Policy Paper Dijital Ekonomi E-Ticaret Zirvesi ve ve Fuarı Fuarı 2012 2012 Zirve Zirve Araştırma Araştırma Komisyonu Komisyonu Policy Policy Paper Paper 2010 2010 Policy Policy Paper Paper 2012 2012 [Şubat 2012, İstanbul]
Önsöz 2010 yılında Dijital Ekonomi E-Ticaret Zirvesi ve Fuar ını hayata geçirmek üzere oluşturulan Policy Paper a dayanılarak 1-2 Aralık 2011 tarihlerinde Türkiye de ilk defa bir Dijital Ekonomi E-Ticaret Zirvesi gerçekleştirilmiştir. Zirvede teknolojinin gelişimine bağlı olarak insan davranışının ve ticaretin nasıl değiştiği ile dijital ekonominin ülkemizin iş çıktılarına etkisi, ihtiyaç alanları gözden geçirilerek ayrıntılı biçimde ele alınmıştır. Yeni verilerle güncellenen bu Policy Paper ise, 2012 Zirvesi nde ele alınacak konulara çağdaş bir yaklaşım sunabilmek için son bir yıldaki farklılaşmaların hangi alanlarda yoğunlaştığını göstermek üzere düzenlenmiştir. Program bu bilgiler ışığında yetkin konuşmacılarla zenginleştirilerek sunulacaktır. Yeni gelişmelerin önümüze getirdiği alanlardan öne çıkan konular, fiber optik ağ teknolojisi (1), dijital kimlik yönetimi (1), akıllı enerji sistemleri (1), sanallaştırma (virtualization) (1) ve arttırılmış gerçeklik (augmented reality) (1), gamification (2), bulut bilişimi (cloud computing) (1) ve mobil teknolojiler (1) olarak görülmektedir. Dünyanın ve Ticaretin Değişiminde Türkiye Aşağıda, Dijital Ekonomi E-Ticaret Zirvesi ve Fuarı 11 konuşmacılarından Wired dergisi editörü David Rowan, İngiltere Wales Üniversitesi Girişimcilik ve İnovasyon Merkezi direktörü Prof. Dr. Dylan Jones-Evans ve Prof. Dr. Zuhal Baltaş ın çalışmalarından alınarak revize edilmiş yeni değerler yer almaktadır. İnternet 1.7 milyar insana ulaşırken mobil teknolojilerle erişilen insan sayısı 5.6 milyardır. Yalnızca Kara Cuma (yılbaşı sezonunun ilk günü) için; Amerikalıların online platformlarda yaptığı harcama tutarı 825 milyon dolardır. Bu tutar geçmişe kıyasla %26 artış göstermiştir. Kara Cuma nın ardından gelen Siber Pazartesi de yaşanan online alışveriş yoğunluğunun ise %22 artış gösterdiği saptanmıştır. Morgan Stanley Research ve Informa 2011 yılı global verilerine göre, akıllı telefon abonelerinin sayısı 835 milyonken mobil telefon abonelerinin sayısı 5.6 milyardır. Aradaki farka rağmen akıllı telefonlara gösterilen eğilimin hızlı bir artış göstereceği ön görülebilir. Morgan Stanley Research 2011 verileri, Android telefonların iphone dan daha hızlı benimsendiğini de ortaya koymaktadır. Morgan Stanley Research ün güncel verilerine göre, 1960 tan bu yana bilgisayar teknolojilerinin erişimindeki artış katlanarak devam etmektedir. Mainframe olarak adlandırılan ana sistem bilgisayarları 1960 lı yıllarda 1 milyon civarındayken, 1980 lerde minibilgisayarın sayısı 10 milyonlara ulaşmıştır. 1990 lı yıllarda PC için bu değer 100 milyonu bulurken, 2000 lerin başında masaüstü bilgisayarlarından internete bağlanan kullanıcı sayısı 1 milyardır. Günümüzde mobil internet kullanımı10 milyar civarındadır. Morgan Stanley Research verilerine göre, deniz nakliyatında 2011 yılı akıllı telefon ve tabletlerin yılı olmuştur. PC lere oranla bu iki ürün totalde daha fazla sayıda sevk edilmiştir. 1
