DOI: 10.5961/jhes.2013.074 Yükseköğretim ve Biim Dergisi/Journa of Higher Education and Science Yükseköğretimde Akademik Özgürük Academic Freedom in Higher Education Tokay GEDİKOĞLU Öz Bu çaışmada akademik özgürük kavramı tartışımış, akademik özgürüğün, biim insanarı, yükseköğretim kurumarı ve topum açısından önemi üzerinde durumuş ve Türk yükseköğretim sistemi için bazı önerier sunumuştur. Akademik özgürük, öğretim üyeerinin yetkii ve ehiyeti odukarı biim aanarı içerisinde, dışarıdan her hangi bir müdahae omaksızın, gerçeği arama ve buma, sonuçarını yayımama ve bunarı öğrenciere öğretme konuarındaki özgürükeri oarak tanımanmaktadır. 19. yüzyıda Aman yükseköğretim sisteminde başatıan reform hareketeri kapsamında araştırma faaiyeterinin akademik özgürük kapsamı içerisine aınması ie kavram yeni bir boyut kazanmıştır. Bu nedene, akademik özgürük üniversiteerin var ouş sebeperi ve teme işeveri oan öğretme-öğrenme ve araştırma ie yakından igiidir. Akademik özgürüğün öğretim üyeerinin öğretim etkinikeri ie igii oan boyutunda; dersin amacı, ders materyaerinin seçimi, dersin kim tarafından öğretieceği ve derse igii öçme değerendirme ve başarı öçüterinin saptanması gibi konuar yer amaktadır. Araştırma boyutunda ise; araştırmanın amacı, öğretim üyeerinin inanç, değer ve anayışarı ie bağdaşmayan akademik ve sanatsa konuarda araştırma yapmaya zoranamayacağı, araştırma sürecinde her türü etik ikeye uyuması ve araştırma buguarının oduğu gibi, değiştirimeden yayımanması ve benzer konuarı kapsar. Akademik özgürük denetim dışı kamak veya keyfi davranmak anamına gemez. Akademik özgürük hiçbir öğretim üyesine gene etik kuraara, biim ahakına, kamu menfaaterine ve yürürükteki yasa ve yönetmeikere aykırı davranma ve meseğini icra etme özgürüğü vermez. Anahtar Sözcüker: Yükseköğretim, Akademik özgürük, Öğretim, Araştırma ABSTRACT In this study, the concept academic freedom is discussed, its impications and vaue for the academics, institutions of higher education, and the society are focused, and a few suggestions for the Turkish higher education are made. Academic freedom is defined as the freedom of the academic staff to ook for and to find the truth in their scientific fied, to pubish the findings, and to teach these findings to their students without any externa intervention. The concept has gained a further definition with incusion of research activities into academic freedom as part of the reform attempts started in the German higher education in the 19th century. Therefore, academic freedom is at the very core of the missions of the institutions of higher education; that is, teaching-earning and research. On the point of academic staff and their academic activities of the academic freedom, the subjects such as the aim of the course, choosing the teaching materias and textbooks, the ecturer, and the criteria for the measurement and evauation of the course take pace. And he point of research covers the aim of the study, academicians can t be imposed the invove in an academic and artistic studies that confict their vaues and beiefs; researchers shoud compy with codes of ethica principes and practices during the process of researching; and research outputs shoud be reported accuratey and honesty without any miseading manipuation. Academic freedom does not provide any exemption from accountabiity in academic activities of the facuty, nor does it provide any right to act against the we-being of the society, current aws and reguations, and codes of ethica principes and practices. Keywords: Higher education, Academic freedom, Teaching, Research Tokay GEDİKOĞLU ()) Zirve Üniversitesi, Eğitim Fakütesi, Gaziantep, Türkiye Zirve University, Facuty of Education, Gaziantep, Turkey tokay.gedikogu@zirve.edu.tr Geiş Tarihi/Received : 15.04.2013 Kabu Tarihi/Accepted : 16.05.2013 Cit/Voume 3, Sayı/Number 3, Araık/December 2013; Sayfa/Pages 179-183 179
