ERDAS IMAGINE TEMEL YAZILIMI

ERDAS IMAGINE TEMEL YAZILIMI

ÖNSÖZ Görüntü işleme konusunda, temel seviyedeki bilgi ve uygulamaları içeren Türkçe ERDAS IMAGINE Temel Yazılımı kitabı; IMAGINE Viewer, Veri Görüntülemek, Görüntü haritalarını oluşturmak, Özellikleri çıkarmak ve Coğrafi Bilgi Sistemi analizleri konularını içeren beş kısımdan oluşmuştur. Veriyi ithal etme ve görüntüleme, rektifikasyon, sahaları hesaplama, ilgi sahasını belirleme, sahanın topografyasını tesbit, vector ve raster veri kullanımı, görüntü yönetimi, batch işlemleri, geometrik düzeltme, basit sınıflandırma ve harita çıktılarını düzenlemeye olanak sağlamaktadır. Bu kitap, aşağıda belirtilen yayınlardan istifade edilerek hazırlanmıştır. Fundamentals of ERDAS IMAGINE ERDAS IMAGINE Tour Guides V 8.5 ERDAS IMAGINE Field Guides V 8.5 ERDAS IMAGINE Temel Yazılımı nın daha kolay anlaşılması ve kullanılması için ERDAS IMAGINE EĞİTİM DOKÜMANI VE VERİLERİ isimli iki CD-ROM ile desteklenmiştir. Takip eden sahifede detayları verilen bu sayısal media; kitabın pdf formatındaki metinlerini ve değişik uygulamalara olanak sağlayan verileri içerecek tarzda düzenlenmiştir. İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU EITYZ i

ERDAS IMAGINE EĞİTİM DOKÜMANI VE VERİLERİ (EGTF_CD.1 ve EGTF_CD.2 ) DOKÜMAN: EITY1.pdf ve EITY2.pdf VERİLER: EGTF_CD.1 Scene 01 281.img 47123B51.tif, 47123B54.tif, 47123B62.tif, 47123B63.tif 47123C54.tif, 47123C63.tif Calibration dem_99.img erdas_logo.img gcp281 hydro_00.e00 hydro_75.e00 mosaic_anno.ovr ortho_282 river Salmon Hazards Sensitivity.ckb Shelton.tif sky.chp sky.img soils_95.e00 soils_95.img usa_avhrr_class.img water shed.aoi wynoochee.gif wynoochee_cuts wynoochee_drain zonal.gmd EGTF_CD.2 tm_88.img g23a3 g23a4 inpts.dat eldodem.img eldoatm.img İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU EITYZ ii

İ Ç İ N D E K İ L E R K O N U L A R CİLT - I SAYFA NO 1. GİRİŞ 1 2. YAZILIMIN ÇALIŞTIRILMASI, MENÜLERİ, İKONLARI VE İŞLEVLERİ 2 a. MENÜLER 3 (1) SESSION MENÜSÜ 3 (2) MAIN MENÜSÜ VE IKONLAR 4 (3) TOOLS MENÜSÜ 6 (4) UTILITIES MENÜSÜ 7 (5) HELP MENÜSÜ 8 b. İKONLAR 8 BÖLÜM-I 11 ERDAS IMAGINE TEMEL KISIM-1 11 IMAGINE VIEWER MOUSE KULLANIMI 11 WINDOWS TERMİNOLOJİSİ 11 VIEWER EKRANI 12 VIEWER MENÜLERİ 13 FİLE MENÜSÜ 13 UTILITY MENÜSÜ 13 VIEW MENÜSÜ 14 AOI MENÜSÜ 14 HELP MENÜSÜ 14 RASTER MENÜSÜ 15 VECTOR MENÜSÜ 15 ANNOTATION MENÜSÜ 16 VİEWER ALETLERİ 16 UYGULAMA 1: GÖRÜNTÜLERİ ANLAMAK 18 SAFHA 1: IMAGINE VIEWER DA VERİ GÖRÜNTÜLEMEK 18 SAFHA 2: THEMATİC MAPPER VERİSİNİ ANLAMAK 25 UYGULAMA 2: DİĞER VERİ TİPLERİNİ GÖRÜNTÜLEMEK 29 SAFHA 1: VERİYİ İTHAL ETMEK 29 SAFHA 2: GÖRÜNTÜLERİ KARŞILAŞTIRMAK 33 SAFHA 3: GÖRÜNTÜDEN GÖRÜNTÜYÜ REKTİFİYE ETMEK SAFHA 4: İLİŞKİLİ VERİ SETLERİ 43 UYGULAMA 3: ÖZNİTELİKLER ÜZERİNDE ÇALIŞMAK 47 SAFHA 1: SEÇİLEN BİLGİYİ GÖRÜNTÜLEMEK 47 SAFHA 2: SAHA ORANLARINI HESAPLAMAK 48 UYGULAMA 4: BİR ÇALIŞMA SAHASINI İNCELEMEK 53 UYGULAMA 5: GÖRÜNTÜLERİ SUNULAR HALİNDE DÜZENLEMEK VE OYNATMAK 35 58 İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU EITYZ iii