Tüketicilerin perakende firmalarıyla sosyal ağlar üzerinden kurdukları iletişim, çoğunlukla bu firmaların blogları üzerinden gerçekleşmekte, bu platformu Twitter ve Facebook takip etmektedir*. Bu etkileşime ürün araştırma, alma, müşteri hizmetlerine yönelik yorum yollama veya web sitesine bağlanma gibi online işlemler dahildir. Online perakendecilerin yüzde 88 inin web siteleri Facebook ile entegredir. Bununla beraber, e- ticaret sitelerindeki ziyaretçilerin yarısının aynı zamanda Facebook ta çevrimiçi oldukları saptanmıştır. İlgilendiği ürünle ilgili video izleyen tüketicilerin ise %87 lik bir oranla satın almaya daha fazla eğilimli oldukları gözlemlenmiştir. Sosyal medya teknolojileri ile iç içe olan her kullanıcının bu ortamlarda, sıklık ve süre olarak farklı şekillerde yer aldığı bilinmektedir. Kişilik faktörlerinin internette gezinme, kullanılan mecralar ve bu mecralar aracılığıyla girişilen eylemlerde fark yaratacağı da hesaba katılmalıdır (3). 3G hizmetinin kullanımının ülkelere göre dağılımında Türkiye %31 ile ilk sıradadır. Japonya %97 ile birinci olurken, Birleşik Krallık %50 ile ikinci sıradadır. Ülkemizi takip eden Çin ve Hindistan ise 3G den sırasıyla % 4 ve %3 oranlarında faydalanmaktadırlar. Ülkemizde yaklaşık 35 milyon internet kullanıcısı vardır. Bu kullanıcı sayısıyla Türkiye dünyada 12, Avrupa da ise Almanya, Birleşik Krallık, Rusya ve Fransa dan sonra 5. sırada yer almaktadır. Türkler, internette ortalama bir Avrupalının üzerinde vakit geçirmekte, aynı zamanda interneti daha aktif olarak kullanmaktadırlar. Facebook Ağustos 2010 verilerine göre % 4.66 ile Türkçe, en çok kullanılan ilk on dil arasında İngilizce, İspanyolca ve Fransızca dan sonra dördüncü sırada yer almaktadır. Twitter kullanımında ise ülkemiz dünya genelinde 8. sırada konumlanmaktadır. Ülkemiz e-ticaret pazarı 2010 yılında 10.4 milyar pound değer kaydetmiş, sadece 2011 in ilk 6 ayı içinde bu rakam 6.8 milyar pounda ulaşmıştır. Türkiye, %62 lik kredi kartı kullanımıyla Avrupa da Birleşik Krallık tan sonra 2. sırada yer almaktadır. Ülkemiz, ürün ulaşımını 350 mil ve üzeri mesafeye sağlayabilen deniz ticareti altyapısına sahiptir. Türkiye nin en büyük 20 e-ticaret kuruluşu yaklaşık bir yıl içinde ortalama yüzde 60 oranında büyüme kaydetmiştir. 2011 de ebay, Türkiye nin en büyük açık artırma sitesi GittiGidiyor un %93 ünü 137 milyon pounda satın almıştır. Mikroçip imal eden Intel, 2011 yılında Türkiye ye ilk yatırımlarını gerçekleştirmiş, online medya kuruluşu Nokta ya ve alışveriş sitesi Grupanya ya destek vermiştir. Silikon Vadisi nin en önemli kuruluşlarından biri olan Kleiner Perkins, özel alışveriş sitelerinden Trendyol a 17 milyon poundluk bir yatırım yapmıştır. * Twitter ve Facebook un yanı sıra, 2012 de yükselişe geçeceği ön görülen yeni sosyal mecranın Google Plus olacağı düşünülmektedir. Facebook un 3 yılda ulaştığı 25 milyon 2
