SARIVELİLER KAYMAKAMLIĞI SARIVELİLER DE ENGELSİZ YAŞAM İÇİN ÖZÜRLÜ ENVANTERİNİN ÇIKARILMASI PROJESİ SONUÇ RAPORU FATİH ÇEMREK MURAT ÇEMREK

JENERİK EKLENECEK

SARIVELİLER KAYMAKAMLIĞI SARIVELİLER DE ENGELSİZ YAŞAM İÇİN ÖZÜRLÜ ENVANTERİNİN ÇIKARILMASI PROJESİ SONUÇ RAPORU FATİH ÇEMREK MURAT ÇEMREK SARIVELİLER 2010

İçindekiler Önsöz...7 Karaman İli Sarıveliler İlçesi Özürlü Envanteri Araştırması Sonuç Raporu...13 Giriş...13 1. Özürlülerin Genel Bilgisi...15 2. Özürlülerin Özür Grubu...21 3. Özürlülerin Özür Kökeni...28 4. Özürlülerin Özür Sebebi...32 5. Özürlü beslenme, giyinme, bireysel temizlik, ev işleri gibi günlük yaşam faaliyetlerini nasıl yerine getirmektedir?...34 6. Özürlünün eğitim durumu (en son bitirdiği okul) nedir? 35 7. Özürlünün (varsa) mesleği nedir?...38 8. Özürlü herhangi bir beceri veya meslek edindirme kursuna katıldı mı?...42 9. Özürlü hangi kuruma bağlı bir kursa katıldı?...43 10. Özürlü ücretli veya ücretsiz bir işte çalışmakta mıdır?...44 5

11. Çalışılan İşin Niteliği...45 12. Özürlünün sosyal güvenlik kaydı var mıdır?...46 13. Sosyal Güvenlik Kapsamı...47 14. Özürlünün sosyal güvenlik kaydı kendi adına mı?...48 15. Özürlünün Sağlık Kurulu raporu var mıdır?...51 16. Özürlünün Sağlık Kurulu Raporuna göre...52 17. Özürlü Akraba Evliliği Çocuğu Mu?...54 18. Özürlülerin Anne Babasının Akrabalık Derecesi Nedir?...55 19. Özürlü hangi destekten faydalanmaktadır?...56 20. Özürlü, özürlüler için sağlanan bir yapıda bakım hizmetinden yararlanmakta mıdır?...59 21. Özürlü Aşağıdaki Hizmetlere İhtiyaç Duymakta mıdır?...60 22. Özürlünün Bağlı Bulunduğu Aile Sağlığı Merkezi (ASM)...61 Sonuç...63 6

Önsöz Eyyüp ÖZDEMİR Sarıveliler Kaymakamı G ünümüz dünyasında insanlar neredeyse hiç kopmamacasına çeşitli şekillerde birbirlerine bağlanmış, hatta birbirlerine muhtaç durumdadır. Bu nedenle insanların birbirleriyle ilişkilerinden oluşan, bireysel hayatlarından bağımsız bir de sosyal hayatları olması kaçınılmaz bir gerçektir. İnsan, doğası gereği bu alanın içine girmek durumundadır. Sosyal yaşamın kendisine sunduğu imkânları, ihtiyaçları doğrultusunda kullanan insan hayatını devam ettirebilmekte diğerleri ise sosyal yaşamdan kopuşun sebep olduğu maddi ve manevi bazı çöküntülerle baş başa kalabilmektedir. Burada Diğerleri şeklinde ifade etmeye çalıştığımız insanlarımızın büyük bir kısmını özürlü vatandaşlarımız oluşturmaktadır. Özürlü vatandaşlarımızı diğerleri diye adlandır- 7

maktaki maksadımız kesinlikle onları öteki olarak göstermek değildir. Bu adlandırma sadece konuya dikkat çekmek amacıyla yapılmıştır. Zira bizim asli görevlerimiz arasında diğerlerini biz yapmak ilk sıralarda yer alır. Size sunumunu yapmış olduğumuz bu çalışma bu amaca ulaşmada atılmış ilk adımdır. Bu çalışma Anayasamızda ifade edilen sosyal devlet ilkesinin bir gereği olmasından daha da ötede insan olmanın da bir gereğidir. Bu tür çalışmalar zorunluluk gereği olmaktan çok toplumsal dayanışmayı artıracak bir gönül meselesi olarak düşünülüp uygulandığında daha yararlı olacaktır. İşe gönül meselesi olarak bakmak gönüllere girmeyi de kolaylaştıracaktır. İki binli yıllarda sürekli olarak büyüyen ve gelişen, insanlarının yaşam kalitesini artırarak refah devleti olmayı hedef seçmiş ülkemizde, bu anlayışla bağdaşmayacak durumların ortadan kaldırılması elzemdir. Bu durumlardan birisi de özürlü vatandaşlarımızın fiziki, sosyal şartlarının iyileştirilmesidir. Bu şartların iyileştirilerek özürlü vatandaşlarımızın topluma entegrasyonunu sağlamak, onları yardıma muhtaç sınıfından çıkararak birey olarak görmek ve o şekilde davranmak, insana verilen değerin ve gelişmişliğin önemli bir göstergesidir. İlçemiz özelinde (Sarıveliler Köylere Hizmet Götürme Birliği ve Sarıveliler Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfımızın ortaklaşa ) yürüttüğümüz bu projenin hedefi; özürlü vatandaşlarımıza ulaşmak, durumlarını yerlerinde görmek, yaşam şartlarını ortaya koymak ve yapılabilecek çalışmalar için bilgi edinmektir. Bu nedenle çalışmada özürlü vatandaşlarımız hakkında; özür nedeni, cinsiyet, oturduğu yer, ekonomik durum, medeni hal, yaş gibi birçok değişkenden yola çıkılarak bir durum tespiti yapılmıştır. 8

Bundan sonra atacağımız adımlar için bir yol haritası niteliğinde olan bu çalışma büyük bir önem arz etmektedir. Ayrıca kamuoyunun yaşadığı çevredeki özürlü insanların genel durumu hakkında bilgilendirilerek konu hakkında bir duyarlılık oluşturulması açısından da önemlidir. Zira konuyla ilgili yürütülecek her türlü çalışmanın önemli bir ayağını da özürlü vatandaşlarımızla aynı ortamı paylaşan ve bu bilince ulaşmış olan paydaşlar olan değerli vatandaşlarımız oluşturacaktır. Böyle hassas bir konuda toplum desteğinden yoksun olarak yürütülen her türlü çalışma ne kadar iyi niyetli olursa olsun hep eksik kalacaktır. Çünkü bu çalışma özürlü vatandaşlarımıza yardım etmekten çok onları sosyal yaşama entegre etmek temelinde yürütülmüştür. Sosyal yaşamın bir parçası olan her birey için bu amaca ulaşmada katkı sağlamak önemli bir görevdir. İlçemiz genelinde tüm köyler dahil olmak üzere yürütülen ve tespit edilen 805 vatandaşımız üzerinde yapılan bu çalışma; ilk elden veriler sunması, uzman bir ekip tarafından gerçekleştirilmesi, çok çeşitli değişkenleri göz önünde bulundurarak sonuçları ortaya koyması nedeniyle güvenilir bir kaynak niteliğindedir. Konuyla ilgilenecek her türlü şahsi ve kurumsal girişim açısından büyük kolaylıklar sağlamaktadır. Bu yönüyle de ilçemizde konuyla ilgili yapılacak çalışmaları teşvik edici niteliktedir. Araştırmanın bir başka önemli yanı, kendi sorunlarıyla uğraşırken toplum tarafından bir şekilde hasıraltı edilmiş olan bu konuyu kamuoyunun, özelde ilçemiz halkının ve kurumlarımızın gündemine taşımasıdır. Bu nedenle konu hakkında toplumsal bilinci uyandırmak, dikkatleri üzerine çekmek açısından ilgi çekici bir çalışmadır. 9

İlçemiz için son derece önemli ve yaralı olan bu çalışmada hazırlanış, uygulama ve değerlendirme safhalarında rehberlik eden proje koordinatörlerimiz Doç. Dr. Sayın, Murat ÇEMREK e ve Yard. Doç.Dr. Sayın, Fatih ÇEMREK e; araştırmanın anket safhasında bütün haneleri tek tek gezen Selçuk Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü öğrencilerine, araştırma sırasında yapılan çalışmaları kolaylaştırmak için destek sağlayan Kaymakamlık personeli ve projemizin finansmanını sağlayan Mevlana Kalkınma Ajansına teşekkür ediyorum. Eyyüp ÖZDEMİR Sarıveliler Kaymakamı 10