Yükseköğretim ve Biim Dergisi/Journa of Higher Education and Science GİRİŞ Yükseköğretim kurumarı ükeerin kakınması ve geişmesi için gereki oan biginin üretidiği, insan kaynakarının yetiştiridiği kurumardır. Bu yüzden de, üniversiteer uusarın geeceğini beireyen, geeceğin yönetici kadroarını ve idererini yetiştiren kuruuşar arasında yererini amışardır. Diğer taraftan, yükseköğretim kurumarı evrense oarak her topumda kütür değererinin genç kuşakara aktarımasında, biimse araştırma etkinikeri sonucunda yeni bigierin üretimesinde ve bunarın yayııp insanığın hizmetinde kuanımasında önemi işev ve sorumuukara sahiptir. Üniversiteer, topumsa değişimin öncüüğünü yapan örgüterin başında oup, ekonomi, teknooji ve sosya aanardaki çaışmaarıya topumu etkiemektedir (Arabacı & Çankaya, 2009). Çağımızda üniversiteer eskiden oduğu gibi günük yaşamdan ve topumsa gerçekerden soyutanmış oarak biim insanarının herhangi bir pratik sonuç veya yarar gözetmeden, enteektüe kaygıara sadece biim için biim yaptıkarı fidişi kueer omaktan çıkmış; üke kakınmasına katkı yapabien, topumsa sorunara duyarı, onara çözüm üretmek konusunda kendierini sorumu hisseden kurumar haine gemişerdir. Bu değişimin teme sebeperinden birisi kuşkusuz, bigi çağında biginin teknoojiye dönüşümünün giderek daha da küreseeşen dünyada ükeere rekabet üstünüğü sağıyor omasıdır. Üniversitenin başat işevi biimse araştırma yapmak, biim insanı yetiştirmek ve nihayet üniversiteye girmiş oan öğrenciere eğitim ve öğretim youya bir dada uzmanık ve formasyon kazandırmak, daha doğrusu bei bir meseğin öğrenimesi için teme niteikteki biimse bigieri aktarmaktır (Özer, 2011). Diğer taraftan, Ortaçağda kurumuş oan üniversiteerden günümüz üniversiteerine kadar, topum ve yükseköğretim kurumarı arasında her zaman bir etkieşim ve ietişim omuştur. Bigi çağında bu etkieşim üniversite-sanayi işbiriği ie kendisini daha çok hissettirmiştir. Biginin önemi bir üretim girdisi oarak kabu edidiği ükeerde yükseköğretim kurumarının endüstriye değeri yüksek bigi üretmesi, topumun teme bekentierinden birisi haine gemiştir. Buna bağı oarak da üniversiteerde teknoparkar, teknooji ve yeniik merkezeri kurumaya başamıştır. Bu merkezerde üretien niteiki bigi insanığın hizmetine sunumakta ve topumara daha yüksek yaşam standartarı sağayabimektedir. Küreseeşme ie uusararası rekabetin hız kazandığı süreçte geişen üniversite-sanayi işbiriği faaiyeteri, girişimci üniversiteerin ouşumuna da öncüük etmiştir (Sakınç & Bursaıoğu, 2012). Üniversiteerin giderek azaan kamu desteği karşısında kendi kaynakarını ouşturma zorunuuğu, onarın girişimci omaarı sonucunu doğurmuştur. Topumun çeşiti kurumarı kuruuş gerekçeerini yerine getirebimek, beiredikeri amaçara uaşabimek, kaynakarını artırmak ve etki aanarını genişetmek için kendierine beiri bir düzeyde özerkik verimesini, özgürük tanınmasını isterer. Yükseköğretim kurumarında verimiik, üretkenik ve yaratıcıık; yetenek, bigi ve deneyimi gerektirdiği kadar öğretim eemanarına ve diğer çaışanara kendi faaiyet aanarında