kullanıcı sayısına açıldığı ilk bir ay içerisinde ulaşan Google Plus, markalara sağladığı arama motorlarında yukarı sıralarda yer alma, Adwords ile entegre çalışma özelliği gibi farklı yapılanmasıyla pazarlama ve sosyal medyayı buluşturan yeni trend olarak yükselişe geçecektir (2). Güncel Kart Verileri Türkiye nin 11 şehir merkezinde Master Card tarafından yürütülen araştırmada, güncel kart kullanım değerlerinin aşağıdaki gibi olduğu paylaşmaktadır (4) : 1. Online ortamda alımı en çok tercih edilen hizmet ve ürünler: Buna göre yüzde 40 ile elektronik eşya ve bilgisayar ilk sırada yer alırken yüzde 12 ile etkinlik bileti ve beyaz eşya en az satın alınan ürünler olmaktadır. Elektronik eşya ve bilgisayarı yüzde 31 ile uçak bileti, tur ve seyahat rezervasyonları, yüzde 29 ile cep telefonu, yüzde 24 ile yeme-içme, yüzde 18 ile giysi, yüzde 14 ile çiçek, yüzde 13 ile kişisel bakım ve kozmetik ürünü alımları takip etmektedir. 2. Güvenlik: Katılımcıların online alışveriş yapmak istememesinin önemli sebeplerinden biri olarak bu ortamların güvenli bulunmaması dikkat çekmektedir. Katılımcıların yüzde 25 i online alışverişi tercih etmeme sebeplerini kart bilgilerini paylaşmak istememeleri olarak ifade etmektedirler. TUIK İstatistikleri Türkiye İstatistik Kurumu (TUİK) verilerine (5) göre ülkemizde internetin kullanım amaçlarının başında bilgi arama yapmak gelmektedir. Kişiler interneti ağırlıklı olarak mal ve hizmetler hakkında çeşitli bilgilere ulaşabilme amacıyla kullanmaktadır. Bunu iletişim amaçlı kullanım takip eder. Türkiye de interneti e-posta alma-gönderme, internet üzerinden telefon/video görüşmeleri ve sohbet amaçlıyla da yoğun olarak kullanır. Ülkemizde interneti bir ürünü satın almak ya da satmak üzere kullananların oranı ise oldukça düşüktür. (Bkz.Tablo.1) Tablo 1: Son üç ay içinde hane halkı bireylerinin İnternet kullanma amaçları (%) Amaçlar Türkiye Kent Kır İletişim 78,23 78,91 74,69 e-posta gönderme/alma 66,84 68,58 57,78 İnternet üzerinden telefonla görüşme/video konferansı 11,36 12,40 5,90 Chat/ sohbet yapmak, vb. 40,39 39,34 45,85 Bilgi arama ve çevirimiçi (on-line) hizmetler 90,16 90,34 89,18 Mal ve hizmetler hakkında bilgi bulmak 43,31 43,83 40,58 Seyahat ve konaklama ile ilgili hizmetlerin kullanımı 14,25 15,63 7,07 İnternet üzerinden radyo dinlemek ya da televizyon izlemek 28,18 28,22 27,95 Oyun, resim ya da müzik indirmek ya da oyun oynamak 43,58 42,64 48,46 Yazılım indirmek 22,81 23,73 17,97 Gazete ya da dergi okumak, haber indirmek 55,77 56,58 51,55 İş aramak ya da iş başvurusu yapmak 10,57 10,83 9,19 Mal ve hizmet siparişi vermek ve satmak, bankacılık 15,95 16,99 10,54 İnternet bankacılığı 12,90 13,57 9,40 Diğer finansal hizmetler (hisse senedi alımı vb.) 2,95 3,23 1,46 3
