Biyoloji. İnsan Fizyolojisi FASİKÜL 11

Biyoloji 1. FASİKÜL 11 İnsan Fizyolojisi - 1 836 soru Kavram Yanılgıları Müfredat Dışı Konu Uyarıları Bilgi Teknolojileri Uyarlamaları PISA Tarzı Sorular ÖSYM Çıkmış Sınav Soruları Yazılı Soruları Video Çözümler

Teşekkürler Değerli öğretmenlerimiz Ahsen YILMAZ, Melike BAYIRTEPE ve Hacı İbrahim ÇİMEN'e katkılarından dolayı teşekkür ederiz. Bu kitap MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI TALİM VE TERBİYE KURULU BAŞKANLIĞI nın 19.01.2018 tarih ve 34 sayılı kararı ile belirlenen ORTAÖĞRETİM BİYOLOJİ DERS PROGRAMINA GÖRE HAZIRLANMIŞTIR. GENEL YAYIN YÖNETMENİ Oğuz GÜMÜŞ İLETİŞİM Bu kitabın her hakkı Çap Yayınlarına aittir. 5846 ve 2936 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Yasasına göre Çap Yayınlarının yazılı izni olmaksızın, kitabın tamamı veya bir kısmı herhangi bir yöntemle basılamaz, yayınlanamaz, bilgisayarda depolanamaz, çoğaltılamaz ve dağıtım yapılamaz. EDİTÖR Gülten YILDIRIM Hazal ÖZNAR DIZGI ÇAP Dizgi Birimi SAYFA TASARIM - KAPAK F. Özgür OFLAZ 1. BASKI Ağustos 2018 ÇAP YAYINLARI «Ostim Mah. 1207 Sokak No: 3/C D Ostim / Ankara Tel: 0312 395 13 36 Fax: 0312 394 10 04 www.capyayinlari.com.tr bilgi@capyayinlari.com.tr twitter.com/capyayinlari facebook.com/capyayinlari instagram.com/capyayinlari

Gelecek için hazırlanan vatan evlâtlarına, hiçbir güçlük karşısında yılmayarak tam bir sabır ve metanetle çalışmalarını ve öğrenim gören çocuklarımızın ana ve babalarına da yavrularının öğreniminin tamamlanması için hiçbir fedakârlıktan çekinmemelerini tavsiye ederim.

Ön Söz Değerli Öğrenciler, Çap Yayınları olarak konuları en iyi şekilde kavrayabilmeniz için yeni bir anlayışla elinizdeki fasikülleri oluşturduk. Fasiküllerimiz aşağıdaki içeriklere sahiptir: Kazanım sayfası: Bir konunun hangi sırayla ve toplam kaç kazanımda anlatılacağını gösterir. Bilgi sayfası: Her alt konu ile ilgili gerekli bilgilerin ve kısa örneklerin yer aldığı sayfalardan oluşmuştur. Aktif Öğrenme: Her konuda gördüğünüz kavramları kullanarak konunun anlaşılmasını kolaylaştıracak şekilde tasarlanmıştır. Uygulama Alanı: Konu içinde öğrenilen kavramların pekiştirilmesi için hazırlanan etkinlikler ile kazanımlar daha net anlaşılacaktır. Pekiştirme testleri: Öğrendiğiniz konuların iyice pekiştirilmesini sağlamak için biraz da farklı sorulara yer verilerek oluşturulmuştur. Yazılı (Öz Değerlendirme): Tüm konuyu kapsayan sınav soruları ile kazanımların öğrenilme düzeyi test edilebilecektir. Bu bölümde 100 puanlık sınavlar ile başarı düzeyi ölçülebilecektir. PISA: Ünite bitiminde okulda öğrendiğiniz bilgi ve becerileri günlük yaşamda kullanma, okuduğunu anlama ve yorumlama becerisini ölçmek için hazırlanmıştır. Tam Tur: Karma testlere geçmeden önce ünitede öğrendiğiniz tüm bilgileri toplu halde bulabilmeniz ve konu tekrarlarında size yardımcı olması amacıyla hazırlanan bölümdür. Acemi, Amatör, Uzman ve Şampiyon testleri: Ünite bitiminde dört ayrı zorluk seviyesine göre oluşturulmuş TAMAMI VİDEO ÇÖZÜMLÜ olan karma sorulardan oluşmaktadır. Sizi acemi seviyesinden alıp şampiyon seviyesine taşımak hedeflenmiştir. ÖSYM Soruları: Üniversite giriş sınavlarında sorulmuş sorular, en son yapılan sınavdan geriye doğru ve yine TAMAMI VİDEO ÇÖZÜMLÜ bir şekilde sunulmuştur. Video çözümlerine yayınevimize ait capp uygulamasını akıllı telefonlarınıza indirerek ulaşabilirsiniz. Hepimizin ortak amacı olan eğitimli ve vicdanlı bir toplum için daha verimli eğitim materyallerinin oluşturulmasında görüş ve önerilerinizi bizimle paylaşacağınızı düşünerek sağlıklı ve huzurlu bir öğretim yılı diliyoruz. Aysun PEHLİVANLI Şemsi DOĞAR ÜRE Oya BOSTANCI apehlivanli@capyayinlari.com.tr sdogarure@capyayinlari.com.tr obostanci@capyayinlari.com.tr

