TÜRK YE HASTANE ENFEKS YONLARI SÜRVEYANS REHBER

T.C. SA LIK BAKANLI I Refik Saydam H fz ss hha Merkezi Ba kanl TÜRK YE HASTANE ENFEKS YONLARI SÜRVEYANS REHBER REF K SAYDAM HIFZISSIHHA MERKEZ BA KANLI I ULUSAL HASTANE ENFEKS YONLARI SÜRVEYANS VE KONTROL B R M Doç. Dr. Mustafa ERTEK Refik Saydam H fz ss hha Merkezi Ba kan V. Uzm. Dr. hsan Ahmet MÜEZZ NO LU Ulusal Hastane Enfeksiyonlar Sürveyans ve Kontrol Birim Amiri Dr. Demet KURTO LU, PhD. Ulusal Hastane Enfeksiyonlar Sürveyans ve Kontrol Birimi Personeli Zeynep DA DELEN Ulusal Hastane Enfeksiyonlar Sürveyans A Teknik Destek Yrd. Doç. Dr. Sibel A ÇIO LU, Prof. Dr. Ye im ÇET NKAYA ARDAN Bilimsel Dan manlar, Hacettepe Üniversitesi T p Fakültesi, ç Hastal klar Anabilim Dal, nfeksiyon Hastal klar Ünitesi HASTANE ENFEKS YONLARI B L MSEL DANI MA KURULU Doç. Dr. Mustafa ERTEK, Kurul Ba kan Refik Saydam H fz ss hha Merkezi Ba kan V. Doç. Dr. Ziya Cibali AÇIKGÖZ Ankara Atatürk E itim ve Ara t rma Hastanesi Uzm.Hem. Keziban AVCI Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlü ü Prof. Dr. Mustafa BAKIR Marmara Üniversitesi T p Fakültesi Hem. Burcu AYDINO LU ÇINAR Hacettepe Üniversitesi Eri kin Hastanesi Prof. Dr. U ur D LMEN Zekai Tahir Burak Kad n Sa l E itim ve Ara t rma Hastanesi Prof. Dr. aban ESEN Ondokuz May s Üniversitesi T p Fakültesi Doç. Dr. Rahmet GÜNER Ankara Atatürk E itim ve Ara t rma Hastanesi Doç. Dr. O uz KARABAY Sakarya E itim ve Ara t rma Hastanesi Prof. Dr. Zeynep Çi dem KAYACAN stanbul Üniversitesi stanbul T p Fakültesi Doç. Dr. ükran KÖSE Tepecik E itim ve Ara t rma Hastanesi Uzm. Dr. hsan Ahmet MÜEZZ NO LU Refik Saydam H fz ss hha Merkezi Ba kanl Prof. Dr. Recep ÖZTÜRK stanbul Üniversitesi Cerrahpa a T p Fakültesi Prof. Dr. Ye im ÇET NKAYA ARDAN Hacettepe Üniversitesi T p Fakültesi Doç. Dr. rfan ENCAN Tedavi Hizmetleri Genel Müdür V. Prof. Dr. Serhat ÜNAL Hacettepe Üniversitesi T p Fakültesi (Türk Hastane nfeksiyonlar ve Kontrolü Derne i ad na) Prof. Dr. Aytolan YILDIRIM stanbul Üniversitesi Florence Nightingale Hem irelik Yüksekokulu Türkiye de hastane enfeksiyonlar n n kontrolü çal malar n ba latan Hacettepe Üniversitesi T p Fakültesi emekli ö retim üyesi Prof. Dr. Erdal AKALIN Bilimsel Dan ma Kurulu toplant lar na kat larak destek vermektedir. Ankara, 2010 Ankara, 2010

Bu Rehber tarafından hazırlanmıştır. Rehberin hazırlanmasına katkıda bulunan Alpdata Bilgisayar Yazılım Ltd. Şti. Genel Müdürü Nurettin ALTUNBUDAK, Bilişim Teknolojileri Müdürü Kemal ARDALI ve Alpdata çalışanlarına teşekkür ederiz. İletişim: Cemal Gürsel Caddesi No.18 Sıhhiye/ANKARA Tel : 0 312 458 24 06 / 07 Faks : 0 312 458 24 08 E-posta : hastaneenfeksiyonlari@rshm.gov.tr Web : http://hastaneenfeksiyonlari.rshm.gov.tr

Ç N D E K L E R Sayfa No. Kısaltmalar 7 Bakan Sunu u 8 Önsöz 10 Yönetici Özeti 11 Te ekkür 12 Organizasyon eması 13 Türkiye Hastane Enfeksiyonları Sürveyans Sistemi leyi eması Bölüm I Türkiye de Hastane Enfeksiyonlarının Kontrolü ve Önlenmesi Çalı maları 15 1.1. Genel Bilgi 17 1.2. Mevzuat Çalı maları 18 1.3. Ulusal Standartlar, Rehberler 1.4. E itim 19 1.4.1. Enfeksiyon Kontrol Hekimli i E itimleri 1.4.2. Enfeksiyon Kontrol Hem ireli i E itimleri 19 1.5. Destekleyici Çalı malar 1.5.1. Yenido an Hastane Enfeksiyonlarının Önlenmesi Çalı maları 24 1.5.2. Forum, Enfeksiyon Kontrol Danı ma Hattı 1.5.3. Tehlike Ellerinde Kampanyası 25 Bölüm II Türkiye Hastane Enfeksiyonları Sürveyansı 29 2.1. Genel Bilgi 31 2.2. Sürveyans Tipleri 31 2.3. Yöntem 32 2.4. Ulusal Hastane Enfeksiyonları Sürveyans Standartları 2.5. Standart Formlar 33 2.6. Bildirim 33 2.7. Geri Bildirim 33 2.8. Standart Tanı Kriterleri Cerrahi Alan Enfeksiyonu 48 Primer Kan Dola ım Enfeksiyonları Üriner Sistem Enfeksiyonu 57 Kemik ve Eklem Enfeksiyonu Kardiyovasküler Sistem Enfeksiyonu 59 Santral Sinir Sistemi Enfeksiyonu 61 Göz, Kulak, Burun, Bo az ve A ız Enfeksiyonları 62 Gastrointestinal Sistem Enfeksiyonu 64 Alt Solunum Yolları Enfeksiyonu (Pnömoni Hariç) 65 Genital Sistem Enfeksiyonları 66 Deri ve Yumu ak Doku Enfeksiyonu 67 Sistemik Enfeksiyon 69 Kaynaklar 69 EK: Nozokomiyal Pnömoni 69 Cerrahi Sonrası Geli en Nozokomiyal Pnömoni 74 2.9. Cerrahi Giri im Kategorileri 75 14 19 19 24 25 32 47 50 58

Sayfa No. Bölüm III UHESA Kullanımı 77 3.1. UHESA Hakkı nda 79 3.2. Verilerin Kullanımı 79 3.3. UHESA yı Yüksek Performansta Kullanmak çin Sistem Gereksinimleri 80 3.4. UHESA Kullanımında Genel Kurallar 80 3.5. UHESA Kullanımı 81 3.5.1. Genel Bilgi 81 3.5.2. Sürveyans Tiplerine Göre Formların UHESA da Kullanımı 81 3.5.2.1. Ameliyat Tipine Özgü Hastane Enfeksiyonları Sürveyansı 81 3.5.2.2. nvaziv Araç li kili Hastane Enfeksiyonları Sürveyansı 81 3.5.2.3. Servis Hastane Enfeksiyonları Sürveyansı 81 3.5.2.4. Hastane Enfeksiyonu Takibi 81 3.5.3. UHESA Kullanıcıları 82 3.5.3.1. Kullanıcı Giri i 82 3.5.3.2. Tanımlamalar 82 3.5.3.2.1. Kullanıcı lar 82 3.5.3.2.2. Hastane Tanımları 83 3.5.3.2.3. Hastane Bilgileri 84 3.5.3.2.4. Servis Grup Tanımları 85 3.5.3.2.5. Servis Tanımları 85 3.5.3.2.6. Cerrah Tanımları 86 3.5.3.3. Veri Giri i 86 3.5.3.3.1. Enfeksiyon Giri i (Pay) 86 3.5.3.3.1.1. Yatı Tanıları 88 3.5.3.3.1.2. Altta Yatan Hastalıklar 90 3.5.3.3.1.3. Risk Faktörleri 91 3.5.3.3.1.4. Hastane Enfeksiyonu 91 3.5.3.3.1.5. Antibiyotik Kullanımı 94 3.5.3.3.1.6. Ameliyatlar 95 3.5.3.3.2. lemler (Payda) 96 3.5.3.3.2.1. Ameliyat Giri i 96 3.5.3.3.2.2. nvaziv Giri leri 99 3.5.3.3.2.3. Servis Giri leri 100 3.5.3.4. Raporlar (Hı zlar, listeler) 101 3.5.3.4.1. Bölüm 1 101 3.5.3.4.2. Bölüm 2 106 3.5.3.4.3. Bölüm 3 106 3.5.3.5. Sistem (Duyurular, Çıkı ) 108 3.5.4. UHESA Toplu Veri Giri i 108 3.5.4.1. Kullanıcı Giri i 108 3.5.4.2. Tanımlar 108 3.5.4.3. Veri Giri i 109 3.5.4.3.1. Servis Enfeksiyon Giri leri 109 3.5.4.3.2. Servis Enfeksiyon Giri leri / Yenido an 110 3.5.4.3.3. nvaziv Araç li kili Enfeksiyon Giri leri 110 3.5.4.3.4. nvaziv Araç li kili Enfeksiyon / Yenido an 111 3.5.4.3.5. Ameliyat Tipine Özgü Enfeksiyon Giri leri 112 3.5.4.3.6. Etken Direnç Giri leri 112 3.5.4.3.7. Raporlar 112 3.5.4.3.8. Sistem 112 Altta Yatan Hastalık Listesi 113 Risk Faktörleri Listesi 114 Yara Sınıflaması 114 ASA Skoru 115

