mali ÇÖZÜM 185 MAZBUT VAKIFLARCA ELDE ED LEN GAYR MENKUL SERMAYE RATLARINDAN YAPILAN TEVK FATLARIN ADES Bilal KOCABAfi* I - G R fi V ak flar, (4721 say l Türk Medeni Kanunu) 101-117. maddelerinde düzenlenmifl ve 101 inci maddede; gerçek veya tüzel kiflilerin yeterli mal ve haklar belirli ve sürekli bir amaca özgülemeleriyle oluflan tüzel kiflili e sahip mal toplulu u, olarak tan mlan p, bir mal varl n n bütünü veya gerçekleflmifl ya da gerçekleflece i anlafl lan her türlü gelirinin veya ekonomik de- eri olan haklar n vakfedilebilece i, vak flarda üyelik olmayaca belirtilmifltir. Vak flar n kuruluflu ise yine ayn Kanunun 102. maddesinde düzenlenmifltir. Buna göre; Vak f kurma iradesi, resmi senetle veya ölüme ba l tasarrufla aç klan r. Vak f, yerleflim yeri mahkemesi nezdinde tutulan sicile tescil ile tüzel kiflilik kazan r. Resmi senetle vak f kurma iflleminin temsilci arac l yla yap lmas, temsil yetkisinin noterlikçe düzenlenmifl bir belgeyle verilmifl olmas na ve bu belgede vakf n amac ile özgülenecek mal ve haklar n belirlenmifl bulunmas na ba l d r. Mahkemeye baflvurma, resmi senet düzenlenmifl ise vakfeden taraf ndan; vak f ölüme ba l tasarrufa dayan yorsa ilgililerin veya vasiyetnameyi açan sulh hakiminin bildirimi üzerine ya da Vak flar Genel Müdürlü ünce re'sen yap l r. Tesciline karar verilen vak f, vakf n yerleflim yeri mahkemesi nezdinde tutulan sicile tescil edilir; ayr ca Vak flar Genel Müdürlü ünde tutulan merkezi sicile kaydolunur. Tescil karar, baflka bir mahkemece verilmifl ise, ilgili belgelerle * Devlet Bütçe Uzman
186 mali ÇÖZÜM birlikte tescil için vakf n yerleflim yeri mahkemesine gönderilir. Yerleflim yeri mahkemesinin yapaca bildirim üzerine Vak flar Genel Müdürlü ünce merkezi sicile kaydolunan vak f Resmi Gazete ile ilan olunur. (4721 say - l Türk Medeni Kanunu Md. 104) Amac n gerçekleflmesi olanaks z hale geldi i ve de ifltirilmesine de olanak bulunmad takdirde, vak f kendili- inden sona erer ve mahkeme karar yla sicilden silinir. Yasak amaç güttü ü veya yasak faaliyetlerde bulundu u sonradan anlafl - lan veya amac sonradan yasaklanan vakf n amac n n de ifltirilmesine olanak bulunmazsa; vak f, denetim makam n n ya da Cumhuriyet savc s n n baflvurusu üzerine duruflma yap larak da t l r.(4721 say l Türk Medeni Kanunu Md. 116) 2762 Say l Vak flar Kanununun 1. maddesi ile, 4 Ekim 1926 tarihinden, yani Medeni Kanunun yürürlük tarihinden önce vücut bulmufl vak flardan; a) Bu kanundan önce zaptedilmifl bulunan vak flar n, b) Bu kanundan önce idaresi zaptedilmifl olan vak flar n, c) Mütevellili i (yöneticili i) bir makama flart edilmifl olan vak flar n, d) Kanunen veya fiilen hayri bir hizmeti kalmam fl olan vak flar n, e) Mütevellili i vakfedenlerin ferilerinden baflkalar na flart edilmifl vak flar n, Hepsine birden Mazbut Vak flar denildi i ve bunlar n bir kül halinde tüzel kiflilik say laca ve Vak flar Genel Müdürlü ünce idare edilece i hükmedilmifltir. Mazbut vak flar, Vak flar Genel Müdürlü ünce, mülhak vak flar ise mütevellileri (vak f senedinde gösterilen yöneticileri) taraf ndan idare olunurlar. Mülhak vak flar ayr ayr tüzel kiflili i haiz olmakla beraber mütevellilerinin (yöneticilerinin) vak f ad na gayrimenkul tasarrufunda bulunmalar mümkün de ildir. Mütevellilerin görev ve yetkileri s n rl