İÇİNDEKİLER İNSAN FİZYOLOJİSİ (40 DERS SAATİ) Ünite Kazanımları... 6 Sinir Sistemi... 7 Aktif Öğrenme... 20 Uygulama Alanı - 1... 23 Yorumlama Analiz... 32 Pekiştirme Testleri 1, 2, 3, 4, 5, 6... 33 Yazılı - 1... 45 Endokrin Bezler... 47 Aktif Öğrenme... 57 Uygulama Alanı - 2... 60 Yorumlama Analiz... 68 Pekiştirme Testleri 7, 8, 9, 10, 11... 70 Yazılı - 2... 80 Duyu Organları... 82 Aktif Öğrenme... 94 Uygulama Alanı - 3... 98 Yorumlama Analiz... 106 Pekiştirme Testleri 12, 13, 14, 15, 16... 108 Yazılı - 3... 118 PISA... 120 TAM TUR... 124 Acemi Testleri 1, 2, 3... 126 Amatör Testleri 1, 2, 3... 132 Uzman Testleri 1, 2, 3, 4... 138 Şampiyon Testleri 1, 2... 146 ÖSYM Soruları... 150 Cevap Anahtarı... 155 İÇİNDEKİLER 5

KAZANIMLAR Kazanım 1 : Sinir sisteminin yapı, görev ve işleyişini açıklar. a. Sinir doku belirtilir. b. İmpuls iletiminin elektriksel ve kimyasal olduğu vurgulanır. c. Sinir sistemi merkezi ve çevresel sinir sistemi olarak verilir. Merkezi sinir sistemi bölümlerinden beyin için; ön beyin (uç ve ara beyin), orta beyin ve arka beynin (pons, omurilik soğanı, beyincik) görevleri kısaca açıklanır. Omuriliğin görevleri ve refleks yayı açıklanır ve refleksin insan yaşamı için önemi vurgulanır. d. Çevresel sinir sisteminde, somatik ve otonom sinir sisteminin genel özellikleri verilir. Kazanım 2 : Endokrin bezleri ve bu bezlerin salgıladıkları hormonları açıklar. a. Endokrin bezleri ve bu bezlerin salgıladıkları hormonlar işlenirken görsel ögeler, grafiklerden yararlanılır. b. Homeostazi örnekleri açıklanır. c. Hormonların yaşam kalitesi üzerine etkilerinin örnek bir hastalık üzerinden tartışılması sağlanır. Kazanım 3 : Sinir sistemi rahatsızlıklarına örnekler verilir. a. MS, parkinson, alzheimer, epilepsi, depresyon üzerinde durulur. Kazanım 4 : Duyu organlarının yapısını ve işleyişini açıklar. a. Dokunma duyusu deri verilirken epitel ve temel bağ doku kısaca açıklanır. b. Duyu organlarının yapısı şema üzerinde gösterilerek açıklanır. c. Duyu organları işlenirken görsel ögeler grafik düzenleyicilerden yararlanılır. d. Göz küresi bölümleri sert tabaka, damar tabaka ve ağ tabaka olarak verilir. Kulak bölümleri dış kulak, orta kulak ve iç kulak olarak verilir. Kazanım 5 : Duyu organları rahatsızlıklarını açıklar. a. Renk körlüğü, miyopi, hipermetropi, astigmatizm, işitme kaybı ve denge kaybı gibi rahatsızlıkların araştırılması sağlanır. Anahtar Kelimeler Homeostasi Doku Organ Sistem Diyabet Efektör Hormon Sinir sistemi İmpuls Reseptör Sinaps Endokrin sistem Duyu organları Negatif geri bildirim KAZANIMLAR Bilgi ve İletişim Teknolojisi Kullanımı Bilgisayar, tablet, cep telefonu vb. cihazlarınızdan http://www.eba.gov.tr sitesine denklem çözümü, eşitsizlik çözümü, grafik çizimi vb. işlemleri yaparak öğrendiğiniz konularla ilgili daha detaylı ve görsel bilgilere ulaşabilirsiniz. 6