K I S A L T M A L A R ABD BDK CAE CDC DSÖ ECDC EK EKK GSBL MRSA NHSN NNIS RG RSHMB SVK -KDE THGM UHESKB UK -KDE ÜK -ÜSE V P VRE : Amerika Birle ik Devletleri : Hastane Enfeksiyonları Bilimsel Danı ma Kurulu : Cerrahi Alan Enfeksiyonu : Amerika Hastalık Önleme ve Kontrol Merkezi - Centers for Disease Control and Prevention : Dünya Sa lık Örgütü : Avrupa Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi European Centre for Disease Prevention and Control : Enfeksiyon Kontrol : Enfeksiyon Kontrol Komitesi : Geni lemi spektrumlu beta-laktamaz : Metisilin dirençli Staphylococcus aureus : Amerika Ulusal Sa lık Hizmeti Güvenlik A ı - National Healthcare Safety Network : Amerika Ulusal Nozokomiyal Enfeksiyon Sürveyans Sistemi National Nosocomial Infections Surveillance System : Resmi Gazete : Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Ba kanlı ı : Santral Venöz Kateter li kili Kan Dola ımı Enfeksiyonu : Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlü ü : : Umblikal Kateter li kili Kan Dola ımı Enfeksiyonu : Üriner Kateter li kili Üriner Sistem Enfeksiyonu : Ventilatör li kili Pnömoni : Vankomisin dirençli Enterococcus spp. Yönetmelik : Yataklı Tedavi Kurumları Enfeksiyon Kontrol Yönetmeli i YTK YBÜ YYBÜ : Yataklı Tedavi Kurumu : Yenido an Bakım Ünitesi : Yenido an Yo un Bakım Ünitesi

BAKAN SUNU U Bilindi i gibi 2003 y l ndan bu yana 21. yüzy l vizyonuna uygun kaliteli sa l k hizmeti sunmak amac yla Sa l kta Dönü üm Program n uygulamaktay z. Kararl bir biçimde yürüttü ümüz Program kapsam nda gerçekle tirdi imiz çal malar m z neticesinde koruyucu ve tedavi edici sa l k hizmetlerinde ya anan geli meler hem hizmeti sunanlar, hem de daha kaliteli ve güvenli sa l k hizmeti bekleyen halk m z taraf ndan farkedilmektedir. Bula c hastal klarla mücadelede etkin ve etkili çal malar m z sürdürüp ba ar lar m z daha üst seviyelere ç kar rken, Bakanl m z e itim ve ara t rma hastanelerinden ve üniversitelerden bilim adamlar n n katk lar ile 2004 y l ndan bu yana tüm dünyada oldu u gibi ülkemizde de önemli bir sa l k sorunu olan hastane enfeksiyonlar ile mücadele çal malar nda da epey yol alm bulunmaktay z. Bu alanda yap lan çal malar n belki de en önemlisi 11 A ustos 2005 tarihinde yay mlam oldu umuz Yatakl Tedavi Kurumlar Enfeksiyon Kontrol Yönetmeli i dir. Bu Yönetmelik ile hastanelerde olu turulmas zorunlu enfeksiyon kontrol komite çal anlar n n, yetkileri ve sorumluluklar ayr nt l olarak tan mlanm t r. Çal malar m za, konu ile ilgili, alan nda deneyimli akademisyenlerin yer ald Hastane Enfeksiyonlar Bilimsel Dan ma Kurulu öneri ve görü leri do rultusunda, bilimsel temele dayanarak yön vermekteyiz. Çal malar n ba lang c olan 2005 y l nda yatakl tedavi kurumlar n n ancak %15 inde do ru bir ekilde hastane enfeksiyonlar sürveyans yap l rken bugün bu oran %90lar n üzerine ç km t r. Hemen hemen her hastanemizde enfeksiyon kontrol komiteleri olu turulmu, ciddi olarak yap lanmaya gidilerek ulusal standartlara uygun hastane enfeksiyonlar sürveyans çal malar na ve bu kapsamda kan ta dayal bilgiler temelinde uygun önlemler al nmaya ba lanm t r. Uluslararas standartlar, güncel bilimsel bilgiler çerçevesinde 2006 y l nda olu turdu umuz Ulusal Hastane Enfeksiyonlar Sürveyans Sistemi 2008 y l nda elektronik veri toplama a ile güçlendirilmi ve 2008 y l ndan bu yana yatakl tedavi kurumlar kendi hastane enfeksiyon h zlar na ula rken, Bakanl k olarak biz de e zamanl olarak merkezden ulusal hastane enfeksiyonu h zlar m za ula abilmekte, bu temelde ulusal politikalar m z geli tirebilmekteyiz.

Kaliteli hizmet sunumumun art olan hizmete uygun nitelikli personel say m z, 2007 y l ndan bu yana hastane enfeksiyonlar n n önlenmesi çal malar nda i in yükünü ta yan enfeksiyon kontrol hekim ve hem irelerine yönelik sertifikasyon programlar ile h zla art rmaktay z. Ekim 2010 itibar ile Ulusal Sertifika sahibi enfeksiyon kontrol hekimi say s 421, enfeksiyon kontrol hem iresi say s 954 e ula m olup Bakanl m z 2010-2014 Stratejik Plan çerçevesinde 2014 y l sonunda bu de erleri s ras yla 785 ve 1500 lere ç karmay hedeflemekteyiz. Türkiye de güvenli ve kaliteli sa l k hizmetleri sunumunda en önemli faktörlerden biri olan hastane enfeksiyonlar n n kontrolü ve önlenmesi hedefi çerçevesinde yapt m z çal malar geli tirilerek devam etmektedir. Hastane enfeksiyonlar n önlemede el hijyenine uyumun önemini göz önüne alarak geli tirdi imiz Tehlike Ellerinde Kampanyas 2009 y l nda tüm yatakl tedavi kurumlar nda ba ar ile yürütülmü, çal malar m za destek sa lam t r. Yine hastane enfeksiyonu salg nlar n n en çok görüldü ü ve ülke olarak hepimizi derinden yaralayan yenido an hastane enfeksiyonlar n önlemek amac yla yo un bir program yürütülmü ve tüm yenido an yo un bak m üniteleri denetlenlenerek gerekli düzenlemeler yap lm t r. Kaliteli ve güvenli sa l k hizmeti sunumunda, hastane enfeksiyonlar n n önlenmesi konusunda eme i geçen, gayret gösteren herkese te ekkür ederim. Prof.Dr. Recep AKDA Sa l k Bakan

ÖNSÖZ Ba ta hasta güvenli i olmak üzere sa l k personeli, ziyaretçiler, sa l k d personel ve halk sa l için bir tehdit olu turan, yatakl tedavi kurumlar nda yüksek morbidite, mortalite ve mali yüke, ciddi seyrederek ölümlere neden olabilen ancak al nacak uygun önlemlerle görülme s kl azat labilen, önlenebilen hastane enfeksiyonlar, daha genel anlamda sa l k hizmeti ili kili enfeksiyonlar tüm dünyada oldu u gibi ülkemiz için de önemli bir sa l k sorundur. Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlü ü ve Refik Saydam H fz ss hha Merkezi Ba kanl i birli inde, Hastane Enfeksiyonlar Bilimsel Dan ma Kurulu deste iyle yürütülen hastane enfeksiyonlar n n kontrolü ve önlenmesi çal malar na Bakan m z Say n Recep Akda n talimat yla 2004 Eylül ay nda ba lanm olup öncelikle ilgili mevzuat alan ndaki eksiklikler giderilmi tir. Güvenli sa l k hizmetine ula mak amac yla ulusal standartlar yay mlanmakta, ulusal hastane enfeksiyonlar sürveyans yürütülmekte, enfeksiyon kontrol hekimli i ve hem ireli i e itimleri gerçekle tirilmektedir. Bakanl m z n 2010-2014 Stratejik Plan birinci amac sa l a yönelik risklerden toplumu korumak ba l alt nda hastane enfeksiyonlar sürveyans sistemini geli tirmek, yayg nla t rmak ve hastane enfeksiyonlar n 2014 y l sonuna kadar %50 oran nda azaltmak hedefimiz yer almaktad r. Hastane enfeksiyonlar n n önlenmesi ve kontrolü çal malar nda eme i geçen, özveri ile çal an tüm yatakl tedavi kurumlar enfeksiyon kontrol hem ireleri ve hekimlerine, enfeksiyon kontrol komitelerine, hastane yöneticilerine, enfeksiyon kontrol hekimli i ve hem ireli i e itimcilerine, bilimsel dan ma kurulu üyelerine, Bakanl m z çal anlar na te ekkür ederim. Doç. Dr. rfan ENCAN Tedavi Hizmetleri Genel Müdür V.