SARIVELİLER KAYMAKAMLIĞI SARIVELİLER DE ENGELSİZ YAŞAM İÇİN ÖZÜRLÜ ENVANTERİNİN ÇIKARILMASI PROJESİ SONUÇ RAPORU

Karaman İli Sarıveliler İlçesi Özürlü Envanteri Araştırması Sonuç Raporu Fatih ÇEMREK * Murat ÇEMREK ** Giriş Doğuştan ya da hastalık veya kaza sonucu sonradan ortaya çıkan ruhsal, fiziksel, zihinsel, ruhsal, duygusal ve sosyal yeteneklerin çeşitli derecelerde kaybedilmesi nedeniyle kişiler özürlü hale gelebilmektedir. Ayrıca, kronik hastalıklara sahip bireylerin günlük yaşam fonksiyonlarını engellemesi ve çalışma kapasiteleri azalmaktadır. Bu durumlar da kişilerin sosyal yaşamlarını sürdürmelerini zorlaştırmaktadır. Bu çalışmada özürlü/ler ifadesi aksi belirtilmediği sürece kronik hastalıklara maruz olanları da içermektedir. * Yrd. Doç. Dr., Fatih ÇEMREK Osmangazi Üniversitesi, İstatistik Bölümü, Proje Koordinatörü. ** Doç. Dr. Murat ÇEMREK, Selçuk Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü, Proje Genel Koordinatörü. 13

Özürlü ya da kronik hastalığı olan bireylerin günlük yaşamlarını sürdürebilmeleri, kaybettikleri yetenek ve güçlerini geri kazanmaları için tıbbî, psikolojik tedaviler ve çeşitli rehabilitasyon çalışmaları yapılmaktadır. Bunun için çeşitli çalışmalar yürütülmektedir. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, çalışırken özürlü hale gelen ya da kronik hastalığa maruz kalan bireylerin genelde sosyal hakları ve özelde emeklilik ve maaş gibi konularda düzenlemeler yapmaktadır. Başbakanlık Özürlüler İdaresi ise özürlülere yönelik hizmetlerin düzenli, etkin ve verimli bir şekilde yürütülmesini temin etmek için; ulusal ve uluslararası kurum ve kuruluşlar arasında işbirliği ve koordinasyonu sağlamak, özürlüler ile ilgili ulusal politikanın oluşmasına yardımcı olmak, özürlülerin problemlerini tespit etmek ve bunların çözüm yollarını araştırmaktadır. Yerel Yönetimler de özürlü bireylerin günlük yaşamlarını kolaylaştıracak şekilde kaldırım düzenlemesinden, ulaşım, barınma, rehabilitasyon, tedaviye kadar birçok alanda hizmet vermektedir. Ayrıca, Belediyeler özürlü ve özürlü ailelerine eğitim seminerleri, konferanslar, beceri ve meslek edindirme kursları, tiyatro gösterisi ve konserler gibi sosyal ve sanat faaliyetleri düzenlemektedirler. Bazı belediyeler ise kronik hastalıkları olan ve maddi imkanları yetersiz olup, sosyal güvencesi olmayan bireylere sağlık taraması, ilaç yardımı, rehabilitasyon merkezlerinde bakım hizmetleri sunmaktadırlar. Karaman İli Sarıveliler İlçesi Kaymakamlığı tarafından Özürlü Envanteri Özürlü Birey Araştıması adı altında yapılan bu çalışmada, ilçe sınırları içinde yer alan köy ve mahallelerdeki tüm haneler gezilerek ikamet eden 805 özürlü ya da kronik hasta vatandaşımıza ulaşılmıştır. Çalışmanın istatistiksel analizleri için SPSS16.0 paket programı kullanılmıştır. Bu çalışmadan elde edilen sonuçların Karaman İli Sarıveliler İlçesi Kaymakamlığı nın yapacağı diğer çalışmalara ışık 14

tutması ve tüm araştırmacılara bir kaynak olması amaçlanmaktadır. Karaman İli Sarıveliler İlçesi Özürlü Envanteri Özürlü Birey Araştırmasında 805 bireye uygulanan anketten aşağıdaki sonuçlar elde edilmiştir. Yaş: 805 kişiden 755 kişi için yaş bilgisi elde edilmiştir. Yaş gruplarına göre dağılımı ve % değerleri Tablo 1 de verilmiştir. 1. Özürlülerin Genel Bilgisi Tablo 1. Özürlülerin Yaş Gruplarına Göre Dağılımı YAŞ GRUPLARI SAYI % 0-9 56 7,4 10-19 75 9,9 20-29 73 9,7 30-39 105 13,9 40-49 84 11,1 50-59 87 11,5 60-69 104 13,8 70-79 106 14,0 80-89 53 7,0 90 +-99 12 1,5 Toplam 755 100 Kendisinden bilgi alınan 755 kişi içinde en küçük birey 0 yaşında (25 Haziran 2010 doğumlu) ve en büyük 15

birey 101 yaşındadır. Bireylerin yaş ortalaması 46,88, medyan yaş ise 48 dir. Kadınların yaş ortalaması 47,72 ve medyan yaşı 48 iken; erkeklerin yaş ortalaması 46,23 ve medyan yaşı da 48 olarak belirlenmiştir. Erkeklerde en yaşlı kişinin yaşı 95 (Esentepe Köyü) iken; kadınlarda bu değer 101 (Merkez ve Ulucami Mahallesi nde) olarak ortaya çıkmıştır. Şekil 1. Özürlülerin Yaş Gruplarına Göre Dağılımı Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü Başkanlığı ve Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı işbirliği ile 2002 Aralık ında 2002 Türkiye Özürlüler Araştırması gerçekleştirilmiştir. Araştırmaya göre Türkiye de özürlü nüfusun medyan yaşı fiziksel özre (ortopedik, görme, işitme, dil ve konuşma ve zihinsel özürlü) sahip nüfus için 33,86 ve kronik hastalığı olan nüfus için 48,87 dir. Kadınlarda bu yaşlar sırasıyla 35,5 ve 49,71 iken erkeklerde 32,95 ve 47,60 dır. Bu çalışmada özürlü bireyler için fiziksel özür ve kronik hasta- 16

lığa sahip olma ayrımı yapılamamıştır. Bunun nedeni bireylerde hem fiziksel özür (birden fazla), hem de kronik hastalık bulunması ile açıklanabilir Cinsiyet: 805 kişinin cinsiyete göre dağılımı ve % değerleri Tablo 2 de verilmiştir. Tablo 2. Özürlülerin Cinsiyete Göre Dağılımı CİNSİYET SAYI % Kadın 357 44,3 Erkek 448 55,7 Toplam 805 100 805 kişiden 357 sinin kadın (%44,3), 448 inin ise erkek (%55,7) olduğu belirlenmiştir Şekil 2. Özürlülerin Cinsiyete Göre Dağılımı 17

Medeni Durum: 805 kişinin cinsiyete göre dağılımı ve % değerleri Tablo 2 de verilmiştir. Tablo 3. Özürlülerin Medeni Duruma Göre Dağılımı MEDENİ DURUM SAYI % Evli 315 39,6 Bekar 390 49,1 Dul 90 11,3 Toplam 795 100 805 kişiden 795 i için medeni duruma ait bilgi elde edilmiştir. Evli olanların sayısı 315 (%39,6), bekârların sayısı 390 (%49,1) ve dul olanların sayısı ise 90 (%11,3) olarak belirlenmiştir. Şekil 3. Özürlülerin Medeni Duruma Göre Dağılımı 18

Özürlülerin Yaşadığı Köy/Mahalle Tablo 4. Özürlülerin Yaşadığı Köy-Mahalleye Göre Dağılımı KÖY/MAHALLE SAYI % KÖY-MAHALLE SAYI % Adiller Mh. 34 4,2 Göktepe Yeşilyurt Mh. 15 1,9 Baş Mh. 19 2,4 Göktepe Yıldız Mh. 27 3,4 Civandere Köyü 15 1,9 Günder Köyü 18 2,2 Civler Köyü 85 10,6 Işıklı Köyü 10 1,2 Çakıllar Mh. 34 4,2 Karakaya Mh. 13 1,6 Çevrekavak Köyü 16 2,0 Karapınar Mh. 32 4,0 Çukurbağ Mh. 42 5,2 Koçaşlı Köyü 27 3,4 Daran Köyü 24 3,0 Merkez Mah. 31 3,9 Dumlugöze Köyü 152 18,9 Ortaköy Mh. 27 3,4 Esentepe Köyü 44 5,5 Turcalar Mah. 19 2,4 Göktepe Cumhuriyet Mh. 13 1,6 Uğurlu Köyü 32 4,0 Göktepe Göksu Mh. 9 1,1 Ulucami Mh. 27 3,4 Göktepe Gülpazar Mh. Göktepe Gülpazar Mh. 30 3,7 Yeşilyurt Mh. 10 1,2 30 3,7 Toplam 805 100 19

