AKBANK VOB TANITIM KİTİ
VADELİ İŞLEMLER TEMEL KAVRAMLAR
Uzun (Long) ve Kısa (Short) Pozisyon Her vadeli işlem sözleşmesinde uzun ve kısa olmak üzere iki taraf vardır. Vadeli işlem sözleşmesinde uzun taraf dayanak malı teslim alma yükümlüğüne sahip olan, kısa taraf ise bunu teslim etmekle yükümlü olan taraftır. Uzun pozisyon almış olan bir yatırımcı fiyatların artması halinde kar elde ederken, kısa pozisyon almış olan bir yatırımcı fiyatların düşmesi sonucunda karlı duruma geçecektir. Dayanak Varlık Türev araçların tümü, bir dayanak varlığın üzerine düzenlenir. Örneğin pamuk vadeli işlem sözleşmesinde dayanak varlık pamuktur. Dayanak varlığın bir fiziki kıymet olması zorunlu değildir. Hisse senedi endeksi gibi değişik göstergeler de dayanak varlık olarak seçilebilir. İlgili ürünün arz ve talebinin sürekli olması koşuluyla herhangi bir ürünün üzerine vadeli işlem sözleşmesi dizayn edilebilir. VOB TEMEL KAVRAMLAR Uzlaşma Şekli Sözleşmenin vadesinde açık pozisyon sahibi olan tarafların yükümlülüklerini nasıl yerine getirecekleri, sözleşmenin uzlaşma şekline bağlıdır. İki tür uzlaşma şekli vardır: Fiziki teslimat ve nakdi teslimat. Fiziki teslimat yönteminde vade sonunda alım satıma konu ürünün anlaşılan fiyatla teslim edilmesi veya teslim alınması söz konusudur. Nakdi teslimat yönteminde ise sözleşmede alınmış olan pozisyon Borsa tarafından vade sonu uzlaşma fiyatı üzerinden ters işlemle kapatılır. Aradaki fark kar veya zarar olarak yatırımcının hesabına aktarılır. Vade Sonu Uzlaşma Fiyatı Vade sonu uzlaşma fiyatı hesaplamasındaki en önemli husus, uzlaşma fiyatının, hesaplandığı sözleşmenin dayanak varlığının hesaplama yapılan tarihteki (vade tarihi) spot fiyatını gerçekçi yansıtıyor olmasıdır. Bu sebeple, vade sonu uzlaşma fiyatı her sözleşmenin tipine göre farklı belirlenebilir ve VOB uzlaşma fiyatının nasıl belirlenebileceğini sözleşme genelgelerinde duyurur.
Pozisyon Pozisyon Nedir? Pozisyon VOB da yaptığınız alım ve satımlar sonucunda tuttuğunuz net kontrat miktarıdır. VOB da yükselişe yatırım yapıyorsanız alım yaparak uzun pozisyon almanız; düşüşe yatırım yapıyorsanız ise satış yaparak kısa pozisyon almanız gerekmektedir. VOB da aldığınız pozisyonları ters işlem yaparak kapatabilirsiniz. Örneğin uzun pozisyonunuzu satış yaparak, kısa pozisyonunuzu ise alım yaparak kapatabilirsiniz. Pozisyon Büyüklüğü Nedir? Pozisyon büyüklüğü VOB da yatırım yaptığınız, kar ya da zararını üstlendiğiniz miktardır. VOB da kontrat büyüklükleri değişkenlik gösterdiğinden her tip kontrat için farklı hesaplanmaktadır. Pozisyon Büyüklüğü = Endeks-30 Fiyatı 85,850 = = 8585 TL 10 10 Pozisyon Büyüklüğü = $-TL Fiyatı x 1000 = 1,5150 x 1000 = 1515 TL
Kaldıraç Nedir? Nasıl Hesaplanır? Kaldıraç (Leverage), yatırdığınız sermayenin üzerinde bir pozisyonun kar ya da zararına ortak olmaktır. Kaldıraç, kontratın fiyatına ve borsanın belirlediği teminata göre değişiklik göstermektedir ve aşağıdaki şekilde hesaplanabilir: Kaldıraç = Pozisyon Büyüklüğü Teminat ENDEKS KALDIRAÇ DOLAR KALDIRAÇ Fiyat 85,850 Fiyat 1,5150 Pozisyon Büyüklüğü 8585 Pozisyon Büyüklüğü 1515 Teminat 800 Teminat 130 Kaldıraç = 8585 1515 = 10,7 Kaldıraç = 800 130 = 11,7