YÖNET C ÖZET Sa l kta Dönü üm Program kapsam nda Türkiye de güvenli sa l k hizmetine ula lmas amac yla 2004 y l sonlar ndan bu yana gerçekle tirilen çal malarla hastane enfeksiyonlar ile mücadelede çok önemli a amalar kaydetmi bulunmaktay z. Güvenli sa l k hizmeti sunumunun olmazsa olmazlar ndan olan hastane enfeksiyonlar n n önlenmesi ve kontrol alt na al nmas çal malar m z uluslararas kurulu lar n da dikkatini çekmekte, ortak çal malar yürütülmektedir. Ba kanl m z ve Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlü ü i birli inde, Hastane Enfeksiyonlar Bilimsel Dan ma Kurulu deste i ile yürütülen hastane enfeksiyonlar n n kontrolü ve önlenmesi çal malar temelinde haz rlay p sunmu oldu umuz bu Rehber ile hastane yöneticilerinin, hastanelerde çal an sa l k personelinin gerçekle tirilen çal malara ili kin fark ndal klar n ve duyarl l klar n art rmay, 2006 y l nda olu turup zaman içerisinde geli tirip güçlendirdi imiz Ulusal Hastane Enfeksiyonlar Sürveyans Sistemi nin etkin bir ekilde yürütülmesinde esas olu turan zaman nda, do ru, tutarl, yüksek güvenirlikte verilere ve dolay s yla do ru hastane enfeksiyon h zlar na ula lmas na katk sa lamay hedeflemekteyiz. Rehberde hastane enfeksiyonlar n n önlenmesi ve kontrolü alan nda gerçekle tirilen mevzuat, ulusal standartlar, e itim, destekleyici faaliyet çal malar özet bilgi olarak sunulmu, ulusal hastane enfeksiyonlar sürveyans çal malar ayr bir bölümde ele al narak daha detayl bilgilere ve güncel tan mlamalara yer verilmi, sürveyans veri giri lerinin Ulusal Hastane Enfeksiyonlar Sürveyans A na (UHESA) kaydedilmesi konusu da yine ayr bir bölümde aç klanm t r. Ayr ca aktif sürveyans çal malar nda kolayca ula labilecek bir ba vuru kayna olmas amac yla, cepte ta nabilecek boyutlarda bir Cep Kitab haz rlanm t r. Yatakl tedavi kurumlar nda enfeksiyon kontrol komite çal anlar n n bu Rehber den azami ölçüde yararlanmas n isterim. lgili çal malar yürüten, katk sa layan Ba kanl m z n ve Genel Müdürlü ümüzün de erli çal anlar na, Bilimsel Dan ma Kurulunun de erli üyelerine, enfeksiyon kontrol hekimli i ve hem ireli i e itimlerini gerçekle tiren de erli e itimcilerimize, hastanelerde yo un ve fedakar bir ekilde çal an enfeksiyon kontrol komitesi de erli çal anlar na te ekkür ederim. Doç. Dr. Mustafa ERTEK Refik Saydam H fz ss hha Merkezi Ba kan V.

T E E K K Ü R 2004 yılı Eylül ayından bu yana Sayın Bakanımız Prof.Dr. Recep AKDA ın talimatı ile ba latılıp deste i ile yürütülen hastane enfeksiyonlarının kontrolü ve önlenmesi çalı malarına katkılarından dolayı; Hastane Enfeksiyonları Bilimsel Danı ma Kurulu de erli üyeleri Doç. Dr. Ziya Cibali AÇIKGÖZ (2009- ) Uzm.Dr. Esra KARAKOÇ (2007-2009) Uzm.Hem. Keziban AVCI (2009- ) Prof. Dr. Zeynep Çi dem KAYACAN (2009- ) Prof. Dr. Mustafa BAKIR (2007- ) Doç. Dr. ükran KÖSE (2009- ) Hem. Burcu AYDINO LU ÇINAR (2009- ) Uzm. Dr. hsan Ahmet MÜEZZ NO LU (2007- ) Prof. Dr. U ur D LMEN (2009- ) Prof. Dr. Rahmi ÖRS (2007-2009) Prof. Dr. Nalan ÖZHAN ELBA (2007-2009) Prof. Dr. Recep ÖZTÜRK (2007- ) Doç. Dr. Mustafa ERTEK (2007- ) Prof. Dr. Ye im ÇET NKAYA ARDAN (2007- ) Prof. Dr. aban ESEN (2007- ) Doç. Dr. rfan ENCAN (2007- ) Prof. Dr. Zeynep GÜLAY (2007-2009) Prof. Dr. Serhat ÜNAL (2007- ) Doç. Dr. Rahmet GÜNER (2009- ) Uzm. Dr. Saadet ZEYREKÇ YAZICI (2007-2009) Uzm. Dr. Çi dem ATAMAN HAT PO LU (2007-2009) Prof. Dr. Aytolan YILDIRIM (2009- ) Doç. Dr. O uz KARABAY (2009- ) Uzm. Hem. Fehime ZÜLF KAR (2007-2009) Hastane Enfeksiyonları Enfeksiyon Kontrol Hekimli i Ulusal Sertifa Programı de erli e itimcileri Prof. Dr. Erdal AKALIN Doç. Dr. Güven ÇELEB Doç. Dr. Cüneyt ÖZAKIN Prof. Dr. Murat AKOVA Doç. Dr. ebnem ERD NÇ Doç. Dr. Nefise ÖZTOPRAK Doç. Dr. Emine ALP Doç. Dr. Önder ERGÖNÜL Prof. Dr. Recep ÖZTÜRK Doç. Dr. Bilgin ARDA Prof. Dr. aban ESEN Doç. Dr. Ahmet SOYSAL Prof. Dr. Dilek ARMAN Prof. Dr. Zeynep GÜLAY Prof. Dr.Ye im ÇET NKAYA ARDAN Doç. Dr. Gökhan AYGÜN Doç. Dr. Rahmet GÜNER Uzm. Dr. Banu TA ER Yrd. Doç. Dr. Sibel A ÇIO LU Uzm. Dr. Çi dem ATAMAN HAT PO LU Prof. Dr. Ye im TA OVA Doç. Dr. Alpay AZAP Doç. Dr. Dilara NAN Doç. Dr. Arzu YETK N Prof. Dr. Mustafa BAKIR Prof. Dr. Hakan LEBLEB C O LU Prof. Dr. Serhat ÜNAL Doç. Dr. Hürrem BODUR Hastane Enfeksiyonları Enfeksiyon Kontrol Hem ireli i E itim Merkezi olarak görev yapan Üniversite hastaneleri; Adana, Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Balcalı Hastanesi Eski ehir, Osmangazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi Kocaeli, Kocaeli Üniversitesi Ara tırma ve Uygulama Hastanesi Ankara, Hacettepe Üniversitesi Eri kin Hastanesi Gaziantep, Gaziantep Üniversitesi ahinbey Ara tırma ve Uygulama Hastanesi Konya, Selçuk Üniversitesi Meram Tıp Fakültesi Hastanesi Ankara, Gazi Üniversitesi Gazi Hastanesi stanbul, stanbul Üniversitesi Cerrahpa a Tıp Fakültesi Hastanesi Mersin, Mersin Üniversitesi Sa lık Ara tırma ve Uygulama Hastanesi Ankara, Gülhane Askeri Tıp Fakültesi E itim Hastanesi stanbul, stanbul Üniversitesi stanbul Tıp Fakültesi Hastanesi Samsun, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sa lık Uygulama Ara tırma Merkezi Antalya, Akdeniz Üniversitesi Hastanesi zmir, Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi Trabzon, Karadeniz Teknik Üniversitesi Farabi Hastanesi Bursa, Uluda Üniversitesi Sa lık Uygulama ve Ara tırma Merkezi Kayseri, Erciyes Üniversitesi Gevher Nesibe Hastanesi Zonguldak, Karaelmas Üniversitesi Uygulama ve Ara tırma Hastanesi Edirne, Trakya Üniversitesi Sa lık Ara tırma ve Uygulama Merkezi Sa lık Bakanlı ı e itim ve ara tırma hastaneleri; Ankara, Ankara Atatürk E itim ve Ara tırma Hastanesi Ankara, Ankara Numune E itim ve Ara tırma Hastanesi Ankara, Ankara E itim ve Ara tırma Hastanesi stanbul, Göztepe E itim ve Ara tırma Hastanesi Ankara, Dı kapı Yıldırım Beyazıt E itim ve Ara tırma Hastanesi zmir, zmir E itim ve Ara tırma Hastanesi Partner hastaneler; Ankara, Zekai Tahir Burak Kadın Sa lı ı E itim ve Ara tırma Hastanesi Ankara, Hacettepe Üniversitesi hsan Do ramacı Çocuk Hastanesi stanbul, Zeynep Kamil Kadın ve Çocuk Hastalıkları Hastanesi zmir, Dr. Behçet Uz Çocuk Hastalıkları ve Cerrahisi E itim ve Ara tırma Hastanesi de erli e itimcileri ile Hastane enfeksiyonlarının kontrolü ve önlenmesi çalı malarını yürüten yataklı tedavi kurumları de erli enfeksiyon kontrol komite üyelerine, komite kararlarını destekleyerek çalı maların etkin bir ekilde gerçekle tirilmesini sa layan de erli hastane yöneticilerine, sürveyans verilerini kayıt altına alarak hastane enfeksiyonlarının önlenmesinde ulusal politikalar geli tirmemize ı ık tutan ulusal raporlara ula mamıza katkı sa layan de erli enfeksiyon kontrol hem ire ve hekimlerine ve Çalı maların ba langıcından itibaren uluslararası çalı malara paralel faaliyetler gerçekle tirmemizi sa layan bilimsel danı manlarımız Prof. Dr. Ye im ÇET NKAYA ARDAN, Yrd. Doç. Dr. Sibel A ÇIO LU na Çalı maların gerçekle tirilmesinde her türlü deste i sa layan ba ta Sayın Bakanımız Prof. Dr. Recep AKDA olmak üzere, Sa lık Bakanlı ı Müste arı Prof. Dr. Nihat TOSUN a, Müste ar Yardımcısı V. Prof. Dr. Adnan Ç NAL a, Müste ar Yardımcısı Doç. Dr. Turan BUZGAN a, Müste ar Yardımcısı Dr. Yasin ERKOÇ a te ekkür ederiz. Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlü ü Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Ba kanlı ı