İ Ç İ N D E K İ L E R K O N U L A R KISIM-2 VERİ GÖRÜNTÜLEMEK SAYFA NO UYGULAMA-1: ÖZEL BİR SAHAYI GÖRÜNTÜLEMEK VE İNCELEMEK 61 SAFHA 1: GÖRÜNTÜLERİN ÖZEL BİR KISMINI AÇMAK 61 SAFHA 2: AREA OF INTEREST (AOI) KULLANIMI İLE BİR SAHAYI BELİRLEMEK SAFHA 3: SAHANIN TOPOGRAFYASI ÜZERİNDE ÇALIŞMAK UYGULAMA-2: ÇOKLU DOSYA İŞLEMLERİ - BATCH TOOL KULLANILARAK PİRAMİT KATMANLARINI ÜRETMEK UYGULAMA-3: GÖRÜNTÜLERİ DÜZENLEMEK VE ÇOKLU GÖRÜNTÜLERİ EKRANA AÇMAK UYGULAMA-4: 3 BOYUTLU GÖRÜNTÜLERİ AÇMAK VE GELİŞTİRMEK KISIM-3 GÖRÜNTÜ HARİTALARINI OLUŞTURMAK UYGULAMA-1: ORTHOREKTİFİYE GÖRÜNTÜLERİ ÜRETMEK 84 UYGULAMA-2: GÖRÜNTÜLERİ BİRARAYA GETİRMEK 99 SAFHA-1: HAVA FOTOĞRAFLARINI MOZAİKLEMEK 99 CİLT - II SAFHA-2: UYDU GÖRÜNTÜLERİNİ MOZAİKLEMEK 107 UYGULAMA-3: ANNOTATION KATMANLARINI ÜRETMEK 110 SAFHA-1: YENİ ANNOTATION KATMANINI OLUŞTURMAK 110 SAFHA-2: AĞAÇSIZ SAHALARI HESAPLAMAK 113 SAFHA-3: METİN ÜRETMEK 114 UYGULAMA-4: HARİTA BASKI ÇIKTISINI HAZIRLAMAK 117 SAFHA-1: HARİTA ÇIKTISINI DÜZENLEMEK 117 SAFHA-2: HARİTA ÇERÇEVESİNİ ÜRETMEK 119 SAFHA-3: MAP COMPOSER EKRANINA ÖLÇEK ÇUBUĞU, KUZEY OKU VE KİTABE EKLEMEK SAFHA-4: MAP COMPOSER EKRANINA METİN VE BAZI HARİTA ELEMANLARINI EKLEMEK KISIM-4 130 ÖZELLİKLERİ ÇIKARMAK UYGULAMA-1 : GÖRÜNTÜYÜ İNDİRGEMEK 130 UYGULAMA-2 : TAYFSAL ÖZELLİKLERİ KULLANMAK 134 61 63 65 69 73 78 84 124 128 SAFHA-1: BAND KOMBİNASYONLARINI DEĞİŞTİRMEK 134 SAFHA-2: BAND KOMBİNASYONLARINI DEĞİŞTİRMEK 138 UYGULAMA-3: BAND ARİTMETİĞİNİ KULLANMAK 142 UYGULAMA-4: SHAPE DOSYALARINI (Shapefiles) ÜRETMEK VE GÜNÇELLEŞTİRMEK UYGULAMA-5: DEĞİŞİKLİKLERİ TESBİT ETMEK VE TANIMAK 149 146 İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU EITYZ iv

