Avrupa Biriði'ne Tam Üyeik Sürecinde Ýstanbu Sanayi Odasý Mesek Komiteeri Sektör Stratejieri Geiþtirimesi Projesi Deri ve Deri Ürüneri Ayakkabý Ayakkabý Yan Sanayii ve Suni Deri Sektörü Ýstanbu, Þubat 2004

Avrupa Biriði'ne Tam Üyeik Sürecinde Ýstanbu Sanayi Odasý Mesek Komiteeri Sektör Stratejieri Geiþtirimesi Projesi Deri ve Deri Ürüneri Ayakkabý Ayakkabý Yan Sanayii ve Suni Deri Sektörü

ISBN 975-512-793-3 1. Baský, 1000 Adet Þubat 2004 Ýstanbu Ýstanbu Sanayi Odasý Yayýnarý No: 2004/3 Mesek Komiteeri Þubesi Meþrutiyet Cad. No: 118 Tepebaþý 34430 Ýstanbu Te: (212) 252 29 00 (pbx) Faks: (212) 249 39 63 www.iso.org.tr Grafik ve Mizanpaj E.M.A. Limited Baský Cem Ofset Matbaacýýk San. A.Þ. Beþyo, Fabrikaar Cad. No: 21 34360 Sefaköy-Ýstanbu Te: (212) 541 61 80 Faks: (212) 579 70 34 www.cemofset.com.tr Tüm hakarý Ýstanbu Sanayi Odasý'na aittir. Bu yayýndaki bigier ancak kaynak gösterimek suretiye kuanýabiir.

ÝSO 27. Grup "Deri Sanayii" Mesek Komitesi Üyeeri: Seyit Ai GÜNDÜZ - GÜNDÜZ DERÝ ÝMALAT ve KONF. SAN ve TÝC. A.Þ. Aziz ÝMRE - ATLAS DERÝ SAN. ve TÝC. LTD. ÞTÝ. Ahmet Sakýp GÜRSOY - DURSOY DERÝ SANAYÝ ve TÝCARET A.Þ. Bia ALKOÇ - ALKOÇ DERÝ SANAYÝ ve TÝCARET A.Þ. Yüce YILMAZ - KUZU DERÝ KONF. SAN. ve TÝC. LTD. ÞTÝ. Hakký MATRAÞ - MATRAÞ DERÝ MAMULLERÝ SAN. ve TÝC. A.Þ. ÝSO 45. Grup "Ayakkabý, Suni Deri ve Ayakkabý Yan Sanayii" Mesek Komitesi Üyeeri: Kazým SAÐIN - PAMES AYAKKABICILIK ÝTH. ÝHR. SAN. ve TÝC. A.Þ. Mehmet KEÇECÝ - DEPAR DERÝ PLASTÝK SAN. ve TÝC. A.Þ. Mehmet BÜYÜKEKÞÝ - ZÝYLAN AYAKKABI SAN. ve TÝC. A.Þ. Seahattin AKAYDIN - AKMEN AYAKKABI SAN. ve TÝC. A.Þ. Dr. M. Ýhan ARSLAN - ESEM SPOR GÝYÝM SAN. ve TÝC. A.Þ. Mehmet ÖZALP - GEZER AYAKKABI SAN. ve TÝC. A.Þ. Hüseyin KIZANLIKLI - YEÞÝL KUNDURA SAN. ve TÝC. A.Þ. Deri ve Deri Ürüneri At Sektörü Çaýþma Grup Üyeeri: Asým ÖNCÜLER - BEMAY LTD. ÞTÝ. Hauk YURTSEVER - GÜNDÜZ DERÝ ÝMALAT ve KONF. SAN ve TÝC. A.Þ. Ahmet KARAHAN - DSD SEKTÖREL DIÞ TÝCARET A.Þ. Ayakkabý At Sektörü Çaýþma Grup Üyeeri: Atia ÜLKÜMEN - TASD Gene Sekreteri Bahadýr ÞÝÞLÝOÐLU - TASD Gene Koordinatörü Ayakkabý Yan Sanayi At Sektörü Çaýþma Grup Üyeeri: Kadir YERCÝ - AYSAD Gene Koordinatörü Suni Deri At Sektörü Çaýþma Grup Üyeeri: Yasin TÜKEK - Fokser Group Erda EKÝNCÝ - Fokser Group Danýþman: Doç. Dr. Ruhi GÜRDAL Proje Koordinatörü: Haktan AKIN (Ýstanbu Sanayi Odasý, Gene Sekreter Yardýmcýsý) ÝSO Proje Grubu: Rýza Nur FIRAT (Ýstanbu Sanayi Odasý, Mesek Komiteeri Þubesi Müdürü) Þeno DEMÝRBAÞ (Ýstanbu Sanayi Odasý, Sanayi Þubesi Müdür Yardýmcýsý) Ýhan BAYRAKTAR (Ýstanbu Sanayi Odasý, Kapasite Þubesi, Mühendis) Avrupa Biriði'ne Tam Üyeik Sürecinde ÝSO Mesek Komiteeri Sektör Stratejieri Geiþtirimesi Projesi - "Deri ve Deri Ürüneri, Ayakkabý, Ayakkabý Yan Sanayii ve Suni Deri Sektörü"

Ýstanbu Sanayi Odasý

ÝÇÝNDEKÝLER Ýçindekier... v Grafiker ve Taboar Listesi... vii Kýsatmaar... viii Sunuþ... ix 1. DERÝ VE DERÝ ÜRÜNLERÝ... 1 1.1. Sektörün Gene Yapýsý ve Geiþimi... 1 1.2. Dünya Deri Sektöründeki Geiþmeer ve Gümrük Biriðinin Sektöre Etkieri... 4 1.2.1. Sektördeki Son Geiþmeer / Üke Karþýaþtýrmaarý... 4 1.2.2. Sektördeki Teknoojik Geiþmeer... 4 1.2.3. Gümrük Biriðinin Sektöre Etkieri... 5 1.3. At Sektörerin Teme Göstergeeri ve Rekabet Gücü... 7 1.3.1. Ham Deri... 8 1.3.1.1. Sektörün Tanýmý ve Teme Göstergeeri... 8 1.3.1.2. Swot Anaizi... 9 1.3.2. Deri Ýþeme... 10 1.3.2.1. Sektörün Tanýmý ve Teme Göstergeeri... 10 1.3.2.2. Swot Anaizi... 11 1.3.3. Deri Konfeksiyon... 13 1.3.3.1. Sektörün Tanýmý ve Teme Göstergeeri... 13 1.3.3.2. Swot Anaizi... 15 1.3.4. Saraciye... 16 1.3.4.1. Sektörün Tanýmý ve Teme Göstergeeri... 16 1.3.4.2. Swot Anaizi... 19 1.3.5. Deri Kimyasaarý... 20 1.3.5.1. Sektörün Tanýmý ve Teme Göstergeeri... 20 1.3.5.2. Swot Anaizi... 21 1.4. Deri ve Deri Ürüneri Sektörünün Rekabet Gücü... 22 1.4.1. Baþýca Güçü Yöner... 22 1.4.2. Baþýca Zayýf Yöner... 22 1.5. Sektör Strateji ve Poitikaarý... 25 1.5.1. Ortak Strateji ve Poitikaar... 25 1.5.2. At Sektörere Özgü Strateji ve Poitikaar... 27 1.6. Sektör Stratejieri Uyguama Paný... 35 2. AYAKKABI SEKTÖRÜ... 37 2.1. Sektörün Tanýmý ve Kapsamý... 37 2.2. Sektörün Geiþimi... 37 2.3. Sektörün Teme Göstergeeri... 39 2.4. Dünya Ayakkabý Sektöründeki Geiþmeer ve Gümrük Biriðinin Sektöre Etkieri... 43 2.4.1. Gümrük Biriðinin Sektöre Etkieri... 43 2.4.2. Dünyada ve AB'de Ayakkabý Sektörü... 43 2.4.2.1. Ýtaya... 44 2.4.2.2. Ýspanya ve Portekiz... 45 2.4.2.3. Diðer Avrupa Ükeeri... 45 2.4.2.4. Güney Amerika... 46 2.4.2.5. Uzakdoðu... 46 2.4.2.6. ABD... 47 2.4.3. Sektördeki Teknoojik Geiþmeer... 47 2.5. Ayakkabý Sektörünün Rekabet Gücü... 48 2.6. Sektör Strateji ve Poitikaarý... 50 2.7. Sektör Stratejieri Uyguama Paný... 52 Avrupa Biriði'ne Tam Üyeik Sürecinde ÝSO Mesek Komiteeri Sektör Stratejieri Geiþtirimesi Projesi - "Deri ve Deri Ürüneri, Ayakkabý, Ayakkabý Yan Sanayii ve Suni Deri Sektörü" V