BÖLÜM I TÜRK YE DE HASTANE ENFEKS YONLARININ KONTROLÜ VE ÖNLENMES ÇALI MALARI

16

2. BÖLÜM I TÜRK YE DE HASTANE ENFEKS YONLARININ KONTROLÜ VE ÖNLENMES ÇALI MALARI 1.1. Genel Bilgi Ülkemizde oldu u gibi tüm dünyada önemli sa l k sorunu, hasta güvenli i ve sa l k çal anlar için bir tehdit olan hastane enfeksiyonlar, hasta hastaneye ba vurduktan sonra geli en ve ba vuru an nda inkübasyon döneminde olmayan veya hastanede geli mesine ra men bazen taburcu olduktan sonra ortaya ç kabilen enfeksiyonlard r. Genellikle hastaneye yatt ktan 48-72 saat sonra ve taburcu olduktan sonra ilk 10 gün içinde geli ir. Bu süre cerrahi alan enfeksiyonlar nda (CAE) bir aya, kal c implant varl nda bir y la kadar uzayabilmektedir. Önemli morbidite ve mortalite nedeni olan hastane enfeksiyonlar hastanede kal süresini ve tedavi maliyetini art ran önlenebilir enfeksiyonlardan biridir. Geli mekte olan ülkelerde hastane enfeksiyonlar n n kontrolü ile ilgili çal malar n geç ba lam olmas nedeniyle sorunun bu ülkelerdeki boyutunun ortaya konmas da gecikmi tir. Yak n zamanl çal malar geli mekte olan ülkelerde hastane enfeksiyonu geli me riskinin geli mi ülkelerdekine oranla 2-20 kat artm oldu unu göstermektedir. Hastane enfeksiyonlar sorununa küresel bir yan t olarak Dünya Sa l k Örgütü (DSÖ) taraf ndan lk Küresel Hasta Güvenli i Sorunu (First Global Patient Safety Challenge) ba l kl bir program ba lat lm t r. Bu program n Temiz Hizmet Daha Güvenli Hizmettir (Clean Care is Safer Care) olarak isimlendirilen ilk basama nda çok say da geli mekte olan ülkede hastane enfeksiyonlar n n hasta ve sa l k çal anlar n n güvenli ini tehdit eden önemli bir sorun oldu u konusunda fark ndal k yarat lmas ve temel enfeksiyon kontrol önlemlerine uyumun iyile tirilmesi amaçlanm t r. Halen dünyadaki en etkin ulusal hastane enfeksiyonlar sürveyans sistemi olma özelli ini koruyan Amerika Birle ik Devletleri (ABD), Ulusal Nozokomiyal Enfeksiyon Sürveyans Sistemi (National Nosocomial Infections Surveillance System, NNIS), 2005 y l nda ABD Hastal k Önleme ve Kontrol Merkezi (Centers for Disease Control and Prevention, CDC) nin di er iki sürveyans program ; Diyaliz Sürveyans A (Dialysis Surveillance Network) ve Ulusal Sa l k Hizmeti Çal anlar A n (National Surveillance of Healthcare Workers) da kapsayacak ekilde yeniden organize edilmi ve Ulusal Sa l k Hizmeti Güvenli i A (National Healthcare Safety Network, NHSN) ad n alm t r. 2000 li y llar n ba nda tüm geli mi ülkelerde hastane enfeksiyon kontrol programlar, kalite iyile tirme ve hasta güvenli i ile ilgili çal malar n ayr lmaz bir parças haline gelmi tir. Bunun bir yans mas olarak CDC nin Hastane Enfeksiyonlar Birimi nin ad Sa l k Hizmeti Kalite yile tirme Birimi (Division of Healthcare Quality and Promotion) olarak de i tirilmi tir. Bakanl m z n bu alandaki çal malar 2004 y l sonlar nda ba lam t r. Türkiye Cumhuriyeti nin eski Bakanlar ndan Veysel Atasoy a nedeni belirlenemeyen bir plevral efüzyon tetkiki esnas nda Metisilin dirençli Staphylococcus aureus (MRSA) bula mas ve uygun tedavilere ra men MRSA enfeksiyonlar n n daha sonra tekrarlamas ve ölümünün ard ndan Eylül 2004 de Ankara da çok say da uzman doktorun kat ld bir toplant düzenlenmi ve bir Bilimsel Dan ma Kurulu olu turularak mevzuat çal malar na ba lanm t r. 11 A ustos 2005 tarihinde, 25903 say l Resmi Gazete de (RG) yay nlanarak yürürlü e giren Yatakl Tedavi Kurumlar Enfeksiyon Kontrol Yönetmeli i (Yönetmelik) sayesinde y llard r ihtiyaç duyulan yasal dayanak aç kapat lm ve çal malar h z kazanm t r. Hastane enfeksiyonlar n n kontrolüne ve önlenmesi yönelik çal malar Refik Saydam H fz ss hha Hıfzıssıhha Merkezi Ba kanl Başkanlığı 17 Ulusal Hastane Enfeksiyonlar Enfeksiyonları Sürveyans ve Kontrol Birimi Tel: : 0 312 458 2407 06 / 07 Faks : 0 312 458 24 08 Faks: 0 312 458 2408 17