beiri düzeyde özgürük tanınmasını da gerektirir. Katı kuraarın ve yoğun denetimerin uyguandığı yükseköğretim sistemerinde üniversite özerkiği geniş öçüde kısıtanmaktadır. Bunun doğa bir sonucu oarak da öğretim üyeerinin akademik özgürükeri azamakta, eğitim-öğretim ve araştırma etkinikeri oumsuz yönde etkienmekte ve kurumar arzu edien düzeyde üretken ve verimi oamamaktadırar. Ayrıca, üniversite özerkiği çağdaş üniversiteerin sahip oması gereken diğer önemi bir özeiktir. Yükseköğretim sistemeri için özerkik üniversite ve yüksekoku yöneticierine ve öğretim eemanarına akademik, yönetse ve mai konuarda kendi kendierini yönetebimeeri amacıya verimiş yetkier oarak tanımanabiir. Üniversite akademik özerkiği araştırma-geiştirme aanı, eğitim-öğretim yaptığı programarın müfredatı ve ders içerikeri ie biim insanarını (öğretim eemanarını) kendisinin seçebimesi, kısacası neyi öğreteceğine ve neyi araştıracağına ve kimin tarafından araştırııp-öğretieceğine kurumun kendisinin karar verebimesi hakkıdır (Günay, 2004). Yükseköğretim kurumarının yönetse özerkiği, üniversite öğretim eemanarının her düzeyde yöneticierini kendierinin seçebimeeri ve üniversiteerin kendieri tarafından ouşturuan kuruar aracıığı ie yönetimeeri konuarındaki özgürükeridir. Mai özerkik ise üniversiteerin kendierine tahsis edien kaynakarı kuanırken birtakım özgürükere sahip omaarı ie igiidir. Örneğin, hesap verebiir oma koşuu ie bütçenin kuanımı konusunda üniversite yönetimerinin serbest bırakıması gibi. Akademik Özgürük Akademik özgürük basit bir kavram gibi görünmeke birikte, tanımanması ve açıkanması odukça zordur. Akademik özgürük Ortaçağdan bu yana bir profesörün kendi uzmanık aanında dışarıdan herhangi bir müdahae omaksızın özgürce öğretim yapması ve öğrencierin de özgürce öğrenim görmeeri oarak tanımanagemiştir ve bu tanım doayı oarak öğrencierin öğrenme özgürükerine de atıfta buunmuştur (Atbach, 2001). 19. yüzyıda Amanya yükseköğretim sisteminde Wihem von Humbodt tarafından Berin Üniversitesinde başatıan reform hareketeri kapsamında akademik özgürük, öğretme özgürüğü ( ehrfreiheit ) ve öğrenme özgürüğü oarak ( ernfreiheit ) yeniden tanımanmış oup bu tanımda ayrıca, araştırma faaiyeteri de akademik özgürük kapsamı içerisine aınmıştır. Böyece, üniversite profesörerine sınıfarında ve aboratuvararında neredeyse mutak bir özgürük sağanmıştır. Ancak bu kapsamdaki akademik özgürük, hiçbir biçimde öğretim üyeerinin sosya ve poitik konuara igii ifadeerinin bir koruyucusu oarak düşünümemiştir. Diğer taraftan akademik özgürüğün bu yeni tanımı, üniversiteerde öğretim ve araştırma faaiyeterinin birbirinden ayrımayacağını da ortaya koymuştur (Karran, 2009b). Daha sonra diğer yükseköğretim sistemeri tarafından da benimsenmiş oan akademik özgürüğün bu yeni tanımı, profesörere sınıf içerisinde ve kendi aanarı ie igii konuarda öze bir koruma, adeta bir zırh ouşturmuştur. Ancak bu hiçbir zaman öğretim üyeeri için mutak bir koruma sağamamıştır. Örneğin, ortaçağ üniversiteerinde kiise ve devet üniversiteerdeki öğretim üyeeri üzerinde bei bir kontroe sahipti. Hatta kiisenin doktrinerine ters düşen profesörerin cezaandırıdığı bie ourdu (Atbach, 2001). Ayrıca, her zaman sivi otoriteye 180 Cit/Voume 3, Sayı/Number 3, Araık/December 2013; Sayfa/Pages 179-183
