[I] İtakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu II 185 TEKİRDAĞ İLİ ÇEVRE SORUNLARİ ve SANAYİLEŞME Metin AYDIN 1- TEKİRDAĞ İLİNİN ÇEVRESEL TANITIMI İlimiz İstanbul iline komşu olması nedeniyle sanayinin ve yazlıkçıların yoğun akımına uğramış, bunun sonucunda Çorlu ve Çerkezköy ilçelerinde sanayi kuruluşları artmış ve Marmara sahili il sınırlan içinde ikincil konutlar yapılmıştır. İlin Marmara denizinde 150 km kıyısı olup, bu kıyı şeridinde Kumbağ-Gaziköy arasındaki 40 km'lik bölümü hariç olmak üzere diğer bölümlerinde kıyıdan içeriye doğru 500-1000 metrelik kuşakta yoğun bir ikincil konut ağı oluşmuştur. Bu ikincil konutların oluşturduğu site sayısı 300 ve konut sayısı yerleşim birimlerindekileri hariç 15.000 adet civarındadır. Sahil boyunca bu siteler yanında mevcut olan otel-motel, sosyal tesis ve diğer yapılaşmalar sonucu özellikle yaz aylarında Marmara Denizinde evsel kökenli kirlilik artmaktadır. Çorlu ve Çerkezköy İlçelerinde hızla gelişen sanayi sonucu kıtaiçi sularımızdan olan Çorlu Deresi ve Ergene Nehrinde su kirliliğini ön plana çıkarmaktadır. İlde mevcut 442 sanayi kuruluşlarından 340 adedi Çorlu ve Çerkezköy İlçelerindedir. Bu fabrikalardan birinci derecede kirletme riski olan 87 adet deri fabrikası, 114 adet tekstil fabrikası, 5 adet kağıt fabrikası her türlü atıksularmı (antılmış/antılmamış) Çorlu Deresi ve Ergene Nehrine deşarj etmektedirler. İl genelinde Çorlu deresi ve Ergene nehri kirliliği, Marmara Denizi kirliliği, tuğla fabrikaları toprak alım yerleri, belediye çöp depolama yerleri, belediye kanalizasyon atıkları, sanayi kuruluşları antma çamurları, gürültü ve sanayi kuruluşlarının hızla artması başlıca çevre sorunlarını oluşturmaktadır. Hava, su, toprak, gürültü ve katı atıklardan kaynaklanan tüm kirliliklerin görülmesi çevre sorunların açısından ülkemizdeki diğer il veya bölgelerden ayrı bir konuma Tekirdağ İlini getirmektedir. Tarıma dayalı İlde yeşil alanın az oluşu, geçmiş yıllarda sık rastlanan anız yangınları erozyonu hızlandırmaktadır. İlin Turizm merkezi ilan edilen Şarköy İlçesinde altyapının tamamlanmamış olması özellikle yaz aylarında nüfusun dört katma kadar çıkması çevre sorunlarını beraberinde getirmektedir.