Refik Saydam H fz ss hha Merkezi Ba kanl (RSHMB) ve Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlü ü (THGM) i birli inde Hastane Enfeksiyonlar Bilimsel Dan ma Kurulu (BDK) deste i ile Yönetmelik çerçevesinde mevzuat, e itim, ulusal standartlar-rehberler, destekleyici çal malar ve sürveyans ba l klar nda yürütülmektedir. Amac m z halk n beklentisine paralel olarak Türkiye de kaliteli ve güvenli sa l k hizmetine ula mak, hedefimiz en iyi kalitede hasta bak m, sa l k hizmeti vererek hastane enfeksiyonlar n kontrol alt na almak, insidans dü ürmek, önlemek ve elimine etmektir. lgili tüm dokümanlara http://hastaneenfeksiyonlari.rshm.gov.tr adresinden ula lmaktad r. 1.2. Mevzuat Çal malar Hastane enfeksiyonlar n n kontrolü ve önlenmesi çal malar n n etkin bir ekilde sürdürülmesini sa lamak amac yla yay mlanm mevzuat a a da maddeler halinde sunulmu tur: 11.08.2005 tarihli 25903 say l RG de yay mlanarak yürürlü e giren Yatakl Tedavi Kurumlar Enfeksiyon Kontrol Yönetmeli i Gün hastaneleri haricindeki bütün kamu kurum ve kurulu lar ile özel sektöre ait tüm yatakl tedavi kurum (YTK)lar Yönetmelik kapsam na dahildir. Sa l k hizmetleri ili kili geli en enfeksiyon hastal klar n önlemek ve kontrol alt na almak üzere gerçekle tirilecek çal malar n, enfeksiyon kontrol komitesi (EKK) görev ve yetkilerinin tan mland Yönetmelik uyar nca EKK kararlar hastane yönetimi ve personeli için ba lay c olup kararlara uyulmamas halinde do acak sonuçlardan ilgililer sorumludur. 18.11.2006 tarihli ve 26350 say l RG de yay mlanarak yürürlü e giren Enfeksiyon Kontrol Hem irelerinin E itimine ve Sertifikaland r lmas na Dair Tebli Tebli ile enfeksiyon kontrol (EK) hem irelerinin e itimleri ve sertifikaland r lmalar ile EK hem ire e itim merkezlerinin niteliklerine dair usul ve esaslar düzenlenmi tir. Tebli in 14 üncü maddesi (12.12.2007-26728 RG) ile 13 üncü ve 21 inci maddeleri (17.07.2008-26939 RG) Enfeksiyon Kontrol Hem irelerinin E itimine ve Sertifikaland r lmas na Dair Tebli 'de De i iklik Yap lmas na Dair Tebli ile de i tirilmi ve EK hem ireli i sertifika s navlar n n y lda iki defa Bakanl n bildirece i gün, saat ve merkez(ler)de yap lmas esas ile e itimlerini tamamlay p (e itimlere % 90 devam zorunlulu u bulunmaktad r) s nav hakk kazanan kursiyerlere e itimlerini takip eden ilk üç s nava girme hakk verilerek bu üç s navdan herhangi birinde ba ar l olma zorunlulu u getirilmi tir. Bakanl k Makam n n 16.05.2007 tarihli ve 7716 say l onay ile yürürlü e konulan Hastane Enfeksiyonlar Bilimsel Dan ma Kurulunun Te kili, Görevleri ile Çal ma Usul ve Esaslar Hakk nda Yönerge Yönerge ile BDK n n te kili, görevleri ile çal ma usul ve esaslar tan mlanm t r. BDK, ulusal politika ve protokollerin belirlenmesi, hastane enfeksiyonlar n n izlemine yönelik ulusal sürveyans program n n olu turulmas, YTKlardaki uygulamalar n takip edilmesi, konu ile ilgili e itim, program, k lavuz ve benzeri faaliyetlerin planlanmas ve koordinasyonu hususlar nda Sa l k Bakanl na bilimsel tavsiyelerde bulunmak ve rehberlik etmekten sorumludur. BDK Ba kan, RSHM Ba kan olup üyeleri THGM de, RSHMB de, t p fakültelerinde, e itim ve ara t rma hastanelerinde, hem irelik yüksek okullar nda ve ilgili derneklerde görevli hekim ve ö retim üyelerinden olu maktad r. RSHMB, BDK sekreteryas n yürütüp kararlar n hayata geçirmektedir. 18 Refik Saydam H fz ss hha Merkezi Ba kanl 18 Ulusal Hastane Enfeksiyonlar Sürveyans ve Kontrol Birimi

26.03.2009 tarihli ve 2009/22 say l Yenido an Yo un Bak m Ünitelerinin Denetimi Genelgesi Yenido an yo un bak m ünitelerinde (YYBÜ) meydana gelen hastane enfeksiyonlar n n önlenmesi ve kontrolü çal malar kapsam nda yay mlanan Genelge kapsam nda YYBÜ standart bir form ile illerde olu turulan komisyonlar taraf ndan denetlenmektedir. 1.3. Ulusal Standartlar, Rehberler Hastane enfeksiyonlar n n kontrolü ve önlenmesinde ulusal standardizasyonun sa lanmas amac yla BDK taraf ndan haz rlanan ve önerilen kaynak dokümanlara ilgili web sayfas nda ana mönüde Standartlar, Rehberler ba l ndan ula lmaktad r. 1.4. E itim 1.4.1. Enfeksiyon Kontrol Hekimli i E itimleri 2007 y l ndan bu yana Ankara da y lda üç kez EK hekimli i e itimleri gerçekle tirilmekte ve e itimlerin sonunda sertifika s nav yap lmaktad r. Ekim 2010 itibar ile 421 EK hekimi ulusal sertifika sahibi olmu tur. E itim ba vurular ilgili web sayfas nda bulunan Kat l m Formu nun doldurulup hastaneenfeksiyonlari@rshm.gov.tr adresine gönderilmesi yolu ile yap lmaktad r. Her e itim sonunda kat l mc lar n doldurdu u E itim De erlendirme Formu ile e itim ve oturumlar de erlendirilmektedir. 1.4.2. Enfeksiyon Kontrol Hem ireli i E itimleri 2007 y l nda e itimsiz yap lan iki s nav n ard n 2008 y l ndan bu yana y lda dört kez ilgili Tebli de belirtilen artlar sa layan e itim merkezlerinde EK hem ireli i e itimleri ile y lda iki kez sertifika s nav gerçekle tirilmektedir. Ekim 2010 itibar ile ulusal sertifika sahibi 954 EK hem iresi bulunmaktad r. Mevcut 29 e itim merkezinde standart e itim paketi kullan larak e itimler verilmektedir. Yenido an birimi olmayan e itim merkezleri, kursiyerlerini mutlaka bu birimleri olan partner merkezlere göndermektedir. E itimler, e itimlerini tamamlayan kursiyerlerin doldurdu u standart E itim De erlendirme Form u ve s nav ba ar durumlar ile de erlendirilmektedir. Y lda iki kez gerçekle tirilen EK hem ireli i s navlar nda e itim merkezlerinin haz rlad sorular sorulmaktad r. S nav sorular be seçenekli olacak ekilde haz rlanmakta, 80 soru 100 puan üzerinden de erlendirmekte, 75 ve üzeri puan alanlar ba ar l say lmaktad r. 2007 y l ndan bu yana gerçekle tirilen s navlara ait bilgiler Tablo 1 de sunulmu tur. Tablo 1. Enfeksiyon Kontrol Hem ireli i Sertifika S navlar, 2007 - Ekim 2010 Türkiye. Sertifika Alan Y l S nav Tarihi Kat lan S % 2007 28 Nisan 578 135 (23.4) 22 Eylül 253 112 (44.3) 2008 23 ubat 160 118 (73.8) 29 Kas m 205 145 (70.7) 2009 9 May s 234 143 (61.1) 19 Aral k 203 152 (74.9) 2010 4 Nisan 197 149 (75.6) Toplam 954 Refik Ulusal Saydam Hastane H fz ss hha Enfeksiyonları Merkezi Sürveyans Ba kanl ve Kontrol Birimi 19 Ulusal Tel : 0 312 Hastane 458 24 Enfeksiyonlar 06 / 07 Faks Sürveyans : 0 312 458 ve 24 Kontrol 08 Birimi Tel: 0 312 458 2407 Faks: 0 312 458 240 19