Teminatlandırma 900 TL İşlem Yapılabilir 75% bölge 675 TL Margin Call Teminat Başlangıç Teminatı Seviysine Tamamlanmalı Başlangıç Teminatı Sürdürme Teminatı Başlangıç Teminatı: VOB da pozisyon almak için yatırılması gereken nakit ve/ya nakit dışı meblağdır. Başlangıç teminatlarının en az %30 u nakit TL olarak yatırılmak zorundadır. Sürdürme Teminatı: Borsada oluşan zararlar ya da nakit-dışı teminatların değerlerinin düşmesi sonucunda başlangıç teminatının inebileceği en düşük seviyeye sürdürme teminatı denir. VOB tarafından başlangıç teminatlarının %75 i olarak belirlenmiştir. Teminat Tamamlama Çağrısı (Margin Call): Yatırılan başlangıç teminatının piyasa dalgalanmaları ile sürdürme teminatının altına düşmesi durumunda, kalan teminatın başlangıç teminatı seviyesine tamamlanması talep edilir. İşlem Gören Sözleşmeler Başlangıç Teminatı Sürdürme Teminatı IMKB 100 700 TL 525 TL IMKB 30 800 TL 600 TL IMKB 30-100 Fark 200 TL 150 TL Faiz (G-DIBS) 300 TL 225 TL Dolar - TL (nakdi) 130 TL 97,5 TL Euro - TL (nakdi) 170 TL 127,5 TL Dolar - TL (fiziki) 13000 TL 9750 TL Euro - TL (fiziki) 17000 TL 12750 TL Eur/Usd 120 TL 90 TL Pamuk (EGEST 1) 240 TL 180 TL Buğday (AKS) 240 TL 180 TL Altın 550 TL 412,5 TL Dolar/Ons Altın 150 TL 112,5 TL Teminat Çeşidi Değerleme Katsayısı TL * 1.00 Döviz (USD & Euro) * 0.95 Hazine Bonosu 0.90 Devlet Tahvili 0.80 Dövize Endeksli Devlet Tahvili 0.80 Döviz Ödemeli Devlet Tahvili 0.80 IMKB 30 Hisse Senedi 0.70 Borsa Yatırım Fonları 0.70 A Tipi Yatırım Fonu 0.70 B Tipi Yatırım Fonu 0.80 Likit Fon * 0.90 * Akbank tarafından kabul edilen teminatlar
VOB Seans Saatleri 08:45 09:15 17:25 17:35 17:45 T+1 14:30 İşlem Yapılmayan Dönem Normal Seans Kapanış Aralığı Takas Aralığı Normal Seans Sonu Uzlaşma Fiyatı Açıklanması İşlem yapılmayan dönemde, sistem açık olmakla birlikte emir girişi ya da işlem gerçekleşmesi mümkün değildir. Bu dönemde temsilciler tarafından;sisteme bağlanılabilir, sorgulama yapılabilir, normal seans başladıktan sonra sisteme gönderilmek üzere, toplu emir dosyası oluşturulabilir. Önceki günlerden kalan iptale kadar geçerli ya da tarihli emirler iptal edilebilir ya da kötüleştirme şeklinde düzeltilebilir. Saat 09:15-17:35 arasında normal seans adı verilen tek bir seans düzenlenir. Normal seans fiyat ve zaman önceliğine dayanılarak sürekli müzayede esasıyla işlemlerin gerçekleştirildiği seanstır. Normal seansın son 10 dakikası kapanış aralığı olarak adlandırılır. Normal seans bittikten sonra uzlaşma fiyatlarının ilan edilmesiyle birlikte kapanış fiyatından emirler de sistem tarafından eşleştirilir. Normal seans bittikten sonra eşleştirilen bu emirler normal seans işlemlerine dahil edilir. Saat 17:45 te işlem gününe ait uzlaşma fiyatları ilan edilir. Uzlaşma fiyatlarının ilan edilmesini takiben teminat tamamlama çağrıları, ilgili üyenin TVİS terminallerinde yayınlanır. Nakdi uzlaşmadan doğan takas yükümlülükleri için Takas süresi T günü saat 17:45 te başlar ve T+1 günü saat 14:30 a kadar devam eder. Fiziki teslimata konu vadeli işlem sözleşmelerine ilişkin fiziki teslimat yükümlülükleri için Takas süresi T günü saat 17:45 te başlar ve T+2 günü saat 16:30 a kadar devam eder. Akbank ta Takas Aralığı 12:00 ye kadar uygulanmaktadır ve teminat tamamlama çağrısı yerine getirilmediğinde gereken kadar pozisyon otomatik olarak kapatılmaktadır.