H] "Brakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyuma D 186 Turizm merkezi dışındaki Kumbağ bölgesinde faaliyetini sürdüren 12 adet tuğla fabrikasının toprak alım yerleri ve tuğlaların nakli turizmin olumsuz etkilenmesine sebep olmaktadır. Yerleşim birimlerinde hızlı kentleşme, özellikle Çorlu, Çerkezköy ve Muratlı İlçelerinde sanayileşme, Malkara İlçelerinde hayvancılık sonucu kurulan süt işleme tesisleriyle il genelinde tarım alanlarında kullanılan zirai ilaçlar, yaz aylarında hızla artan turizm hareketi Çevre Master Planının hazırlanıp acilen uygulanmasını zorunlu kılmaktadır. Bu değerlendirmelerin ışığında sanayi, turizm ve tarım kenti olan Tekirdağ İlinde ; 1-1 SANAYİDEN KAYNAKLANAN ÇEVRE SORUNLARI a) Çorlu deresi ve Ergene Nehri kirlenmektedir. b) Yeraltı su kaynakları hızla tükenmektedir. c) Doğalgazm ulaşmadığı bölgelerde hava emisyonları sorun olabilmektedir. d) Antma tesisi çamurlarıyla tehlikeli atıkların düzenli depolama sahalarının olmaması gelecekte tehdit oluşturmaktadır. e) Sanayi kuruluşları için ayrılmış sanayi bölgelerinin yetersizliği çarpık sanayileşmeyi beraberinde getirmiş ve tesis sayısı hızla artmaya başlamıştır. f) Tarım topraklan hızla yatırımcı lehine el değiştirmektedir. g) Çorlu ve Çerkezköy bölgesindeki yoğun sanayileşme mevcut karayollarındaki ulaşımı olumsuz etkilemektedir. h) Yoğun işçi ihtiyacı Çorlu ve Çerkezköyde hızlı kentleşmeyi beraberinde getirmektedir. 1-2 TURİZMDEN KAYNAKLANAN ÇEVRE SORUNLARI a) İkincil konutlarda nihai antma ile sonuçlanacak kanalizasyon sistemi bulunmaması ve evsel atıklann fosseptiklerde toplanması Marmara Denizine deşarjlara neden olmakta bunun sonucu Marmara Denizi kirliliği İl sınırları içerisinde özellikle yaz sezonunda artış göstermektedir. b) Hazırlanmış genel bir çevre düzeni planı olmadan imar edilen konutlar görsel kirliliği arttırmakta, halkın günübirlik denizden istifadesini ortadan kaldırmaktadır. c) D-l 10 Îstanbul-Tekirdağ karayolu üzerinde çöplerin toplanması zorunluluğu sezon boyunca çöp ve çöpten kaynaklanan olumusuzlukları beraberinde getirmektedir.
[I] Trakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu D 187 d) Devlet karayolu özellikle hafta sonlan trafiğe yetersiz kalmakta, can ve mal kaybına neden olmaktadır. e) Fosseptiklerden vidanjörlerle alınan evsel atıksuların döküm yerleri sorun yaratmaktadır. 1-3 TARIM ALANLARINDAKİ ÇEVRE SORUNLARI a) Zirai ilaçlarla yapılan sürekli ilaçlamalar ve gübre kullanımı toprak yapısının bozulmasına neden olmaktadır. b) Anız yakılması sonucu ekolojik denge, yeşil alanlar ve hava emisyonları etkilenmektedir. c) Tarım topraklarındaki erozyon önemini korumaktadır. d) Zirai mücadele ilaçlarının yağmur suları ile taşınması sonucu kıtaiçi yüzeysel sular ile içme, kullanma ve sulama amaçlı göletlerde su kalitesi değişmektedir. Bu çevre sorunları dışında; a) Şehir merkezi ve yerleşim alanlarında nihai arıtma ile sonuçlanan kanalizasyon sistemlerinin bulunmaması evsel kökenli kirliliği, b) Usulüne uygun çöp depolama sahalarının olmaması çöp sorununu, c) Isınmada kullanılan katı yakıtlar kısmi hava kirliliği, d) Isı ve ses yalıtımının yeterli olmaması sonucu gürültü kirliliği, e) Düzensiz yapılaşma görsel kirliliği oluşturmaktadır. 2- SANAYİ GELİŞİMİ VE ETKENLERİ Tekirdağ, konumu itibariyle tarıma dayalı toprak yapısına sahip olmasına rağmen, bölgede gelişmekte olan tekstil sanayinin etkisi ile il yerleşim alanının kuzeyinde yer alan Muratlı, Çorlu, Çerkezköy ilçelerine ait tarım alanları, sanayi alanı olarak kullanılmaktadır. Bu bölgedeki sanayi oluşumundaki en büyük etken, çevrenin İstanbul'a yakınlığı ile, İstanbul topraklarından taşan sanayi kuruluşlarının bölgede faaliyete geçmesi yanısıra, ithalat ve ihracatta büyük avantaj sağlayan Devlet Karayolu ve otoyolu bölge içerisinden geçmesidir. İl çevresinde kurulmuş ve kurulmakta olan sanayi tesislerinin faaliyetini sürdürdükleri arazilerin, gerek tarım arazisi olması nedeniyle ülke tarım ekonomisini olumsuz etkilemesi ve gerekse de sanayi tesislerinin üretimi sonucu oluşan her türlü kirliliğin etkisiyle doğa yapısının bozulmasına neden olması açısmdan yer seçiminin isabetli olmayışıdır.
Trakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu II 188 Bölge içerisinde bulunan sanayi kuruluşları, ülke ekonomisine olduğu kadar, yöre ekonomisine de büyük avantaj sağlamakta olup, sanayi tesislerinin kuruluş alanlarının ülkemizin geleceği açısmdan planlı bir şekilde yerleştirilmesi sonucunda daha büyük faydaların sağlanacağı açıkça ortadadır. Bu sebeple, yöre içerisinde sanayi yerleşim planının istenilen amaçlarda uygulanmadığı gerçeği ile, sanayideki gelişmenin yanısıra, çevrenin olumsuz etkilenmesine ek olarak tarım içi arazilerin kaybolmasında da etkisini göstermektedir. 3- SANAYİNİN GRUPLANDIRILMASI VE İLÇELERE DAĞILIMI Tekirdağ ilinin İstanbul'a yakın oluşu ile, ithalat ve ihracaat kolaylığı sağlayan Avrupa Karayolunun bölgenin kuzey kesiminden geçmesi sonucunda İl'de mevcut sanayi sektörünün bu bölge dahilinde yerleşmesi nedeniyle, ile bağlı ilçeler bazında Çorlu ve Çerkezköy İlçelerinde sanayi kuruluşlarının yoğun olduğu görülmektedir. Her iki ilçede de öncelikle oluşan sanayi bölgesi içerisinde tekstil, deri ve gıda sanayi sektörleri büyük yoğunluk göstermekte olup, her yıl sayılan artmaktadır. Bölge içerisinde planlı bir önlem alınmadığı takdirde gelecek için telafisi mümkün olmayan olumsuzluklann doğması kaçınılmazdır. Tekirdağ ili sınırları içerisinde toplam 442 sanayi kuruluşu yer almakta olup, çeşitli sanayi grupları inşaatı da devam etmektedir. Bu itibarla bölge içerisinde mevcut durum itibariyle, gıda sektöründe 90, tekstil sektöründe 122, deri sektöründe 90, metal otomotiv sektöründe 39, toprak sektöründe 18, ambalaj sektöründe 11, kimya sektöründe 45, ağaç sektöründe 7, elektrik-elektronik sektöründe 6, diğer sektörlerde 14 sanayi sektörü faaliyet göstermektedir.
[fy Irakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyuma II 190 4- TEKİRDAĞ İLİ SANAYİ KURULUŞU YERLEŞİM ALANLARI ORGANİZE SANAYİ BÖLGESİ YERLEŞİM ALANI TEKİRDAĞ MERKEZ 100 Ha. TEKİRDAĞ ÇORLU 2380 Ha. TEKİRDAĞ ÇERKEZKÖY 1250 Ha. TEKİRDAĞ HAYRABOLU 100 Ha. TEKİRDAĞ MALKARA 100 Ha. SANAYİ BÖLGESİ YERLEŞİM ALANI TEKİRDAĞ ÇORLU/Bölge 110 Ha. TEKİRDAĞ ÇORLU/Karamehmet 264 Ha. TEKİRDAĞ ÇORLU/Velimeşe 500 Ha. TEKİRDAĞ ÇORLU/Serbest bölge 200 Ha. TEKİRDAĞ MURATLI/Bölge 1000 Ha. TEKİRDAĞ ÇERKEZKÖY/Veliköy 190 Ha. 5- SANAYİ ÜRETİM TEKNOLOJİSİ Tekirdağ bölgesi içerisinde yer alan sanayi kuruluşları genel olarak gıda, deri ve tekstil sektörlerinde üretim yapan teknoloji içerisinde faaliyet sürdürmekte olup, sanayi hammadde ihtiyaçları ülke içerisinden temin edilmesine karşın, kimyasal içerikli yardımcı hammadde ihtiyacının % 50'lik kısmı yurt dışından karşılanmaktadır. Bölgesel olarak gıda sanayi üretim hammaddesi, yörede yetiştirilen buğday, ayçiçeği ve üzüm tarım alanlarından elde edilmekte olup, toprak sanayiine dönük tuğla ve kiremit hammaddesi de yöre içerisinden temin edilmektedir. Tekirdağ sınırlan içerisinde sanayi sektörlerince üretilen ürünlerin, ülke bazında % pay oranı; Tekstil sanayi üretiminde Rafine Yağ Sanayi üretiminde Margarin yağ sanayi üretiminde Tekel içki sanayi üretiminde Beyaz Eşya sanayi üretiminde Ambalaj kağıt sanayi üretiminde İşlenmiş deri sanayi üretiminde Toprak (tuğla-kiremit) üretiminde :%7 : % 26 : % 41 : % 40 : % 25 : % 28 : % 20 :%8 olarak yer almaktadır.
frakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu D 191 6- SANAYİDEN KAYNAKLANAN SORUNLAR VE ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER Çerkezköy ilçesinde 1973 yılında OSB ile başlayan sanayileşme 1980'li ve 199O'lı yıllarda devam ederek hızla gelişmiş, bunun sonucunda Trakya Bölgesinin en önemli yüzeysel su kaynağını oluşturan Ergene Nehri ve kolu Çorlu İlçesinin kirlenmesine neden olmuştur. Sanayinin düzensiz gelişmesi başta Tekirdağ İli olmak üzere giderek Kırklareli ve Edirne İllerindeki tanm topraklarının yok edilmesine, azaltılmasına sebebiyet vermiştir. Kirlenen Ergene nehri ve Çorlu Deresi ile kuru dere yataklarından tarım topraklarına yapılan sulamalar toprak veriminin düşmesinde rol oynamaktadır. Hızla artan sanayi beraberinde Trakya içi ve bölgesel göçü de getirmiş, bunun sonucu ilçe nüfusları hızla artmış, düzensiz şehirleşme önlenemez olmuştur. Çalışan işçilerin taşınması E-5 Devlet Karayolunda ve İlçeler arası yollarda trafik sorununu gündeme getirmiştir. Üretim ihtiyacı suyun Ergene Havzası yeraltı suyundan karşılanması yeraltı su kaynaklarının yani doğal kaynakların yok edilmesini gündeme getirmiştir. Belediyelerce oluşturulan veya kendiliğinden oluşan sanayi bölgeleri düzensiz sanayileşmeyi doğurmuş, bu düzensizlik sonucu kullanılabilir tanm alanlarının küçülmesine neden olmuş ve olmaktadır. Sanayi tesislerinden kaynaklanan tehlikeli atıklar için düzenli bertaraf tesisleri oluşturulmaması sonucu gelecekte büyük riskler gündeme gelecektir. Bu olumsuzluklann giderilebilmesi için; a) Trakya bölgesinde arazi planlamasına gidilmeli, oluşturulacak çevre düzeni planları ile tanm, sanayi ve orman alanları belirlenmelidir. b) Sanayinin düzensiz gelişmesinin önlenmesi için mevcut sanayi alanlan dışına sanayi tesisi izni verilmemelidir.
HJ İVakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu II 192 c) Sanayi mutlaka ihtisas Organize Sanayi Bölgeleri oluşturularak kontrol altına alınmalıdır. Bu sanayi bölgeleri bölgesel olmalıdır. d) Mevcut durumun düzeltilmesi amacıyla illerde ve Trakya genelinde merkezi arıtım yapacak arıtma tesislerinin yer tesbiti ve kuruluşları yapılmalıdır. e) Sanayi kuruluşlarının ihtiyacı olan suyun yeraltı suyu izni ile kuyulardan temini yerine çekilecek su hatlarından verilmeli; böylece fazla su kullanımı önlenmelidir. f) Bütün bu işlemlerin yürütülmesi ve takibi için bölgede bir havza yönelim modeli oluşturulmalıdır.