805 kişi yaşadığı köy/mahalle açısından incelendiğinde, 152 sinin Dumlugöze Köyü nde (%18,9) yaşadığı belirlenmiştir. Bu yerleşim yerini 85 kişiyle Civler Köyü (%10,6) ve 44 kişiyle Esentepe Köyü (%5,5) izlemektedir. En az özürlünün yaşadığı yerleşim yeri 9 kişiyle (%1,1) Göktepe Göksu Mahallesi dir. Daha sonra sırasıyla 10 özürlüyle Işıklı Köyü, Yeşilyurt Mahallesi (%1,2) ve 13 kişiyle Göktepe Cumhuriyet Mahallesi ve Karakaya Mahallesi (1,6) gelmektedir. Şekil 4. Özürlülerin Yaşadığı Köy-Mahalleye Göre Dağılımı 20

2. Özürlülerin Özür Grubu Tablo 5. Özürlülerin Özür Grubu ve Cinsiyete Göre Dağılımı ÖZÜR GRUBU SAYI % KADIN ERKEK SAYI % SAYI % Görsel 221 27,5 106 48,0 115 52,0 İşitsel 160 19,9 67 41,9 93 58,1 Dilsel 140 17,4 52 37,1 88 62,9 Ortopedik 416 51,7 184 44,2 232 55,8 Zihinsel 191 23,7 80 41,9 111 58,1 Ruhsal 129 16,0 65 50,4 64 49,6 Kronik Hastalıklar 186 23,1 91 48,9 95 51,1 805 kişi için özür grupları araştırıldığında en çok özür grubunun ortopedik olduğu ve bunu sırasıyla görsel, zihinsel ve kronik hastalıklar özür gruplarının izlediği görülmektedir. En az görülen özür grubu ruhsal özür grubudur. En çok görülen özür grubunun ortopedik çıkmasının bir temel nedeni de yaşlılıktır. Kadınlarda % 44,2 ve erkeklerde % 55,8 olmak üzere her iki cinsiyette de en çok görülen özür grubu da ortopedik özürdür. Kadınlarda en az görülen özür grubu dilsel (%37,1) iken erkeklerde %51,1 ile kronik hastalıklardır. 21

Şekil 5. Özürlülerin Özür Grubu ve Cinsiyete Göre Dağılımı 2002 Türkiye Özürlüler Araştırmasına göre özürlü nüfusun toplam nüfus içindeki oranı %12.29 dur. Ortopedik, görme, işitme, dil ve konuşma ile zihinsel özürlülerin oranı %2.58 iken (yaklaşık 1,8 milyon), kronik hastalığı olanların oranı ise % 9.70 dir (Yaklaşık 6,6 milyon) (bkz. Tablo 1). Özürlü nüfusun toplam nüfus içindeki payı fiziksel özür için kadınlarda %13,45 ve erkeklerde %11,10 olarak belirtilmiştir. Kronik hastalıklara sahip nüfusun toplam nüfus içindeki oranı kadınlarda %11,33 iken erkeklerde %8,5 dir Tablo 6. 2002 Türkiye Özürlüler Araştırmasına Göre Özürlü Nüfusun Dağılımı (%) TOPLAM ÖZÜRLÜ NÜFUS ORTOPEDİK, GÖRME, İŞİTME, DİL VE KONUŞMA VE ZİHİNSEL ÖZÜRLÜ NÜFUS KRONİK HASTALIĞA MARUZ NÜFUS TOPLAM ERKEK KADIN TOPLAM ERKEK KADIN TOPLAM ERKEK KADIN 12.29 11.10 13.45 2.58 3.05 2.12 9.70 8.50 11.33 22

Tablo 7. Özürlülerin Özür Grubunun Yerleşim Yerine Göre Dağılımı KÖY/MAHALLE Görsel İşitsel Dilsel Ortopedik Zihinsel Ruhsal Kronik SAYI % SAYI % SAYI % SAYI % SAYI % SAYI % SAYI % Adiller Mh. 10 4,5 7 4,4 8 5,7 21 5,0 11 5,8 4 3,1 11 5,9 Baş Mh. 7 3,2 3 1,9 2 1,4 9 2,2 2 1,0 4 3,1 5 2,7 Civandere Köyü 4 1,8 3 1,9 4 2,9 6 1,4 4 2,1 2 1,6 0 0 Civler Köyü 19 8,6 14 8,8 17 12,1 54 13,0 22 11,5 21 16,3 14 7,5 Çakıllar Mh. 8 3,6 3 1,9 4 2,9 10 2,4 7 3,7 1 0,8 9 4,8 Çevrekavak Köyü 6 2,7 0 0 1 0,7 10 2,4 3 1,6 0 0 0 0 Çukurbağ Mh. 12 5,4 7 4,4 9 6,4 19 4,6 14 7,3 5 3,9 2 1,1 Daran Köyü 7 3,2 3 1,9 1 0,7 8 1,9 3 1,6 3 2,3 11 5,9 Dumlugöze Köyü 33 14,9 36 22,5 34 24,3 69 16,6 34 17,8 28 21,7 35 18,8 Esentepe Köyü 18 8,1 23 14,4 18 12,9 33 7,9 13 6,8 10 7,8 6 3,2 Göktepe Cumh. Mh. 3 1,4 3 1,9 5 3,6 8 1,9 3 1,6 4 3,1 0 0 Göktepe Göksu Mh. 2 0,9 2 1,2 0 0 2 0,5 0 0 4 3,1 5 2,7 Göktepe Gülpazar Mh. 3 1,4 8 5,0 6 4,3 12 2,9 9 4,7 1 0,8 3 1,6 Göktepe Yeşilyurt Mh. 3 1,4 3 1,9 2 1,4 10 2,4 6 3,1 6 4,7 8 4,3 Göktepe Yıldız Mh. 11 5,0 10 6,2 1 0,7 14 3,4 5 2,6 2 1,8 18 9,7 Günder Köyü 7 3,2 2 1,2 0 0 9 2,2 2 1,0 0 0 7 3,8 Işıklı Köyü 2 0,9 3 1,9 0 0 8 1,9 2 1,0 3 2,3 0 0 Karakaya Mh. 5 2,3 1 0,6 1 0,7 6 1,4 2 1,0 5 3,9 4 2,2 Karapınar Mh. 13 5,9 6 3,8 3 2,1 14 3,4 2 1,0 4 3,1 17 9,1 Koçaşlı Köyü 8 3,6 4 2,4 3 2,1 9 2,2 6 3,1 7 5,4 5 2,7 Merkez Mh. 16 7,2 3 1,9 4 2,9 12 2,9 6 3,1 2 1,8 11 5,9 Ortaköy Mh. 6 2,7 1 0,6 4 2,9 18 4,3 11 5,8 1 0,8 2 1,1 Turcalar Mh. 2 0,9 4 2,4 2 1,4 13 3,1 2 1,0 2 1,6 3 1,6 Uğurlu Köyü 11 5,0 7 4,4 1 0,7 21 5,0 5 2,6 1 0,8 2 1,1 Ulucami Mh. 3 1,4 3 1,9 9 6,4 17 4,1 14 7,3 8 6,2 6 3,2 Yeşilyurt Mh. 2 0,9 1 0,6 1 0,7 4 1,0 3 1,6 1 0,8 2 1,1 Toplam 221 100 160 100 140 100 416 100 191 100 129 100 186 100 23