Yükseköğretim ve Biim Dergisi/Journa of Higher Education and Science itaat bekenirdi. Bütün bunara rağmen, üniversiteer tarihin her döneminde, topumun diğer kurumarı ie kıyasandığında, ifade özgürüğünün en faza oduğu kurumar omuşardır. Akademik özgürük, teme oarak yükseköğretim kurumarında görev yapan öğretim üyeerinin yetkii ve ehiyeti odukarı biim aanarı içerisinde gerçeği arama ve buma, sonuçarını yayımama ve bunarı öğrencierine öğretme konuarındaki özgürükeridir (AAUP, 1978). Ükemizde de, benzer biçimde, 1982 Anayasası nın 130. maddesinde: Üniversiteer ie öğretim üyeeri ve yardımcıarı serbestçe her türü biimse araştırma ve yayında buunabiirer. Ancak bu yetki, devetin varığı ve bağımsızığı ve mietin ve ükenin bütünüğü ve böünmeziği aeyhinde faaiyette buunma serbestiği vermez denimektedir. Böyece, akademik özgürüğün kapsamı ve sınırarı da Anayasada açıkça ifade edimiş omaktadır. Diğer taraftan, 2547 sayıı Yükseköğretim Yasasının öğretim eemanarı ie igii böümünde (madde 22-b), öğretim üyeerine yükseköğretim kurumarında biimse araştırmaar ve yayınar yapmak görevi verimiştir. Ancak, bu görevi yerine getirirken öğretim üyeerinin akademik özgürükerini nası kuanabiecekeri tam oarak açıkığa kavuşmuş değidir. Akademik özgürük, biim insanarının topumun eseniği ve refahı için araştırmaar yapıp, bigi üretebimeeri için sadece yasaarca deği, topumun bizzat kendisi tarafından korunmaıdır. Akademik özgürük asında öğretim üyeerinin veya üniversiteerin yararından çok topumarın yararı ve eseniği için gerekidir (Rochford, 2003). Bu özgürüğün korunması için gereki ortamarı yaratamayan topumar geecekte ciddi kayıparı göze amaıdırar. Örneğin, akademik özgürüğü kısıtanmış öğretim üyeerinin araştırma faaiyeterinde de sınıramaar oacağından, teme ve uyguamaı araştırmaar sonucunda üretiecek niteiki bigiden yoksun kaan topumun doğa oarak rekabet gücü de zayıfayacaktır. Ayrıca, topum için daha yüksek yaşam standartarının sağanmasında üniversiteerde yapıan araştırmaarın ve üretien biginin roü yadsınamaz. Akademik özgürüğün üniversiteer ve topum için yaşamsa bu önemine rağmen, biiyoruz ki bugün birçok yükseköğretim sisteminde akademik özgürüğün net bir tanımı bie yoktur (Birtwiste, 2004). Diğer taraftan, günümüzde bie akademik özgürüğün kısıtandığı veya müdahaeye uğradığı üke sayısı az değidir. Örneğin, Maezya ve Singapur gibi bazı ükeerde etnik ayrışma ve çatışmaar ve din gibi konuar hükümeterin baskısıya tabu kabu edidiğinden araştırıamaz ve hakarında yayın yapıamaz (Atbach, 2001). 1999 yıında 29 Avrupa ükesinin yükseköğretimden sorumu bakanarı tarafından imzaanan Boogna Dekarasyonu üniversiteerin bağımsızıkarı ve özerkikerine vurgu yaparak ve bunu Magna Charta Universitatum da (1988) ifade edien üniversiteerin teme değereri ie iişkiendirerek, Avrupa Biriği ne üye ükeerin üniversiteerini Avrupa vatandaşığı ortak paydası etrafında ortak değerer payaşan partnerer oarak görür. Ancak, Boogna Dekarasyonunda veya onuna igii daha sonraki resmi dokümanarda işbiriğinin ve ieremeerin bir kaite güvencesi içerisinde ouşması gerektiğine işaret edimesine rağmen, akademik özgürükten açıkça söz edimemiş veya bir atıfta buunumamıştır (Birtwiste, 2004). Ayrıca, yükseköğretimin finansmanı ve yönetimi gibi konuar akademik özgürükten her zaman daha önce gemekte, uusa ve uusararası gündemerin ön sıraarında yer amaktadır (Atbach, 2001). Başta Avrupa Biriği ükeeri omak üzere, birçok geişmiş ükede üniversiteer için vazgeçimez değerer oarak kabu edien akademik özgürük ve kurumsa özerkik agısında ükemizde de bazı eksikiker vardır (Gedikoğu, 2005). Nitekim Bayer in (2011) yapmış oduğu araştırmanın buguarına göre Türkiye de