ÝÇÝNDEKÝLER 3. AYAKKABI YAN SANAYÝÝ... 53 3.1. Sektörün Tanýmý ve Kapsamý... 53 3.2. Sektörün Geiþimi... 54 3.3. Sektörün Teme Göstergeeri... 55 3.3.1. Hazýr Taban... 55 3.3.2. Kösee, Neoit, EVA Katkýý Taban ve Diðereri... 56 3.3.3. Etiket ve Ambaaj Makineeri... 56 3.3.4. Ayakkabý Baðý ve Saraç Ýperi... 56 3.3.5. Aksesuarar... 56 3.3.6. Ýç Taban ve Mostra... 57 3.3.7. Ayakkabý Yapýþtýrýcýarý... 57 3.3.8. Bitim Mazemeeri (Boya ve Finisaj Mazemeeri)... 58 3.3.9. Fort Bombe... 58 3.3.10. Çivi ve Vidaar... 58 3.3.11. Ökçe... 58 3.3.12. Dokunmuþ ve Dokunmamýþ Mensucattan Sayaýk (Yüzük ve Astarýkar)... 58 3.3.13. Dikiþ Ýpikeri... 58 3.3.14. Ayakkabý Ýmaatýnda Kuanýan Makineer... 58 3.3.15. Takviyeik Mazemeer... 58 3.3.16. Emniyet Ayakkabýarý Ýçin Meta Taban ve Bombeer (Çeik Bombe - Çeiki Taban - Taban Çeiði)... 59 3.3.17. Kaýpar... 59 3.4. Gümrük Biriðinin Sektöre Etkieri ve Dünya Ayakkabý Yan Sanayii... 59 4. SUNÝ DERÝ SEKTÖRÜ... 67 4.1. Sektörün Tanýmý ve Kapsamý... 67 4.1.1. Poivinikorit (PVC) Kapama Suni Deri... 67 4.1.2. Poiüretan (PÜ) Kapama Suni Deri... 67 4.1.3. Suni Süet... 67 4.2. Sektörün Geiþimi... 68 4.3. Sektörün Teme Göstergeeri... 69 4.4. Dünya Suni Deri Sektöründeki Geiþmeer ve Gümrük Biriðinin Sektöre Etkieri... 71 4.5. Suni Deri Sektörünün Rekabet Gücü... 74 4.6. Sektör Stratejieri ve Poitikaarý... 75 4.7. Sektör Stratejieri Uyguama Paný... 77 3.5. Ayakkabý Yan Sanayiinin Rekabet Gücü... 61 3.6. Sektör Strateji ve Poitikaarý... 62 3.7. Sektör Stratejieri Uyguama Paný... 65 VÝ Ýstanbu Sanayi Odasý

GRAFÝKLER VE TABLOLAR LÝSTESÝ Grafiker DERÝ VE DERÝ ÜRÜNLERÝ Grafik 1. Deri sektörü performansý... 3 Grafik 2. Ham deri ithaatý... 9 Grafik 3. Ýþenmiþ deri ihracat ve ithaat rakamarý... 11 Grafik 4. Deri konfeksiyon ihracatý... 14 Grafik 5. Saraciye sektörü ihracat ve ithaat rakamarý... 18 Taboar DERÝ VE DERÝ ÜRÜNLERÝ Tabo 1. Sektörün geiþimi... 2 Tabo 2. Deri sektörü dýþ ticareti ve Türkiye topam dýþ ticareti... 3 Tabo 3. Ham deri sektörü Swot anaizi... 10 Tabo 4. Deri iþeme sektörü Swot anaizi... 12 Tabo 5. Deri konfeksiyon sektörü Swot anaizi... 15 Tabo 6. Saraciye sektöründe kuruu kapasite durumu... 16 Tabo 7. Saraciye sektöründe üretim miktararý... 17 Tabo 8. Saraciye sektörü Swot anaizi... 19 Tabo 9. Deri kimyasaarý sektörü Swot anaizi... 21 Tabo 10. Türkiye deri ve deri ürüneri sektörü Swot anaizi... 23 AYAKKABI SEKTÖRÜ Grafik 1. Ayakkabý sektörü üretimi... 39 Grafik 2. Tiper itibariye üretim... 39 Grafik 3. Grafik 4. Ayakkabý sektörü ihracat, ithaat rakamarý ve projeksiyonar... 41 Seçimiþ ükeerin yýýk ortaama ithaat rakamarý... 44 AYAKKABI SEKTÖRÜ Tabo 1. Sektörün coðrafi daðýýmý... 39 Tabo 2. Tabo 3. Tabo 4. Üretim merkezi itibari ie tüketim-ihracat bögeeri... 40 Ayakkabý ihracatýnýn ükeere göre daðýýmý... 41 Seçimiþ ükeerde ayakkabý sektörü göstergeeri... 45 Tabo 5. Türkiye ayakkabý sektörü Swot anaizi... 49 AYAKKABI YAN SANAYÝÝ Grafik 1. Sektörün coðrafi daðýýmý... 53 Grafik 2. Teme göstergeer ve projeksiyonar... 56 AYAKKABI YAN SANAYÝÝ Tabo 1. Tabo 2. Ayakkabý yan sanayii at kategorieri 2002 rakamarý... 57 Türkiye ayakkabý yan sanayii Swot anaizi... 61 SUNÝ DERÝ SEKTÖRÜ Grafik 1. PVC ve PÜ suni deri ihracat ve ithaat rakamarý... 70 SUNÝ DERÝ SEKTÖRÜ Tabo 1. AB üyeerinin suni deri dýþ ticareti... 72 Tabo 2. Türkiye suni deri sektörü Swot anaizi... 76 Avrupa Biriði'ne Tam Üyeik Sürecinde ÝSO Mesek Komiteeri Sektör Stratejieri Geiþtirimesi Projesi - "Deri ve Deri Ürüneri, Ayakkabý, Ayakkabý Yan Sanayii ve Suni Deri Sektörü" VÝÝ