Sinir Sistemi BİLGİ İç ve dış çevrede meydana gelen değişimlere karşı iç dengenin korunmasına homeostasi denir. Homeostasinin amacı organların verimli bir şekilde çalışmasını sağlamaktır. Homeostasinin kontrolünü; 1. sinirler 2. hormonlar gerçekleştirir. Homeostaside Görev Alan Bazı Organlar Deri Böbrekler Karaciğer Kalp ve Damarlar Pankreas Akciğerler İnsan Vücudunda Dengenin Korunması Gereken Temel Durumlar Sıcaklık Su miktarı Metabolik atıklar Kan basıncı Kalp hızı Kan şekeri Kanın ph'ı Solunum hızı Homeostatik Dengenin Korunması Sürecinde Düzeltici Mekanizma Fazla Normal Düzeltici Mekanizma Eksik BİLGİ 7

AKTİF ÖĞRENME Aşağıdaki konu özetindeki boşlukları, kutucuk içinde verilen öğrenmiş olduğunuz kavramları kullanarak doldurunuz. B) NÖRONLARDA IMPULS OLUŞUMU VE SİNİR SİSTEMİ ILETIMI A) NÖRONLARIN YAPISI VE GÖREVLERİ 1. Bir organizmanın kararlı bir iç çevre ve dengeye sahip olmasına 1 homeostasi denir. Çok hücreli canlılardan özelleşmiş hücre toplulukları ile 2 doku oluşur. 2. Kuvvet 3. Yavaş Duyu nöronu Polarizasyon Sinir sistemini oluşturan nöronlar, hücre göv- Efektör desi ile gövdeden çıkan dendrit ve akson Doku uzantılarından oluşur. Miyelin kılıf Dendrit Çekirdek Sodyum Repolarizasyon Kimyasal Hücre Gövdesi Şiddet Süresi 3 Miyelin kılıf Potasyum Motor nöronu Reseptörden Depolarizasyon Schwann Hücresi Çekirdeği Akson Akson Ucu Pozitif Homeostasi Azalır Artar Aksonları Nöronlardan ve 4 reseptörden gelen 10 Depolarizasyon 11 Repolarizasyon durumları gözlemlenir. Nöronlarda impuls iletimi elektrokimyasal bir olaydır. Polarizasyon sırasında hücre içi 12 negatif, hücre dışı 13 pozitif Depolarizasyon sırasında yüklüdür. 14 sodyum iyonları hücre içine doğru difüzyonla hareket eder. Repolarizasyon sırasında ise 15 potasyum iyonları hücre dışına çıkar. İmpuls hızı, akson çapı arttıkça 16 artar, ranvier boğum sayısı arttıkça ise 17 azalır. Ara nöron Nöronların Dendritleri 9 Polarizasyon Dendritlerden gelen uyarıları hücre gövde- uyarıları diğer nöronlara ve 5 efektör sine iletirler. organlara iletirler. Sinaps Nörotransmitter Tekrarlanma sıklığı Negatif C) NÖRONDAN NÖRONA İMPULS GEÇİŞİ Bir nöronunun dendritiyle diğer nöro- nun aksonunun bağlantı yaptığı bölgeye 18 sinaps denir. Sinapslara gelen impuls buradan diğer nöronun dendritine 19 kimyasal yolla geçer. Geçiş sırasında akson ucundaki sinaptik keselerden 20 nörotansmitter denilen kimyasal maddeler salgılanır. AKTİF ÖĞRENME Görevlerine Göre Nöronlar 20 Sinapslarda iletim nöronlara göre daha 21 yavaş gerçekleşir. 6 Duyu nöronu Uyarıları 7 Ara nöron Duyu organ- 8 Motor nöron Merkezi sinir merkezi sinir larından ge- sistemindeki 22 kuvvet, 23 şiddet, 24 süresi ve sistemine len uyarıları uyarıları efektör taşır. değerlendirir. organa iletir. 25 tekrarlanma sıklığı etkiler. Nörondan geçen impuls sayısını uyarının;

UYGULAMA ALANI - 1 1 Aşağıda verilen kelimeleri uygun yere yazarak kavram haritasını tamamlayınız. 2 1 3 çeşitleridir uzun uzantılardır Nöron kısa uzantılardır 4 hücreleridir 5 kısmıdır SİNİR SİSTEMİ kısmıdır Merkezi Sinir Sistemi Çevresel Sinir Sistemi bölümüdür bölümüdür içerir içerir Beyin 6 10 11 yarım kürelerini alttan bağlar yarım kürelerini enine ayırır 7 8 9 görevidir UYGULAMA ALANI 23