Özür gruplarının yerleşim yerine göre incelendiğinde; Görsel özür grubunun en çok görüldüğü yerleşim yerleri Dumlugöze (% 14,9), Civler (%8,6) ve Esentepe (%8,1) köyleri iken en az görüldüğü yerleşim yerleri Işıklı Köyü, Turcalar Mahallesi ve Yeşilyurt Mahallesidir (%0,9) İşitsel özür grubunun en çok görüldüğü yerleşim yeri Dumlugöze (% 22,5), Esentepe (% 14,4) ve Civler (% 8,8) köyleri iken en az görüldüğü yerleşim yeri ise Karakaya, Ortaköy ve Yeşilyurt mahalleleridir (%0,6). Çevrekavak Köyü nde işitsel özür grubuna rastlanmamıştır. Dilsel özür grubunun en çok görüldüğü yerleşim yerleri Dumlugöze (%24,3), Esentepe (% 12,9) ve Civler (% 12,1) köyleri iken en az görüldüğü yerleşim yeri ise Karakaya, Ortaköy ve Yeşilyurt mahalleleridir (% 0,6). Ortopedik özür grubunun en çok görüldüğü yerleşim yeri Esentepe (%14,4) ve Civler (% 8,8) köyleri iken en az görüldüğü yerleşim yeri ise Göktepe Yıldız Mahallesi, Uğurlu Köyü, Daran Köyü, Karakaya Mahallesi, Yeşilyurt Mahallesi ve Çevrekavak Köyü dür (% 0,7). Işıklı Köyü, Göktepe Göksu Mahallesi ve Günder Köyü nde ortopedik özür grubuna rastlanmamıştır. Zihinsel özür grubunun en çok görüldüğü yerleşim yeri, Dumlugöze (% 17,8) ve Civler (% 11,5) köyleri ile, Çukurbağ ve Ulucami (% 7,3) mahalleleri iken en az görüldüğü yerleşim yeri ise Karapınar, Turcalar, Baş, Karakaya mahalleleri ile Işıklı ve Günder (% 1) köyleridir. Göktepe Göksu Mahallesi nde zihinsel özür grubuna rastlanmamıştır. 24

Ruhsal özür grubunun en çok görüldüğü yerleşim yeri, Dumlugöze (% 21,7), Civler (% 16,3) ve Esentepe (% 7,8)köyleri iken en az görüldüğü yerleşim yeri ise Ortaköy, Göktepe Gülpazar, Çakıllar, Yeşilyurt mahalleleri ile Uğurlu (% 0,8) köyüdür. Çevrekavak ve Günder köylerinde ruhsal özür grubuna rastlanmamıştır. Kronik hastalıklar özür grubunun en çok görüldüğü yerleşim yeri Dumlu Köyü (% 18,8), Göktepe Yıldız (% 9,7) ve Karapınar (%9,1) mahalleleri iken en az görüldüğü yerleşim yeri ise Çukurbağ, Ortaköy, Yeşilyurt mahalleleri ile Uğurlu (% 1,1) köyüdür. Göktepe Cumhuriyet Mahallesi, Işıklı, Civandere ve Çevrekavak köylerinde ise kronik hastalıklar özür grubuna rastlanmamıştır. Şekil 6. Özürlülerin Özür Grubunun Yerleşim Yerine Göre Dağılımı 25

Tablo 8. Özürlülerin Özür Grubunun Yaşlara Göre Dağılımı Yaş Grubu Görsel İşitsel Dilsel Ortopedik Zihinsel Ruhsal Kronik Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % 0-9 12 5,8 10 6,7 15 10,9 27 6,8 15 8,2 7 5,9 13 7,7 10-19 19 9,2 8 5,4 13 9,5 28 7,0 23 12,6 11 9,3 16 9,5 20-29 11 5,3 15 10,1 26 19,0 32 8,0 23 12,6 13 11,0 7 4,1 30-39 15 7,3 20 13,4 32 23,4 52 13,1 46 25,3 27 22,9 12 7,1 40-49 20 9,7 11 7,4 13 9,5 38 9,5 24 13,2 19 16,1 17 10,1 50-59 24 11,7 6 4,0 9 6,6 41 10,3 17 9,3 11 9,3 25 14,8 60-69 31 15,0 17 11,4 11 8,0 59 14,8 12 6,6 13 11,0 31 18,3 70-79 41 19,9 33 22,1 9 6,6 80 20,1 13 7,1 13 11,0 31 18,3 80-89 22 10,7 22 14,8 7 5,1 33 8,3 8 4,4 2 1,7 13 7,7 90+ 11 5,3 7 4,7 2 1,5 8 2,0 1 0,5 2 1,7 4 2,4 Toplam 206 100 149 100 137 100 398 100 182 100 118 100 169 100 Özür grupları yaş grubuna göre incelendiğinde; Görsel özür grubunun en çok görüldüğü yaş grubu 70-79 (% 19,9) ve 60-69 (%15,0) iken en az görülen yaş grubu ise 20-29 ve 90+ yaş grubudur (% 5,3). İşitsel özür grubunun en çok görüldüğü yaş grubu 70-79 (% 22,14), 80-89 (%14,8) iken en az görülen yaş grubu ise 50-59 yaş grubudur (% 4,7). Dilsel özür grubunun en çok görüldüğü yaş grubu 30-39 (% 23,4), 20-29 (%19,0) iken en az görülen yaş grubu ise 90+yaş grubudur (% 1,5). Ortopedik özür grubunun en çok görüldüğü yaş grubu 70-79 (% 20,1), 60-69 (%14,8) iken en az görülen yaş grubu ise 90+ yaş grubudur (% 2). 26

Zihinsel özür grubunun en çok görüldüğü yaş grubu 30-39 (% 25,3), 40-49 (%13,2) iken en az görülen yaş grubu ise 90+ yaş grubudur (% 0,5). Ruhsal özür grubunun en çok görüldüğü yaş grubu 30-39 (% 22,9), 40-49 (% 16,1) iken en az görülen yaş grubu ise 80-89 ve 90 + yaş grubudur (% 1,7). Kronik hastalıklar özür grubunun en çok görüldüğü yaş grubu 60-69 ve 70-79 (% 18,3) iken en az görülen yaş grubu ise 90+ (% 2,4) ve 20-29 yaş grubudur (% 4,1). Şekil 7. Özürlülerin Özür Grubunun Yaşlara Göre Dağılımı 2002 Türkiye Özürlüler Araştırmasına göre özürlü olma oranları yaş grubu bazında incelendiğinde erkek ve kadınlarda ileri yaşlarda artmaktadır. Ancak, bu artış kronik hastalığı olanlarda diğer özür grubundakilere göre daha fazla olduğu belirlenmiştir. 0-9 yaş grubunda ortopedik, görme, işitme, dil ve konuşma ile zihinsel özürlü olanların oranı %1,54 iken 0-9 yaş grubunda kronik hastalığa sahip olanların oranı % 2,60 olduğu ifade edilmiştir. Bu oran, ortopedik, görme, işitme, dil ve konuşma ile zihinsel özürlü olanlarda 50-59 yaş grubu, kronik hastalığı olanlarda ise 20-29 yaş grubunda iki katına çıktığı sonucuna ulaşılmıştır. 27

3. Özürlülerin Özür Kökeni Tablo 9. Özürlülerin Özür Kökeni Cinsiyete Göre Dağılımı ÖZÜR GRUBU SAYI % KADIN ERKEK SAYI % SAYI % DOĞUM ÖNCESİ 137 17,5 47 13,4 90 20,7 DOĞUM SIRASI 58 7,4 24 6,9 34 7,8 DOĞUM SONRASI 562 71,7 267 76,3 295 68,0 BİLİNMİYOR 27 3,4 12 3,4 15 3,5 TOPLAM 784 100 350 100 434 100 805 kişinin özür grupları araştırıldığında, özür kökeni için 784 kişiden bilgi alınabilmiştir. Özür kökeni en çok doğum sonrası (% 71,7) ortaya çıkarken, en az çıktığı durum bilinmiyor (% 3,4) olarak belirlenmiştir. Özür kökeni bakımından 354 kadından ve 434 erkekten alınan bilgiye göre hemen hemen aynı sonuçlar elde edilmiştir. Şekil 8. Özürlülerin Özür Kökeni Cinsiyete Göre Dağılımı 28