KISALTMALAR ABS... Akrionitri Butadien Stiren ASD... Ayakkabý Sanayicieri Dýþ Ticaret A.Þ. AYSAD... Ayakkabý Yan Sanayicieri Derneði DEÝK... Dýþ Ekonomik Ýiþkier Kurumu DÝE... Devet Ýstatistik Enstitüsü DPT... Devet Panama Teþkiatý DSD... Deri Sanayicieri Sektöre Dýþ Ticaret A.Þ. DTM... Dýþ Ticaret Müsteþarýðý DTÖ... Dünya Ticaret Örgütü ÝGEME... Ýhracatý Geiþtirme Merkezi ÝSO... Ýstanbu Sanayi Odasý ÝTKÝB... Ýstanbu Teksti Konfeksiyon Ýhracatçý Birikeri KOSGEB... Küçük ve Orta Öçeki Sanayi Geiþtirme ve Destekeme Ýdaresi Baþkanýðý MEB... Mii Eðitim Bakanýðý OGT... Ortak Gümrük Tarifesi PÜ... Poiüretan PVC... Poivinikorit TASD... Türkiye Ayakkabý Sanayicieri Derneði TASEV... Türkiye Ayakkabý Sektörü Araþtýrma Geiþtirme ve Eðitim Vakfý TGSD... Türkiye Giyim Sanayicieri Derneði TOBB... Türkiye Odaar ve Borsaar Biriði TR... Termopastik Kauçuk TUAF... Türkiye Umum Ayakkabýcýar Federasyonu TÜBÝTAK... Türkiye Biimse Teknik Araþtýrma Kurumu VÝÝÝ Ýstanbu Sanayi Odasý

SUNUÞ Küreseeþen dünyanýn giderek yoðunaþan rekabet ortamýnda baþarýý oabimek için üke oarak rekabet gücümüzü artýrmak zorundayýz. Ýstanbu Sanayi Odasý bu biinçe, teme misyonunu, sanayimizin rekabet gücünün artýrýmasýna öncüük etmek oarak beiremiþtir. Rekabet gücümüzü artýrmak hedefi doðrutusunda yapacaðýmýz çaýþmaarýn baþýnda, imaat sanayimizin ve sektörerimizin mevcut durumunun tespiti ve bu tespitin ortaya koyduðu verier ýþýðýnda sektöre poitikaarýn ve stratejierin geiþtirimesi gemektedir. Ýstanbu Sanayi Odasý, rekabet gücümüzü geiþtirme sürecinde sektörerimizin yo haritaarýnýn beirenmesine katkýda buunmak amacýya, "AB' ye Tam Üyeik Sürecinde ÝSO Mesek Komiteeri Sektör Stratejieri Geiþtirimesi Projesini" baþatmýþtýr. Proje kapsamýnda, ik oarak "Eektronik ve Teekomünikasyon Sektörü Raporu gerçekeþtirimiþ, bunu "Otomotiv Sektörü Raporu" izemiþtir. Kýsaca "Deri Sektörü Raporu" oarak tanýmadýðýmýz, "Deri ve Deri Ürüneri, Ayakkabý, Ayakkabý Yan Sanayii ve Suni Deri Sektörü Raporu " ise, bu proje kapsamýnda gerçekeþtirien üçüncü çaýþmadýr. Kendi sektöründe bir ik oma niteiði taþýyan Deri Sektörü Raporu, Odamýz bünyesinde sektörü temsi eden 27. Grup Deri Sanayi ve 45. Grup Ayakkabý, Suni Deri ve Ayakkabý Yan Sanayi mesek komiteeri üyeerimiz ie Türkiye Ayakkabý Sanayicieri Derneði, Ayakkabý Yan Sanayicieri Derneði, Türkiye Deri Sanayicieri Derneði, Ayakkabý Sanayicieri Sektöre Dýþ Ticaret A.Þ., Deri Sanayicieri Sektöre Dýþ Ticaret A.Þ., Türkiye Ayakkabý Sektörü Araþtýrma Geiþtirme ve Eðitim Vakfý ve Türkiye Giyim Sanayicieri Derneði temsicierinin aktif katýýmarý ve çaýþmaarýya gerçekeþtirimiþtir. Deri sektörü, ham deriden suni deriye, deri kimyasaarýndan deri konfeksiyona, ayakkabýdan ayakkabý yan sanayine kadar uzanan geniþ bir yepazede ve birbirinden odukça farký özeiker gösteren ana daarý ve at sektöreri içermektedir. Bu çaýþma deri sanayiini, "Deri ve Deri Ürüneri", "Ayakkabý", "Ayakkabý Yan Sanayi" ve "Suni Deri" omak üzere dört ana sektör etrafýnda ee amaktadýr. Deri Sektörü Raporu Çaýþma Grubumuz, deri sanayimizin gerçekerini ve sektöre özeikerini daha doðru yansýtacaðý düþüncesiye, "Deri ve Deri Ürüneri" kapsamýnda bazý at sektörerin de ayrý ayrý ee aýnmasýna karar vermiþtir. Raporun, Deri ve Deri Ürüneri böümünde, ham deri, deri iþeme, deri konfeksiyon, saraciye ve deri kimyasaarý omak üzere beþ at sektör ee aýnmýþtýr. Böyece raporumuz, deri sanayimizin dört ana sektörü ve beþ at sektörünü kapsayan bir stratejik panama çaýþmasý niteiði kazanmýþtýr. Emek yoðun bir sektör oan deri sektörü istihdama büyük katký saðamaktadýr. Büyük oranda ihracat aðýrýký çaýþan sektör, geiþmeye en uygun sektörerimiz arasýndadýr. Baðýmsýz Deveter Topuuðu (BDT) ükeeri ve Avrupa Biriði sektör açýsýndan vazgeçimez pazarardýr. Deri giyimde dünyanýn en büyük pazarý konumunda oan BDT ükeerine yakýnýðýmýz ve sektörümüzün bu pazarýn taeperine uygun biçimde üretim yapabime yeteneði önemi bir avantaj oarak deðerendirimektedir. Deri ve deri ürüneri üretimerini dýþarý taþýmaya baþayan AB ükeeri için de Türkiye önemi bir merkez durumundadýr. Türkiye'nin küçükbaþ hayvan derisinden ede edien giysi üretiminde ider konumda omasý bu yatýrýmarý çekmeyi koayaþtýracaktýr. Deri sektörünün en önemi sorunu, hammadde temininde %80'ere varan oranda ithaata baðýmýýktýr. Bu sorunu aþabimenin teme koþuu hayvancýýðýmýzýn geiþtirimesidir. Bu çerçevede sektör ayrýca, yeni yüzüm teknikerinin geiþtirimesinin, uyguamanýn yaygýnaþtýrýmasýnýn teþvik edimesini bekemektedir. Ayakkabý, Ayakkabý Yan Sanayi ve Suni deri sektörerimiz de geiþmeye açýk sektörer konumundadýr. Ancak bu sektörerimizde üretimin önemi böümü iç pazara yöneiktir. Yakýn çevremizde, Ýtaya ve Portekiz gibi güçü rakiperin buunmasý bu sektörerimizi hame yapmaya zoramaktadýr. Sektörün imaj ve markaaþma aanarýnda göstereceði geiþme, yurtdýþý fuarara katýýmýn özendirimesiye birikte ihracatýmýzýn artmasýný ve ükemizin bu sektörerde de kendi coðrafyamýzda kýsa zamanda ider konumuna gemesini saðayacaktýr. Deri sektörünün önemi probemerinden biri eðitimi iþgücü eksikiðidir. Sektöre igii sivi topum kuruuþarý bu sorunun aþýmasýna yöneik çeþiti çaýþmaar gerçekeþtirmiþ osaar da, etkieri sýnýrý kamakta, sektörün tamamýna katký saðamaarý mümkün oamamaktadýr. Eðitimi iþgücündeki artýþ, tasarým, mode ve markaaþma konuarýnda Avrupa Biriði'ne Tam Üyeik Sürecinde ÝSO Mesek Komiteeri Sektör Stratejieri Geiþtirimesi Projesi - "Deri ve Deri Ürüneri, Ayakkabý, Ayakkabý Yan Sanayii ve Suni Deri Sektörü" ÝX