YORUMLAMA - ANALİZ 1. Karşısına tehlikeli bir hayvan çıkan bir insanda sinir sisteminin hangi yapıları, nasıl görev alır? Omurilik soğanı ve hipotalamustan çıkan otonom sinir sistemine ait sempatik sinirler görev alır. Bu merkezlerce kalp atış hızı ve soluk alıp verme hızı arttırılarak kişinin tehlikeye cevap vermesi sağlanır. 2. Miyelinli ve miyelinsiz nöronlarda uyarı iletimi sırasında harcanan enerji miktarlarını karşılaştırınız. Miyelinsiz nöronlarda akson boyunca iyon yükü değişimi gerçekleştiği için daha fazla enerji harcanır. Miyelinli nöronlarda ise bu yük değişimi sadece ranvier boğumlarında gerçekleşir ve böylece daha az enerji harcanır. 3. Eline sıcak su dökülen bir insanın önce elini çekip sonra da elinin yandığını hissetmesinin nedenini açıklayınız. Bu olayda sinir sistemine ait hangi yapılar nasıl görev alır? Eline sıcak su dökülen bir insanın elini çekmesi reflekstir ve omurilik kontrolünde gerçekleşir. Bu sırada omurilikten çıkan bazı ara nöronlar beyin kabuğundaki ilgili duyu merkezine bu uyarıyı iletir ve sonradan acı hissedilir. 4. Bir çocuğun sol eline iğne batması sonucu yine sol elini çekmesi sırasında görev yapan sinirleri omurilik kesiti üzerinde çizerek gösteriniz. Reseptör Duyu nöronu Ara nöron Efektör Motor nöron 5. Yutma, kusma gibi olaylara normal olarak devam edemeyen ve soluk alıp veremeyen bir bireyde sinir sistemine ait hangi yapının tahrip olduğu söylenebilir? Omurilik soğanı 6. Eşik şiddetinden daha kuvvetli uyarılarla uyarılan bir nöronda impuls iletim hızı ve impuls sayısı değişimi nasıldır? Nöronda eşik şiddetinden büyük uyarı impuls hızını değiştirmez, fakat impuls sayısını arttırır. YORUMLAMA ANALİZ 7. Sadece duyu nöronu, sadece ara nöronu ve sadece motor nöronu zarar gören üç farklı kişide ne gibi değişimler ortaya çıkabilir? Örnek vererek açıklayınız. Sadece duyu nöronu tahrip olmuş bir birey çevresel olaylara duyarlı değildir. Örneğin eli yansa bile hissedemez. Sadece ara nöronu zarar gören bir bireyde gelen uyarılar değerlendirilemez. Eli yandığında sıcaklık hissedilmez ve tepki oluşmaz. Sadece motor nöronu zarar gören bireyde gelen uyarıya tepki verilmez. Eli yandığında acıyı hisseder, fakat elini çekemez. 32

1 Sinir Sistemi PEKİŞTİRME TESTİ 1. İnsanlarda homeostasinin sağlanmasında; I. Sinir Sistemi II. Endokrin Sistem III. Duyu organları gibi yapılardan hangileri görev alır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III 4. Bir insanın aynı dokusunda bulunan iki hücrenin; I. mitokondri sayısı II. kromozom sayısı III. ribozom sayısı IV. aktif gen çeşidi özelliklerinden hangileri aynı olmayabilir? A) Yalnız II B) I ve III C) I, II ve III D) I, III ve IV E) I, II, III ve IV Aynı dokuda bulunan iki hücrenin kromozom sayısı aynı- 2. III Nöronun yapısını oluşturan kısımlarla dır. Fakat enerji ve protein ihtiyaçlarına göre mitokondri ile ribozom sayıları farklılık gösterir. Aynı dokuda benzer ama farklı hücreler bulunduğu için aktif gen çeşitlerinde ilgili aşağıdaki eşleş- farklılık görülebilir. I II melerden doğrudur? hangisi 5. I II III A) Dendrit Hücre gövdesi Akson B) Dendrit Akson Hücre gövdesi C) Akson Hücre gövdesi Dendrit III II I D) Akson Dendrit Hücre gövdesi E) Hücre gövdesi Dendrit Akson Reseptör organ Efektör organ 3. Bir nöronda; I. Miyelin kılıfın bulunmaması II. Ranvier boğum sayısının artması III. Akson çapının artması özelliklerinden hangisi impulsun hızının azalmasına neden olan faktörler arasında yer almaz? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III Yukarıdaki şekil bir uyarının alınması, değerlendirilmesi ve gerekli komutun verilmesinde görev yapan farklı nöron çeşitlerini göstermektedir. Buna göre görev yapan nöron çeşitleri aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? I II III A) Motor Ara Duyu B) Duyu Ara Motor C) Ara Motor Duyu D) Duyu Motor Ara E) Motor Duyu Ara PEKİŞTİRME 33