d r. Temsil ettikleri vak f ad na gayrimenkul tasarrufunda bulunmalar mümkün de ildir. Mütevellilerin görev ve yetkileri s n rl d r. Temsil ettikleri vak f ad na gayrimenkul alamaz ve satamazlar. Bunun için Tapu Kanununun 2. maddesi uyar nca Vak flar Genel Müdürlü ünden yetki belgesi almalar gerekir. Mazbut vak flar ise zaten Vak flar Genel Müdürlü ü temsil etmektedir. Ayr ca 7044 say l kanunla asl nda vak f olup her nas lsa Hazine, belediye, özel idareye geçmifl tarihi veya mimari k ymeti haiz eski eserlerin mülkiyeti Vak flar Genel Müdürlü üne devredilmifltir. Kurulufl Kanununa göre Vak flar Genel Müdürlü ünü Genel Müdür temsil eder mazbut ve
mali ÇÖZÜM 187 mülhak vak flara ait akar ve topraklar satma ve baflka gayrimenkullerle trampa yetkisi Vak flar Genel Müdürlü üne aittir. Bu sat fl Devlet hale Kanununa göre yap l r. Vak flar Tüzü ünün 11. maddesine göre vilayet ve ilçe vak f müdürlü ü Genel Müdürlü ü temsil edebilir. Gelir Vergisi Kanununun 94. maddesinin birinci f kras nda; Kamu idare ve müesseseleri, iktisadi kamu müesseseleri, sair kurumlar, ticaret flirketleri, ifl ortakl klar, dernekler, vak flar, dernek ve vak flar n iktisadi iflletmeleri, kooperatifler, yat r m fonu yönetenler, gerçek gelirlerini beyan etmeye mecbur olan ticaret ve serbest meslek erbab, zirai kazançlar n bilanço veya zirai iflletme hesab esas na göre tespit eden çiftçiler afla daki bentlerde say lan ödemeleri (avans olarak ödenenler dahil) nakden veya hesaben yapt klar s rada, istihkak sahiplerinin gelir vergilerine mahsuben tevkifat yapmaya mecburdurlar. hükmü yer almaktad r. 5035 say l Baz Kanunlarda De ifliklik Yap lmas Hakk nda Kanun ile mazbut vak flara iliflkin olarak baz düzenlemeler yap lm flt r. kiralanmas karfl l nda bunlara yap - lan kira ödemelerinden gelir vergisi tevkifat yap lmayacakt r. (5035 say - l Kanunun 48/4-d maddesi ile 193 say l Gelir Vergisi Kanunu nun 94 üncü maddesinin birinci f kras n n (5) numaral bendinin (b) alt bendinde yer alan Vak flar ibaresi Vak flar mazbut vak flar hariç fleklinde de- ifltirilmifltir.) Böylelikle Vak flar (mazbut vak flar hariç) ve derneklere ait gayrimenkullerin kiralanmas karfl l nda bunlara yap lan kira ödemelerinden, gelir vergisi tevkifat yap laca hükme ba lanm flt r. Buna göre, Gelir Vergisi Kanununun 94 üncü maddesinin (5/b) bendinde vak flar ve derneklere ait gayrimenkullerin kiralanmas karfl l nda bunlara yap lan kira ödemelerinden gelir vergisi tevkifat yap laca, maddeye eklenen parantez içi hüküm ile de 1 2 Ocak 2004 tarih ve mükerrer 25334 say l Resmi Gazete'de yay mlanm flt r. 5035 say l Kanunla mazbut vak flarla ilgili olarak konumuzu ilgilendirmeyen bir di er düzenleme 193 say l Gelir Vergisi Kanununun 89 uncu maddesinin birinci f kras n n (2) numaral bendinin ikinci alt bendinden sonra gelmek üzere eklenen alt benttir. Vak flar Genel Müdürlü ünün idaresinde ve denetiminde bulunan mazbut vak flar ile belediyeler dahil di er kamu kurum ve kurulufllar ad na kay tl olan, Kültür ve Tabiat Varl klar n Koruma Kurulu nezdinde eski eser tescilli abide eserlerin; bak m, onar m, restore edilmesi ve yaflat lmas amac yla abide eserin kay tl oldu u kurum ve kurulufllara yap lan ba fl ve yard mlar n tamam y ll k beyanname ile bildirilen gelirden indirilir. )