İ Ç İ N D E K İ L E R K O N U L A R KISIM-5 COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMİ (GIS) ANALİZLERİ SAYFA NO UYGULAMA-1: UNSUPERVISED SINIFLANDIRMA 153 SAFHA-1: ITERATIVE SELF-ORGANIZING ANALYSIS TECHNIQUE (ISODATA) 153 153 SAFHA-2: SINIFLARI BELİRLEMEK VE ETİKETLEMEK 156 SAFHA-3: SINIFLARI BİRLEŞTİRMEK VEYA TEKRAR KODLAMAK UYGULAMA-2: ANALİZLERE YÖNELİK SINIFLANDIRMA HAZIRLIĞI 160 158 SAFHA-1: KÜMELENDİRİLMİŞ GÖRÜNTÜYÜ ÜRETMEK 160 SAFHA-2: KÜMELERİN ÇEVRE UZUNLUĞUNU HESAPLAMAK SAFHA-3: KESİLMİŞ ORMAN SAHALARINI GÖRÜNTÜ ÜZERİNE ÇİXMEK 161 164 SAFHA-4: SAHALARI MASKELEMEK 166 SAFHA-5: SAHALAR ETRAFINDA TAMPON BÖLGELERİNİ OLUŞTURMAK SAFHA-6: KESİLEN ORMAN SAHALARINA YÖNELİK OLUŞTURULAN GÖRÜNTÜLER VE KATMANLARI EKRANA AÇMAK UYGULAMA-3: EXPERT SİSTEM İLE NEHRİN HASSASİYETİNİ BELİRLEMEK KISIM-6 TOPOGAFİK ANALİZ UYGULAMA-1: SAYISAL YÜKSEKLİK MODELİNİ ÜRETMEK 178 1. ASCII TİPİ VERİDEN SAYISAL YÜKSEK MODELİNİ ÜRETMEK 179 2. LINE COVERAGE TİPİ VERİDEN SAYISAL YÜKSEK MODELİNİ ÜRETMEK 181 UYGULAMA-2: EĞİM GÖRÜNTÜLERİNİ ÜRETMEK 182 UYGULAMA-3: BAKI GÖRÜNTÜLERİNİ ÜRETMEK 186 UYGULAMA-4: GÖLGELİ KABARTMA GÖRÜNTÜLERİ ÜRETMEK 188 UYGULAMA-5: RENKLİ KABARTMA GÖRÜNTÜLERİ ÜRETMEK 190 UYGULAMA-6: RASTER MÜNHANİ GÖRÜNTÜLERİNİ ÜRETMEK 191 UYGULAMA-7: GÖRÜNÜRLÜK ANALİZİ 192 UYGULAMA-8: ANAGLYPH METODU İLE 3 BOYUTLU STEREO GÖRÜNTÜ ÜRETMEK 169 172 174 178 198 İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU EITYZ v

İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU EITYZ vi

ERDAS IMAGINE YAZILIMI 1. GİRİŞ: Erdas Imagine yazılımı, komple görüntü işleme ve coğrafi Bilgi Sistemi paketi olup, grafikleri kullanan bir arayüze sahiptir. Yazılım aşağıda belirtilen 3 ana kısmı ve muhtelif modülleri içermektedir. ANA KISIMLAR: Imagine Essentials (Temel seviyede) Imagine Advantage (Orta seviyede) Imagine Professional (Profesyonel seviyede) MODÜLLER: Imagine Radar Mapping Suite Imagine Radar Interpreter Imagine OrthoRadar Imagine Stereo SAR DEM Imagine IFSAR DEM Imagine OrthoBASE Imagine OrthoMAX Imagine VirtualGIS Imagine Vector Imagine NITF Imagine Developer Toolkit Imagine Subpixel Classifier ERDAS Map Sheet ERDAS Stereo Analyst Yazılımın ana kısımları ve yaygın olarak kullanılan modüllerinin özet olarak olanakları aşağıdaki parağraflarda açıklanmıştır. IMAGINE ESSENTIALS: Imagine Essentials; veriyi görüntüleme, vektör ve raster veriyi kullanma, görüntü yönetimi, geometrik düzeltme, basit sınıflandırma ve görüntüyü haritalama işlemlerini yapmak için gerekli temel aletleri içeren bir yazılımdır. Yazılımın kalbini teşkil eden Viewer etkileşimli ve güçlü bir tarzda görüntüleri; gösterir, birleştirir ve analiz eder. IMAGINE ADVANTAGE: Orta seviyedeki olanaklara sahip olan Imagine Advantage yazılımı, Imagine Essentials ın; sahip olduğu imkanlara ilaveten daha hassas haritalamave görüntü işleme niteliklerine sahiptir. Ortho düzeltme, arazi yüzeyinin interpolasyonu, mozaikleme, mekansal analiz ve modelleme dili olanaklarına sahiptir. İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU EITYZ 1

IMAGINE PROFESSIONAL: Her iki yazılımın olanaklarını içeren bu yazılım; grafik veri modelleme, gelişmiş sınıflandırma ve radar analiz aletleri profesyonel alandaki gereksinimlere imkan sağlamaktadır. IMAGINE ORTHOBASE: Sayısal fotgrametri işlemlerini içeren bir modüldür. Kameralar ve uydu sensörleri tarafından algılanan görüntülerin süratli ve doğru bir tarzda üçgenlenmesi ve ortho rektifikasyon işlemlerini otomatik olarak yapmaktadır. Özellikle ortho foto haritalarının yapımında kullanılmaktadır. IMAGINE VIRTUALGIS: Gerçek zamanlı olarak birçok raster katmanı, muhtelif sembolleri ve vektor görüntülerini 3 boyutlu olarak gösterme, görünürlük analizi ve üretilen arazi modeli üzerinde uçuş yapma olanaklarını sağlamaktadır. ERDAS STEREO ANALYST: 3 boyutlu coğrafik veriyi toplama, kıymetlendirme ve görüntüleme olanaklarını sağlayan bir modüldür. Sayısal arazi modeli olmaksızın, muhtelif görüntü kaynaklarından, 2 ve 3 boyutlu Cografi Bilgi Sistemi (CBS) verisini doğru olarak toplama, mevcut 2 boyutlu vektör verisini 3 boyutlu CBS verisine aktarma ve CBS verisine ilişkin mekansal öznitelik bilgilerini üretme imkan ve kabiliyetlerini içermektedir. 2. YAZILIMIN ÇALIŞTIRILMASI, MENÜLERİ, İKONLARI VE İŞLEVLERİ: Erdas Imagine yazılımı; Bilgisayar ekranına daha önce konulmuş olan IMAGINE ikonunun üzerine çift click uygulanarak, veya Start / Programs / ERDAS IMAGINE 8.5 / ERDAS IMAGINE 8.5 ifadeleri seçilerek, çalıştırılır. Yazılım çalıştırıldığında ekrana ana ikon paneli açılır. Yazılımın tüm fonksiyonları; bu panelden veya otomatik olarak ekrana gelen Viewer kapsamındaki menü ve aletlerden istifade ile sağlanır. Bu panel satın alınan modüllere bağlı olarak muhtelif ikonları ve menüleri içermektedir. İstenmesi halinde ikon panelinin ebadları, Session menüsü kapsamındaki Preference seçeneğine bağlı Preference Editor dialoğundaki Icon Panel Display Options penceresinin kullanımı ile değiştirilebilmektedir. İkon paneli; Session, Main, Tools, Utilities, Help menülerini ve Viewer, Import, DataPrep, Composer, Interpreter, Catalog, ERDAS IMAGINE Credits, Classifier, Modeler, Vector, Radar, VirtualGIS, OrthoBASE vb. ikonları içermektedir. İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU EITYZ 2