Yazılı 100 puandır. Her sorunun puanı yanında yazmaktadır. Öz Değerlendirme YAZILI- 1 1. Bir nöronda impuls iletimi sırasında I. Hücre gövdesi II. Dendrit III. Akson 5. Sağlıklı bir insanın, farklılaşması tamamlanmış sinir doku hücrelerinde mitoz bölünme ve protein sentezi olaylarından hangileri gerçekleşebilir? (10 puan) yapıları hangi sıraya göre iş yapar? Nöron şekli çizerek gösteriniz. (10 puan) Hücre gövdesi Akson Dendrit Dendrit Hücre gövdesi Akson 2. Motor nöronun impuls iletimindeki görevi nedir? (5 puan) 3. Depolarize bir nöronun yeni bir uyarıyı alabilmesi için hangi değişimleri geçirmesi gerekir? (10 puan) 6. Nöronda uyarı iletimi sırasında gerçekleşen iyon yükü değişimleri ile ilgili olarak aşağıda verilen süreçlere karşılık gelen terimleri yazınız. (5 puan) a. Nöronda sodyum iyonlarının hücre içine difüzyonla taşındığı süreç Depolarizasyon b. Nöronda potasyum iyonlarının hücre dışına difüzyonla taşındığı süreç Repolarizasyon c. Nöronda potasyum iyon miktarının aktif taşıma ile korunduğu süreç Polarizasyon 7. Aşağıdaki şekil özdeş iki nörondaki impus iletimini göstermektedir. I II III 4. Aşağıda merkezi sinir sistemine ait bazı yapılar tarafından gerçekleştirilen bazı olaylar verilmiştir. Bu olayları gerçekleştiren merkezi sinir sistemi bölümlerinin isimlerini karşılarına yazınız. (5 puan) a. Duyuların değerlendirilmesi Uç beyin b. Kas tonusunun düzenlenmesi Orta beyin c. Beyinin sağ yarım küresinden çıkan sinirlerin vücudun sol tarafına gönderilmesi Omurilik soğanı Buna göre aşağıdaki soruları cevaplayınız. (10 puan) a. İmpuls iletimi sırasında hangi bölgelerde elektrokimyasal, hangi bölgelerde kimyasal iletim gerçekleşir? b. İmpuls iletim hızı ile ilgili grafiği çiziniz. İmpuls hızı d. Hareket ve denge merkezi olarak görev yapma Beyincik e. Alışkanlık hareketlerini kontrol etme Omurilik I II III Kısımlar YAZILI 45

PISA HİPERHİDROZİS 45 yaşında olan Ayşe Hanım; son günlerde aşırı terleme sorunundan şikayetçi idi. Arkadaşları ile yaptığı bir sohbette koltuk altı ter bezlerine botoks uygulandığını öğrendi. Bunun üzerine bir dermatologdan randevu aldı; fakat gitmeden de bu konu ile ilgili internette birkaç yazıyı okumaya karar verdi. Bu yazılardan bir tanesi aşağıdaki gibi idi: Botoks günümüzde estetik ve kozmetik amaçlı olarak kullanıldığı gibi bazı hastalıkların tedavisinde de kullanılmaktadır. Botoks uygulamasında Clostridium botulinum adlı bakteriden elde edilen botulinum nörotoksini ile motor nöronların çalışması önlenir. Botulinum toksini polipeptit yapılı bir molekül olup; motor nöron içine alınarak asetilkolin salınımını inhibe eder; böylece kas ve salgı bezlerinin tepki vermesi önlenir. Botoksun estetik haricinde diğer bir kullanım alanı ise aşırı terleme ve buna bağlı meydana gelen rahatsızlıkların giderilmesidir. Koltuk altı, el ve ayaklarda oluşabilen ve tıp dilinde hiperhidrozis olarak adlandırılan terleme hastalığına karşı botoks kullanımı son derece fazla olmaktadır. Botoks özellikle koltuk altı terlemesi için son derece yoğun kullanılmaktadır. PISA 120