Tablo 10. Özürlülerin Özür Kökeninin Yere Göre Dağılımı Doğum Öncesi Doğum Sırası Doğum Sonrası Bilinmiyor Köy-mahalle Sayı % Toplam içindeki payı Sayı % Toplam içindeki payı Sayı % Toplam içindeki payı Sayı % Toplam içindeki payı Adiller Mh. 5 15,2 3,6 4 12,1 6,9 23 69,7 4,1 1 3,0 3,7 Baş Mh. 3 15,8 2,2 0 0 0 14 73,7 2,5 2 10,5 7,4 Civandere Köyü 2 13,3 1,5 1 6,7 1,7 12 80 2,1 0 0 0 Civler Köyü 12 14,8 8,8 5 6,2 8,6 54 66,7 9,6 10 12,3 37,0 Çakıllar Mh. 10 30,3 7,3 2 6,1 3,4 20 60,6 3,6 1 3,0 3,7 Çevrekavak Köyü 3 20,0 2,2 0 0 0 12 80 2,1 0 0 0 Çukurbağ Mh. 12 28,6 8,8 0 0 0 29 69 5,2 1 2,4 3,7 Daran Köyü 2 8,3 1,5 2 8,3 3,4 20 83,3 3,6 0 0 0 Dumlugöze Köyü 28 18,7 20,4 12 8,0 20,7 105 70,0 18,7 5 3,3 18,5 Esentepe Köyü 11 25,6 8,0 1 2,3 1,7 31 72,1 5,5 0 0 0 Göktepe Cumhuriyet Mh. 1 10,0 0,7 1 10,0 1,7 8 80,0 1,4 0 0 0 Göktepe Göksu Mh. 1 14,3 0,7 0 0 0 5 71,4 0,9 1 14,3 3,7 Göktepe Gülpazar Mh. 4 13,8 2,9 6 20,7 10,3 19 65,5 3,4 0 0 0 Göktepe Yeşilyurt Mh. 1 7,1 0,7 3 21,4 5,2 10 71,4 1,8 0 0 0 Göktepe Yıldız Mah. 1 3,7 0,7 2 7,4 3,4 24 88,9 4,3 0 0 0 Günder Köyü 0 0 0 3 17,6 5,2 13 76,5 2,3 1 5,9 2,2 Işıklı Köyü 1 10,0 0,7 1 10,0 1,7 8 80,0 1,4 0 0 0 Karakaya Mh. 1 8,3 0,7 2 16,7 3,4 7 58,3 1,2 2 16,7 7,4 Karapınar Mh. 1 3,2 0,7 1 3,2 1,7 29 93,5 5,2 0 0 0 Koçaşlı Köyü 6 22,2 4,4 3 11,1 5,2 17 63,0 3,0 1 3,7 3,7 Merkez Mah. 1 3,3 0,7 2 6,7 3,4 26 86,7 4,6 1 3,3 3,7 Ortaköy Mh. 12 44,4 8,8 2 7,4 3,4 12 44,4 2,1 1 3,7 3,7 Turcalar Mh. 5 26,3 3,6 0 0 0 14 73,7 2,5 0 0 0 Uğurlu Köyü 8 25,0 5,8 0 0 0 24 75,0 4,3 0 0 0 Ulucami Mh. 6 22,2 4,4 4 14,8 6,9 17 63,0 3,0 0 0 0 Yeşilyurt Mh. 0 0 0 1 10,0 1,7 9 90,0 1,6 0 0 0 Toplam 137 100 58 100 562 100 27 100 29

Özür kökeninin yerleşim yerine göre incelendiğinde; Özür kökeninin doğum öncesinde en çok görülen yerleşim yeri Dumlugöze Köyü (% 20,4), en az görülen yerleşim yerleri Göktepe Cumhuriyet, Göktepe Göksu, Göktepe Yeşilyurt, Göktepe Yıldız, Karakaya, Karapınar, Merkez mahalleleri ve Işıklı köyü olarak belirlenmiştir (% 0,7). Özür kökeninin doğum sırasında en çok görüldüğü yerleşim yeri Dumlugöze köyü (% 20,7) iken; en az görüldüğü yerleşim yerleri, Göktepe Cumhuriyet, Karapınar, Yeşilyurt Mahallesi ile Civandere, Esentepe ve Işıklı köyü olarak belirlenmiştir. Özür kökeninin doğum sonrasında en çok görüldüğü yerleşim yeri Dumlugöze Köyü (% 18,7) iken en az görüldüğü yerleşim yerleri Göktepe Göksu mahallesi olarak belirlenmiştir (%0,9) Özür kökeninin bilinmediği olarak en çok görüldüğü yerleşim yeri Civler köyü (%37) iken en az görülen yerleşim yeri Günder köyüdür (%2,2). Şekil 9. Özürlülerin Özür Kökeninin Yere Göre Dağılımı 30

Tablo 11. Özürlülerin Özür Kökeninin Yaşlara Göre Dağılımı Yaş Grubu Doğum Öncesi Doğum Sırası Doğum Sonrası Bilinmiyor Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % 0-9 18 14,3 8 14,8 25 4,7 4 15,4 10-19 16 12,7 6 11,1 46 8,6 4 15,4 20-29 21 16,7 10 18,5 36 6,8 5 19,2 30-39 38 30,2 13 24,1 48 9,0 4 15,4 40-49 15 11,9 7 13,0 56 10,5 4 15,4 50-59 10 7,9 6 11,1 66 12,4 1 3,8 60-69 5 4,0 2 3,7 93 17,4 3 11,5 70-79 2 1,6 1 1,9 102 19,1 0 0 80-89 1 0,8 1 1,9 50 9,4 0 0 90+ 0 0 0 0 11 2,1 1 3,8 Toplam 126 100 54 100 533 100 26 100 Özür kökeninin yaş grubuna göre incelendiğinde; Özür kökeninin doğum öncesinde en çok görülen yaş grubu 30-39 (% 30,2) iken en az görülen yaş grubu %80-89 dur (% 0,8). Özür kökeninin doğum sırasında en çok görüldüğü yaş grubu 30-39 (%24,1) iken en az görülen yaş grubu ise 70-79 ve 80-89 yaş grubudur (% 1,9). Özür kökeninin doğum sonrasında en çok görüldüğü yaş grubu 70-79 (% 19,1) iken, en az görülen yaş grubu ise 90+yaş grubudur (% 2,1). Özür kökeninin en çok bilinmediği yaş grubu 20-29 (% 19,2) iken en az görülen yaş grupları ise 50-59 ve 90+ yaş grubudur (% 3,8). 31

Şekil 10. Özürlülerin Özür Kökeninin Yaşlara Göre Dağılımı 4. Özürlülerin Özür Sebebi Tablo 12. Özürlülerin Özür Grubuna ve Cinsiyete Göre Dağılımı ÖZÜR GRUBU SAYI % KADIN ERKEK SAYI % SAYI % Genetik/Kalıtsal 92 11,4 37 4,6 55 6,8 Hastalık 368 45,7 192 23,7 176 21,7 Meslek Hastalığı 3 0,4 1 0,1 2 0,3 Kaza 122 15,2 36 4,4 86 10,6 Bilinmiyor 165 20,5 70 20,3 95 11,7 Diğer 61 7,6 26 3,2 35 4,3 32

Özür kökeni araştırıldığında en çok hastalık (%45,7) göze çarparken özür kökeni en az meslek hastalığı (% 0,4) ortaya çıkmıştır. Kadınlarda özür kökeni incelendiğinde ilk neden yine hastalık (%23,7) iken, en az neden olan köken ise meslek hastalığıdır. Erkeklerde ise yine aynı sonuçlar elde edilmiştir. Şekil 11. Özürlülerin Özür Grubuna ve Cinsiyete Göre Dağılımı 33

5. Özürlü beslenme, giyinme, bireysel temizlik, ev işleri gibi günlük yaşam faaliyetlerini nasıl yerine getirmektedir? Tablo 13. Özürlülerin Günlük Yaşam Faaliyetlerini Yerine Getirme Şekli Cinsiyet Yardım Yardım Başkasına Almadan Alarak Bağımlı Toplam Sayı 152 115 80 347 Kadın Cinsiyet içindeki Oranı (% ) 43,8 33,1 23,1 100 Soru içindeki oranı (%) 42,2 42,9 51,6 44,3 Toplam içindeki oranı (%) 19,4% 14,7 10,2 44,3 Sayı 208 153 75 436 Erkek Cinsiyet içindeki Oranı (% ) 47,7 35,1 17,2 100,0 Soru içindeki oranı (%) 57,8 57,1 48,4 55,7 Toplam içindeki oranı (%) 26,6 19,5 9,6 55,7 Sayı 360 268 155 783 Toplam Cinsiyet içindeki Oranı (% ) 46,0 34,2 19,8 100,0 Soru içindeki oranı (%) 100,0 100,0 100,0 100,0 Toplam içindeki oranı (%) 46,0 34,2 19,8% 100,0 Şekil 12. Özürlülerin Günlük Yaşam Faaliyetlerini Yerine Getirmede Cinsiyete Göre Dağılım 34