a. MENÜLER: (1) SESSION MENÜSÜ: ERDAS IMAGINE yazılımı uygulamalarını ve sistemin çalıştırılması işlemlerini düzenler. SEÇENEK İŞLEVİ Preferences (Ctl+P) Preference Editor dialoğunu ekrana açar. ERDAS IMAGINE yazılımının birçok parametresini ve default verilerini içerir. İsteğe bağlı olarak bunların düzenlenmesine olanak sağlar. Configuration (Ctl+C) Configuration Editor dialoğunu ekrana açar. Yazılımda kullanılacak teyp, printer, CD-ROMS gibi çevre birimlerinin düzenlenmesini sağlar. Session Log (Ctl+S) Session Log dialoğunu ekrana açar. Çalışma esnasında yapılan işlemleri ve hata mesajlarını içerir. Active Process List Commands Process List dialoğunu ekrana açar. Üzerinde çalışılan imagine işlemlerinin listesini içerir. Listedeki herhangibir işlemi durdurmak için, işlem seçilir ve takiben Kill düğmesine basılır. Session Command History penceresini ekrana açar. Çalışma esnasında oluşturulmuş komutların listesini içerir. Pencerenin altındaki Command kısmına ise istenen komutlar girilir ve uygulanır. Enter Log Message ( Ctl+L) Log Message dialoğunu ekrana açar. Session Log içine ithal edilmesi istenen metnin ithal edilmesine olanak sağlar. Start Recording Batch Commands Open Batch Command File Batch Wizard dialoğunu ekrana açar. IMAGİNE komutlarından bir veya birden fazlasının daha sonra çalışmasına yönelik düzenlemeye olanak sağlar. Batch Command File dialoğunu ekrana açar. Mevcut Batch komutları dosyaların listesini içerir. İstenen dosya seçilerek açılabilir. İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU EITYZ 3

SEÇENEK View Offline Batch Queue Flip Icons Tile Viewer Close All Viewers Main Tools Utilities Help SESSION MENÜSÜ İŞLEVİ Scheduled Batch Job List dialoğunu ekrana açar. Sıraya girmiş tüm işlerin listesini gösterir. Liste kapsamındaki herhangibir işin; görüntülenmesine, güncelleştirilmesine, iptal edilmesine ve çalışma zamanının değiştirilmesine olanak sağlar. Yatay durumdaki ikon panelinin, ekranın sol tarafında ve dikey bir durumda görünmesini sağlar. Birbirini kapatacak tarzda ekrana açılmış iki veya daha fazla Viewer ın, birbirini kapatmayacak tarzda ekranda görünmesini sağlar. Bir viewer için kullanıldığında, bu viewer tüm ekrana yayılır. İkon paneli hariç, tüm Viewer ları kapatır. Main menüsüne tali erişimi sağlar. Tools menüsüne tali erişimi sağlar. Utilities menüsüne tali erişimi sağlar. Help menüsüne tali erişimi sağlar. Properties ERDAS IMAGINE Properties dialoğunu ekrana açar. Sistemin ID, code words modül vb. bilgileri içerir. Exit IMAGINE (Ctl+Q) Quit dialoğunu ekrana açar. Çalışmadan çıkışı sağlar. (2) MAIN MENÜSÜ VE IKONLAR Ikon paneli üzerinde bulunan tüm ikonların, olanaklarını içeren bir menüdür. SEÇENEK IMAGİNE Credits Start IMAGINE Viewer Import / Export İŞLEVİ Imagine yazılımının versiyon numarası, tarihi ve gelişmesine ilişkin bilgileri içerir Ekrana yeni bir Viewer açar. Viewer; raster, vektör, AOI ve annotation katmanlarını görüntüleyen ana penceredir. Import / Export dialoğunu ekrana açar. ERDAS IMAGINE yazılımı kapsamındaki raster ve vektör verilerinin ithalini veya ERDAS IMAGINE dosyalarına ihraç işlemlerini yapar. İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU EITYZ 4

