Danimarka, İngiltere, İrlanda Geçiş süreci yok 1 Ocak 1973 den itibaren -1981- Yunanistan 7 yıllık geçiş süreci -1986-İspanya, Portekiz 7 yıllık geçiş süreci -1995- Avusturya, Finlandiya, İsveç Geçiş süreci yok -2004 MDAÜ, G.Kıbrıs ve Malta -2007-Romanya, Bulgaristan -2013 Hırvatistan
- Hizmetlerin Dolaşımı
Hizmet Sunma Serbestisi Hizmet sunan kişi, hizmet sunulan kişinin bulunduğu üye devletten farklı bir üye devlette yerleşik olmalıdır. Hizmet sunan kişinin hizmet sunmak üzere hizmet alıcısının bulunduğu üye devlete geçmesi halinde: Geçici nitelik Hizmetlerin ücret karşılığı olması Sınai ve ticari nitelikteki faaliyetler, zanaat faaliyetleri ve meslekler Hizmet alıcısının durumu
İstisnalar Kamu düzeni, kamu güvenliği, halk sağlığı Kamusal yetki kullanımı
Schengen Anlaşmaları Schengen Anlaşması (1985) (Almanya, Belçika, Fransa, Hollanda ve Lüksemburg) Schengen Uygulama Sözleşmesi (1990) (Aynı ülkeler) Birleşik Krallık ve İrlanda dışındaki ülkeler de katıldı. Schengen müktesebatı (Schengen acquis) Amsterdam Antlaşması (Schengen müktesebatını AB müktesebatına dahil etti) Amaç: Schengen Anlaşmalarına taraf olan ülkelerin dış sınırlarının etkili bir biçimde korunması ve bu ülkelerin ortak sınırlarındaki fiziki kontrollerin aşamalı biçimde kaldırılması. 31
2004/38/AT sayılı Direktif-Getirdiği Yenilikler 3 aya kadar kalma hakkı (koşulsuz) 3 aydan fazla kalma (koşullara tâbi) Daimi kalma hakkı (kesintisiz 5 yıl ikamet koşulu) Aile bireyi tanımında genişleme (eş +kayıtlı partner)
- Sermayenin Serbest Dolaşımı
Sermayenin Serbest Dolaşımı (RA 56.-60. md.) (ABİHA 65-67.md.) Roma Antlaşmasının 60. maddeye göre üye devletler, geçiş dönemi içinde, Ortak Pazarın işlemesi için gerekli olduğu ölçüde, üye devletlerde yerleşik kişilere ait sermaye dolaşımına uygulanan tüm kısıtlamaları ve tarafların, uyrukluğu veya ikâmetgahı veya sermayenin yatırıldığı yerle ilgili ayrımcılığı aşamalı olarak kaldırırlar. Yine aynı maddeye göre, sermayenin üye devletler arasında dolaşımına ilişkin cari ödemelere uygulanan bütün kısıtlamalar ise geçiş sürecinin birinci aşamasında (yani 196l yılının sonunda) kaldırılacaktır.
Sermayenin Serbest Dolaşımı Üye devletler, Kambiyo izinlerini verirken mümkün olduğu kadar, serbest yapacaklar, Sermaye piyasasına ve kredi sistemine ilişkin kendi iç mevzuatlarına, serbestleştirilmiş sermaye hareketlerinin uygulanması halinde bunu ayırım gözetmeden yapacaklar, Doğrudan veya dolaylı şekilde alınan ödünçler (üye devleti veya bölgesel veya yerel idareleri finanse etmek için), ilgili üye devletlerin bu konuda anlaşmaya varması halinde, piyasaya sürebilecek ya da bir yatırımda kullanılabilecektir. Üçüncü ülkelerle üye devletler arasında sermaye dolaşımına ilişkin kambiyo politikalarını, Konsey tarafından yayımlanan yönergeler doğrultusunda belirleyecekler. Üye devletler politikalarını aşamalı olarak koordine edecekler ve aralarındaki kambiyo mevzuatına ilişkin farklılıkları, gidermek için gerekli tedbirleri alacaklardır. Üye devletler, Topluluk içinde sermaye hareketlerini ve bu hareketlere ilişkin cari ödemeleri etkileyen yeni hiçbir kambiyo kısıtlaması koymamaya ve mevcut mevzuatı daha kısıtlayıcı hale getirmeye çaba sarf edecekler. Ayrıca, üye devletler, üçüncü ülkelere giden veya o ülkelerden gelen sermaye hareketleri hakkında Komisyona sürekli bilgi vereceklerdir.
Sermayenin Serbest Dolaşımına Önlem alınması Sermaye dolaşımının, üye devletlerden birinin sermaye piyasasının işleyişini bozması halinde, o devlet Komisyonca belirlenecek koruma tedbirlerini alabilir. Bununla birlikte, güç durumundaki bir üye devlet, gerektiğinde gizlilik veya ivedilik nedeniyle bizzat kendi tedbir alır ve Komisyona ve diğer üye devletlere, bu tedbirlerin en geç yürürlüğe konulduğu tarihte haber vermelidir.