188 mali ÇÖZÜM 1.1.2004 tarihinden itibaren mazbut vak flar n tevkifat kapsam ndan ç kar ld anlafl lmaktad r. Mazbut vak flarca elde edilen gayrimenkul sermaye iratlar na iliflkin olarak (29 Haziran 2006 tarihli ve 5535 say l Baz Kamu Alacaklar n n Tahsil ve Terkinine liflkin Kanunun) 6. maddesi ile getirilen düzenlemelerin uygulanmas na iliflkin usul ve esaslar Maliye Bakanl nca ç kar lan 261 seri no.lu Gelir Vergisi Genel Tebli i ile belirlenmifltir. Makalemizde de bu konu irdelenecektir. II - MAZBUT VAKIFLARCA ELDE ED LEN GAYR MENKUL SERMAYE RATLARINDAN YAPILAN TEVK FATLARIN ADES A - YASAL DÜZENLEMELER 193 Say l Gelir Vergisi Kanununun 94. maddesinin (5/b) bendinde, vak flar ve derneklere ait gayrimenkullerin kiralanmas karfl l nda bunlara yap - lan kira ödemelerinden gelir vergisi tevkifat yap laca hüküm alt na al nm flt r. An lan bende, 5035 say l Kanunun 48. maddesinin (4/d) bendiyle "(mazbut vak flar hariç)" ibaresi eklenmifltir. Buna göre, mazbut vak flara ait gayrimenkullerin kiralanmas karfl l - nda 1/1/2004 tarihinden itibaren bunlara yap lan kira ödemelerinden gelir vergisi tevkifat yap lmamas gerekmektedir. 5535 say l Baz Kamu Alacaklar n n Tahsil ve Terkinine liflkin Kanunun 6. maddesi ise afla daki gibidir. "Mazbut vak flara ait tafl nmazlar n kiralanmas dolay s yla 1/1/2004 tarihinden önceki dönemlere iliflkin olarak yap lan kira ödemeleri üzerinden, bu maddenin yürürlü e girdi i tarihten itibaren gelir (stopaj) vergisi tarhiyat yap lmaz. Bu dönemlere iliflkin olarak beyan üzerine veya ikmalen ya da re'sen tarh ve tahakkuk ettirilen ve bu maddenin yürürlü e girdi i tarih itibar yla tahsil edilmemifl olan vergiler ile bu vergilere uygulanan vergi cezalar, gecikme faizleri, gecikme zamlar terkin edilir. Bu konuda aç lm fl olan davalar sürdürülmez; tahsil edilmifl tutarlar, mükelleflerin bu maddenin yürürlü e girdi i tarihten itibaren bir y l içinde yaz l baflvurular üzerine red ve iade edilir. Bu maddenin uygulanmas na iliflkin usûl ve esaslar Maliye Bakanl nca belirlenir." Bu hüküm uyar nca yap lan tarhiyatlar n düzeltilmesi, tahsil edilen vergilerin red ve iadesi maddenin Maliye Bakanl na verdi i yetkiye dayanarak 261 seri no.lu Gelir Vergisi Genel Tebli i ile afla daki flekilde belirlenmifltir.
mali ÇÖZÜM 189 B - MAZBUT VAKIFLAR TARAFINDAN ELDE ED LEN K RA GEL RLER NDE GEL R VERG S TEVK FATI 1 1 Ocak 2004 Tarihinden Önceki Dönemlere liflkin Kira Ödemelerinden Tevkifat Yap lmamas Durumu 5535 say l Kanunun 6. maddesi ile 1 Ocak 2004 tarihinden önceki dönemlere iliflkin olarak mazbut vak flara ait gayrimenkullerin kiralanmas karfl l - nda vakfa ödenen kira bedellerinden yap lmas gereken ancak bugüne kadar yap lmam fl olan gelir vergisi tevkifat n n aran lmamas öngörüldü ünden, söz konusu dönemlere iliflkin gelir vergisi tevkifat hakk nda vergi dairelerine intikal ettirilen ve bugüne kadar tahakkuk ifllemi yap lmam fl gayrimenkul sermaye iratlar için ilgili vergi dairesince gelir (stopaj) vergisi tahakkuku yap lmayacakt r. 2 - Tahsil Edilmemifl Gelir (Stopaj) Vergisi Tutarlar n n Terkin Edilmesi kiralanmas karfl l nda, 1 Ocak 2004 tarihinden önceki dönemlere ait kira ödemeleri üzerinden yap lan gelir (stopaj) vergisi ile ilgili olarak vergi dairesince tahakkuk ettirilmifl ancak bugüne kadar tahsil edilmemifl vergi ve ceza bulunmas halinde, söz konusu vergi ve cezalar ile bunlara iliflkin gecikme faizi, gecikme zamm gibi fer i alacaklar terkin edilecektir. 