20

21

22

23

Enfeksiyon Kontrol Hem ireli i E itim Merkezleri l Kurum Sa l k Bakanl E itim ve Ara t rma Hastaneleri (6) 1 Ankara Ankara Atatürk E itim ve Ara t rma Hastanesi 2 Ankara Ankara E itim ve Ara t rma Hastanesi 3 Ankara Ankara Numune E itim ve Ara t rma Hastanesi 4 Ankara D kap Y ld r m Beyaz t E itim ve Ara t rma Hastanesi 5 stanbul Göztepe E itim ve Ara t rma Hastanesi 6 zmir zmir E itim ve Ara t rma Hastanesi Üniversite Hastaneleri (19) 7 Adana Çukurova Üniversitesi T p Fakültesi Balcal Hastanesi 8 Ankara Gazi Üniversitesi Gazi Hastanesi 9 Ankara Gülhane Askeri T p Fakültesi E itim Hastanesi 10 Ankara Hacettepe Üniversitesi Eri kin Hastanesi 11 Antalya Akdeniz Üniversitesi Hastanesi 12 Bursa Uluda Üniversitesi Sa l k Uygulama ve Ara t rma Merkezi 13 Edirne Trakya Üniversitesi Sa l k Ara t rma ve Uygulama Merkezi 14 Eski ehir Osmangazi Üniversitesi T p Fakültesi Hastanesi 15 Gaziantep Gaziantep Üniversitesi ahinbey Ara t rma ve Uygulama Hastanesi 16 stanbul stanbul Üniversitesi stanbul T p Fakültesi Hastanesi 17 stanbul stanbul Üniversitesi Cerrahpa a T p Fakültesi Hastanesi 18 zmir Ege Üniversitesi T p Fakültesi Hastanesi 19 Kayseri Erciyes Üniversitesi Gevher Nesibe Hastanesi 20 Kocaeli Kocaeli Üniversitesi Ara t rma ve Uygulama Hastanesi 21 Konya Selçuk Üniversitesi Meram T p Fakültesi Hastanesi 22 Mersin Mersin Üniversitesi Sa l k Ara t rma ve Uygulama Hastanesi 23 Samsun Ondokuz May s Üniversitesi Sa l k Uygulama Ara t rma Merkezi 24 Trabzon Karadeniz Teknik Üniversitesi Farabi Hastanesi 25 Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Uygulama ve Ara t rma Hastanesi Partner Hastaneler (4) 26 Ankara Ankara Zekai Tahir Burak Kad n Sa l E itim ve Ara t rma Hastanesi 27 Ankara Hacettepe Üniversitesi hsan Do ramac Çocuk Hastanesi 28 stanbul Zeynep Kamil Kad n ve Çocuk Hastal klar E itim ve Ara t rma Hastanesi 29 zmir Dr. Behçet Uz Çocuk Hastal klar ve Cerrahisi E itim ve Ara t rma Hastanesi 1.5. Destekleyici Çal malar 1.5.1. Yenido an Hastane Enfeksiyonlar n n Önlenmesi Çal malar Yenido an yo un bak m ünitelerinde hastane enfeksiyonlar n n önlemesi ve kontrolü çal - malar n gerçekle tirmek üzere bir alt komisyon olu turulmu, standart bir denetleme formu ile Parenteral Beslenme çin Güvenli Uygulamalar Rehberi haz rlanm t r. Yenido an Yo un Bak m Ünitelerinin Denetimi Genelgesi (26.03.2009-2009/22) kapsam nda YDYBÜ l Sa l k Müdürlükleri taraf ndan ilgili sa l k müdür yard mc s veya görevlendirilen bir yetkili ba kanl nda, yatakl tedavi kurumlar ubesinden, il kalite ve performans de erlendirme komitesinden birer yetkili, EK hekimli i sertifikas na sahip bir uzman hekim (sertifikal EK hekimi bulunmayan illerde enfeksiyon hastal klar ve klinik mikrobiyoloji uzman ) ile Bakanl m zca yap lan e itim ve s navlar sonucunda EK hem ireli i sertifikas almaya hak kazanan ve lisans mezunu bir hem ireden olu an komisyon(lar) taraf ndan her y l Ocak-Mart aylar nda denetlenmektedir. 24 Refik Saydam H fz ss hha Merkezi Ba kanl Tel : 0 312 458 24 06 / 07 Faks : 0 312 45824 24 08 Ulusal Hastane Enfeksiyonlar Sürveyans ve Kontrol Birimi Tel: 0 312 458 2407 Faks: 0 312 458 240

1.5.2. Forum, Enfeksiyon Kontrol Dan ma Hatt Hastane enfeksiyonlar n n kontrolüne yönelik gelen sorulara cevap vermek üzere, RSHMB Ulusal Hastane Enfeksiyonlar Sürveyans ve Kontrol Birimi (UHESKB) moderatörlü ünde Enfeksiyon Kontrol Dan ma Hatt forumu olu turulmu tur. Foruma belirlenmi konu ba l klar na gelen sorular BDK üyelerine ve EK hekimli i e itimi e itimcilerine yönlendirilmektedir. Herhangi bir ziyaretçi, dan ma hatt ndaki eski, yeni tüm soru ve cevaplar okuyabilmektedir, üyelik için moderatör onay gerekmektedir.foruma hastaneenfeksiyonlari@rshm.gov.tr adresindeki ana mönüden ula lmaktad r. 1.5.3. Tehlike Ellerinde Kampanyas Hastane hizmetlerinde çal anlar n ve toplumun sa l k hizmeti ili kili enfeksiyonlar n önemine ve önlenmesine ait fark ndal n ve el temizli ine uyumunu art rmak amac yla 2009 y l nda Ulusal Tehlike Ellerinde Kampanyas yürütülmü tür (2 ubat 31 Aral k 2009). Kampanya dokümanlar (El Hijyeni K lavuzu, iki farkl afi, bir bro ür, standart e itim CD si, branda) tüm yatakl tedavi kurumlar na da t lm, web sayfas nda yay mlanm t r. Temmuz 2009 da standart bir form ile ubat-haziran dönemine ait kampanya ara de erlendirmesi yap lm, kurumlar n %95 inin dokümanlar uygun ekilde kullan ld, %97 sinin düzenli e itim verdi i saptanm t r. Doküman eksi i olan illerin eksikleri giderilmi tir. Ara de erlendirmede kurumlar benzer kampanyalar n devam na, afi lerin çe itlendirilerek da t m na ve her an temin edilebilir olmas na, bu tarz de erlendirmelerin devam ettirilerek ba ar l kurumlar n örnek gösterilmesine yönelik öneriler bildirmi tir. Refik Saydam H fz ss hha Merkezi Ba kanl 25 Ulusal Hastane Enfeksiyonlar Sürveyans ve Kontrol Birimi 25

26

27

28

TÜRK YE HASTANE ENFEKS YONLARI SÜRVEYANS REHBER, 2010 BÖLÜM II TÜRK YE HASTANE ENFEKS YONLARI SÜRVEYANSI Refik Saydam H fz ss hha Merkezi Ba kanl 15 Ulusal Hastane Enfeksiyonlar Sürveyans ve Kontrol Birimi Tel: 0 312 458 2407 Faks: 0 312 458 2408

30

TÜRK YE HASTANE ENFEKS YONLARI SÜRVEYANS REHBER, 2010 TÜRKİYE HASTANE ENFEKSİYONLARI SÜRVEYANS REHBERİ, 2010 BÖLÜM II TÜRK YE HASTANE ENFEKS YONLARI SÜRVEYANSI 2.1. Genel Bilgi Tüm dünyada oldu u gibi Türkiye de de önemli bir sa l k sorunu olan hastane enfeksiyonlar uygun önlemler al nd nda belirgin bir ekilde azalt labilen, önlenebilen hastal klardand r. Hastane enfeksiyonlar ile mücadele çal malar n n temelini sürveyans olu turmaktad r. yi i leyen bir hastane enfeksiyonlar sürveyans sistemi, hastane enfeksiyonlar n n s kl n ve da l m n gösterebilmeli, e ilimleri izleyebilmeli, önleyici çal malar n etkinli ini de erlendirebilmelidir. Türkiye hastane enfeksiyonlar sürveyans sistemi BDK kararlar, görü leri çerçevesinde, bu alanda ba ar l çal malar gerçekle tiren bilimsel dan manlar n önderli inde, uluslararas epidemiyolojik ilkeler, standartlar temelinde olu turulmu tur ve elde edilen veriler nda, uluslararas geli melere paralel olarak güçlendirilmektedir. Yönetmelik gere i gün hastaneleri haricinde kamu, özel tüm YTKlar hastane enfeksiyonlar sürveyans yapmak ve bildirimde bulunmakla yükümlüdür. Yatakl tedavi kurumlar n n hastane enfeksiyonlar na kar uygun kontrol önlemlerini zaman nda alabilmeleri için sürveyans verilerini tam, do ru ve zaman nda toplay p uygun bir bilgisayar program ile kay t alt na alarak h zl ve do ru bir ekilde raporlamalara ula p de erlendirmelerini yapabilmeleri, geri bildirimde bulunabilmeleri gerekmektedir. Hastane enfeksiyonu tan s CDC nin 2008 y l nda güncellenen standart tan kriterlerine göre konulmakta, sürveyans verileri standart formlarla toplanmaktad r. 2006 ve 2007 y llar nda internet üzerinden standart formlarla bildirilen hastane enfeksiyonu ve çoklu dirençli mikroorganizma bildirimleri 2008 y l ndan itibaren web tabanl Ulusal Hastane Enfeksiyonlar Sürveyans A (UHESA) üzerinden yap lmaktad r. 2.2. Sürveyans Tipleri nvaziv araç ili kili hastane enfeksiyonlar sürveyans : Ulusal hastane enfeksiyonlar sürveyans standartlar (Paragraf 2.4.) gere i yo un bak m üniteleri YBÜ/YYBÜ ve hasta populasyonuna göre servis(ler)de hasta günü ve invaziv araç gün say lar ilgili standart veri toplama formuna (Paragraf 2.5.) günlük kaydedilir, ilgili hastane enfeksiyonlar izlenir. SVK -KDE ÜK -ÜSE V P UK -KDE Ameliyat tipine özgü hastane enfeksiyonlar sürveyans Ulusal hastane enfeksiyonlar sürveyans standartlar gere i (Paragraf 2.4.), cerrahi giri im kategorilerinden (Paragraf: 2.9.) hastane özelliklerine, taburculuk sonras sürveyans artlar na göre belirlenen ameliyat tip(ler)ine ait bilgiler ilgili standart veri toplama formu (Paragraf 2.5.) ile toplan r, ilgili hastane enfeksiyonlar izlenir. CAE Cerrahi giri im sonras geli en V P, cerrahi sonras geli en nozokomiyal pnömoni Cerrahi giri im sonras geli en pnömoni ba l n n özellikle abdominotorasik cerrahi giri im yap lan hastalarda izlenmesi önerilmektedir. Refik Ulusal Saydam Hastane H fz ss hha Enfeksiyonları Merkezi Sürveyans Ba kanl ve Kontrol Birimi 31 Ulusal Tel : 0 312 Hastane 458 24 Enfeksiyonlar 06 / 07 Faks Sürveyans : 0 312 458 ve Kontrol 24 08 Birimi Tel: 0 312 458 2407 Faks: 0 312 458 2408 31