Sinir Sistemi, Endokrin Bezler ve Duyu Organları TAM TUR Homeostasi canlı vücudundaki iç dengenin ayarlanmasıdır. Homeostasinin sağlanmasında temel olarak sinir ve endokrin sistem görev alır. Çok hücreli canlılarda aynı veya benzer göreve sahip hücrelerin oluşturduğu topluluğa doku denir. DOKU Sinir Doku Epitel Doku Kas Doku Bağ Doku SİNİR SİSTEMİ Sinir sistemi nöronlar ve nöronlara destek olan glia hücrelerinden oluşur. Dendrit Nöronlarda impuls iletimi elektrokimyasaldır. Çekirdek Nöronlardan geçen impuls sayısını uyaranın kuvveti, şiddeti, Hücre Gövdesi süresi ve tekrarlanma sıklığı etkiler. İmpuls hızı aksonun miyelinli olması, ranvier boğum sayısı- Miyelin Kılıf nın azalması ve akson çapının artması ile artar. Bir nörondan diğer nörona impuls geçişi nöronlar arasındaki sinapslardaki kimyasal olaylar ile gerçekleşir. Akson Schwann Hücresi Çekirdeği Akson Ucu Omurilik Alışkanlık davranışları ve refleksleri kontrol eder. Uç Beyin Öğrenme, hafıza, zeka, istemli hareketler ve duyu organlarından gelen uyarıların algılanması Beyincik Hareket ve denge merkezidir. Somatik Sinirler İstemli çalışan iskelet kaslarını kontrol eder. SİNİR SİSTEMİ Merkezi Sinir Sistemi Beyin Ön beyin Uç beyin Ara beyin Orta beyin Omurilik Çevresel Sinir Sistemi Somatik sinir sistemi Otonom sinir sistemi Sempatik Parasempatik sinirler sinirler TAM TUR Arka beyin Beyincik Omurilik soğanı Pons 124 Ara Beyin Talamus koku hariç duyuların toplanma ve dağılma merkezi Hipotalamus hormonların ve otonom sinir sisteminin çalışmasını düzenler. Orta Beyin Görme ve işitme refleksleri ile kas tonusunu düzenler. Otonom Sinirler İstemsiz çalışan iç organları kontrol eder. Omurilik Soğanı Dolaşım, solunum, boşaltım ve sindirim gibi hayatsal olaylar ile vücut içi reflekslerin merkezi

Çalışmak bizi şu üç şeyden kurtarır: Can sıkıntısı, kötü alışkanlıklar, Yoksulluk. Voltaire ACEMİ 1 1. İnsanda bir dokuyu oluşturan hücrelerin aşağıda verilen özelliklerden hangisinde farklılık gözlenmez? A) Sitoplazma miktarları B) Görevleri C) Organel sayıları D) Gonozom kromozom çeşitleri E) Büyüklükleri 4. Omurilik soğanı ve beyincik; I. Beyin sapı içinde yer alma II. Çizgili kasların kasılmasını kontrol etme III. Arka beyne ait olma özelliklerinden hangilerine ortak olarak sahip değildir? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 2. Bir bireyin kanına ACTH enjekte edildiğinde aşağıdakilerden hangisi görülmez? A) Hücrelerdeki protein miktarında azalma B) Adrenal bezin faaliyetlerinde artma C) Hücrelerdeki yağ miktarında artma D) Kandaki glikoz miktarında artma E) Kan basıncının artması 5. Aşağıda hipofiz hormonlarına ait bazı özellikler verilmiştir. I. Vücutta diğer endokrin bezlerini uyarma II. Hipotalamustan uzanan kan damarları ile hipofize salgılanma III. Hipofizden kana salgılanma Bu özelliklerden oksitosin ve TSH hormonunda ortak olarak gözlenenler aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III ACEMİ 3. Göz küresi; I. Damar tabaka II. Sert tabaka III. Ağ tabaka yapılarından oluşur. Bu tabakalar dıştan içe doğu sıralanacak olursa aşağıdakilerden hangisi doğru olur? A) I-II-III B) I-III-II C) II-I-III D) II-III-I E) III-I-II 6. I. Yeni doğan bebekte emme refleksi II. Tef sesi ile ayının oynaması III. Diz kapağı refleksi IV. Limon yediğimizde ağzımızın sulanması gibi durumlarından hangileri bir uyaranın tekrarlanmasına bağlı olarak kazanılan şartlı (koşullu) refleks örneklerinden biridir? A) I ve III B) II ve IV C) II ve III D) I ve II E) I ve IV 126