akademisyener, akademik özgürüğün yükseköğretim sisteminde iyi tanımanamadığını ifade etmişer ve kendieri de akademik özgürüğü araştırmanın işevi ve sınırııkarı oarak, akademik özgürüğün sadece bir boyutunu içerecek biçimde tanımamışardır. Akademik özgürük, asında üniversiteerin var ouş sebeperi yani misyonarı ie çok yakından igiidir. Fakat günümüzde üniversiteerin neden var odukarı ie igii evrense bir fikir biriği buunmamaktadır. Bazı otörer yükseköğretim kurumarının var ouş sebebini ticari bigi üretmek oarak görmekte, üretim süreçerine uyguanamayan bigiyi yararı saymamaktadır; bu ise yükseköğretim kurumarını eğitim misyonarından uzakaştırıp onarı ticari amaçara yönendirebimektedir (Barrow, 2009). Akademik özgürük öğretim ve araştırma etkinikerinin en teme değeri oup, etkii bir üniversite ouşturmanın da ön koşuudur. Ancak, küreseeşmeye birikte yükseköğretim kurumarının özeike finansman konusunda destek sağayan topum kesimerine karşı hesap verme sorumuuğunun artması, akademik özgürüke çeişebimektedir (Erdem, 2012). Akademik özgürük, biimse özgürükten daha geniş bir kavram oup, hem araştırma hem de eğitim aanarında, hem biim adamının (biimse/bireyse özgürük) hem de tüze kişiik oarak yükseköğretim kurumunun (üniversitenin) özgürüğünü kapsamaktadır (Günay, 2004). Akademik özgürük omadan gerçek manada etkii öğretim ve araştırmadan söz etme oanağı yoktur. Ancak bir öğretim üyesinin akademik özgürüğünün sınırarı nedir? Bu sınır nerede başar, nerede biter ve neeri kapsar? İfade özgürüğü ie iişkisi nedir? Önceike bu soruarın cevapandırıması ve konu ie igii kavramarın açıkanması gerekir. İfade özgürüğü bir bireyin her konuda görüş ve düşünceerini ifade etme özgürüğü oup, uusa ve uusararası yasaar tarafından güvence atına aınmıştır. Örneğin, İnsan Hakarı Evrense Beyannamesi nin 19. maddesinde Herkesin düşünce ve anatım özgürüğüne hakkı vardır denimektedir. 1982 tarihi Türkiye Cumhuriyeti Anayasası nın 25. maddesinde de Herkes, düşünce ve kanaat hürriyetine sahiptir ; 26. maddesinde ise Herkes, düşünce ve kanaaterini söz, yazı, resim veya başka yoara tek başına veya topu oarak açıkama ve yayma hakkına sahiptir denimektedir. Akademik özgürük evrense oarak tüm insanar için kabu edien insan hakarından birisi değidir (Shis, 1991; Karran, 2009a). Akademik özgürük esasen bir ifade özgürüğüdür; ama bu özgürük akademisyenin akademik çaışmaarının sonuçarını açıkamanın önündeki her türü engein kakması biçiminde, dar kapsamı ve sadece akademisyenere tanınmış bir özgürüktür (Günay, 2004). Diğer taraftan, akademik özgürük bir öğretim üyesine üniversitenin otoritesini, kendi uzmanık aanı dışında kaan kişise Cit/Voume 3, Sayı/Number 3, Araık/December 2013; Sayfa/Pages 179-183 181
Yükseköğretim ve Biim Dergisi/Journa of Higher Education and Science Bu çaışmada, yükseköğretimde akademik özgürük kavramı üzerinde durumuştur. Akademik özgürük üniversiteer için en yaşamsa konuardan birisi oarak görümeidir. Yeni düzenedüşünceerini destekemek üzere kuanma hakkını da vermez (Barrow, 2009). Örneğin, bir öğretim üyesinin kendi uzmanık aanı omadığı hade herhangi bir ekonomik modein ükenin kakınması için en iyi mode oduğu ie igii fikir beyan etmesi onun akademik özgürük kapsamı içerisine girmez. Eğer öğretim üyesinin çaışma aanı ekonomik modeer ve bunarın üke kakınması üzerindeki etkieri osaydı ve öğretim üyesinde bu konuda bizzat kendisinin yapmış oduğu veya igii aandaki başka biim insanarı tarafından yapımış birtakım