SUNUÞ geiþmeyi de beraberinde getirebiecektir. Dýþ ve iç kaynaký haksýz rekabet sektörün diðer bir sorunudur. Sanayimizin geiþmesinin ve rekabet gücünü artýrmasýnýn önündeki en teme engeerden biri oan sermaye yetersiziði ve uygun koþuarda finansman imkanarýndan yoksunuðu, diðer sektörerimizi gibi deri sektörümüzü de oumsuz etkiemektedir. Mevcut kapasitesiye ükemiz ekonomisinde önemi bir konuma sahip oan deri sektörü, Türkiye'nin kakýnmasýnda ro üstenecek sektörer arasýnda sayýabiir. Ancak, Uzakdoðu'nun deri sektöründe hýza geiþtiði ve önemi bir rakip oduðu unutumamaýdýr. Rekabet gücünü geiþtirmek için Türk deri sektörü, güçü oduðu butik üretim ve hýzý tesimat özeikerini daha da geiþtirecek yeni mekanizmaarý sürate devreye koymaýdýr. Türkiye, deri sektöründe bazý üstünükere sahiptir. Ancak kürese rekabet koþuarýnda, doða faktörere dayaý rekabet gücünün önemi azamýþ ve yaratýan farkýýkara dayaý üstünüker ön pana çýkmýþtýr. Fark yaratma zorunuuðu, iþetmeer arasýnda, iþbiriðini, bigi payaþýmýný ve rekabet gücünü artýrmaya yöneik ortak giriþimerde buunma gereðini artýrmýþtýr. Rekabet gücünün en önemi unsurarý haine geen Ar-Ge, marka yaratma, tasarým gibi aanarda firmaarýn birikte hareket etme ve iþbiriði yapmaarý gereði ortaya çýkmýþtýr. Daha çok küçük ve orta öçeki iþetmeerin buunduðu deri sektörü böye iþbirikerine ihtiyaç duyuan sektörerin baþýnda gemektedir. Rekabet gücünü geiþtirmek ve sektörde yaratýan katma deðeri yüksetmek için, tasarýma, Ar-Ge çaýþmaarýna, markaaþmaya ve deri iþeme aþamasýnda farkýýk yaratmaya dönük çabaara aðýrýk verimesi gerekidir. Bu noktada, devet - deri sektörü ve sivi topum kuruuþarý arasýnda iiþki ve iþbiriðinin geiþtirimesi, hedeferde uzaþma ve dayanýþma saðanmasý sektörün geeceði açýsýndan hayati önem taþýmaktadýr. Deri Sektörü Raporumuzun bu iþbiriði içinde hazýranmasý ve sektörde bir ik oarak ortaya konmasý, sektörün geeceði açýsýndan ümit verici bir baþangýç zemini yaratmýþtýr. Sektörde önemi bir eksikiði giderdiðine inandýðýmýz bu çaýþmamýza katýarak her türü destekerini esirgemeyen 27. Grup Deri Sanayi ve 45. Grup Ayakkabý, Suni Deri ve Ayakkabý Yan Sanayi mesek komitesi üyeerimize, sivi topum kuruuþarýna, sektör temsicierine, odamýz çaýþanarýna ve katkýda buunan tüm kiþi ve kuruuþara teþekkür ediyoruz. Saygýarýmýza, C. Taný KÜÇÜK Ýstanbu Sanayi Odasý Yönetim Kuruu Baþkaný X Ýstanbu Sanayi Odasý

1. DERÝ VE DERÝ ÜRÜNLERÝ 1.1. SEKTÖRÜN GENEL YAPISI VE GELÝÞÝMÝ Deri sektörü baþka hiçbir sektöre benzemeyen bir özeik taþýmaktadýr. Bu özeik doðrudan, sektörün hammaddesi oan derinin özgün yapýsýna ve bu özgün yapýyý tüketiinceye kadar sürdürmesine dayanmaktadýr. Son ürün oarak üretien deri giysi, ayakkabý ya da baþka bir deri eþya da bu nedene özgündür. Söz konusu özgünük uaþýmaz bir ayrýcaýktýr, ancak sanayi mantýðý ie de uyumsuzuk göstermektedir. Ayný durumda oan baþka bir sanayi kou da yoktur. Bu özeik deri sektörünün kendi içinde karýýðýný uzun dönemde beireyen ana unsurdur. Üretimin birçok aþamasýnda deri ayrý ayrý ve tek tek iþeme uðramaktadýr. Traþ, sýkma, zýmpara, poisaj, pres, iskefe ve finisaj gibi. Bu tür iþemerde her deriye ve her derinin ayrý bögeerine ayrý uyguamaar gerekmektedir, öte yandan derierin topu iþeme girdikeri doap, pervane gibi makineerde ise, birbirerine yakýn oan derierden partier ouþturumaya çaýþýýr. Kýsaca üretim, yýðýn üretim aþamaarý yanýnda derierin tek tek iþendikeri ve özeik kazandýrýdýkarý üretim aþamaarýný da kapsamaktadýr. Bu ogu, deri sektörünün niteik itibariye diðer birçok sektöre göre karmaþýk bir üretim sürecine sahip oduðunu ortaya koymaktadýr. Ayrýca derinin hammadde oarak deðerinin yüksek omasý da üretim sürecinin tüm aþamaarýnýn hassas bir biçimde yürütümesini gereki kýmaktadýr. Ham derinin topam sýnai maiyet içinde yüzde 50-60'ýk paya sahip omasý ve ham deri fiyatarýnda speküatif deðiþikiker yaþanmasý ise sektörde iþetme sermayesi ihtiyacýný yüksek boyutara çýkarmaktadýr. Deri sektörünün önemi ve geiþmesinde aþýmasý gereken engeerden birisi de önemi oranda çevre sorunu yaratmasýdýr. Deri üretiminde kuanýan su miktarý ve atýksuyun kaitesi tek baþýna sorunun ne deni önemi oduðunu göstermeye yeteridir. Türkiye deri sektörü esas oarak dünya pazarýna üretim yapan, ihracat odaký bir sektördür. Dünya pazarýnda bugünkü konumu ie özgün bir yapýya sahiptir. Bu özgünük, ya da deri sektörümüzün dünyadaki diðer birimerden farký yapýanma özeiði, üretim harmanýndaki farkýýðýndan kaynakanmaktadýr. Dünya geneinde, hemen hemen istisnasý omayan bir kura, deri sektöründeki üretimin yüzde 70-80'inin büyükbaþ, yüzde 20-30'unun küçükbaþ omasýdýr. Türkiye'de bu oran tersinedir. Türkiye'de deri üretiminin yüzde 70-80'i küçükbaþ ham derinin iþenmesiye gerçekeþmektedir. Bu ise, Türkiye dericiiðinin aðýrýký oarak giysiik deri ve konfeksiyoncuuða odakaþtýðýný göstermektedir. Söz konusu geiþme nedeniye konfeksiyoncuuðumuz, geiþtiði þartarýn bir gereði oarak, dünya pazarýnda anamý ve rekabet yeteneði bakýmýndan avantajý bir konum kazanmýþtýr. Son yýarda deri sektöründe önemi bir üretici ve ihracatçý konumuna geen Türkiye'de dýþa açýma hazýrýkarý ik oarak 1960'ý yýarda paný ekonomiye geçiþe baþamýþtýr. Ancak ik ihracatar 1975 yýýnda Avrupa ükeerine yapýabimiþ, asý geiþme ise 1991 yýýnda Sovyeter Biriði'nin daðýmasýndan sonra yaþanmýþtýr. Özeike küçükbaþ hayvan derisinden ede edien soðuk ikime uygun kürk-süet cinsi dýþ giysierin bu pazarda odukça raðbet görmesi deri üretim sektörünü de bu ürünün üretimesine Avrupa Biriði'ne Tam Üyeik Sürecinde ÝSO Mesek Komiteeri Sektör Stratejieri Geiþtirimesi Projesi - "Deri ve Deri Ürüneri, Ayakkabý, Ayakkabý Yan Sanayii ve Suni Deri Sektörü" 1

