28 Ekim 2005 Tarihli ve 25980 Sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü Personeli Görevde Yükselme ve Unvan Değişikliği Yönetmeliği ne uygun olarak hazırlanmış r. Adalet Bakanlığı GYS Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü Personeli İçin Görevde Yükselme ve Unvan Değişikliği Sınavlarına Hazırlık Kitabı Şeflik
Komisyon T.C. ADALET BAKANLIĞI CEZA VE TEVKİFEVLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ PERSONELİ İÇİN GÖREVDE YÜKSELME VE UNVAN DEĞİŞİKLİĞİ SINAVLARINA HAZIRLIK KİTABI (ŞEFLİK) ISBN 978-605-241-171-1 Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. AŞ ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 3. Baskı: 2018, Ankara Yayın-Proje Yönetmeni: Merve Toruk Dizgi-Grafik Tasarım: Hilal Sultan Coşkun Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Sage Yayıncılık Reklam Matbacılık San Tic. Ltd.Şti. Kazımkarabekir Cad. No:97/24 İskitler - Ankara 0312 341 00 02 Yayıncı Sertifika No: 36306 Matbaa Sertifika No: 14721 İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay/ANKARA Yayınevi: 0312 430 67 50-430 67 51 Dağıtım: 0312 434 54 24-434 54 08 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60 İnternet: www.pegem.net E-ileti: pegem@pegem.net WhatsApp Hattı: 0538 594 92 40
ÖN SÖZ T.C. Adalet Bakanlığı Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü Personeli Görevde Yükselme ve Unvan Değişikliği Yönetmeliği'nin 12'nci maddesinde öngörülen konular aşağıda belirtildiği şekildedir: a) Alan bilgisi, b) T.C. Anayasası, c) Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi, ç) İnsan hakları ve demokrasi, d) Türk dil bilgisi ve yazışma kuralları, e) Etik davranış ilkeleri, f) Genel kültür ve genel yetenek Ortak konuların yanında Şeflik Görevde Yükselme ve Unvan Değişikliği Sınavı'nın Alan Bilgisi konuları ise aşağıda belirtildiği şekildedir: 5402 sayılı Denetimli Serbestlik Hizmetleri Kanunu 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu 4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu Denetimli Serbestlik Hizmetleri Yönetmeliği PEGEM Akademi Görevde Yükselme Sınav kitapları; yazar ekibimiz tarafından 24 Haziran 2018 Pazar günü yapılan Cumhurbaşkanı seçiminden sonra Anayasada yürürlüğe giren maddeler dikkate alınarak hazırlanmıştır. Anayasa maddeleri değişiklik doğrultusunda düzenlenmiştir. Güncel mevzuat eksiksiz biçimde kitapta yer almaktadır. Konularda teorik çerçeve net bir şekilde çizilmiş ve özgün tarama testi soruları ile pratiğe ilişkin çok sayıda örneğe yer verilmiştir. Anlatılan konuların zihinde somutlaşması için konuların arasına yazar notları, şemalar ve tablolar da eklenmiştir. Her bölümde, daha önceki sınavlarda sorulmuş olan soru ve çözümler ilgili konuların arasına yerleştirilmiştir. Okuyucuların toplam iş yükü gözetilerek, öz ve net bilgilerden uzaklaşmadan, onlara güncel ve çalışmalarını pekiştirecek yöntemleri sunmak amacıyla özenle hazırlanan bu kitabımızın sınava hazırlanan siz değerli okuyucularımıza katkı sağlamasını diliyoruz. PEGEM Akademi Yayıncılık
İÇİNDEKİLER 1. Bölüm: T.C. Anayasası... 1 2. Bölüm: Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi... 96 3. Bölüm: İnsan Hakları ve Demokrasi... 200 4. Bölüm: Türk Dil Bilgisi ve Yazışma Kuralları... 243 5. Bölüm: Resmî Yazışmalarda Uygulanacak Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik... 342 6. Bölüm: Etik Davranış İlkeleri... 357 Kamu Görevlileri Etik Kurulu Kurulması ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun... 366 Kamu Görevlileri Etik Davranış İlkeleri ile Başvuru Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik... 368 7. Bölüm: Genel Kültür ve Genel Yetenek... 391 Matematik... 393 Coğrafya... 476 Güncel Bilgiler... 575 8. Bölüm: 5402 Sayılı Denetimli Serbestlik Hizmetleri Kanunu... 621 9. Bölüm: 657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu... 637 10. Bölüm: 4734 Sayılı Kamu İhale Kanunu... 671 11. Bölüm: 4735 Sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu... 691 12. Bölüm: 5018 Sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu... 700 13. Bölüm: Denetimli Serbestlik Hizmetleri Yönetmeliği... 734