SEÇENEK Data Preperation Map Composer Image Interpreter Image Catalog Image Classification Spatial Modeller Vector Radar MAIN MENÜSÜ VE IKONLAR İŞLEVİ Data Preperation dialoğunu ekrana açar. Veri hazırlama işlemlerine yönelik; Create New Image, Create Surface, Subset Image, Image Geometric Correction, Mosaic Images, Unsupervised Classification ve Reproject Images alt menülerini içerir. Map Composer dialoğunu ekrana açar. Harita çıktılarının hazırlanmasına yönelik; New Map Composition, Open Map Composition, Print Map Composition, Edit Composition Map, Map Series Tool ve Map Database Tool alt menülerini içerir. Image Interpreter dialoğunu ekrana açar. Görüntülerin geliştirilmesi, yönetimi ve izlenmesine yönelik; Spatial Enhancement, Radiometric Enhancement, Spectral Enhancement, HyperSpectral Toos, Fourier Analysis Topographic Analysis, GIS Analysis ve Utilities alt menülerini içerir. Image Catalog veri tabanını ekrana açar. Raster görüntü ve coğrafik olarak seçilen dosyaların yönetimini ve otomatik arşivini içerir. Bu veri tabanında görüntüye ilişkin olarak; File Name, Layers, Row, Cols, Type, Pixel, Projection-, Ulx, Uly vb. bilgiler bulunmaktadır. Image Classification dialoğunu ekrana açar. Görüntü kapsamındaki arazi örtüsü, arazi kullanımı vb. konuların sınıflandırılmasına yönelik olarak; Signature Editor, Unsupervised Classification, Supervised Classification, Threshold, Fuzy Convulation, Accuracy Assessment, Feature Space Image, Feature Space Thematic, Knowledge Classifier ve Knowledge Engineer alt menülerini içerir. Spatial Modeler dialoğunu ekrana açar. Birçok GIS hesaplamalarına ve modellemesine olanak sağlar. Model Maker ve Model Librarian alt menülerini içerir. Vector Utilities dialoğunu ekrana açar. Muhtelif vektör işlemlerine olanak sağlar; Clean Vector Layer, Build Vector Layer Topology, Copy Vector Layer, External Vector Layer, Rename Vector Layer, Delete Vector Layer, Display Vector Layer Info, Subset Vector Layer, Mosaic Plygon Layer, Transform Vector Layer, Create Ploygon Label, Raster to Vector, Vector to Raster, Start Table Tool, Zonal Attributes, ASCI to Point Vector Layer alt menülerini içerir. Radar menüsünü ekrana açar. Radar görüntülerinin işlenmesine yönelik olarak; IFSAR, StereoSAR, OrthoRadar, Radar Interpreter ve Generic SAR Node alt menülerini içerir. İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU EITYZ 5

VirtualGIS OrthoBASE SEÇENEK MAIN MENÜSÜ VE IKONLAR İŞLEVİ VirtualGIS menüsünü ekrana açar. IMAGINE yazılımının ayrı lisansla çalışan bir modülüdür. Arazinin gerçek ve perspektif görünüşünü ve uçuş yapma olanaklarını sağlar. VirtualGIS Viewer, Virtual World Editor, Create Movie ve Create Viewshed Layer alt menülerini içerir. OrthoBASE Startup dialoğunu ekrana açar. IMAGINE yazılımının ayrı lisansla çalışan bir modülüdür. Muhtelif kameralardan ve uydu sensörlerinden sağlanan görüntülerin süratli ve doğru olarak üçgenlenmesini ve ortho rektifikasyonunu sağlar. (3) TOOLS MENÜSÜ: Muhtelif metinlerin ve görüntü dosyalarının görüntülenmesi ve güncelleştirilmesini sağlar. Özel modüller ile ilişkili değildir. Edit Text Files SEÇENEK Edit Raster Attributes İŞLEVİ Editor metin dialoğunu ekrana açar. ASCII metin dosyalarının üretilmesini ve güncelleştirilmesini sağlar. Raster Attributes Editor dialoğunu ekrana açar. IMAGINE yazılımı herbir raster katmanı ile ilişkili öznitelik tablosunu içermektedir. Bu tablolar, herbir pixelin değeri ile öznitelik setini kapsamaktadır. Bu öznitelikler; görüntülenebilir, güncelleştirilebilir ve analiz edilebilir. View Binary Data Data View dialoğunu ekrana açar. Binary dosyalarının içeriğini görüntüler. View IMAGINE HFA File Structure Annotation Information Image Information Vector Information HfaView dialoğunu ekrana açar. Annotation Info dialoğunu ekrana açar. Annotation dosyasının Header bilgilerini görüntüler. Bu bilgi, objelerin sayısını ve ilgili harita bilgisini içerir. Image Info dialoğunu ekrana açar. Seçilen raster görüntüye ilişkin tüm bilgileri kapsar. Vector Info dialoğunu ekrana açar. Seçilen vektöre ilişkin tüm bilgileri kapsar. İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU EITYZ 6