Böüm 1. DERÝ VE DERÝ ÜRÜNLERÝ yönetmiþtir. Ancak, pansýz yapýan yatýrýmar ve 1998 yýýnda Rusya'da yaþanan kriz hem konfeksiyon üreticierini hem de deri iþeyen iþetmeeri derinden etkiemiþtir. Günümüzde, geçmiþten aýnan derser dikkate aýnarak ihtisasaþmýþ kurum ve kuruuþarýn da desteðiye sektör kendini toparamýþ ve yeni bir atýým dönemine girmiþtir. Teknoojik yenienme, makine parkurunu güçendirme aanarýndaki geiþmeere birikte Türkiye deri sanayii 1990'dan 2001 yýýna kadar ithaatýný yakaþýk 3 kat, öze faturaý ihracat ve bavu ticareti dahi ihracatýný ise 4 kat artýrmýþtýr. Sektör, sahip oduðu deneyim, birikim, rekabet gücü, üretim kapasitesi ie dünya deri sektörünün önde geen merkezerinden biri omayý baþarmýþtýr. Konfeksiyon ie birikte, Türkiye deri sanayiinin, topam istihdam içindeki payý ise yüzde 1,52 düzeyine uaþmýþtýr. Hammadde ihtiyacýnýn yüzde 85'ine yakýnýný ithaat youya karþýayan ve bunu katma deðeri yüksek ürüner haine getirerek büyük bir böümünü bavu ticaretiye kuzey ükeerine ihraç eden deri sanayii, son yýarda kayýtý ihracat yöntemerine aðýrýk vermiþtir. Deri ürüneri ihracatý, Asya ve özeike de Rusya krizinden sonra 2000 ve 2001 yýarýnda yeniden toparanmaya baþamýþ, 2000 yýýnda, öze faturaý ve bavu ticareti hariç bir önceki yýa göre yüzde 11 civarýnda artýþ kaydetmiþ, 2001 yýýnda yüzde 10, 2002 yýýnda ise yüzde 20 büyümüþtür. 1980 Öncesi ü Bugünere kadar geen dericiik geeneði Fatih Sutan Mehmed'in Ýstanbu'u amasýya baþamýþtýr. ü Fetih sonrasýnda Kazýçeþme'de 33 sahane ve 360 tabakhaneden ouþan bir böge kurumuþtur. ü 18. yüzyýda hýza geiþen Türk dericiiði Avrupa pazararýnda büyük igi görmüþ ancak teknoojiye ayak uyduramadýðýndan bu durumunu koruyamamýþtýr. ü Cumhuriyet döneminde Türk dericiiði babadan oðua geçen onca bir karakter görünümündedir. ü 1924 tarihinde Ýzmir Ýktisat Kongresinde deri sektörü, teksti gibi önemi bir sanayi kou oarak kabu edimiþtir. ü 1960'ý yýarda dýþa açýma hazýrýkarý baþamýþtýr. ü 1975'erde ik ihracatar Avrupa'ya özeike Amanya'ya gerçekeþtirimiþtir. ü Bu süreç ayný zamanda deri üretiminin tüm Anadou'ya yayýmasýný saðamýþtýr. 1980-1985 Dönemi Geiþmeer ü Deri üretim merkezi oan Avrupa'nýn çeþiti nedenere deri sektörünü az geiþmiþ ükeere kaydýrmasý Türkiye'de deri sanayiinin geiþmesinde önemi ro oynamýþtýr. 1980 sonrasýnda itha ikamesi modeden ihracata yöneik modee geçen Türkiye'de ihraç aðýrýký bir sektör oan deri sanayii hýza ieremeye ve dýþ ticaret içinde pay sahibi omaya baþamýþtýr. Özeike çevreye etkisi nedeniye deri üretimeri, organize sanayi bögeerine taþýnmýþtýr. 1991'de Sovyeter Biriði'nin daðýmasýya tüketim maarýna ihtiyacýn had safhaya çýktýðý dönem deri sektörümüzün en hýzý büyüdüðü dönem omuþtur. ü Daha önceki tecrübeer ve sektörün esnek yapýsý Türkiye'yi küçükbaþ deri iþeme ve giyim sektöründe dünya birincisi yapmýþtýr. 1996-2001 Dönemi ü Yine Rusya pazarýnýn etkisiye kürkük deriye artan taep dünya fiyatarýnýn artmasýna parae oarak kaitenin bozumasýna da yo açmýþ, bu durum Türkiye'deki üreticierin ürün kaiteerini oumsuz etkiemiþtir. 1998 Krizi ü Tek pazara baðýmý hae geen ve aþýrý yatýrým yapan Türkiye deri sanayicisi Aðustos 1998'de Rusya'da meydana geen ekonomik krizi çok yakýndan hissetmiþtir. ü Krizin sezon baþýna rastamasý nedeniye yüksek fiyatardan aýnan ve ihracat geiriye geri ödemesi düþünüen borçar ödenemez konuma gemiþ ve deri sektörü aðýr bir krizin içine düþmüþtür. Sorunar ü Rusya'nýn yüksek taebinden kaynakanan hýzý ve pansýz büyüme ie yatýrým harcamaarýnýn artmasý döner sermaye oanakarýnýn azamasý ü Rusya'daki bu büyük taebin bu sektörü tamamen bu pazara yönetmesi yýarýn emeðiye kazanýan Avrupa ve diðer pazararýn ihma edimesi ü Yeni giriþimciere birikte sanayici profiinde niteik kaybý yaþanmasý Tabo 1. Sektörün geiþimi 2 Ýstanbu Sanayi Odasý

Böüm 1. DERÝ VE DERÝ ÜRÜNLERÝ Deri ve Deri Mamüeri (Bavu Ticareti Hariç) Türkiye Topam (miyon $) Ýhracat Ýthaat Fark Topam Ýhracat Topam Ýthaat 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 774,6 275,4 499,2 12.959 22.302 669,4 261,8 407,6 13.594 21.047 645,2 319,4 325,8 14.365 22.871 639,8 434,2 205,6 15.345 29.429 691,4 489,2 202,2 18.107 23.270 657,7 743,4-85,7 21.637 35.709 588,0 1.091,2-503,2 23.224 43.627 723,8 1.045,8-322,0 26.261 48.559 476,4 625,2-148,8 26.97345.921 398,2 268,5 129,7 26.587 40.671 452,5 501,2-48,7 27.774 54.503 514,4 576,5-62,1 31.334 41.399 726,3 808,6-82,3 35.080 50.832 Tabo 2. Deri sektörü dýþ ticareti ve Türkiye topam dýþ ticareti Kaynak: DTM. 2001 yýýnda Türkiye'nin topam ihracatý 31,3 miyar doar, ayný yý içindeki deri ve deri ürüneri ihracatý 622 miyon doarý resmi, 1,7 miyar doarý öze faturaý, yocu beraberinde eþya yöntemeriye omak üzere 2,3 miyar doar düzeyine uaþmýþtýr. 2001 yýý esas aýndýðýnda deri ürünerinin Türkiye'nin topam ihracatýnýn yakaþýk yüzde 7,4'ünü ouþturduðu görümektedir. miyon $ 1.200 1.000 800 600 400 200 0 Ýhracat Ýthaat 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 1.774,6 669,4 645,2 639,8 691,4 657,7 588,0 723,8 476,4 398,2 452,5 514,4 726,3 275,4 261,8 319,4 434,2 489,2 743,4 1.091,2 1.045,8 625,2 268,5 501,2 576,5 808,6 Grafik 1. Deri sektörü performansý (bavu ticareti hariç) Kaynak: ÝTKÝB. Avrupa Biriði'ne Tam Üyeik Sürecinde ÝSO Mesek Komiteeri Sektör Stratejieri Geiþtirimesi Projesi - "Deri ve Deri Ürüneri, Ayakkabý, Ayakkabý Yan Sanayii ve Suni Deri Sektörü" 3