Mal ve hizmet almak/ sipariş vermek (hisse senedi/finansal hizmetler hariç) 5,59 6,13 2,75 Mal ve hizmet satmak (örn:müzayede ile satış gibi) 1,07 1,23 0,23 Kamu kurum/kuruluşlarıyla iletişim 39,97 41,58 31,56 Kamu kuruluşlarına ait web sitelerinden bilgi edinmek 37,64 39,12 29,93 Resmi formların/dokümanların indirilmesi 10,65 10,93 9,14 Doldurulmuş form göndermek 6,02 6,05 5,91 Eğitim 30,71 32,16 23,15 Formal eğitim faaliyetleri (okul,üniversite vb.) 26,83 27,93 21,05 Yetiştirme kursları (Yabancı dil, bilgisayar vb.) 7,22 7,96 3,38 Özellikle istihdam olanaklarına yönelik diğer eğitim faaliyetleri 4,37 4,80 2,14 Sağlık 22,97 24,39 15,55 Sağlıkla ilgili bilgi araştırma 22,38 23,86 14,64 Doktordan internet üzerinden randevu almak 0,50 0,60 - Doktordan internet üzerinden reçete talep etmek 0,02 0,02 - Bir doktordan internet üzerinden tavsiye almak 1,86 1,93 1,47 Ülkemizde online alışverişin düşük olmasının başlıca nedeni kişilerin ürünleri online satın almaya karşı duyduğu ihtiyacın yetersiz olmasıdır. Bu durumu güvenlik nedenlerinden ötürü dahil olunmasının istenmemesi ve ürünleri yerinde görerek satın alma gerçekleştirme ihtiyacının yüksek olması nedenleri takip eder. (Bkz.Tablo.2) Tablo. 2: Hane halkı bireylerinin İnternet üzerinden alışveriş yapmama nedenleri (%) Nedenler Türkiye Kent Kır İhtiyaç duymamak 75,37 74,92 77,48 Ürünü yerinde görerek almayı tercih etmek, satış yapılan yere bağlılık, alışkanlıklar 20,01 20,83 16,18 İnternet üzerinden alışveriş yapmaya yeterli bilgisi olmaması 4,52 4,28 5,65 Çok pahalı olması 4,88 4,79 5,30 Ürün tesliminin çok zaman alması 1,44 1,33 1,95 Sipariş edilen malın evde teslim alınmasının zorluğu(evde olmaması durumu) 1,91 1,86 2,15 Güvenlik nedeniyle/kredi kartı detaylarını vermek istememek 22,56 23,31 19,07 Kişisel bilgileri İnternet üzerinden vermek istememek 10,42 10,99 7,73 Ürünü teslim alma iade etme yada şikayet ve sorun giderme konusunda güvensizlik 1,14 1,19 0,92 İnternet üzerinden ödemeye imkan veren kredi kartı, matikler, sanal kartın olmayışı 0,96 0,69 2,25 Internet bağlantı hızının çok düşük olması 0,04 0,05 - Diğer 1,56 1,89-3D Güvenlik Altyapısı Aşağıdaki bilgiler, Bankalar Arası Kart Merkezi ile 3D altyapısı hizmeti sunan çeşitli bankalardan derlenerek hazırlanmıştır (6, 7, 8, 9). 4
Kurum-kart sahibi-banka arasındaki ticari süreci güvence altına almayı amaçlayan 3D güvenlik alt yapısı, şimdiye kadar geliştirilmiş en iyi sistem olarak kabul edilmektedir. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu nun (BDDK) 09 Aralık 2010 tarih ve 25607 sayılı kararı gereğince e-ticaret yapan kurumlarda bu güvenlik platformunun sağlanması gerekmektedir. Visa ve MasterCard tarafından geliştirilen bu sistemin bulunduğu web sitelerinde Verified by Visa ve Mastercard Secure Code logoları yer almaktadır. Kart sahiplerinin bankalarına telefonla başvurarak edinebilecekleri kişisel şifreleri ile ödeme sırasında kimlik doğrulaması yapılmakta ve yetkisiz kullanım