SEÇENEK TOOL MENÜSÜ İŞLEVİ Image Command Tool Image Command dialoğunu ekrana açar. Görüntünün yönetiminde sık sık kullanılan birçok özelliğe erişimi sağlar. Coordinate Calculator Coordinate Calculator dialoğunu ekrana açar. Bir spheroid veya datuma ilişkin koordinatların diğerine aktarımını sağlar. Create/Display Movie Sequences Movie ekranını açar. Üretilmiş film tarzı sahnelere ilişkin görüntü serilerini sıralı olarak gösterir. Create/Display Viewer Sequences VUE Player dialoğunu ekrana açar. IMAGINE Viewer dan kaydedilmiş görüntü serilerini tablo halinde gösterir. Image Drape Image Drape ekranını açar. Statik perspektif sahnelerin üretilmesini sağlar. (4) UTILITIES MENÜSÜ ERDAS IMAGINE yazılımı kapsamındaki genel işlemlerin yapılmasını sağlar. SEÇENEK JPEG Compres Image Decompres JPEG Image Convert Pixels to ASCII Convert ASCII to Pixels Convert Images to Annotation İŞLEVİ JPEG Compression dialoğunu ekrana açar. JPEG sıkıştırma tekniği ile, görüntüyü sıkıştırır. JPEG Decompression dialoğunu ekrana açar. JPEG tekniği ile sıkıştırılmış görüntüyü, normal durumuna getirir. Pixels To Table dialoğunu ekrana açar. Çıktı veri dosyası değerlerini ASCII dosyası haline getirir. Table To Pixels dialoğunu ekrana açar. ASCII dosyasından görüntü üretir. Raster to Annotation dialoğunu ekrana açar. Raster görüntüyü annotation dosyası içindeki bir poligona dönüştürür. İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU EITYZ 7

SEÇENEK UTILITIES MENÜSÜ İŞLEVİ Convert Annotation to Raster Annotation to Raster dialoğunu ekrana açar. Vektör grafikleri içeren annotation dosyasını, raster görüntüye dönüştürür. Create/Update Image Chips Image Chips Maker dialoğunu ekrana açar. IMAGINE yazılımında herbir görüntü, Chip (CHP) dosyalarında depolanmış seçime tabi chiplerle ilişkilidir. Bir veya daha fazla görüntü için chip lerin direk üretimini sağlar. Create Font Tables Font Table Maker dialoğunu ekrana açar. Harita üretiminde kullanılacak özel font karekterlerini içerir. Font to Symbol Font to Symbol Maker dialoğunu ekrana açar. Font karekterlerinden sembol üretimini sağlar. Compare Images Image Compare dialoğunu ekrana açar. İki görüntü arasında tanımlanmış özelliğin mukayesesini yapar. Reconfigure Raster Formats Yeni raster DLL leri eklendiğinde, raster DLL listesini güncelleştirir. Reconfigure Vector Formats Yeni Vektör DLL leri eklendiğinde, Vektör DLL listesini güncelleştirir. (5) HELP MENÜSÜ: Yazılıma ilişkin olarak hazırlanmış tüm dokümanlara ON-LINE erişimi sağlar. SEÇENEK Help for Icon Panel IMAGINE Online Documentation IMAGINE Version IMAGINE DLL Information İŞLEVİ ERDAS IMAGINE dokümanının Icon Paneli bilgilerine direk erişimi sağlar. ERDAS IMAGINE dokümanı konularına; alfabetik ve indekse göre veya başlığının yazılarak erişilmesini sağlar. Çalışmakta olan Imagine yazılımının versiyon bilgisine erişimi sağlar. DLL Version Tool dialoğunu ekrana açar. Yazılımda kullanılan; Raster File Formats, Font Filters, Geometric Models, EML uygulama fonksiyonlarını gösteren DLL (Dynamically Loaded Libraries)sınıf ve örnek bilgileri ile açıklamalarına erişimi sağlar. b. İKONLAR: Ikon Panelindeki 13 adet ikon, Main menüsü kapsamında açıklanan aynı işlevleri yapmaktadır. Bunlar ekrana; Standard -Etketli, Standard - Etketsiz ve küçük ebatlarda getirilebilmektedir. İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU EITYZ 8