Böüm 1. DERÝ VE DERÝ ÜRÜNLERÝ 1.2. DÜNYA DERÝ SEKTÖRÜNDEKÝ GELÝÞMELER VE GÜMRÜK BÝRLÝÐÝNÝN SEKTÖRE ETKÝLERÝ Son otuz yýda dünya deri sektöründe yaþananarý tanýmayan anahtar sözcük, üretimde yer deðiþtirmedir. Bu dönemde dericiik kuzeyden güneye, batýdan doðuya daha öz bir anatýma Uzakdoðuya göç etmiþtir. Deri sektöründe önde geen ükeer giderek önemerini yitirmiþ ve yeni ükeer önemi konuma gemiþtir. Bu geiþmeer ükeer bazýnda deðiþik sonuçar doðurmaktadýr. Bazý ükeerde deri sektörü önemi kayýpara uðrarken sayýý ükeerde de þaþýrtýcý geiþmeere neden omaktadýr. 1.2.1. Sektördeki Son Geiþmeer / Üke Karþýaþtýrmaarý Günümüzde deri ve deri ürünerinde önde geen ükeer arasýnda, özeike Ýtaya ve Çin'in ayrý bir yeri buunmaktadýr. Çin'in deri sektöründe son yýarda gediði yeri çok iyi deðerendirmek gerekmektedir. 1978 yýýnda 100 birim oan büyükbaþ deri üretiminin 1997 yýýnda yakaþýk 400 birime uaþtýðý görümektedir. Bunun yanýnda asý çarpýcý geiþme deri ayakkabý üretiminde ortaya çýkmaktadýr. 1978 yýýnda 100 birim oan üretim 1997 yýýnda 2.400 birim yani 2.470 miyon çifte uaþmýþtýr. Böye bir geiþmenin baþka bir örneði buunmamaktadýr. 1998 yýý deri (ham deri + wetbue-crust + bitmiþ deri) ithaatý 2.192 miyon doar, ihracatý ise 364 miyon doardýr. Topam ithaatýn yüzde 67,5'ini bitmiþ deri ouþturmaktadýr. Çin'in deri ve deri ürüneri ihracatýnda (1998, 10,8 miyar doar) deri ayakkabý yüzde 33,4, deri eþya yüzde 28,7 ve deri giysi ise yüzde 12,4 pay sahibidir. Bu deðerer Çin'in tüm deri sektöründe büyük oyuncu oduðunu göstermektedir. Ancak, kaite açýsýndan geiþme saðanmasýna karþýn istenien düzeye haen eriþememiþtir. Ýtaya 1991'den 2000'e kadar üretim miktarýný büyükbaþta 100 miyon m 2 'den 169 miyon m 2 'ye, küçükbaþ deride ise 39 miyon m 2 'den 47 miyon m 2 'ye yüksetmiþ, buna karþýýk firma sayýsý artmamýþ, çaýþanarýn sayýsý artmýþtýr. Coðrafi oarak üç bögede topanmýþ oan Ýtaya deri sektörü, bögeere göre farkýýkar göstermektedir. Arzign'da daha çok mobiyaýk, S. Croce'de ayakkabýýk ve kösee, güneyde Soofra'da ise küçükbaþ ebiseik deri üretimektedir. Özeike S. Croce ve Soofra'da yoðun Arzign'de ise daha az öçüde omak üzere bir tür iþ ortakýðý oarak deðerendiriebiecek fason üretim yapýmaktadýr. Bu üretimi fason üretim oarak tanýmamak yetersiz kamaktadýr. Çünkü üretimin gene oarak bir iþemini yükenen birimer söz konusudur. Deri ve deri ürünerinde ik sýraarda yer aan Ýtaya, gerek kaite gerekse tasarým açýsýndan sektörü yönendirmektedir. Bu arada Ýtaya'da deri sektörünün kuandýðý makineerde ham derideki geiþmeerden de kaynakanan nedenere önemi deðiþikiker omuþtur. Bir yandan çaýþma araýkarý uzamýþ, makineerin hassasiyeti ve randýmanarý artmýþ ve doayýsýya makine fiyatarý yüksemiþtir. Beki can aýcý soru þudur: Acaba deri sektöründe öçek ekonomisini tedarik, üretim ve pazarama iþemerinde ayrý ayrý düþünmek, ee amak daha mý doðrudur? Bu sorunun yanýtý ise Çin örneðinde deði, Ýtaya örneðinde oduðu gibi ayrý ayrý ee amak omaýdýr. 1.2.2. Sektördeki Teknoojik Geiþmeer Sektördeki teknoojik geiþmeeri iki açýdan ee amak oasýdýr. Birincisi makine donanýmý, ikincisi ise kimyasaardaki geiþmeerdir. Makineer prensip oarak bir deðiþim göstermemiþtir. Baþýndan beri merdanei makineer deri üretiminde kuanýa gemiþtir. Doap ve pervane teme makineerdir. Ancak iskefe makinesi ve kurutmada teme deðiþimer yaþanmýþtýr. Bunun dýþýnda makine yönünden geiþme hidroik, eektronik ve yeni 4 Ýstanbu Sanayi Odasý