VOB ÜRÜNLER
Hisse Senedi Üzerine Sözleşmeler Döviz Üzerine Sözleşmeler IMKB 30 IMKB 100 IMKB 30-100 Fark Dolar-TL (nakdi) Dolar-TL (fiziki) Euro-TL (nakdi) Euro-TL (fiziki) Eur/Usd VOB ÜRÜN ÇEŞİTLERİ Emtia Üzerine Sözleşmeler Altın Dolar/Ons Altın Pamuk Buğday Faiz Üzerine Sözleşmeler Gösterge Tahvil
VOB-IMKB 30 Sözleşmesi Sözleşme Büyüklüğü Kotasyon Şekli İMKB-30 ulusal hisse senedi fiyat endeksinin 1.000'e bölünmesinden sonra 100 TL ile çarpılması sonucu bulunan değer (İMKB-30 Endeksi /1.000)*100 TL (örn. 85,850*100 = 8.585 TL) İMKB-30 Endeksi'nin 1.000'e bölünmüş değeri virgülden sonra üç basamak halinde kote edilir (örn. 85,850 veya 85,825). Günlük Fiyat Hareket Sınırı Baz fiyatın % +15'idir. Minimum Fiyat Adımı 0,025 (25 endeks puanı) (Minimum Fiyat Adımı Değeri = 2,5 TL) Vade Ayları Gün Sonu Uzlaşma Vade Sonu Uzlaşma Şubat, Nisan, Haziran, Ağustos, Ekim ve Aralık (Aynı anda içinde bulunulan aya en yakın üç vade ayına ait sözleşmeler işlem görür. Bu üç vade ayından biri Aralık ayı değilse, Aralık vade ayı ayrıca işleme açılır.) Seans sona ermeden önceki son 10 dakika içerisinde gerçekleştirilen tüm işlemlerin miktarlarına göre ağırlıklı fiyatlarının ortalaması günlük uzlaşma fiyatı olarak belirlenir. Son işlem günü Borsada seansın kapanmasından önceki 30 dakika içerisinde, İMKB de gerçekleşen tüm İMKB-30 ulusal hisse senedi fiyat endeks değerlerinin aritmetik ortalaması vadeli işlem sözleşmesinde vade sonu uzlaşma fiyatı olarak kullanılır.
VOB-TLDolar Sözleşmesi Sözleşme Büyüklüğü 1.000 ABD Doları Kotasyon Şekli 1 ABD Doları'nın Türk Lirası cinsinden değeri virgülden sonra dört basamak halinde kote edilir (örn. 1,5655 TL veya 1,5660 TL). Günlük Fiyat Hareket Sınırı Baz fiyatın % +10'udur. Minimum Fiyat Adımı 0,0005 (Minimum fiyat adımının değeri 0,5 TL'ye karşılık gelir.) Vade Ayları Gün Sonu Uzlaşma Vade Sonu Uzlaşma Şubat, Nisan, Haziran, Ağustos, Ekim ve Aralık (Aynı anda içinde bulunulan aya en yakın üç vade ayına ait sözleşmeler işlem görür. Bu üç vade ayından biri Aralık ayı değilse, Aralık vade ayı ayrıca işleme açılır.) Seans sona ermeden önceki son 10 dakika içerisinde gerçekleştirilen tüm işlemlerin miktarlarına göre ağırlıklı fiyatlarının ortalaması günlük uzlaşma fiyatı olarak belirlenir. TCMB'nin son işlem günü saat 15:30 itibariyle açıklayacağı gösterge niteliğindeki ABD Doları satış kuru
VOB-Altın Sözleşmesi Sözleşme Büyüklüğü 100 gram 995/1000 saflıkta rafine edilmiş külçe altın Kotasyon Şekli 1 gram altının Türk Lirası cinsinden değeri virgülden sonra üç basamak halinde kote edilir (örn. 61,680 TL veya 61,685 TL). Günlük Fiyat Hareket Sınırı Baz fiyatın % +10'udur. Minimum Fiyat Adımı 0,005 (Minimum fiyat adımının değeri 0,5 TL'ye karşılık gelir.) Vade Ayları Gün Sonu Uzlaşma Vade Sonu Uzlaşma Aynı anda Şubat, Nisan, Haziran, Ağustos, Ekim ve Aralık aylarından en yakın üç tanesine ait sözleşmeler işlem görür. Seans sona ermeden önceki son 10 dakika içerisinde gerçekleştirilen tüm işlemlerin miktarlarına göre ağırlıklı fiyatlarının ortalaması günlük uzlaşma fiyatı olarak belirlenir. Son işlem günü Londra'da öğleden sonra yapılan altın sabitleme seansında oluşan altının Dolar/ons fiyatının TCMB nin 15:30'da açıklayacağı ABD Doları satış kuru ile TL/gram'a çevrilerek ile bulunan değer kullanılır..