6. Özürlünün eğitim durumu (en son bitirdiği okul) nedir? Tablo 14. Özürlülerin Eğitim Durumunda Cinsiyete Göre Dağılımı Özürlünün Eğitim Durumu (En Son Bitirdiği Okul) Nedir? Cinsiyet Okur Yazar Değil Okur Yazar Fakat Okul Bitirmemiş İlkokul İlköğretim- Ortaokul Lise Yüksekokul (Önlisans) Fakülte (Lisans) Toplam Sayı 196 16 109 23 5 0 0 349 Kadın Erkek Toplam Cinsiyet İçindeki Oranı (% ) Soru İçindeki Oranı (%) Toplam İçindeki Oranı (%) 56,2 4,6 31,2 6,6 1,4 0 0 100,0 58,7 33,3 34,6 40,4 25,0 0 0 44,7 25,1 2,1 14,0 2,9 0,6 0 0 44,7 Sayı 138 32 206 34 15 4 2 431 Cinsiyet İçindeki Oranı (% ) Soru İçindeki Oranı (%) Toplam İçindeki Oranı (%) 32,0 7,4 47,8 7,9 3,5 0,9 0,5 100,0 41,3 66,7 65,4 59,6 75,0 100,0 100,0 55,3 17,7 4,1 26,4 4,4 1,9 0,5 0,3 55,3 Sayı 334 48 315 57 20 4 2 780 Cinsiyet İçindeki Oranı (% ) Soru İçindeki Oranı (%) Toplam İçindeki Oranı (%) 42,8 6,2 40,4 7,3 2,6 0,5 0,3 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 42,8 6,2 40,4 7,3 2,6 0,5 0,3 100,0 35

Özürlü vatandaşların eğitim durumu incelendiğinde okuryazar olmayanların oranı %42,8, okur yazar olup okul bitirmeyenlerin oranı %6,2, ilkokul mezunlarının oranı %40,4, ilköğretim/orteokul mezunlarının oranı %7,3, lise mezunlarının oranı %2,6 ve önlisans-lisans mezunlarının oranı ise %0,8 dir. Kadınlar için eğitim durumu incelendiğinde okur-yazar olmayanların oranı %56,2, okur-yazar olup okul bitirmeyenlerin oranı %4,6, ilkokul mezunlarının oranı %31,2, ilköğretim/ ortaokul mezunlarının oranı %6,63, lise mezunlarının oranı %1,4 tür. Erkekler için eğitim durumu incelendiğinde okuryazar olmayanların oranı %32,0, okur-yazar olup okul bitirmeyenlerin oranı %7,4, ilkokul mezunlarının oranı %47,82, ilköğretim/ortaokul mezunlarının oranı %7,9, lise mezunlarının oranı %3,5 ve önlisans-lisans mezunu olanların oranı ise %1,4 olarak belirlenmiştir. Şekil 13. Özürlülerin Eğitim Durumunda Cinsiyete Göre Dağılımı 36

2002 Türkiye Özürlüler Araştırmasına göre özürlü nüfusta okuma-yazma bilmeyenlerin oranı %36, kronik hastalığı olanlarda ise %25 olduğu belirlenmiştir. Kırsal alanlarda özürlü nüfus içinde okuma yazma bilmeyenlerin oranı %43 ve kronik hastalığı olanlar için bu oran %33 tür. Kadınlarda bu oranlar sırasıyla %48 ve %35 iken erkekler için %28 ve %10 dir. Tamamlanmış eğitim durumuna göre özürlülerin yaklaşık % 41 i, kronik hastalığı olanların yaklaşık % 47.1 i ilkokul mezunu olduğu ve ilkokul sonrası eğitim düzeyi ise oldukça düşük olduğu belirlenmiştir. Yüksek okula devam eden özürlü oranının % 2.24, kronik hastalığa sahip olanlarda ise % 4.23 olduğu belirlenmiştir (Tablo 15-a ve b). Tablo 15-a. Ortopedik, Görme, İşitme, Dil ve Konuşma ve Zihinsel Özürlü Nüfus (%) Okuma- Yazma Bilmeyen Okuma Yazma Bilen Okuma Yazma Bilen Fakat Bir Okul Bitirmeyen İlkokul Ortaokul Veya Dengi Meslek Okulları Lise Veya Dengi Meslek Okulları Yüksek Öğretim Türkiye 36,37 63,62 7,69 40,97 5,64 6,90 2,42 Kent 27,40 72,58 6,85 42,75 8,00 10,62 4,36 Kır 45,36 54,64 8,54 39,17 3,31 3,16 0,47 Erkek 25,75 74,22 7,95 47,21 6,98 8,98 3,10 Kadın 51,26 48,74 7,32 32,22 3,78 3,97 1,45 37

Tablo 15-b. Kronik Hastalıklara Maruz Nüfus (%) Okuma- Yazma Bilmeyen Okuma Yazma Bilen Okuma Yazma Bilen Fakat Bir Okul Bitirmeyen İlkokul Ortaokul Veya Dengi Meslek Okulları Lise Veya Dengi Meslek Okulları Yüksek Öğretim Türkiye 26,4 73,36 8,1 47,1 6,31 7,61 4,23 Kent 22 78 7,02 46,96 7,92 10,14 5,95 Kır 35,07 64,93 10,07 47,34 3,39 3,01 1,11 Erkek 10,16 89,84 7,42 54,41 9,5 11,43 7,07 Kadın 37,33 62,67 8,54 42,35 4,25 5,14 2,39 7. Özürlünün (varsa) mesleği nedir? Tablo 16. Özürlülerin Mesleği Varlığı Sayı % Mesleği Yok 664 84,1 Mesleği Var 126 15,9 Toplam 790 100 Özürlü bireylerin %84,1 inin bir mesleği yoktur. Mesleği olmayanların oranı da %15,9 dur. 38

Şekil 14. Özürlülerin Mesleği Varlığı 2002 Türkiye Özürlüler Araştırmasına göre özürlülerin yaklaşık %78 nin işgücüne dâhil değildir. İşgücündeki yaklaşık %22 lik oranın ise yalnız yaklaşık %20 sinin istihdam edildiği belirlenmiştir (Tablo 6). Kronik hastalığı olanların %23 ü işgücüne katılırken yaklaşık % 20 si istihdam edilmektedir. Bu grupta işgücüne dâhil olmayanların oranı ise yaklaşık %77 dir (Tablo 7). Bu durum özürlünün üretim dışı ve tamamen başkalarına bağımlı olduğunun bir göstergesidir. Özürlülerin istihdam sorununun çözülmesi hem kendilerinin hem de ailelerinin üretim yaşamına katılmasının yanı sıra bağımsız yaşama ve yaşam kalitelerinin artmasını sağlayacak tek yoldur. Bu sorun ve çözümü çok boyutludur ve devlete çok önemli görevler yüklemektedir. Devlet, hem varlık sebebi olarak hem de bunu yazılı güvence altına alan Anayasanın gereği olarak, tüm vatandaşlarının yaşamlarını idame ettire- 39

cek miktarda gelir sağlayabilecekleri iş alanları yaratmakla yükümlüdür. Bu yükümlülük özürlüler için de geçerlidir ve ek olarak özürlüler için istihdam alanında fırsat eşitliği yaratma görevi kaçınılmazdır. Tablo 17a: Ortopedik, Görme,İşitme, Dil ve Konuşma ve Zihinsel Özürlü Nüfus % İşgücüne Katılma İşsizlik İşgücü Haricindeki Nüfus Türkiye 21,71 15,46 78,29 Kent 25,61 17,43 74,39 Kır 17,76 12,58 82,24 Erkek 32,22 14,57 67,78 Kadın 6,71 21,54 93,29 Tablo 17-b. Kronik Hastalığa Maruz Nüfus (%) İşgücüne Katılma İşsizlik İşgücü Haricindeki Nüfus Türkiye 22,87 10,77 77,13 Kent 23,08 12,72 76,92 Kır 22,48 7,08 77,52 Erkek 46,58 10,28 53,42 Kadın 7,21 12,84 92,79 40

Meslek Bakımından İncelendiğinde İse; Tablo 18. Özürlülerin Mesleklere Göre Dağılımı Meslek Sayı % Çiftçi 61 48,4 Emekli 21 16,7 Öğrenci 20 15,9 Diğer 24 19,0 Toplam 126 100 Özürlülerin %48,4 ü çiftçi, %16,7 si emekli, %15,9 u öğrenci ve %19 u da diğer meslek gruplarına dâhildir. Diğer meslek grupları içinde bulaşıkçılık, çaycılık, çobanlık, hazır giyim işçiliği, minibüsçülük, muhasebecilik, serbest meslek, terzilik gibi meslekler yer almaktadır. Şekil 15. Özürlülerin Mesleklere Göre Dağılımı 41

8. Özürlü herhangi bir beceri veya meslek edindirme kursuna katıldı mı? Tablo 19. Özürlülerin Beceri Kursuna Katılması Özürlülerin Beceri Kursuna Katılma Durumu Sayı % Katılan 10 1,3 Katılmayan 772 98,7 Toplam 782 100 Özürlü bireylerin %84,1 inin bir mesleği yoktur. Mesleği olmayanların oranı da %15,9 dur. Şekil 16. Özürlülerin Beceri Kursuna Katılması 42