araştırma ve inceemeye iişkin biimse verier ve buguar buunsaydı; o takdirde kendi buguarını açıkaması veya başkaarının buguarına atıfta buunması tamamen öğretim üyesinin akademik özgürüğü ie igii ourdu. Bu nedene de, söz konusu öğretim üyesinin yukarıda beirtien konuda fikir beyan etmesi onun akademik özgürük aanına deği, gene ifade ve kanaat özgürüğü aanına girer. Akademik özgürük, öğretim üyeerine öğretim ve araştırma teme faaiyet aanarında en üst düzeyde profesyone standartarın ede ediebimesi amacıya sağanan bir haktır (Karran, 2009b). Ancak bu hak, öğretim üyeerine tanınmış her aanda geçeri ve sınırsız bir özgürük oarak agıanmamaıdır. Akademik özgürüğün öğretim üyeerinin öğretim etkinikeri ie igii oan boyutu şu hususarı kapsamaktadır (Karran, 2009b; Erdem, 2012): Öğretiecek ders materyainin ve kitaparın seçimi. Bu materyain içerik oarak diğer benzer programarda kuanıan materyae eşdeğer oması ve insanarın özgeçmişeri, cinsiyeteri, kökeneri, inançarı, değereri, topumsa ve ekonomik konumarı ie igii herhangi bir ön yargı ve ayrımcıık içermemesi. Dersin kim veya kimer tarafından öğretieceğinin beirenmesi. Bu süreçte öğretim üyeerinin akademik yeterikeri, uzmanık aanarı ve deneyimeri dikkate aınmaıdır. Derseri aacak öğrencierin akademik gereksinmeerine ve performansarına göre beirenmesi. Bu konuda kimseye ayrıcaık yapımaması. Dersin amacının ne oduğu, nası öğretieceği ve kuanıacak öğretim yöntem ve teknikerin beirenmesi. Bu terciher yapıırken öğrencierin hazır buunuşukarının ve bireyse farkııkarının dikkate aınması. Derse igii öçme ve değerendirme ve başarı öçüterinin saptanması. Sınavarın ne zaman ve nası yapıacağının beirenmesi ve akademik dönem başında öğrenciere duyuruması. Sınav soruarının hazıranması ve değerendirmesinin bizzat igii öğretim üyesi tarafından yapıması. Akademik özgürüğün öğretim üyeerinin araştırma etkinikeri ie igii oan boyutu ise bireyin hem ahak ve etik değererini, hem de biimse konuardaki sorumuuğunu ve davranışarını igiendirir. Günay a (2011) göre etik, bigi aanına doayısıya kütüre aittir. Ahak ise etiğin görünüşe çıkması, yani davranışta görünür omasıdır. Bir öğretim üyesinin doğruyu arama ve buma uğraşında beiri bir özgürük içerisinde çaışma ihtiyacı vardır, ama özeike araştırmaarda biim ahakı her zaman dikkate aınmaı ve öğretim üyesi tek amacının doğruyu bumak oduğu biinciye her an hesap verebiecek durumda omaıdır. Akademik özgürük hiçbir zaman öğretim üyesine gene ve öze etik kuraarın dışına çıkma özgürüğü vermez. Akademik özgürüğün öğretim üyeerinin araştırma etkinikeri ie igii oan boyutunda ise şu hususar dikkate aınmaıdır: Araştırma kim veya kimer tarafından, hangi amaca yöneik oarak yapımaktadır? Üniversitenin hiçbir akademik personei kendi inanç, değer ve anayışarı ie uyuşmayan konuarda araştırma yapmaya zoranmamaıdır. Araştırma süreci araştırmayı yapan akademik personein yaşamına veya ruh sağığına zarar verecek herhangi bir unsur içermemeidir. Araştırma öncesi igii kurum ve kuruuşardan gereki onay ve iziner aınmaıdır. Araştırma her türü etik ikeye uygun omaıdır, insan veya hayvan denekerin veya üzerinde araştırma yapıacak gruparın bugünkü veya geecekteki yaşamarına zarar verecek herhangi bir unsur içermemeidir. Araştırma süreci sonunda çevreye ve ekosisteme zarar verecek atık veya zararı materyaer üretimemeidir, eğer üretimiş ise bunarın tam arıtımı yapımadan doğaya saınımarı gerçekeştirimemeidir. Araştırma sonucunda ede ediecek bigier ve buguar insanığın