3 - Yarg da htilaf Konusu Yap lan Davalardan Vazgeçilmesi kiralanmas ndan kaynaklanan söz konusu dönemlere ait gelir (stopaj) vergisi ile ilgili olarak yarg mercilerinde aç lan ve henüz karara ba lanmam fl olan ihtilaflardan vazgeçilecek, ayn konularda yarg mercilerince mükellefler lehine verilen kararlar bir üst yarg merciinde dava konusu yap lmayacakt r. 4 - Tahsil Edilen Gelir (Stopaj) Vergisinin Red ve adesi kiralanmas karfl l nda 1 Ocak 2004 tarihinden önceki dönemlere iliflkin olarak bunlara yap lan ödemeler üzerinden tahakkuk ettirilerek tahsil edilmifl bulunan gelir (stopaj) vergisi tutarlar n n, 5535 say l Baz Kamu Alacaklar n n Tahsil ve Terkinine liflkin Kanunun 6. maddesinin yürürlü e girdi i 8 Temmuz 2006 tarihinden itibaren bir y ll k süre içinde müracaat edilmesi suretiyle mükelleflere 6183 say l Amme Alacaklar n n Tahsil Usulü Hakk nda Kanunun 23. maddesi de göz önünde bulundurularak iade edilmesi ve iade ifllemlerinde Vergi Usul Kanununda yer alan düzeltme zamanafl m süresinin de dikkate al nmas gerekmektedir. Buna göre, söz konusu iade taleplerine iliflkin olarak 7 Temmuz 2007 tarihine kadar, an lan
190 mali ÇÖZÜM mazbut vak flarca, yaz l olarak Vergi Usul Kanununun düzeltme hükümleri çerçevesinde, muhtasar beyannamenin verildi i vergi dairesine baflvurulmas icap etmektedir. Öte yandan, Gelir Vergisi Kanununun 96. maddesinde, kesilmesi gereken verginin ödemeyi yapanlar taraf ndan üstlenilmesi halinde tevkifi gereken vergi, bilfiil ödenen miktar ile ödemeyi yapan n yüklendi i verginin toplam üzerinden hesaplanmaktad r. Buna göre, söz konusu iade talepleri de kendisine yap lan ödemelerden kesinti yap lan mazbut vak flar taraf ndan ilgili vergi dairesine baflvurmak suretiyle yap lacakt r. Ancak, kira sözleflmesinde, kesilmesi gereken verginin ödemeyi yapan kirac taraf ndan üstlenilmesi, baflka bir ifade ile gayrimenkulü kiraya veren mazbut vakf n kira bedelini net olarak alm fl olmas halinde vergi, brüt tutar üzerinden hesaplanarak ödenmifl ve söz konusu vergi kesintisi kirac n n malvarl ndan ödenmifl olaca ndan, ödenmifl olan söz konusu vergiler kirac lara iade edilecektir. Bu nedenle, kesilmesi gereken verginin ödemeyi yapan kirac taraf ndan üstlenilmesi halinde, gayrimenkul sahibi mazbut vak f ile kirac n n müflterek imzas n tafl yan düzeltme dilekçesinin 7 Temmuz 2007 tarihine kadar ilgili vergi dairesine verilmesi gerekmektedir. Yukar da yap lan aç klamalar çerçevesinde ilgili vergi dairesine verilen düzeltme dilekçeleri üzerine, vergi dairesince kiraya verilen gayrimenkulün mazbut vakfa ait oldu u, kesilmesi gereken vergilerin beyan edilip ödenmifl oldu u hususlar n n tespitinden sonra iadenin yap lmas na engel bir husus bulunmad n n anlafl lmas halinde tahsil edilmifl olan vergilerin, teminat ve inceleme raporu aranmaks z n mükellefe veya vergi sorumlusuna (kirac ya) iadesi gerekmektedir. KAYNAKÇA T.C. Yasalar (2004) Baz Kanunlarda De ifliklik Yap lmas Hakk nda Kanun 5035 say l. Ankara : Resmi Gazete T.C. Yasalar (2006) Baz Kamu Alacaklar n n Tahsil ve Terkinine liflkin Kanun 5535 say l. Ankara : Resmi Gazete T.C. Yasalar(2001) Türk Medeni Kanunu 4721 say l. Ankara: Resmi Gazete