9. Özürlü hangi kuruma bağlı bir kursa katıldı? Tablo 20. Özürlülerin Katıldıkları Beceri-Meslek Edindirme Kursunu Düzenleyen Kuruma Göre Dağılımı Meslek Edindirme Kursu Veren Kurum Sayı % İŞKUR 2 20 Milli Eğitim 5 50 Diğer 3 30 Toplam 10 100 Meslek edindirme kursuna katılan bireylerden %20 si İŞKUR un, %50 si Milli Eğitim in ve kalan %30 u ise diğer kurum ve kuruluşlar tarafından düzenlenen beceri ve meslek edindirme kurslarına katıldıklarını ifade etmişlerdir. Şekil 17. Özürlülerin Katıldıkları Beceri-Meslek Edindirme Kursunu Düzenleyen Kuruma Göre Dağılımı 43

10. Özürlü ücretli veya ücretsiz bir işte çalışmakta mıdır? Tablo 21. Özürlülerin Ücretli ve Ücretsiz Bir İşte Çalışma Durumuna Göre Dağılımı Özürlülerin Ücretli ve Ücretsiz Bir İşte Çalışması Sayı % Çalışan 85 10,9 Çalışmayan 694 89,1 Toplam 779 100 Özürlü bireylerden %10,9 u ücretli veya ücretsiz bir işte çalışırken; %89,1 ise çalışmamaktadır. Şekil 18. Özürlülerin Ücretli ve Ücretsiz Bir İşte Çalışma Durumuna Göre Dağılımı 44

11. Çalışılan İşin Niteliği Tablo 22. Özürlülerin Ücretli ve Ücretsiz Çalıştığı İşin Niteliğine Göre Dağılımı Çalışılan işin niteliği Sayı % İşveren 3 3,8 Kendi İşi 17 21,8 Kamu 4 5,1 Özel 9 11,5 Geçici-Mevsimlik İş 6 7,7 Ücretsiz Aile İşçisi 32 41,0 Diğer 7 9,1 Toplam 78 100 Herhangi bir işte çalıştığını ifaden eden bireylerden, %3,8 i işveren, %21,8 i kendi işinde çalışan, %5,1 i kamu çalışanı, %11,5 i özel sektör çalışanı ve %7,7 si geçici-mevsimlik bir işte çalıştığı belirlenmiştir. %41 i ücretsiz aile işçisi (Ev hanımlığı ve çiftçilik gibi) ve kalan %9,1 i ise diğer grubunda yer almaktadır. 45

Şekil 19. Özürlülerin Ücretli ve Ücretsiz Çalıştığı İşin Niteliğine Göre Dağılımı 12. Özürlünün sosyal güvenlik kaydı var mıdır? Tablo 23. Özürlülerin Sosyal Güvenlik Kaydına Göre Dağılımı Özürlünün Sosyal Güvenlik Kaydı Sayı % Var 666 85,3 Yok 115 14,7 Toplam 781 100 Özürlü bireylerden %10,9 u ücretli veya ücretsiz bir işte çalışırken; %89,1 ise çalışmamaktadır. 46

Şekil 20. Özürlülerin Sosyal Güvenlik Kaydına Göre Dağılımı 13. Sosyal Güvenlik Kapsamı Tablo 24. Özürlülerin Sosyal Güvenlik Kapsamına Göre Dağılımı Sosyal güvenlik kapsamı Sayı % Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK,Bağkur,Emekli Sandığı) 284 42,2 Özel Sigortalı 1 0,1 Diğer (Yeşil Kart) 388 57,7 Toplam 673 100 Özürlü bireylerin Sosyal Güvenlik kapsamına göre dağılımı incelendiğinde %42,2 ile SGK, %0,1 ile özel sigortalı ve 47

%57,7 si diğer (bu grubun içinde çok az sayıda bireyin yurtdışından emekli olduğu, oldukça büyük bir çoğunluğun ise yeşil kartlı oldukları belirlenmiştir) grubunda yer almaktadır. Şekil 21. Özürlülerin Sosyal Güvenlik Kapsamına Göre Dağılımı 14. Özürlünün sosyal güvenlik kaydı kendi adına mı? Tablo 25. Özürlülerin Sosyal Güvenlik Kaydının Kimin Adına Olduğuna Göre Dağılımı Özürlünün Sosyal Güvenlik Kaydı Kendi Adına mı? Sayı % Evet 478 69,1 Hayır 214 30,9 Özürlü bireylerden %69,1 inin Sosyal Güvenlik Kaydı kendi adına iken, %30,9 unun başkası adına kayıtlı (kadınlar için eş, çocuklar için ise anne-baba) olduğu belirlenmiştir. 48

Şekil 22. Özürlülerin Sosyal Güvenlik Kaydının Kimin Adına Olduğuna Göre Dağılımı 2002 Türkiye Özürlüler Araştırmasına göre ortopedik, görme, işitme, dil ve konuşma ile zihinsel özürlü olanların yaklaşık %48 inin ve kronik hastalığı olanların ise yaklaşık % 64 ünün sosyal güvenliği bulunduğu ve sosyal güvenliği olan özürlülerin oranı kentte daha yüksek olduğu belirlenmiştir. (Tablo 26- a ve b). Ayrıca, özürlülerin ve kronik hastalığı olanların ancak yarısının sosyal güvenliğe sahip olduğu sonucu elde edilmiştir. 49

Tablo 26-a. Ortopedik, Görme, İşitme, Dil ve Konuşma ve Zihinsel Özürlü Nüfus (%) Sosyal Güvenlik Durumu Kayıtlılık Durumu Olan Olmayan Kendi Adına Bağımlı Türkiye 47,55 52,45 4521 54,79 Kent 59,27 40,73 44,86 55,14 Kır 35,15 64,85 45,84 54,16 Erkek 44,84 5516 67,96 32,04 Kadın 51,41 48,59 17,04 82,96 Tablo 26-b. Kronik Hastalığa Mazur Özürlülerin Sosyal Güvenlik Kaydı (%) Sosyal Güvenlik Durumu Kayıtlılık Durumu Olan Olmayan Kendi Adına Bağımlı Türkiye 63,67 36,33 44,36 55,64 Kent 70,8 29,2 45,23 54,77 Kır 50,28 49,72 42,06 57,94 Erkek 62,4 37,6 86,42 13,58 Kadın 64,56 35,44 15,89 84,11 50

15. Özürlünün Sağlık Kurulu raporu var mıdır? Tablo 27. Özürlülerin Sağlık Kurulu Raporuna Göre Dağılımı Özürlünün Sosyal Kurulu Raporu Var mı? Sayı % Evet 325 44,7 Hayır 402 55,3 Toplam 727 100 Özürlü bireylerden %10,9 u ücretli veya ücretsiz bir işte çalışırken %89,1 ise çalışmamaktadır. Şekil 23. Özürlülerin Sağlık Kurulu Raporuna Göre Dağılımı 51

16. Özürlünün Sağlık Kurulu Raporuna göre Özür oranı Tablo 28. Özürlülerin Sağlık Kurulu Raporu Özür Oranına Göre Dağılımı Özürlünün Sağlık Kurulu Raporuna Göre Özür Oranı (%) Sayı % 40 dan az 2 2,7 40-59 20 27,03 60-79 22 29,73 80-100 30 40,54 Toplam 74 100 Sağlık Kurulu Raporu Olan özürlülerin özür oranlarına göre dağılımı incelendiğinde; %40 dan az olanların oranı %2,7, %40-59 arasında olanların oranı %27,03, %60-79 arasında olanların oranı %29,73 ve %80-100 arasında olanların oranı %40,54 olduğu görülmektedir. Şekil 24. Özürlülerin Sağlık Kurulu Raporu Özür Oranına Göre Dağılımı 52

Raporun Alındığı Hastanenin Adı Tablo 29. Sağlık Kurulu Raporunu Veren Hastaneye Göre Dağılımı Özürlünün Sağlık Kurulu Raporunu Aldığı Hastane Sayı % Konya Numune Hastanesi 35 43,2 Karaman Devlet Hastanesi 9 11,1 Konya Eğitim ve Araştırma Hastanesi 8 9,9 Türk Silahlı Kuvvetler Sağlık Raporu 7 8,6 Konya Meram ve Selçuklu Tıp Fakültesi 5 6,2 Diğer 17 21 Toplam 81 100 Sağlık Kurulu Raporunun alındığı hastaneler incelendiğinde Konya Numune Hastanesi %43,2 ile ilk sırada yer alırken Konya Devlet Hastanesi %11,1 ile ikinci sıradadır. Karaman Devlet Hastanesi de %9,3 oran ile üçüncü sıradadır. Şekil 25. Sağlık Kurulu Raporunu Veren Hastaneye Göre Dağılımı 53