aeyhinde, onara zarar verecek biçimde kuanımamaıdır. Araştırma buguarının yayımanması aşamasında bu aandaki etik ikeer gözetimei, buguar çarpıtımadan, intiha you ie başka araştırma buguarı aınmadan, oduğu gibi yayımanmaıdır. Araştırma buguarının hedef kiteere ve kamuoyuna duyurumasında kurumsa yönetimin şeffafık ikesine uyumaıdır. Buguarın bir böümünün gizenmesi veya yanızca bei bir kitenin duyabieceği bir biçimde açıkanması youna gidimemeidir. Hemen her yükseköğretim sisteminde öğretim eemanarının eğitim-öğretim ve araştırma faaiyeteri (girien derser, yönetien isansüstü tezer, yürütüen araştırmaar, yapıan yayınar, topumsa duyarıık projeeri, v.b.) beiri öçütere göre değerendiriir. Yüksetime ve atama işemeri de bu aanardaki performansarı doğrutusunda düzenenir. Performans değerendirmesine dayaı akademik hesap verebiiriğin sadece araştırma ve yayın faaiyeterine dayandırıması öğretimde etkiiik, kütür-sanat ve topuma hizmet kapsamındaki çaışmaarın ve ürünerin değerendirme süreci dışında kamasına yo açmaktadır (Richardson & Smaing, 2005). Bu nedene, akademik özgürüğün üniversite yöneticierinin, öğretim üyeerinin ve öğrencierin çeşiti etkinik ve sorumuuk aanarını kapsayacak biçimde yeniden ee aınarak evrense bir tanımının yapıması gerekmektedir. SONUÇ ve ÖNERİLER 182 Cit/Voume 3, Sayı/Number 3, Araık/December 2013; Sayfa/Pages 179-183
Yükseköğretim ve Biim Dergisi/Journa of Higher Education and Science meerin gündemde oduğu şu dönemerde Türk yükseköğretim sisteminde de üniversite özerkiği ve akademik özgürük yeniden ee aınıp, irdeenmesi gereken konuar oarak düşünümeidir. Özerk üniversiteerin aynı zamanda akademik özgürüğün yaşanması ve kuanıması için de gereki oan ortamar oduğu unutumamaıdır. Özerk omayan bir üniversitede öğretim üyeerinin akademik özgürüğünden söz ediemez. Akademik özgürük, denetim dışı kamak veya keyfi davranmak anamına gemez. Akademik özgürük hiçbir öğretim üyesine gene etik kuraara, biim ahakına, kamu menfaaterine ve yürürükteki yasa ve yönetmeikere aykırı davranma ve bu biçimde meseğini icra etme özgürüğü vermez. Eğer uyguamaar ve ede edien sonuçar bunun aksine ise öğretim üyeeri hesap verebimeidir. Yani, akademik özgürük öğretim üyeerine hesap verebiirik konusunda muafiyet getirmez. Akademik özgürüğün karşı tarafında şeffafık ve hesap verebiirik vardır. Bu değişkener arasındaki denge iyi kurumadığı zaman üniversitenin iç ve dış paydaşarı tatminsizik yaşayabiir, örgüt ikimi zedeenebiir. Akademik özgürük için uygun örgüt ikimi ouşturan ve akademik özgürük ie hesap verebiirik arasındaki dengeyi iyi kuran üniversiteer geecekte daha başarıı oacakardır. Akademik özgürük bağamında çok faza tartışımayan diğer bir konu da günümüz üniversiteerinde profesyone bir mesek oan öğretim üyeiği otoritesi karşısında üniversite yönetimerinin gücünün giderek artmasıdır. Üniversiteerde özerkiğin azaması akademik özgürüğün de azaması anamına gediğinden, güç ve otoritenin yönetimden ziyade öğretim üyeerinde kaması yeğenmeidir. Güç ve otoritenin kaynağı da akademik özgürüktür. Zaten, akademik özgürüğün varık sebeperinden birisi de onun öğretim üyeerini, otoriter yönetse erke karşı koruyor omasıdır. Akademik özgürük, yükseköğretim ie igii her bireyin ve kurumun önceiki gündemeri arasında yerini amaıdır. Ancak bu konu uusa ve uusar arası pane, sempozyum ve konferansarda yeterince tartışımamaktadır. Bugün igii tarafar yükseköğretimin finansmanı, yükseköğretime geçiş, uusararasıaşma ve hesap