Bilginin efendisi olmak için çalışmanın uşağı olmak gerekir. Honore de Balzac AMATÖR 1 1. İmpuls sayısı Eşik değer 3. Dişi bir bireyde; I. Östrojen II. Testosteron III. Progesteron hormonlarından hangileri Adrenal bezden salgılanan eşeysel hormonlar arasındadır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III uyarı şiddeti Yukarıdaki grafik uyarı şiddeti ile impuls sayısı arasındaki ilişkiyi göstermektedir. Buna göre; I. Eşik değerin altındaki uyarılar impuls oluşturmaz. II. Uyarı şiddetinin artışı impuls sayısını arttırabilir. III. Eşik değerin altındaki uyarılarda nöron dinlenme durumdadır. ifadelerinden hangileri söylenebilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III 4. D) I ve II E) I ve III 2 3 4 1 Yukarıda şematize edilmiş nöronla ilgili olarak aşağıdaki açıklamalardan hangisi doğru değildir? A) Nöronda impulsun iletim yönü 1 den 4 e doğrudur. B) 4 teki bilgi sinapslar yolu ile bir sonraki hücreye aktarılır. C) 2 nolu hücre tarafından miyelin kılıf üretilir. D) 3 nolu bölgenin sayısının artışı impuls iletim hızında değişime neden olmaz. E) 1 nolu bölge uyarının alınmasını sağlar. 2. Göze giren ışınlar; AMATÖR I. Kornea II. İris III. Göz bebeği IV. Göz merceği yapılarından hangilerinde kırılmaya uğrayarak retinaya ulaşır? A) I ve II B) I ve III C) I ve IV D) I, II ve III E) I, III ve IV 5. Yüz, dil ve bacak kaslarına giden sinirler ile ilgili; I. Motor nöron özelliği gösterme II. Çevresel sinir sistemi içinde yer alma III. Miyelin kılıf içerme özelliklerinden hangileri kalbe giden sinirler için de geçerlidir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) II ve III 132

Bir şeyi gerçekten yapmak isteyen bir yol bulur; istemeyen mazeret bulur. (E. C. McKenzie) UZMAN 1 1. Beyne giden nöron Arka (dorsal) kök 2 1 Ak madde 3. Uyarının nöronlar arasındaki ilerleyişi aşağıdaki gibi şematize edilmiştir. A Duyu organı Uyarı Duyu nöronu (reseptör) Sağ 3 Sol C B 4 Ön (ventral) kök Yukarıdaki şekil omurilik kesitini ve burada görev alan bazı nöronları göstermektedir. Aşağıda bu nöronların görev aldığı bazı olaylar verilmiştir. A olayı = Nöronların görev alma sırası 1-3- 4 şeklindedir. B olayı = 1 nolu nöron ile omuriliğe gelen impuls 2 nolu nöronla beyne aktarılmaktadır. Gerçekleşen bu olaylar ve görev alan nöronlar ile ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) 3 nolu nöron ara nöron olarak görev yapar. B) A olayı refleks mekanizmasıdır. C) B olayı ile A olayı hakkında beynin değerlendirme yapması sağlanır. D) A olayında kararı omurilik verir ve tepki bilinçli olarak gerçekleşir. E) 1 ve 4 nolu nöronlar çevresel sinir sistemine dahildir. Efektör organ Motor nöron Ara nöron Buna göre bu nöronlar ve çalışma mekanizması ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi doğru olmaz? A) A dendritleri yolu ile uyarıları alır. B) A, B ve C arasında iletim kimyasal yolla olur. C) A ve C nöronları çevresel sinir sistemine dahildir. D) B nin C yi uyarması ile C de sadece elektriksel değişikler olur. E) B nöronu beyne ait bir nörondur. UZMAN 2. Tiroit bezi ameliyatla alınan bir birey hergün ağız yolu ile 100 mg ilaç olarak tiroksin almaktadır. Bu bireyde aşağıdakilerden hangisinin görülmesi aldığı ilaç miktarının fazla olduğunu göstermez? A) Metabolik hızın artması B) Kandaki TSH miktarının normal sınırların altına düşmesi C) Vücut ısısının düşük olması D) Kan basıncının yüksek olması E) Terleme görülmesi 4. Çubuk reseptörlerinin gece aktif olan hayvanlarda daha fazla bulunmasının nedenini I. Renklerinin algılanmasında görev yapmaları II. Işığa duyarlı olmaları III. Siyah- beyaz görüntü oluşumunda görev yapmaları durumlarından hangileri açıklar? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 138