17. Özürlü Akraba Evliliği Çocuğu Mu? Tablo 30. Özürlünün Akraba Evliliği Kökenine Göre Dağılımı Özürlü Akraba Evliliği Çocuğu Mu? Sayı % Evet 125 16,8 Hayır 618 83,2 Toplam 743 100 Özürlü bireylerden %16,8 inin akraba evliliği çocuğu olduğu; 83,2 sinin ise olmadığı belirlenmiştir. Şekil 26. Özürlülerin Akraba Evliliği Kökenine Göre Dağılımı 54

18. Özürlülerin Anne Babasının Akrabalık Derecesi Nedir? Tablo 31. Özürlülerin Anne Babasının Akrabalık Derecesine Göre Dağılımı Özürlünün Anne Babasının Akrabalık Derecesi Sayı % Kardeş Çocukları 81 64,8 Kardeş Torunları 14 11,2 Kardeş Çocuğu-Kardeş Torunu 16 12,8 Diğer 14 11,2 Toplam 125 100 Akraba evliliği çocuğu olan özürlü bireylerin %64,8 inin anne ve babasının kardeş çocukları, %11,2 sinin kardeş torunları, %12,8 inin kardeş çocuğu-kardeş torunu oldukları ve kalan %11,2 sinin diğer grubunda yer aldıkları gözlemlenmiştir. Şekil 27. Özürlülerin Anne Babasının Akrabalık Derecesine Göre Dağılımı 55

19. Özürlü hangi destekten faydalanmaktadır? Tablo 32. Özürlünün Destek Yararına Göre Dağılımı Özürlü Destekten Yararlanıyor mu? Sayı % Faydalanıyor 294 36,5 Faydalanmıyor 478 59,4 Cevapsız 33 4,1 Toplam 805 100 Özürlü bireylerden %36,5 inin destekten yararlanırken %59 4 ünün yaralanmadığı belirlenmiştir. Bireylerden %4,1 i için bu soruya çeşitli nedenlerden dolayı (bu soru cevaplanmadığından) cevap alınamamıştır. Şekil 28. Özürlülerin Destek Yararına Göre Dağılımı 56

Yaralanılan Desteğin Durumu Tablo 33. Özürlünün Desteğin Durumuna Göre Dağılımı Yaralanılan Desteğin Durumu Sayı % Sadece 1 destekten yararlanan 267 90,8 Birden fazla destekten yararlanan 27 9,2 Toplam 294 100 Özürlü bireylerden destekten yararlanan 294 kişinin %90,2 si sadece bir destekten yararlanırken, %9,2 sinin birden fazla destekten yararlandığı belirlenmiştir. Şekil 29. Yaralanılan Desteğin Durumuna Göre Dağılım 57

Tablo 34. Özürlülerin Yararlandığı Destek Durumuna Göre Dağılımı Özürlünün Yararlandığı Destek Durumu Sayı % Özürlü Aylığı 250 76,2 Muhtaç Aylığı 8 2,4 Vergi İndirimi 1 0,3 Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü 8 2,4 Diğer Sosyal Yardımlar 61 18,7 Toplam 328 100 Özürlü bireylerden destekten yararlananların %76,2 si özürlü aylığı, %2,4 ü muhtaç aylığı, %0,3 ü vergi indirimi, %2,4 ü Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü yardımı almakta ve kalan %18,7 si ise diğer sosyal yardımlardan faydalanmaktadır. Şekil 30. Özürlülerin Yararlandığı Destek Durumuna Göre Dağılımı 58

20. Özürlü, özürlüler için sağlanan bir yapıda bakım hizmetinden yararlanmakta mıdır? Tablo 35. Özürlüler İçin Sağlanan Bir Yapıda Bakım Hizmetinden Yararlanma Durumuna Göre Dağılımı "Özürlü, Özürlüler İçin Sağlanan Bir Yapıda Bakım Hizmetinden Sayı % Yararlanmakta Mıdır?" Evet 13 1,7 Hayır 757 98,3 Toplam 727 100 Özürlüler için sağlanan bir yapıda bakım hizmetinden yararlananların oranı %1,7 iken; %98,3 ü bu hizmetten yararlanmamaktadır. Şekil 31. Özürlüler İçin Sağlanan Bir Yapıda Bakım Hizmetinden Yararlanma Durumuna Göre Dağılımı 59

21. Özürlü Aşağıdaki Hizmetlere İhtiyaç Duymakta mıdır? Tablo 36. Özürlülerin İhtiyacı Hizmetlere Göre Dağılım Özürlü Birey Aşağıdaki Hizmetlere İhtiyaç Duymakta Mıdır? Evet Hayır Sayı % Sayı % Bakım 479 61,3 303 38,7 Bağımsız hareket edebilmek için yardıma 348 44,6 432 55,4 Bağımsız hareket edebilmek için cihaza 330 42,3 450 57,7 Yaşadığı ortamın temizliğinin karşılanmasına 428 54,7 354 45,3 Günlük işler için yardıma (alışveriş,fatura) 426 54,5 355 45,5 Toplu taşıma araçlarındaki özel düzenlemelere 460 59,1 318 40,9 Rehberlik ve danışma hizmetlerine 559 72,1 216 27,9 Aynî ve nakdî yardımlara (kömür, gıda gibi mal veya para vb.) 652 83,8 126 16,2 Özürlülerin ihtiyaç duydukları en önemli hizmetlerin başında %83,8 lik bir oranla aynî ve nakdî yardımlar (kömür, gıda gibi mal veya para vb.) gelirken bunu %72,1 l,k bir oranla rehberlik ve danışma hizmetlerine duyulan ihtiyaç izlemektedir. En az ihtiyaç duyulan hizmet ise %42,3 lük bir oranla bağımsız hareket edebilmek için cihazdır. Bağımsız hareket edebilmek için yardım ikinci sırada en az ihtiyaç duyulan hizmet durumundadır. 60

Şekil 32. Özürlülerin İhtiyacı Hizmetlere Göre Dağılım 22. Özürlünün Bağlı Bulunduğu Aile Sağlığı Merkezi (ASM) Tablo 37. Özürlülerin Bağlı Bulunduğu Aile Sağlığı Merkezine Göre Dağılımı Özürlünün Bağlı Bulunduğu Aile Sağlığı Merkezi Sayı % 1 No lu ASM 138 17,1 2 No lu ASM 176 21,9 3 No lu ASM 263 32,7 4 No lu ASM 228 28,3 Toplam 805 100 61

Özürlülerin bağlı bulunduğu Aile Sağlığı Merkezleri incelendiğinde,3 nolu ASM en çok bireyi bünyesinde bulundururken, 1 nolu ASM en az bireye hizmet vermektedir. Şekil 33. Özürlülerin Bağlı Bulunduğu Aile Sağlığı Merkezine Göre Dağılımı 62

Sonuç Bu çalışma göstermiştir ki; tüm dünyada olduğu gibi Türkiye de de asıl sorun özürlülerin varlığı değil onların topluma entegre edilmesidir. Devletin asli görevlerinden birisi de, yukarıda belirtildiği gibi, özürlülerin hayatını kolaylaştıracak çözümler sağlamasıdır ve bu Anayasa ile güvence altına alınmıştır. Öte yandan, gelişmekte olan ülkelerde özürlüler adeta toplumdan kaçırılmakta ve bu da onların topluma entegrasyonunu önlemektedir. Bu durumu kentlerden taşraya doğru uzandıkça daha fazla görebiliriz. Devletin özürlüleri topluma entegre etmesinde en önemli adım onları ve ailelerini kendilerine sağlanan haklar konusunda bilgilendirmek ve bilinçlendirmektir. Bu adımı özürlülerin topluma entegrasyonunu kolaylaştırıcı kurumlar olarak özel eğitim merkezlerini yaygınlaştırmak takip edecektir. Türkiye nin gerek gelişen ekonomisi gerekse de bu ekonomiyi daha da kalkındıracak insan kaynaklarının israf edilmemesi için özürlülerini marjinal kılan değil tam tersine hayatın içinde kılan bir yapıya kavuşması gerekir. Bu bakımdan hazırlanan bu proje karaman İli Sarıveliler İlçesinden hareketle tüm ülkeye uygulanabilecek bir projedir. Bu çalışma vesilesi ile ortaya çıkan kamu görevlilerinin doğrudan bilgilendirme yapması yerine bu tür faaliyetlerin önünü açmasıdır. 63