verebiirik konuarı ie daha çok igienmekte, akademik özgürüğe gereken önemi vermemektedirer. Oysa günümüzde değişen eğiimer ve yeni uyguamaar ışığında akademik özgürük aanarının da yeniden tanımanması gerekmektedir. Örneğin, uzaktan eğitim uyguamaarında, sana sınıfarda ve internet üzerinden yapıan eğitimerde akademik özgürük nası agıanıp uyguanmaıdır? Çağdaş üniversitenin vazgeçimez unsurarından birisi oan akademik özgürüğün evrense bir tanımı yapımaı, sınırarı ve kapsamı beirenmeidir. Bu kavram yükseköğretim kurumarında öğretim üyeerinin eğitim-öğretim, araştırma ve yayın etkinikeri ie mi sınırı kamaıdır, yoksa aynı zamanda, tanım öğretim üyeerine üniversite içinde ve dışında akademik, sosya, poitik ve kütür-sanat aanarında daha kapsamı bir özgürük aanı ouşturacak biçimde yeniden mi ee aınmaıdır? Ükemizde de akademik özgürüğün yükseköğretim yasasında net bir biçimde tanımı yapımaı, sınırarı çizimei ve uyguamaarının neer oabieceği ve hangi aanarı kapsayacağı açıkça ifade edimeidir. KAYNAKLAR American Association of University Professors/AAUP. (1978). AAUP Buetin (vo. 64), Academic Freedom and Tenure-1940 Statement of Principes and Interpretative Comments. Atbach, P. G. (2001). Academic freedom: internationa reaities and chaenges. Higher Education, 41(1-2), 205-219. Arabacı, İ. B. & Çankaya, İ. (2009). Yükseköğretimin yönetiminde yeni bir arayış ve mode Önerisi. IV. Uusa Eğitim Yönetimi Kongresi, Denizi. Bayer, A. (2011). Academic freedom: perceptions of academics in Turkey. Eğitim ve Biim, 36(162), 138-148. Barrow, R. (2009). Academic freedom: its nature, extent and vaue. British Journa of Educationa Studies, 57(2), 178-190. Birtwiste, T. (2004). Academic freedom and compacency: the possibe effects if good men do nothing. Education and the Law,16(4), 203-216. Erdem, A. R. (2012). Küreseeşme: Türk yükseköğretimine etkisi, Yükseköğretim Dergisi, 2(2), 109-117. Gedikoğu, T. (2005). Avrupa Biriği sürecinde Türk Eğitim Sistemi: Sorunar ve çözüm önerieri. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakütesi Dergisi, 1(1), 66-80. Günay, D. (2011). Türk yükseköğretiminin yeniden yapıanması bağamında sorunar, eğiimer, ikeer ve önerier I. Yükseköğretim ve Biim Dergisi, 1(3), 113-121. Günay, D. (2004). Üniversitenin niteiği, akademik özgürük ve üniversite özerkiği, Internationa Congress on Higher Education, İstanbu. Karran, T. (2009a). Academic freedom: in justification of a universa idea. Studies in Higher Education, 34(3), 263-283. Karran, T. (2009b). Academic freedom in Europe: time for a Magna Charta?, Higher Education Poicy, 22(2), 163-189. Özer, A. (2011). Yükseköğretimde teme bir sorun oarak yönetse özerkik ve biimse özgürük üzerine bir tartışma. Uusararası Yükseköğretim Kongresi, İstanbu. Richardson, R. C. & Smaing, T. R. (2005). Accountabiity and governance. In Joseph C. Burke (Ed.), Achieving accountabiity in higher education. Baancing pubic, academic and market demands (pp. 55-77). San Francisco, CA: Jossey-Bass. Rochford, F. (2003). Academic freedom as insubordination: the egaisation of the academy. Education and the Law, 15(4), 249-262. Sakınç, S. & Bursaıoğu, S. A. (2012). Yükseköğretimde kürese bir değişim: Girişimci üniversite modei. Yükseköğretim Dergisi, 2(2), 92-99. Shis, E. (1991). Academic Freedom. In P. G. Atbach (Ed.), Internationa Higher Education (Vo. 1, pp.1-22). New York: Garand Pubishing. Cit/Voume 3, Sayı/Number 3, Araık/December 2013; Sayfa/Pages 179-183 183