PEGEM AKADEMİ 1. bölüm DEVLET KAVRAMI DEVLET KAVRAMI Devlet, belirli bir toprak parçası üzerinde egemen olan belirli bir insan topluluğunun oluşturduğu bir varlıktır. Bu tanımdan yola çıkarak devleti oluşturan unsurları üç başlık altında toplayabiliriz. Bunlar; 77 Ülke unsuru 77 Millet unsuru ve 77 Egemenlik unsurudur. A. Yapısına ve Egemenlik Kaynaǧına Göre Devlet Şekilleri YAPISINA GÖRE DEVLET ŞEKİLLERİ Tek Yapılı Devlet Birleşik (Karma) Devlet Üniter Devlet Bölgeli Devlet Federal Devlet Konfederal Devlet A. YAPISINA GÖRE DEVLET ŞEKİLLERİ 1. Tek (Basit) Yapılı Devlet a. Üniter Devlet Devletin tamamında aynı hukuk kurallarının uygulandığı devlettir. Üniter devlet tek bir hukuk ve yasa birliği olan devlettir. Yani ülke sınırları içinde yasama, yürütme ve yargı birliği vardır. Devletin unsurlarında ve organlarında teklik özelliği göstermesidir. Yani devlet, egemenlik, millet, ve toprak parçası tektir. Türkiye devletinin, ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğü vurgusuna Anayasanın 3 üncü maddesinde yer verilerek üniter devletten bahsedilmektedir. Fransa, Yunanistan, İsveç ve Portekiz üniter devlete örnek gösterilebilir. b. Bölgeli Devlet Bölgeli devlet, milletlerin özerkliğini tanımakla birlikte, ulusun tekliğini ve ülkenin bölünmez bütünlüğünü koruyan devlet modelidir. Bölgeli devlette bölgelerin, merkezi devletten ayrı yasama ve yürütme organları vardır. Ama bunların yetkileri federe devlete göre sınırlıdır. Federal Devletten farklı olarak bölgeli devlette yargı birliği vardır. Tipik örneği 1978 Anayasası ile İspanya da uygulanmakta olan bir yapılanmadır. 2. Birleşik (Karma) Yapılı Devlet Karma yapılı devlet egemenliğin tek olmadığı, devlet örgütünün tek bir bütün olmadığı, hukuk birliğinin olmadığı, yani birden çok devletten oluşan devletler topluluğudur. Karma devlet iki veya daha çok devletin sıkı veya gevşek bağlarla birleşmelerinden meydana gelmiş bir devlet çeşididir. Federal Devlet Birden çok devletin, ortak çıkarlarını korumak amacıyla ortak bir yazılı anayasa ile birleşmelerinden meydana gelen devlet topluluklarıdır. Ayrıca her federe devletin de anayasası vardır. Ancak bu anayasa federal anayasaya aykırı olamaz. Federal anayasayı koruyacak yüksek mahkeme zorunludur. Federasyon; federe (eyalet) devletler ile federal (ana) devletten oluşmaktadır. Federe devlet iç işlerinde serbest dış işlerinde federal devlete bağlıdır. 1
PEGEM AKADEMİ Federal devlette ülke ve insanlar için iki ayrı egemenlik söz konusudur. Yasama, yürütme ve yargı organları hem federal devlette hem de federe devletlerde vardır. Federal devlette çift meclis zorunludur. Hukukta birlik yoktur. Eyaletlerin federal devletten ayrılma hakları yoktur. ABD, Almanya, Kanada, Rusya, Avusturya, İsviçre federal devlet yapısının tanınmış örnekleridir. Bağımsız devletler tarafından, egemenliklerini muhafaza etmek şartıyla, ortak ve sınırlı menfaatlerini sağlamak amacıyla, daha çok savunma amacıyla bir yazılı antlaşma ile kurulan devletler topluluğudur. Konfederasyon devlet topluluğu bir antlaşma ile meydana geldiği için, üye devletler istedikleri zaman konfederal devletten ayrılabilirler. Konfederal devlet yapısının günümüzde bir örneği yoktur. 1848 e kadar İsviçre, 1787 ye kadar da ABD konfederasyon devlet yapısına örnektir. Konfederal Devlet KONFEDERASYON İLE FEDERASYON KARŞILAŞTIRMASI KONFEDERASYON FEDERASYON Uluslararası anlaşma ile kurulur. Üye devletler bağımsızdır. Konfedere devletler (konfederasyonu oluşturan devletler) üzerinde zorlama yoktur. Üye konfedere devletlerin vatandaşlığı vardır, konfederasyonun vatandaşlığı yoktur. Sadece konfedere devletin tüzel kişiliği vardır. Sadece konfedere devletin uluslararası kişiliği vardır. Ortak anayasayla kurulur. Federe devletler federasyona bağlıdır. Federal devletin federe