Servislerde hastane enfeksiyonlar sürveyans Ulusal hastane enfeksiyonlar sürveyans standartlar na uygun olarak (Paragraf 2.4.) belirlenen servis(ler)de yeni yatan hasta say lar na, hasta gününe ili kin payda verileri ilgili standart veri toplama formu (Paragraf 2.5.) ile günlük olarak toplan r, ilgili hastane enfeksiyonlar izlenir. Hastane enfeksiyonu etkeni olarak çoklu dirençli mikroorganizma sürveyans MRSA Vankomisin dirençli Enterococcus spp. (VRE) Geni lemi spektrumlu beta-laktamaz (GSBL) üreten Klebsiella pneumoniae Karbapenem dirençli Pseudomonas aeruginosa Karbapenem dirençli Acinetobacter baumannii Penisilin dirençli pnömokok Metisilin dirençli koagülaz negatif stafilokok 2.3. Yöntem Aktif sürveyans E itim alm EK hekim ve EK hem ireleri taraf ndan hastane enfeksiyonlar izlenir. Prospektif sürveyans Hastalar yatt klar süre boyunca izlenir. Hastaya ve (laboratuvara) dayal sürveyans Laboratuvar verileri ve risk faktörleri, altta yatan hastal klar vb. bilgiler toplan r. Hedefe yönelik sürveyans Hastaneler Ulusal Hastane Enfeksiyonlar Sürveyans Standartlar temelinde kendi hastane özelliklerine ve hasta popülasyonlar na göre sürveyans yapacaklar servis(ler)i, ameliyat tip(ler)ini belirler. 2.4. Ulusal Hastane Enfeksiyonlar Sürveyans Standartlar Yatakl tedavi kurumlar nda yürütülecek sürveyans program n n kapsam a a daki esaslar do rultusunda belirlenir: Bütün 1. düzey yo un bak m ünitelerinde Tüm ba l klarda hastane enfeksiyonlar n n hastaya dayal sürveyans YYBÜ lerde do um a rl na göre kategorize edilmi tüm ba l klarda hastane enfeksiyonlar n n hastaya dayal sürveyans yap lmaktad r. Bütün 2. 3. düzey yo un bak m ünitelerinde; Tüm ba l klarda hastane enfeksiyonlar n n hastaya dayal sürveyans nvaziv alet ili kili hastane enfeksiyonlar sürveyans i. Üriner kateter ili kili üriner sistem enfeksiyonu (ÜK -ÜSE) ii. Santral venöz kateter ili kili kan dola m enfeksiyonu (SVK -KDE) iii. Ventilatör ili kili pnömoni (V P) YYBÜ lerde do um a rl na göre kategorize edilmi tüm ba l klarda hastane enfeksiyonlar n n hastaya dayal sürveyans YYBÜ lerde do um a rl na göre kategorize edilmi invaziv araç ili kili hastane enfeksiyonu sürveyans i. Umblikal kateter ili kili kan dola m enfeksiyonu (UK -KDE) ii. SVK -KDE iii. V P ba l klar nda yap lmaktad r. Ameliyat tipine özgü CAE sürveyans 51-100 yatak kapasiteli yatakl tedavi kurumlar nda en az 1, 101-500 yatak kapasiteli yatakl tedavi kurumlar nda en az 3, 501 ve üzeri kapasiteli yatakl tedavi kurumlar nda en az 5, Özel dal hastanelerinde kendi bran ile ilgili en az 1 ameliyat tipi belirlenerek ameliyat tipine özgü CAE sürveyans yap lmaktad r. Ayr ca (iste e ba l ) servislerde a a daki sürveyanslar n yap lmas önerilmektedir: Bütün servislerde laboratuvara dayal kan dola m enfeksiyonu sürveyans, Hastanenin özellikleri (hasta popülasyonu) dikkate al narak seçilecek di er hastane enfeksiyonlar n n sürveyans. 32 Refik Saydam H fz ss hha Merkezi Ba kanl Tel : 0 312 458 24 06 / 07 Faks : 0 312 45832 24 08 Ulusal Hastane Enfeksiyonlar Sürveyans ve Kontrol Birimi Tel: 0 312 458 2407 Faks: 0 312 458 2408

2.5. Standart Formlar Sürveyans verileri a a daki formlarla toplan r: Eri kin hasta formu Yenido an hasta formu Servis payda giri formu Yenido an servis payda giri formu Ameliyat payda giri formu YBÜ / invaziv araç sürveyans yap lan servisler payda giri formu YYBÜ payda giri formu 2.6. Bildirim Hastane enfeksiyonlar sürveyans veri bildirim arac UHESA d r. Sa l k Bakanl hastanelerinin UHESA kullan m zorunludur, UHESA kullan c lar n n veri giri lerini hastane enfeksiyonu tan s n koyduktan sonraki en k sa zamanda (tercihen bir hafta içerisinde) yapmalar gerekmektedir. UHESA kullan c lar, an nda kaydedilen veri listelerine, hastane enfeksiyon h z raporlar na ula rlarken e zamanl olarak veri bildirimlerini de yapm olurlar. Üniversite, özel, askeri hastaneler iste e ba l olarak UHESA kullan c s olabilir veya üçer ayl k dönemler halinde UHESA üzerinden toplu veri giri i yaparlar. Y l sonunda ayr bir yoldan bildirim gerekmemektedir. UHESA üzerinden veri giri leri her üç ay takip eden aylar n; Nisan, Temmuz, Ekim, Ocak aylar n n son günlerinde kapat lmakta, sadece ameliyat tipine özgü cerrahi alan sürveyans kapsam nda saptanan cerrahi alan enfeksiyon giri leri bir y l süre ile aç k tutulmaktad r. Veri kontrolleri yap larak kurumlar bilgilendirilmekte, elektronik posta, telefon ile mesai saatleri içerisinde dan manl k hizmeti verilmektedir. 2.7. Geri Bildirim Ulusal veriler UHESKB taraf ndan Bilimsel Dan manlar n deste i ile analiz edilerek yorumlanmakta, haz rlanan ulusal raporlar düzenli olarak Hastane nfeksiyonlar Dergisi nde yay mlanmaktad r. 2006 ve 2007 y llar na ait ilk ulusal hastane enfeksiyon h zlar n, çoklu dirençli mikroorganizma s kl klar n içeren rapor yay mlanm olup [Türkiye Hastane Enfeksiyonlar Sürveyans Raporu, T.C. Sa l k Bakanl, Refik Saydam H fz ss hha Merkezi Ba kanl, 2006-2007, Hastane nfeksiyonlar Dergisi 2009; 13(4):215-269)] 2008 ve 2009 y llar na ait rapor 2010 y l içerisinde yay mlanacakt r. Hastaneler kendi hastane enfeksiyon h zlar, çoklu dirençli mikroorganizma s kl klar ile ulusal de erleri kar la t rabilmektedir. Türkiye hastane enfeksiyonlar sürveyans raporlar ve hastane enfeksiyonlar alan nda gerçekle tirilen tüm çal malar BDK taraf ndan de erlendirilerek ulusal politikalar geli tirilmektedir. UHESA, RSHMB bünyesinde UHESKB taraf ndan yönetilen ulusal hastane enfeksiyonlar sürveyans sistemi veri toplama arac d r, 2008 y l ndan bu yana hastane enfeksiyonlar sürveyans sistemi internet tabanl olarak yürütülmektedir. Ayr bir bildirim gerekmemektedir. Refik Saydam H fz ss hha Merkezi Ba kanl 33 Ulusal Hastane Enfeksiyonlar Sürveyans ve Kontrol Birimi 33

Sürveyans Formları Ulusal Hastane Enfeksiyonları Sürveyans ve Kontrol Birimi T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI Servis Payda Giriş Formu Ay: Yıl: Servis Adı: Servis Adı: Gün Yeni yatan hasta sayısı Dolu yatak sayısı Gün Yeni yatan hasta sayısı Dolu yatak sayısı 1 1 2 3 4 5 6 2 3 4 5 6 7 7 8 8 9 10 11 12 9 10 11 12 13 13 14 15 16 17 14 15 16 17 18 18 19 19 20 21 22 23 24 20 21 22 23 24 25 25 26 26 27 28 29 30 27 28 29 30 31 31 Toplam Toplam Yatan Hasta Sayısı Hasta Günü Yatan Hasta Sayısı Hasta Günü 34