Profesyonel, içindeki amatör ruhu her zaman muhafaza eden ve ondan coşku ve heyecan duyan kişidir. ŞAMPİYON 1 1. Hormonlarla ilgili; I. Bir hormonun birden fazla hedef organı olabilir. II. Aynı hedef organa etki eden birden fazla hormon bulunabilir. III. Aynı endokrin bezden salgılanan farklı hormonlar aynı organ üzerinde farklı etki gösterebilirler. IV. Farklı bezden salgılanan farklı hormonlar aynı organ üzerinde benzer etki gösterebilirler. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) I ve II B) I ve III C) I, II ve III D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV 2. Tiroksin miktarı N 3. Arka (dorsal) kök Sağ 2 Ön (ventral) kök 3 1 Ak madde Yukarıdaki şekil omurilik kesitini ve refleks mekanizmasında yer alan bazı nöronları göstermektedir. Buna göre omurilik ve refleks mekanizması ile ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) 2 nolu nöron omurilikte görev yapan ara nörondur. B) Bütün omurilik reflekslerinde 1 ve 3 ile gösterilen nöron çeşitleri görev yapar C) Duyu reseptörleri 1 nolu nöronun dendritini uyarır. D) Bütün omurilik reflekslerinde en az iki sinaps bulunmaktadır. E) İmpuls iletim yönü 1-2-3 şeklindedir. Sol ŞAMPİYON zaman Kanındaki tiroksin miktarı yukarıda verilen grafikteki değişimi gösteren bir insanda aynı zaman diliminde aşağıda verilen değişimlerden hangisinin gerçekleşmesi beklenmez? A) Metabolizma hızı B) Kilo kaybı zaman zaman TSH miktarı C) D) Tiroit bezi büyüklüğü zaman zaman E) TSH miktarı zaman 4. Dopamin hareket kontrolü ile ilgili nörotransmitter bir maddedir. Parkinson hastalığı ise beynin dopamin üreten nöronlarının kaybı ve buna bağlı olarak motor belirtiler olan vücut hareketleri ile ilgili sorunlarla ortaya çıkan bir hastalıktır. Buna göre Parkinson hastalarında; I. Vücutta titreme, yavaş hareket etme II. Motor olmayan belirtilerin varlığı III. Dopamin takviyesinin sorunu ortadan kaldıramaması durumlarından hangileri dopamin dışında başka nörotransmitter maddelerin anormalliklerinin de hastalığın ortaya çıkmasında etkili olduğunu gösterir? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III 146

ÇIKMIŞ SORULAR 1. İnsan sinir sistemindeki impuls oluşumu ve iletimiyle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Sinir hücrelerindeki impuls oluşumu, sodyum ve potasyum iyonlarının hücre zarında yarattığı kimyasal ve elektriksel değişimdir. B) Bir uyarının, sinir hücrelerinde impuls oluşturabilmesi için en azından eşik değere ulaşması gerekir. C) Eşik değer veya üzerindeki uyarılara nöronlar aynı şiddette cevap verir. D) Akson üzerindeki Ranvier boğum sayısı ve akson çapı impuls iletim hızını etkilemez. E) Dinlenme hâlindeki bir nöronun içindeki ve dışındaki iyon derişimi farklıdır. 3. sorunun cevabını, cevap kâğıdınızdaki ilgili alana sola dayalı olarak yazıp kodlayınız. 3. Bir doktor muayene ettiği kişinin sinir sistemi işlevlerinden birini test edebilmek için dizine küçük bir çekiçle vuruyor. Bunun sonucunda muayene edilen kişinin bacağı şekildeki gibi kasılarak ileri doğru fırlıyor. 2018 / AYT 2. Aşağıda insana ait kulak yapısı gösterilmiştir. Bu örnekteki gibi, kişilerin çeşitli uyarılara karşı vermiş olduğu hızlı ve istemsiz tepkilerin genel adı nedir? 2017 / LYS ÖSYM Buna göre, kulaktaki yapılar ve işlevleriyle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Kulak kepçesi, sesin toplanmasını sağlar. B) Ses dalgaları ile ilk kez kulak zarı titreşir. C) Sesin iletilmesi sürecinde bazı küçük kemikler işlev görür. D) Östaki borusu, orta kulak ile yutak arasında bulunur. E) Ses, yarım daire kanallarında duyuma dönüştürülür. 4. Aşağıdakilerden hangisi insanlarda, paratiroit bezi tarafından salgılanan parathormonun işlevlerinden biridir? A) Kemik dokudan kana kalsiyum geçişini uyarma B) Boşaltım sistemi yoluyla kalsiyum atılmasını uyarma C) Sodyum potasyum metabolizmasını düzenleme D) Kanın ozmotik basıncını azaltma E) Böbreklerden sodyum emilimini uyarma 2016 / LYS 150 2017 / LYS