engellenmektedir. Sistem, üye iş yerleri için aynı zamanda ürün ve hizmet satışlarının artmasını sağlayan bir tüketici güveni oluşturmaktadır. Mobil Teknolojilerin Önemi Aşağıda okuyacağınız veriler, UNCTAD Bilgi Ekonomisi 2011 Raporu ndan derlenerek hazırlanmıştır (10). GSMA verilerine göre, mobil para kullanımını yaygınlaştıran sistemler 2010 yılı için dünya genelinde ivmeli ile artış göstermiş, 2011 Nisan ayında bu sistemlerin sayısı 109 a ulaşmıştır. Yakın gelecekte özellikle çoğu Afrika ülkesinin bile para transferi hizmetleri, ödeme sistemleri ve kredi, sigorta vb. içeren finansal hizmetlerin yönetimi için en az bir mobil sistem kullanacağı ön görülmektedir. Bunların yanı sıra, pek çok inovatif mobil hizmetin de yolda olduğu söylenebilir. Bunun yanı sıra mobil telefon kullanımı kurum sahibi kadın girişimciler için iş ilişkilerini geliştirmede önem arz etmektedir. Raporda yer verilen bir araştırmaya göre, mobil teknolojilerin kullanımının iş ilişkilerini ve sosyal ilişkileri güçlendirdiği gözlemlenmiş bu durumda özellikle kadın girişimcilerin işlerini genişletmek için yeni coğrafyalara açılmalarına ve fırsatlara erişmelerine imkân sağladığı görülmüştür. Mobil teknolojilerin dijital ekonomide sıklıkla karşılaşılan bir uygulama alanı da micro-iş tir. Bir kurumun planladığı işleri daha küçük görevlere bölerek kurum dışından kişilere yaptırma imkânı bulduğu mikro-iş, crowd sourcing in bir parçası olarak dijital ekonominin yarattığı yeni bir iş alanını ortaya koymaktadır. Amerika çıkışlı TxtEagle şirketi, bu sistemin önemli bir örneğidir: Bu şirket, mobil kullanıcılardan yerel yol işaretleriyle ilgili bilgi edinerek bir navigasyon sistemi geliştirmiştir. 200 ün üzerinde operatörle iş birliği yapan TxtEagle 80 nin üzerinde ülkeye yayılmıştır. Mobilexpress Türkiye de ve dünyada bir ilki gerçekleştiren Mobilexpress, mobil teknolojilerin dijital ekonomiye yön verdiği günümüzde inovatif bir uygulama olarak göze çarpmaktadır. Aşağıdaki bilgiler konu ile ilgili gerçekleştirilmiş bir gazete röportajından ve Mobilexpress resmi web sitesinden alınarak derlenmiştir (11,12). Bu teknoloji, internetin yanı sıra billboardlardan, katalog ve dergilerden veya televizyondan beğenilen bir ürünün cep telefonundan anında mesaj göndererek satın alınmasını ve alınan ürünün istenilen adrese kargolanmasını sağlayan bir sistemdir. Ürün için verilen kodu mesaj 5
ile ileterek ve alım isteğine kişiye ait bir şifreyle onay vererek satın alma işlemi sonuçlandırılır. Böylelikle mobilleşen ticaret anlayışı tüketicilere daha çok platformdan güvenli alışveriş imkanı sunmuş ve tüketicilerin ihtiyaç duydukları ürünleri hatırlarında tutmalarına gerek kalmadan, kolaylıkla almalarına olanak vermiş olur. Tüketiciye sağlanan bu avantajlar, dijital ekonomiyi harekete geçiren önemli bir uygulamadır. Bu yeni sistemin tüketicilerle buluşulan tüm reklam ortamları için kolay alım imkanı sunması ve ek maliyet getirmemesi hem kurumlara, hem de cep telefonu şirketlerine fayda sağlamaktadır. Yoğun talep gördüğü belirtilen bu sistemin kısa sürede yaygınlaşacağı düşünülmektedir. Ülkemizde Migros A.