T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI Yenidoğan Servis Payda Giriş Formu Servis Adı: Ay: Yıl: Doğum ağırlığı (g) 750 751 1000 1001 1500 1501 2500 >2500 Gün 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 Toplam Yeni yatan hasta sayısı Yatan Hasta Sayısı Dolu yatak sayısı Hasta Günü Yeni yatan hasta sayısı Yatan Hasta Sayısı Dolu yatak sayısı Hasta Günü Yeni yatan hasta sayısı Yatan Hasta Sayısı Dolu yatak sayısı Hasta Günü Yeni yatan hasta sayısı Yatan Hasta Sayısı Dolu yatak sayısı Hasta Günü Yeni yatan hasta sayısı Yatan Hasta Sayısı Dolu yatak sayısı Hasta Günü 35

T.C. SAĞLIK T.C. BAKANLIĞI Refik Saydam SAĞLIK Hıfzıssıhha BAKANLIĞI Merkezi Başkanlığı Ulusal Hastane Enfeksiyonları Ulusal Sürveyans Hastane ve Enfeksiyonları Kontrol Birimi Sürveyans ve Kontrol Birimi Yoğunbakım Üniteleri / İnvaziv Araç Sürveyansı Yapılan Servisler Yoğunbakım Üniteleri / İnvaziv Araç Sürveyansı Yapılan Servisler Payda Giriş Formu Payda Giriş Formu YBÜ/Servis Adı: Ay: Yıl: YBÜ/Servis Adı: Ay: Yıl: Yeni yatan Dolu yatak Üriner kateterli Ventilatöre bağlı Santral venöz Gün Yeni yatan Dolu yatak Üriner kateterli Ventilatöre bağlı Santral venöz Gün hasta sayısı sayısı hasta sayısı hasta sayısı kateterli hasta sayısı hasta sayısı sayısı hasta sayısı hasta sayısı kateterli hasta sayısı 1 1 2 2 3 3 4 4 5 5 6 6 7 7 8 8 9 9 10 10 11 11 12 12 13 13 14 14 15 15 16 16 17 17 18 18 19 19 20 20 21 21 22 22 23 23 24 24 25 25 26 26 27 27 28 28 29 29 30 30 31 31 Toplamlar Toplamlar Yatan Hasta Üriner Kateter Ventilatör Santral Venöz Yatan Sayısı Hasta Hasta Günü Üriner Kateter Ventilatör Santral Venöz Hasta Günü Günü Günü Kateter Günü Sayısı Günü Günü Kateter Günü Cumartesi günü Cuma ile, Pazar günü Pazartesi ile aynı kabul edilir. 36

T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI Yenidoğan (YD) Yoğun Bakım Üniteleri Payda Giriş Formu YDYBÜ Adı: Ay: Yıl: Doğum Ağırlığı (g) 750 751 1000 1001 1500 1501 2500 >2500 Gün YH DY UK SVK VNT YH DY UK SVK VNT YH DY UK SVK VNT YH DY UK SVK VNT YH DY UK SVK VNT 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 Toplam Yatan Hasta Hasta Günü UK Günü SVK Günü VNT Günü Yatan Hasta Hasta Günü UK Günü SVK Günü VNT Günü Yatan Hasta Hasta Günü UK Günü SVK Günü VNT Günü Yatan Hasta Hasta Günü UK Günü SVK Günü VNT Günü Yatan Hasta Hasta Günü UK Günü SVK Günü VNT Günü YH: yeni hasta DY: dolu yatak UK: umblikal kateterli YD sayısı SVK: >1 santral venöz kateterli YD sayısı VNT: ventilatöre bağlı YD sayısı Not: Eğer YD de hem UK hem de SVK varsa, sadece UK olarak sayılır. 37

Servis Adı T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI Ulusal Hastane Enfeksiyonları Sürveyans ve Kontrol Birimi Ameliyat Payda Giriş Formu Tarih: / / Ameliyat adı/ UHESA kod Hasta Ad Soyad/ Dosya No Ameliyat Tarihi Süre (dk) Yara sınıfı T K TK KE ASA Skoru 1 2 3 4 5 Laparo- Endoskopik Evet Hayır Acil Elektif Acil Elektif Anestezi Proflaksi Cerrah(lar) G L S/E Tek doz 24s >24s Indüks 1-2s >2s T K TK KE 1 2 3 4 5 Evet Hayır Acil Elektif G L S/E Tek doz 24s >24s Indüks 1-2s >2s T K TK KE 1 2 3 4 5 Evet Hayır Acil Elektif G L S/E Tek doz 24s >24s Indüks 1-2s >2s T K TK KE 1 2 3 4 5 Evet Hayır Acil Elektif G L S/E Tek doz 24s >24s Indüks 1-2s >2s T K TK KE 1 2 3 4 5 Evet Hayır Acil Elektif G L S/E Tek doz 24s >24s Indüks 1-2s >2s T K TK KE 1 2 3 4 5 Evet Hayır Acil Elektif G L S/E Tek doz 24s >24s Indüks 1-2s >2s T K TK KE 1 2 3 4 5 Evet Hayır Acil Elektif G L S/E Tek doz 24s >24s Indüks 1-2s >2s T K TK KE 1 2 3 4 5 Evet Hayır Acil Elektif G L S/E Tek doz 24s >24s Indüks 1-2s >2s T K TK KE 1 2 3 4 5 Evet Hayır Acil Elektif G L S/E Tek doz 24s >24s Indüks 1-2s >2s T K TK KE T:temiz TK:temiz kontamine K:kontamine KE:kirli enfeksiyon G:genel L: lokal S/E:spinal/epidural 1 2 3 4 5 Evet Hayır Acil Elektif G L S/E Tek doz 24s >24s Indüks 1-2s >2s 38

T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI Ulusal Hastane Enfeksiyonları Sürveyans ve Kontrol Birimi Erişkin Hasta Formu Servis: Hasta kimlik yatış bilgileri: Tarih: / / Adı, Soyadı: / Dosya no.: TC Kimlik no.: Doğum tarihi: / / Cinsiyet: Erkek Kadın Tel.no: Yatış Tanısı: Servis/Oda/Yatak No. Hastane Yatış Tarihi: / / Hastane Çıkış Tarihi: / / Apache II (YBÜ): Servis Yatış Tarihi: / / Servis Çıkış Tarihi: / / Sonuç: Taburcu Sevk Eksitus / Hastane enfeksiyonuna bağlı Hastane enfeksiyonu dışı Nedeni açıklanamayan Altta yatan hastalıklar: 1. 4. 2. 5. 3. 6. Risk faktörleri: Ameliyat dreni İdrar sondası Periton diyalizi Bilinç kapalılığı İmmünsupresyon Pulmoner arter kateteri Biyopsi İntraaortik balon pompası Rektoskopi/rektosigmoidoskopi Bronkoskopi Kolostomi Santral venöz kateter Diğer drenaj kateteri Lomber ponksiyon Sistofiks Eksternal safra drenajı Lomber/ventriküler drenaj kateteri Solunum Yetmezliği Endotrakeal entübasyon Mekanik ventilasyon Torasentez Enteral beslenme Nazogastrik tüp Trakeotomi ERCP Nefrostomi Total parenteralnütrisyon (SVK ile) Gastrostomi Parasentez Transfüzyon Göğüs tüpü Periferik arteryel kateter Üst gastrointestinal sistem endoskopisi Hemodiyaliz Periferik venöz kateter Yabancı cisim H 2 reseptör blokeri Perikard tüpü Yanık Diğer Diğer Hastane enfeksiyonları: Tanı Tanı tarihi Etken 1. 2. 3. 4. 5. Kullanılan Antibiyotikler Empirik tedavi Kültür sonucuna göre tedavi Adı Doz Başlangıç Bitiş Adı Doz Başlangıç Bitiş 1. 2. 3. 4. 5. 1 39

Kültür Sonuçları 1 2 3 4 5 6 Örnek Örnek Alınan Tarih Mikroorganizma MRSA K.pneumoniae / ESBL E.coli / ESBL P. aeruginosa/ KD A. baumannii / KD VRE Penisilin Dirençli Pnömokok MRKNS D OD Dirençli D OD Dirençli D OD Dirençli D OD Dirençli D OD Dirençli D OD Dirençli Amantadin Amfoterisin B (deoksikolat) Amfoterisin B (lipid) Amikasin Amoksisilin Amoksisilin-klavulanat Ampisilin Ampisilin-sulbaktam Antiretroviral ilaç Asiklovir Azitromisin Aztreonam Bakampisilin Dapson Diritromisin Doksisiklin Embutol Eritromisin Ertapenem Etambutol Famsiklovir Flukonazol Flusitozin Fosfomisin Foskarnet Gansiklovir Gatifloksasin Gemifloksasin Gentamisin Itrakonazol İmipenem İzoniazid Kanamisin Kapreomisin Karbenisilin Kaspofungin Ketokonazol MRSA: Metisilin dirençli S. aureus, ESBL: Genişletilmiş spektrumlu beta laktamaz, KD: Karbapenem direnci D: Duyarlı OD: Orta Duyarlı VRE: Vankomisin dirençli enterokoklar, MRKNS: Metisilin dirençli koagülaz negatif stafilokoklar 2 40