devletler üzerinde zorlama yetkisi vardır. Hem federe devletin hem de federal devletin vatandaşlığı vardır. Hem federe devletlerin hem de federal devletin tüzel kişiliği vardır. Sadece federal devletin uluslararası kişiliği vardır. ÜNİTER DEVLET İLE FEDERAL DEVLET KARŞILAŞTIRMASI ÜNİTER DEVLET FEDERAL DEVLET Tek devlet vardır. Tek ve ortak bir hukuk düzeni vardır. Yasama, yürütme ve yargı organı tektir. Merkezi yönetim ile yerel yönetimler arasındaki yetki paylaşımı kanunla yapılır. Federe devletler ve federal devlet olmak üzere birden fazla devlet vardır. İki ayrı hukuk düzeni vardır. Bu erkler hem federe devletlerde hem de federal devlettte vardır. Dolayısıyla birden fazla yasama, yürütme ve yargı organı vardır. Merkezi yönetim ile yerel yönetimler arasındaki yetki paylaşımı anayasayla yapılır. EGEMENLİKLERİNE GÖRE DEVLET ŞEKİLLERİ Oligarşi Monarşi Teokrasi Cumhuriyet Meşruti Monarşi Mutlak Monarşi 2
PE EM G AK B. EGEMENLİKLERİNE GÖRE DEVLET ŞEKİLLERİ EM AD Yarı Doğrudan Demokrasi Araçları İ a) H alk oylaması (referandum): Devlet başkanının göreve nasıl geleceği sorusuna cevap verir. Bu, yasama işlemi konusunda halkın oyuna başvurma yöntemidir. Halk oylaması, Anayasa konusunda olabileceği gibi, yasa konusunda da olabilir. Monarşi: Devlet başkanının veraset yoluyla başa geçtiği devlet şeklidir. b) Halk vetosu: Yasama organınca kabul edilmiş bir yasayı halkın kendi kendine harekete geçerek, «hayır» diyebilmesine, halk vetosu denir. 77 Mutlak monarşi: Gücün ve yönetimin tek bir kişide olduğu sistemdir. Krallıklar buna örnektir. Günümüzde, Suudi Arabistan ve Ürdün örnek gösterilebilir. c) Halk girişimi: Bu yöntem ile halk, belli sayıda imza toplayarak, belli konuda yasa çıkarılması veya yasada değişiklik yapılması için yasama organını harekete geçirir. 77 Meşruti monarşi: Kralın yetkileri anayasa ve parlamento ile sınırlanmıştır. İngiltere, İspanya, Japonya örnek gösterilebilir. d) Temsilcilerin azli: Oligarşik: Egemenliğin belirli bir grup, sınıf veya zümreye ait olduğu devlet şeklidir. Halkın seçtiği kişiyi görev başındayken görevden azletmesidir. Teokratik: Din esasına dayalı egemenlik biçiminin benimsendiği anlayıştır. Cumhuriyet: Eski zamanda Atina dan Roma ya kadar ki bir süreçte uygulanan sistem, modern zamanda Fransa da anlam bulmuştur. Millî egemenlik olarak ifade edilen bu sistemde halk kendi kendini yönetmektedir. NOT Ülkemizde sadece referandum uygulanmaktadır. İki durumda uygulanır: İlk durum; Cumhurbaşkanlığı seçimi ikinci tura Tek Aday kalırsa oylama referanduma dönüşmektedir. İkinci durum ise Anayasa değişikliklerinin referanduma sunulmasıdır. NOT Millî egemenlik ilkesi Anayasaya ilk kez 1921 yılında gelmiştir. Yani Cumhuriyetin ilanından önce Anayasa da yer almaktadır. HÜKÛMET SİSTEMLERİ Egemenliğin yani devletin organlarının nasıl kullanılacağı sorusuna cevap verir. Egemenliğin Kullanılma Biçimlerine Göre Demokrasi Çeşitleri Demokrasilerde egemenliğin kullanılma biçimleri, doğrudan demokrasi, temsili demokrasi ve yarı doğrudan demokrasi olmak üzere üç biçimde kullanılır. HÜKÛMET SİSTEMLERİ Kuvvetler Birliği Doğrudan demokrasi: Bu demokrasi sisteminde halk, doğrudan doğruya egemenliğini kullanır. Doğrudan demokrasi, ancak çok küçük siyasal topluluklarda görülebilir (Eski Yunan Şehir Devletleri). Günümüzde, nüfusu büyük sayılara ulaşmış devletlerde, halkın egemenliğini doğrudan kullanması olanak dışıdır. Temsili demokrasi: Temsili demokraside, egemenliğin kullanılması, genel seçimle seçilmiş, ulus adına veya halk adına hareket eden temsilcilere tanınmıştır. Yarı doğrudan demokrasi: Yarı doğrudan demokrasi, doğrudan demokrasi ile temsili demokrasinin bir karışımıdır. Yarı doğrudan demokrasi sisteminde, bir yandan temsili sistem uygulanmakta, bir yandan da, temsili sistemin yanında, halka doğrudan karışma olanağı sağlanmaktadır. 3 Kuvvetler Ayrılığı Meclis Hükûmet Sistemi Başkanlık Sistemi Mutlak Monarşi Parlamenter Sistem Diktatörlük Yarı Başkanlık Sistemi