Ş. bu uygulamayı Kangurum isimli online sistemi üzerinden 2010 yılından bu yana sunmaktadır. ICT Altyapıları Artan rekabetle beraber, ICT hizmetlerinin ücretinin azaldığı görülmektedir (10) : Bazı ülkelerde ICT cihazları ve hizmetlerinden alınan verginin yüksek olması ya da bazı hizmetlerin kısıtlayıcı kurallara maruz kalması bu ücret farklılığını açıklayıcı sebeplerdendir. İçlerinde Türkiye nin de olduğu bir grup gelişmekte olan ülkenin yer aldığı UNCTAD verilerine göre, ücretinin kullanıma göre hesaplandığı mobil bant kullanımı, aylık ücrete tabi olan sabit bant kullanımına göre daha düşük maliyetlidir. Ayrıca, mobil bağlantı hızının sabite oranla daha yüksek olduğu görülmektedir. Bu sebeple, hızlı mobil ağ teknolojisi, özellikle küçük çaplı şirketler için elverişli bir kullanım sunmaktadır. Brezilya, Kenya, Morakko, Sri Lanka, Vietnam gibi ülkelerin bulunduğu UNCTAD verilerine göre ülkemizde sabit ve mobil bant kullanımın oldukça pahalı olduğu ileri sürülebilir. Sonuç olarak, e-ticaret potansiyelinin tümüyle kullanılabilmesi, hükümetlerin yasal süreçlerini yeniden yapılandırmasıyla ve özellikle mobil cihazların ticari kullanımında güvenlik, ödeme seçenekleri, verilerin saklanması ve müşteriye ait özel bilgilerin korunması ile mümkün olacaktır (10). Kaynaklar 1. Australian Communications and Media Authority (ACMA) August 2010 Report [İnternet]. Technology developments in the digital economy. Uygun Erişim: http://www.acma.gov.au/webwr/_assets/main/lib311925/technology_developments_in_di gital_economy.pdf 2. Yaşayan, O. G. 2012 de 12 Dijital Trend. Uygun erişim: http://www.oyayasayan.com/ 3. Baltaş, Z. Kişiliğin sosyal medya kullanımındaki rolü ve iş hayatı. Kaynak 2011; 45:6-7. 4. Habertürk, 17 Aralık 2011. 5. TUIK İstatistik Kurumu 2011 Ekim-Aralık verileri. 6.Bankalararası Kart Merkezi Güvenli Sanal Alışveriş [İnternet]. Uygun erişim: http://www.bkm.com.tr/guvenli-sanal-alisveris.aspx 6
7.Türkiye Finans Bankası Bireysel Bankacılık Kredi Kartları 3D secure [İnternet]. Uygun erişim: http://www.turkiyefinans.com.tr/tr/bireysel_bankacilik/kredi_kartlari/3d_secure.aspx 8. Garanti Bankası Uluslararası Güvenlik Platformu 3D Secure [Internet]. Uygun erişim: http://eticaret.garanti.com.tr/uluslararasi-guvenlik-platformu-3d-secure.aspx 9.Yapı Kredi Bankası Kedi Kartları Üye İşyeri Hizmetleri [İnternet]. Uygun erişim: http://www.yapikredi.com.tr/tr-tr/kredi_kartlari/uye_isyeri_hizmetleri/posnet.aspx 10. UNCTAD Information Economy Report 2011. Uygun erişim: http: // www. unctad.org / en / docs/ier2011_en.pdf 11. Zaman Ekonomi, 22 Kasım 2011 [İnternet]. Uygun erişim: http:// www. zaman. com/ haber. do?haberno=1205211 12. Mobilexpress Nedir? [İnternet]. Uygun erişim: http: // www. mobilexpress. com. tr / contentdetail.aspx?ctype=13&id=19 7