Böüm 1. DERÝ VE DERÝ ÜRÜNLERÝ geiþtirien mazemeerin kuanýmý yönündedir. Ancak makineerin kapasiteerindeki artýþ ve çaýþma imiterindeki geiþmeer göz ardý ediemeyecek boyuttadýr. Geinen noktada teknooji eskiye göre daha büyük kapasiteerde iþetmeer kurmayý zorunu hae getirmiþ ya da Ýtaya örneðinde oduðu gibi iþemeri ayrý iþetmeer oarak kurmak durumu ortaya çýkmýþtýr. Bunun dýþýndaki bir seçenek uyguanabiir omaktan uzaktýr. Kimyasa oarak yüz yýdýr baþarýya kuanýan krom sepiemesi önemi çevre sorunarý yaratmaktadýr. Bu nedene kromun yerine kuanýabiecek bir yöntem ve mazeme üzerine yoðun çaýþmaar yapýmaktadýr. Ancak bu aanda doyurucu bir sonuca uaþýamamýþtýr. Çevre sorunarýný azatmak adýna özeike ýsatma ve kireçik iþemerinde ise önemi geiþmeer gerçekeþmiþtir. Enzim daha yaygýn oarak kuanýmaya baþanmýþtýr. Retenaj, boya ve yaðama maddeerinde de önemi geiþmeer yaþanmýþtýr. Ham deri kaitesinde oumu yönde geiþmeer gerçekeþirken çevre adýna da önemi kazanýmar ede edimiþtir. Bitirme iþemerinde de kimyasaarýn çeþitiiði geniþ uyguama oanakarý sunmaktadýr. Ancak teme bir dönüþüm yaþanmamýþtýr. Görünürde de böyesine bir geiþme bekenmemektedir. Poromerik (yapay) mazemeerin gösterdiði baþarý karþýsýnda deri ürünerinin doða mazeme oma özeiðini öne çýkarma çabaarý aðýrýk kazanmaktadýr. Ancak, deri ürünerinin beiri kaitede beiri miktararda üretimesi oanaðý düþüktür. Bu ikiem eskiye göre bugün daha yoðun yaþanmaktadýr. Doða mazeme oarak derinin beiri kaitede ve miktarda üretimesi durumunda daha çok pastik mazeme görünümü doðmaktadýr. Bu gerçek, deri üretim birimerinin büyüküðünün tartýþýmasýna neden omaktadýr. Büyük kapasitei üretim birimerinde saðýký ayýrým yapýamadýðý için daha pastik görünümü derier üretime ihtimai artmakta ve deri doða bir mazeme görünüþünü kaybetmektedir. Bu sorun karþýsýnda ancak bazý modaarýn yaratýmasýya geçici çözümer buunabimektedir. Dünyada ve Türkiye'de deri makineeri aanýnda da önemi geiþmeer kaydedimiþtir. Türkiye uzun yýar deri sanayiinin ihtiyacý oan makineerin büyük böümünü dýþarýdan itha etmiþtir. Bugün, Türkiye'de dünya standartarýnda makine ve ekipman üreten, kendi markaarýný kabu ettirmiþ kuruuþar buunmaktadýr. Bu sektörün ihracat yaptýðý ükeer arasýnda, Rusya, Türki Cumhuriyeter, Hindistan, Pakistan, Ýtaya, Fransa, Bengadeþ, Suriye, Ýran ve Lübnan ik sýraarda yer amaktadýr. 1.2.3. Gümrük Biriðinin Sektöre Etkieri 1996 yýý baþýnda AB ie gerçekeþtirien Gümrük Biriði ie Türkiye, AB'ye karþý deri ve deri mamuerinin de içinde oduðu sanayi ürünerinde gümrük vergierini sýfýramýþ, üçüncü ükeere karþý ise hassas ürüner hariç, AB'nin Ortak Gümrük Tarifesi (OGT) haddini, gümrük vergieri oarak benimsemiþtir. Bu çerçevede, AB'ye karþý 1995 yýý itibarýya yüzde 3,3 gümrük vergisi + CIF bedeinin yüzde 12'si oranýnda Topu Konut Fonu oarak yakaþýk yüzde 15 koruma uyguanýrken, 1 Ocak 1996 tarihinden itibaren sýfýr koruma söz konusudur. Ayný þekide, üçüncü ükeere karþý AB'nin OGT haddi adapte edimek suretiye, 1995 yýý öncesi yüzde 22 oranýnda koruma uyguanýrken, Gümrük Biriði sonrasýnda koruma yüzde 5,8'e düþürümüþtür. Böyeike, Gümrük Biriði sonrasý ithaatta hem AB ükeerine hem de üçüncü ükeere ciddi bir pazar yaratýmýþtýr. AB ie Gümrük Biriði ve OGT oranarý, ayakkabý ve deri eþya sanayiinde güçü üçüncü ükeere karþý bu sanayimizi korumakta yetersiz kamýþtýr. AB'ye yöneik deri konfeksiyon ihracatý, 1995-1998 yýarý arasýnda süreki düþmüþtür. 1995 yýýnda 284 miyon doar oan AB'ye yöneik deri konfeksiyon ihracatý, 1996 yýýnda yüzde 16,4 oranýnda düþerek 237,4 miyon doara, 1997 yýýnda yüzde 18,5 oranýnda düþerek 193,6 miyon doara, 1998 yýýnda Avrupa Biriði'ne Tam Üyeik Sürecinde ÝSO Mesek Komiteeri Sektör Stratejieri Geiþtirimesi Projesi - "Deri ve Deri Ürüneri, Ayakkabý, Ayakkabý Yan Sanayii ve Suni Deri Sektörü" 5

Böüm 1. DERÝ VE DERÝ ÜRÜNLERÝ ise yüzde 0,2 oranýnda düþerek 193,2 miyon doar düzeyine inmiþtir. Bununa beraber, söz konusu dönemde yanýzca AB ükeerine yöneik ihracatta deði, gene ihracat eðiiminde de süreki bir düþüþ söz konusudur. 1995-1998 yýarý arasýnda AB'ye yöneik ihracatta ve topam ihracatta süreki düþüþün nedeni, ihracatýn çoðunuka baþta Rusya omak üzere BDT ükeerine yönemiþ omasýdýr. Ancak bu ükeere yöneen ihracat, "bavu ihracatý" aðýrýký omasý nedeniye resmi ihracata yansýmadýðýndan, resmi kayýtý ihracatýn düþme eðiiminde oduðu þekinde bir izenim uyanmaktadýr. Diðer taraftan, Gümrük Biriði çerçevesinde AB'nin tercihi ükeeri ie imzaanmýþ oan serbest ticaret anaþmaarý, orta vadede Türkiye'nin deri konfeksiyon ihracatý açýsýndan fýrsatar yaratmaktadýr. Gümrük Biriði ie birikte deri konfeksiyon ürünerinin ithaatý da bir artýþ göstermiþtir. Ancak bu artýþ, oransa oarak yüksek görünmesine karþýýk, deðer oarak iç üretimi tehdit eder bir boyutta omamýþtýr. Gümrük Biriði sonrasý deri konfeksiyon ithaat eðiimerine göre bir deðerendirme yapýdýðýnda, Gümrük Biriðinden AB ükeerinden daha çok AB dýþý ükeerin yararandýðý ortaya çýkmaktadýr. Ükeer bazýnda bir deðerendirme yapýdýðýnda, AB dýþý ükeerden Hindistan, Çin ve Pakistan, AB üyesi ükeerden ise Amanya, Ýtaya, Ýspanya ve Fransa Gümrük Biriði sonrasý Türkiye'de gerçekeþtirien pazar açýýmýndan en faza yararanan ükeer omuþardýr. Gümrük Biriði sonrasý ihracat açýsýndan bir deðerendirme yapýdýðýnda ise, AB ükeerine yapýan ihracatta Gümrük Biriðine baðý oumu bir geiþmeden söz etmek oasý deðidir. Türk deri konfeksiyon sektörü, ihracatýn ithaatý karþýama oraný, uzmanaþma katsayýsý, dünya ihracatý içindeki payý gibi rekabet gücü göstergeeri bakýmýndan üstünükere sahiptir. Ancak, DTÖ ve AB taahhüteri çerçevesinde, Türkiye'nin ticari poitikaarýný serbest rekabet kuraarý çerçevesinde düzenemesi nedeniye, konfeksiyon sektörü, serbest rekabet koþuarýna uyum saðamamýþ oan Çin, Hindistan ve Pakistan gibi ükeerin haksýz rekabetine maruz kamaktadýr. Geecekte Çin'in, DTÖ üyeiði ve DTÖ kuraarýnýn Hindistan ve Pakistan nezdinde daha geçeri hae gemesiye bu ükeerin haksýz rekabet baskýsý sektörün üzerinden kakmýþ oacaktýr. Bu da deri konfeksiyonun ihracat kabiiyetine oumu yansýyacaktýr. Ayrýca, Türkiye'nin AB'ne tam üyeiðinin gerçekeþme aþamasýna gemesi, Gümrük Biriði çerçevesinde imzaanan serbest ticaret anaþmaarýnýn sona ermesi, ABD ie imzaanan Ticaret ve Yatýrým Antaþmasý'nýn sektörün yararýna bei düzenemeer gibi etkierinin de sektörün rekabet gücünü artýracak önemi geiþmeer oacaðý açýktýr. 6 Ýstanbu Sanayi Odasý