NEDEN VADELİ İŞLEMLER
Neden Vadeli İşlemler? Vadeli (Futures) İşlemler : Organize bir borsada, kontratta yazılan miktardaki varlığı, kontratta belirtilen tarihte alma ve/ya satma sözleşmeleridir. Vade sonuna kadar alınıp satılabilir, vade sonundan önce ters işlemle kapatılabilirler. Kar/Zarar günlük olarak hesaplanır. Takas Kurumu garantörlüğünde sözleşme alan taraflar kredi riski taşımazlar. Kaldıraçlı (leverage) sözleşmelerdir; yatırımcı sözleşme büyüklüğü kadar yatırım yapmadan kaldıraç vasıtasıyla işlem yapabilir. Belirlenmiş başlangıç teminatı ile işlem yapabilir. Forward İşlemler : İki taraf arasında yapılan özel bir sözleşmedir. Devredilemeyen sözleşmelerdir, vade sonunda teslimat vardır. Kar/Zarar vade sonunda ortaya çıkar. Sözleşme alan karşılıklı olarak birbirlerinin riskini anlaşma koşullarında üstlenir.
Neden Vadeli İşlemler? YATIRIM Türev araçlar geleneksel yatırım araçlarından daha az ilk yatırım gerektirmektedir. Az bir teminat yatırarak, ilgili aracın tüm getirisi (veya zararı) elde edilmektedir. Türev araçlarda fiyatların hem düşmesi hem de yükselmesi beklentisiyle yatırım yapılabilir. Türev araçlarda riskin istenilen düzeye getirilme imkanı yüksektir. Örneğin riski düşürmek için aynı anda sözleşmenin kısa vadelisi alınıp uzun vadelisi satılabilir. Bu piyasalarda emtia da bir yatırım aracı haline gelmiştir ve yatırım seçeneklerimiz artmıştır. KORUNMA İhracat yapan bir şirketin 3 ay sonra döviz geliri elde edeceğini varsayalım. Şirketin kar veya zararı 3 ay sonraki döviz kuruna bağlı hale gelmiştir. Şirket, kur artarsa kar edecek, düşerse zarar edecektir. Şirket 3 ay sonraki döviz kuru seviyesinden bağımsız olarak, şu an itibariyle 3 ay sonraki kar veya zararını sabitlemek isteyebilir. Bunu da vadeli işlem sözleşmelerini kullanarak kolayca sağlar. Aynı şekilde bu durum karşı taraf olan ithalatçı için de söz konusudur. 3 ay sonra satın alacağı döviz için ödeyeceği Türk Lirası tutarını şimdiden belirlemek isteyebilir. Pamuk üreticisi olduğumuzu varsayarsak hasat zamanına kadar pamuk fiyatlarındaki azalıştan endişe duyarız. Bu endişeden kurtulmak istiyorsak VOB da sözleşme satarak kendimizi koruma altına alabiliriz. Bu sayede ürünümüzü belirlediğimiz (sözleşme sattığımız) fiyattan satmış olup pamuk fiyatlarındaki iniş çıkışlardan etkilenmemiş oluruz. ARBİTRAJ Alım satıma konu herhangi bir ekonomik varlığın, aynı anda farklı piyasalardaki fiyat farklılığından kar sağlamak üzere, alınıp satılmasıyla gerçekleştirilen işlemlere arbitraj işlemleri denir. Arbitraj kazancı elde edilmesi için ekonomik varlığın eş anlı olarak birden fazla piyasada alınıp satılması (veya satılıp alınması) gereklidir. Arbitraj amaçlı işlemlerde hiç bir risk üstlenmeden aynı andaki fiyat farklılıklarından kar elde edilmektedir. Risksiz oluşu, arbitrajı spekülasyondan (yatırımdan) ayıran en önemli özelliktir. Bununla beraber, etkin piyasalarda arbitraj işlemi yapmak hemen hemen imkansızdır. Çünkü bu tür piyasalarda oluşacak fiyat farklılıkları, bunu fark eden yatırımcıların yaptıkları işlemlerle çok kısa sürelerde ortadan kaldırılır.