Sonuç Başlangıçta Roma Antlaşması üye devletler arasında sermaye dolaşımını serbestleştirmeye yönelik düzenlemeler yapmıştır. Antlaşmada, sermaye kontrollerinin Ortak Pazarın iyi şekilde işleyişinin gerektirdiği ölçüde kaldırılması ve döviz kontrollerinin ise en üst düzeyde kaldırılması öngörülürken, mevcut durumdan daha geriye gidilmesini önleyecek hükümlere de yer verilmiştir
Sermayenin Serbest Dolaşımına İlişkin Gelişmeler 1988 yılına kadar çok sınırlı gelişme (Antlaşmanın o dönemdeki hükümleri doğrudan etkili değil) 1960 ve 1962 tarihli Direktifler 1985 ve 1986 tarihli Direktifler 88/361/AET sayılı Direktif AB Antlaşması
Sermaye Nedir? (88/361/AET sayılı Direktifin Eki Liste) Sermaye Hareketlerine İlişkin Nomenklatür: 1) Doğrudan yatırımlar 2) Gayrimenkul Yatırımları 3) Normal Olarak Sermaye Piyasasında İşlem Gören Menkul Kıymetlere İlişkin İşlemler 4) Kolektif Yatırım Ortaklıkları Katılma Belgelerine İlişkin İşlemler 5) Normal Olarak Para Piyasasında İşlem Gören Menkul Kıymetler ile Diğer Senetlere İlişkin İşlemler 6) Mali Kurumlarda Açtırılan Cari Hesaplar ve Mevduat Hesaplarına İlişkin İşlemler 7) Yerleşik Kişilerin İştirak Ettiği Ticari İşlemler veya Hizmetlere İlişkin Krediler Mali Ödünçler ve Krediler 9) Kefaletler, Diğer Garanti ve Teminatlar 10) Sigorta Sözleşmelerinin İcrasına İlişkin Transferler 11) Kişisel Sermaye Hareketleri 12) Mali Varlıkların Fiziki İthali ve İhracı 13) Diğer Sermaye Hareketleri Nomenklatür, sermaye hareketlerinin tümünü kapsayan bir liste niteliğinde değil.
İstisnalar Kamu düzeni, kamu güvenliği Ulusal vergi mevzuatı Mali kurumların denetimi İdari veya istatistiksel bilgi toplama Üçüncü ülkelerle olan ilişkilerde getirilebilecek kısıtlamalar ABAD ın katkısı: Kamu yararının zorunlu kıldığı haller
. 1980 li yılların ortalarına doğru, dünya ekonomik konjonktüründe ve uluslararası mali piyasalarda gelişmeler, Avrupa Birliği nde sermayenin dolaşımının serbestleştirilmesi yönündeki çabaları yeniden başlattı. Çünkü, sermaye hareketlerinin serbestleştirilmesinin, ortaya çıkan finansal yeniliklerin ve iletişim alanındaki teknolojik gelişmelerin daha geniş bir potansiyel yarattığının görülmesi, uluslararası mali piyasaların küreselleşmesi yönünde eğilimin, sermaye kontrollerinin yoğun olduğu ülke piyasalarını olumsuz etkileyeceğinin görülmesi, bu gelişmelerin ulusal para politikalarının etkileşiminin daha fazla artıracağı öngörülmüştür.
Beyaz Kitap (1985) Geniş bir iç piyasanın, mali boyutunun bulunması gereği vurgulanmıştır. Beyaz kitap, üye devletlerin sermaye dolaşımına koruyucu amaçlı engel koymalarında bazı kısıtlayıcı ölçütlerde getirmiş, aynı zamanda Ortak Pazarın iyi işleyebilmesi ve mali piyasaların bütünleşmesi konusunda iki aşamalı bir plan önermiştir. -Birinci aşamada, Ortak Pazarın uygun şekilde işletilmesi ve mali piyasaların birleşmesi için, gerekli sermaye hareketleri serbestleştirilecektir. -İkinci aşamada, kısa vadeli sermaye hareketleri de dahil tüm sermaye hareketleri serbestleştirilecektir
. 24 Haziran 1988 tarihli ve 88/361/EEC sayılı Yönerge Amaç:-Tüm sermaye hareketlerinin serbestleştirilmesi (kısa vadelilerde dahil) ve -Üye ülkelerin 1 Temmuz 1990 tarihine kadar tüm sermayenin dolaşımına ilişkin tüm engelleri kaldırmaları (İspanya, İrlanda, Portekiz ve Yunanistan a sermaye hareketlerinin tümüyle serbestleştirilmesi konusunda 1 Temmuz 1992 tarihine kadar ek süre verildi.)
Lizbon Antlaşması ve Sermayenin Serbest Dolaşımı Madde numaraları değişmiştir ATKA, md. 56-60. ABİHA, md.63-66 Sermayenin AB üyesi ülkelerle üçüncü ülkeler arasındaki dolaşımla ilgili önlem alınmasında yetkinin kullanımı değişmiştir. Birlikten üçüncü ülkelere giden ve Birliğe gelen sermayenin serbestleştirilmesine ilişkin önlemleri alma yetkisi vaktiyle sadece Konsey e ait iken, bu yetki yeni düzenleme ile Konsey ile Avrupa Parlamentosu arasında paylaşılacaktır (ABİHA, md. 64/2. ). Bu alanda geri bir adım niteliği taşıyan önlemlerin alınmasında ise yetki, sadece Konsey e bırakılmıştır. Konsey, Parlamento ya danıştıktan sonra bu nitelikteki önlemlerin alınmasında tek yetkili konumdadır (ABİHA, md.64/3 ). Bir AB üyesi devletin, üçüncü bir ülkeye karşı sermayenin serbest dolaşımını kısıtlayıcı bir vergi koyması mümkün hale gelmiştir (ABİHA, md.65). (yeni eklenen fıkra). Bu değişiklikle, AB üyesi devletlerin, üçüncü ülkelere karşı kısıtlayıcı vergi önlemleri alabilmelerinde yetkileri artırılmıştır. Ancak bu önlemlere, sadece EPB nin işleyişini tehdit oluşturması ya da ciddi sıkıntılar yaratması halinde başvurulabilinecektir.