Böüm 1. DERÝ VE DERÝ ÜRÜNLERÝ 1.3. ALT SEKTÖRLERÝN TEMEL GÖSTERGELERÝ VE REKABET GÜCÜ Deri sektörü emek yoðun bir sektördür. Yeniden yapýanma sürecini hýza tamamayan yüksek üretim gücüne sahip oan bu sektör, ükemizin vazgeçemeyeceði, dünyada da, Ýtaya'dan sonra söz sahibi bir üke konumundadýr. Bihassa küçükbaþ bakýmýndan dünyada üretien derinin yüzde 22'sini, Türk deri sektörü iþemektedir. Ýmaat sanayiindeki yüzde 2,2'ik payý ve istihdamdaki yüzde 1,5'ik payý ie ükemizin ik 10 sektörü arasýnda yer amaktadýr. Bigi ve yan sanayi bakýmýndan da odukça geniþ bir kapasiteye sahip oan bu sektör, Ortadoðu ie Bakanar ve Doðu ie Batý Avrupa arasýnda bir köprü roü oynamaktadýr. Deri konfeksiyonu uusararasý pazararda deri ve deri ürüneri sektörünün öncüsü konumundadýr. Son yýarda topam 2 miyar doar düzeyinde seyreden BDT ükeerine deri konfeksiyon ihracatý omasa, Türkiye'de özeike küçükbaþ deri iþeyen ne tabakhaneerden, ne buna uygun makine ve kimyasa üretimi yapan üreticierden, ne de son ürünü üreten konfeksiyon firmaarýndan söz ediebiirdi. Bu nedene, Türk deri üretimi sektörünün büyük öçüde, baþta Rusya omak üzere BDT ükeerine ihracat yapan deri konfeksiyon sanayii üzerine kuruu oduðu gerçeði, her zaman dikkate aýnmaý ve stratejier bu gerçeði gözden kaçýrmayacak þekide ouþturumaýdýr. Türk deri sektörünü irdeemeden önce, bu sektörü doðru anamak için sektörün teme gerçekerini özetemek yerinde oacaktýr. Türk deri sektörünün okomotifi, BDT ükeerine yapýan yýýk 2 miyar doar düzeyindeki deri konfeksiyon ihracatýdýr ve bu ihracat aýcý ükeerin ihtiyacý / öze yapýsý doðrutusunda bavu ticareti ve öze fatura you ie gerçekeþmektedir. Konfeksiyon ihracatýnýn hemen tümü yünü aýnmamýþ (kürk) ve yünü aýnmýþ (nappa) küçükbaþ hayvan derisinden mamu deri giyimdir. Et tüketimine baðý bir yan ürün oan deri, ükemiz deri sanayiinin taebini karþýamaktan çok uzaktýr. Bu nedene küçükbaþ deri taebinin yüzde 65'i, büyükbaþ deri taebinin ise yakaþýk yüzde 40'ý ithaata karþýanmaktadýr. Ayakkabý ve saraciye at sektörerinde üretimin asý önemi kýsmýnda deri kuanýmý sýnýrýdýr. Deriden mamu ayakkabý ve saraciye üretiminin önemi kýsmý yurt içinde tüketiirken, deri konfeksiyonun neredeyse tamamý ihraç edimektedir. Avrupa Biriði'ne Tam Üyeik Sürecinde ÝSO Mesek Komiteeri Sektör Stratejieri Geiþtirimesi Projesi - "Deri ve Deri Ürüneri, Ayakkabý, Ayakkabý Yan Sanayii ve Suni Deri Sektörü" 7

Böüm 1. DERÝ VE DERÝ ÜRÜNLERÝ 1.3.1. HAM DERÝ 1.3.1.1. Sektörün Tanýmý ve Teme Göstergeeri Ham deri, et sanayiinin bir yan ürünüdür ve üretimi tümüye ükeerin nüfus, geir düzeyi ve yeme aýþkanýkarýna baðýdýr. Ham derinin bozuþmasýný öneyip kuanýabiir duruma getirme çabasý oarak tanýmanabiecek dericiik ise, binerce yýýk tarihe sahiptir. Deri sanayiinde kuanýan ham derier, a) Büyükbaþ derier b) Küçükbaþ derier omak üzere iki ana gruba ayrýabiir. Bazý farký uyguamaar osa da ana hatarýya büyükbaþ derier ayakkabý, saraciye ve mobiya üretiminde, küçükbaþ derier ise deri giysi üretiminde kuanýmaktadýr. Dünyanýn özeike kaitei deri giyimde en büyük pazarý konumunda oan BDT ükeerine yakýnýk ve deri konfeksiyon sektörümüzün bu pazarýn taeperine uygun biçimde üretim yapabime yeteneði sayesinde Türkiye, küçükbaþ deride ve özeike kürk-süet'te (yünü aýnmamýþ küçükbaþ deri) önemi bir merkez durumuna gemiþtir. 1.3.1.1.1. Üretim Türkiye'de ham deri üretimi, öze sektöre ait yakaþýk 90 adet et kombinasý ve 800'ü aþkýn beediye mezbahasýnýn yaný sýra EBK kombinaarýnda ve kayýtsýz oarak kasapar tarafýndan yapýmaktadýr. Köy, kasaba, þehir mezbahaarýnda et üretimi gayesi ie kesien her türü hayvanýn derieri, kasapar ya da ham deri tacireri tarafýndan tuzanarak ya da havada kurutuarak muhafaza atýna aýnmaktadýr. Bu kesimerin tamamý veteriner kontroünden geçiriememektedir. Beediye mezbahaarýnýn çoðunda da, kaitei deri yüzümü için gereki teknoojik oanakar buunmamaktadýr. Bu mezbahaarýn bir böümünde yerde kesim yapýmakta, yüzme ve iç organ çýkarma gibi iþemerin tümü gövdenin kancaara asýmasý yöntemiye yürütümektedir. Yine bu mezbahaarýn bir böümünde ise soðuk depo ve hijyenik çaýþma ortamý da dahi omak üzere güveni ürün ede etmek için gereki aet ve ekipmanar buunmamaktadýr. Devet Ýstatistik Enstitüsü verieri, ham deri üretimini iki düzeyde ee amaktadýr. Birincisi mezbaha ve EBK kombinaarýnda yapýan resmi kesimeri, ikinci böümü ise bunun yüzde 10'u oranýnda yapýdýðý varsayýan kaçak kesimi kapsamaktadýr. Bu hesapamaya ede edien sonuçar yanýtýcýdýr. Yapýan araþtýrmaar sadece kurban bayramýnda 4 miyon doayýnda küçükbaþ hayvan derisinin topandýðýný göstermektedir. Bu rakam DÝE verierinin 1/3'ü doayýndadýr. Bu nedene, Türkiye'de DÝE verierine göre ham deri üretim rakamarýnýn gerçekçi oduðunu söyemek oasý deðidir. Kasapýk güç hesabýya yapýan tahminere göre, yeri küçükbaþ deri üretimi yakaþýk 25 miyon adet, büyükbaþ üretimi ise yakaþýk 10 miyon adet oarak kabu edimektedir. 1.3.1.1.2. Ýhracat Mamu ihracatýnýn yarattýðý artan iç piyasa taebi nedeniye 1985 yýýndan itibaren ham deri ihracatý izne tabi maar arasýna aýnmýþ ve ihracat durmuþtur. 8 Ýstanbu Sanayi Odasý