Yatırım Amaçlı VOB VOB da işlemler kaldıraçlı olduğu için aldığınız pozisyondaki 1% lik fiyat değişimi yatırdığınız başlangıç teminatını yaklaşık olarak 10%*kaldıraç oranı kadar etkileyecektir. 100 kontratlık pozisyon için örneklemek gerekirse: ENDEKS KONTRATLARINDA KAR/ZARAR 1 Kontratlık Teminat: 800 Başlangıç Teminatı 80000 Satış Fiyatı: 85,850 Kar/Zarar 8500 Alış Fiyatı: 85,000 Anapara Değişimi 10,62% Fiyat Değişimi 1,00% Kontrat Adedi 100 KAR/ZARAR = Satış Fiyatı - Alış Fiyatı Kontrat 85,850-85,000 x = 10 Adedi 10 x 100 = 8500 TL DÖVİZ KONTRATLARINDA KAR/ZARAR Teminat: 130 Başlangıç Teminatı 13000 Alış Fiyatı: 1,5150 Kar/Zarar -1500 Satış Fiyatı: 1,5000 Anapara Değişimi -11,54% Fiyat Değişimi 1,00% Kontrat Adedi 100 KAR/ZARAR = (Satış Fiyatı - Alış Fiyatı) x 1000 x Kontrat Adedi = ( 1,5000-1,5150 ) x 1000 x 100 = -1500 TL
Korunma Amaçlı VOB 31 Aralıkta 1.000.000 USD döviz gelirim olacak, Aralık sonu USD/TL kurunun nerede olacağını bilmiyorum, maliyetlerimi hesaplamak ve kur riski almamak için nasıl bir yatırım kararı izlemeliyim? VOB Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası nda Aralık vadeli TL/Dolar sözleşmesi satmalısınız! VOB Tarih: 22 Nisan 11 Korunmak İstenen Spot Tutar 1.000.000 $ Spot USD: 1,5164 1 Sözleşme Büyüklüğü 1.000 $ Haziran Vadeli VOB-TLDolar: 1,5340 Satılacak Sözleşme Sayısı 1.000.000 1.000 = 1.000 adet VOB-TLDolar Başlangıç Teminatı: 130 Yatırılacak Başlangıç Teminatı 130 x 1.000 = 130.000 TL Vade Sonu Spot ve VOB-TLDolar Kapanış VOB'da elde edilen Kar/Zarar Vade Sonunda Spot Piyasada satılan Dolar'dan elde edilen Gelir Net Gelir Sabitlenen Satış Kuru 1,3840 1,5340 1,6840 1,5340-1,3840 = 0,1500 (1 USD) 0,1500 x 1.000 = 150 (1 kontrat) 150 x 1.000 = 150.000 (1000 kontrat) 1,5340-1,5340 = 0,0000 (1 USD) 0,0000 x 1.000 = 0 (1 kontrat) 0 x 1.000 = 0 (1000 kontrat) 1,5340-1,6840 = -0,1500 (1 USD) -0,1500 x 1.000 = -150 (1 kontrat) -150 x 1.000 = -150.000 (1000 kontrat) 1,3840 x 1.000.000 = 1.384.000 1.384.000 + 150.000 = 1.534.000 1.534.000 1.000.000 = 1,5340 1,5340 x 1.000.000 = 1.534.000 1.534.000 + 0 = 1.534.000 1.534.000 1.000.000 = 1,5340 1,6840 x 1.000.000 = 1.684.000 1.684.000-150.000 = 1.534.000 1.534.000 1.000.000 = 1,5340 Tabloda görülebileceği üzere kendisini VOB dan hedge eden ihracatçı kurun aşağı ya da yukarı hareketlerinden etkilenmeyerek kuru sabitlemiş olacaktır.
AKBANK VADELİ İŞLEMLER
Neden Akbank? Rekabetçi Komisyon Oranları Yüksek Hizmet Kalitesi Alternatif Alım-Satım Kanalları i - İnternet Şube ii - Akbank VOBFX iii - Akbank Yatırımcı Merkezi
VOB Hesap Açılışı Şubede Hesap Açılır En Geç İki Günde Hesap Aktive Olur VOB İşlemlerine Başlanabilir
Teminat Tamamlama Akışı T günü 17:45 te Teminat Tamamlama Çağrısı oluşan müşteriler SMS ile bilgilendirilir Teminat Tamamlama Yükümlülüğü T+1 günü 12:00 ye kadar yerine getirilmelidir Teminat Tamamlama Yükümlülüğü; 1) Gerekli miktarda pozisyon kapatarak 2) Gerekli tutarı vadesiz mevduatta bulundurarak 3) VOB a teminat yatırarak yerine getirilebilir Teminat Tamamlama Yükümlülüğü yerine getirilmediği takdirde Akbank Otomatik Pozisyon Kapatma Sistemi devreye girer ve gerektiği kadar pozisyonu piyasa fiyatından likide eder
TEŞEKKÜRLER