İKONLAR İŞLEVİ Imagine yazılımının versiyon numarası, tarihi ve gelişmesine ilişkin bilgileri içerir Ekrana yeni bir Viewer açar. Viewer; raster, vektör, AOI ve annotation katmanlarını görüntüleyen ana penceredir. Import / Export dialoğunu ekrana açar. ERDAS IMAGINE yazılımı kapsamındaki raster ve vektör verilerinin ithalini veya ERDAS IMAGINE dosyalarına ihraç işlemlerini yapar. Data Preperation dialoğunu ekrana açar. Veri hazırlama işlemlerine yönelik; Create New Image, Create Surface, Subset Image, Image Geometric Correction, Mosaic Images, Unsupervised Classification ve Reproject Images alt menülerini içerir. Map Composer dialoğunu ekrana açar. Harita çıktılarının hazırlanmasına yönelik; New Map Composition, Open Map Composition, Print Map Composition, Edit Composition Map, Map Series Tool ve Map Database Tool alt menülerini içerir. Image Interpreter dialoğunu ekrana açar. Görüntülerin geliştirilmesi, yönetimi ve izlenmesine yönelik; Spatial Enhancement, Radiometric Enhancement, Spectral Enhancement, HyperSpectral Toos, Fourier Analysis Topographic Analysis, GIS Analysis ve Utilities alt menülerini içerir. Image Catalog veri tabanını ekrana açar. Raster görüntü ve coğrafik olarak seçilen dosyaların yönetimini ve otomatik arşivini içerir. Bu veri tabanında görüntüye ilişkin olarak; File Name, Layers, Row, Cols, Type, Pixel, Projection-, Ulx, Uly vb. bilgiler bulunmaktadır. Image Classification dialoğunu ekrana açar. Görüntü kapsamındaki arazi örtüsü, arazi kullanımı vb. konuların sınıflandırılmasına yönelik olarak; Signature Editor, Unsupervised Classification, Supervised Classification, Threshold, Fuzy Convulation, Accuracy Assessment, Feature Space Image, Feature Space Thematic, Knowledge Classifier ve Knowledge Engineer alt menülerini içerir. Spatial Modeler dialoğunu ekrana açar. Birçok GIS hesaplamalarına ve modellemesine olanak sağlar. Model Maker ve Model Librarian alt menülerini içerir. İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU EITYZ 9

İKONLAR İŞLEVİ Vector Utilities dialoğunu ekrana açar. Muhtelif vektör işlemlerine olanak sağlar.; Clean Vector Layer, Build Vector Layer Topology, Copy Vector Layer, External Vector Layer, Rename Vector Layer, Delete Vector Layer, Display Vector Layer Info, Subset Vector Layer, Mosaic Plygon Layer, Transform Vector Layer, Create Ploygon Label, Raster to Vector, Vector to Raster, Start Table Tool, Zonal Attributes, ASCI to Point Vector Layer alt menülerini içerir. Radar menüsünü ekrana açar. Radar görüntülerinin işlenmesine yönelik olarak; IFSAR, StereoSAR, OrthoRadar, Radar Interpreter ve Generic SAR Node alt menülerini içerir. VirtualGIS menüsünü ekrana açar. IMAGINE yazılımının ayrı lisansla çalışan bir modülüdür. Arazinin gerçek ve perspektif görünüşünü ve uçuş yapma olanaklarını sağlar. VirtualGIS Viewer, Virtual World Editor, Create Movie ve Create Viewshed Layer alt menülerini içerir. OrthoBASE Startup dialoğunu ekrana açar. IMAGINE yazılımının ayrı lisansla çalışan bir modülüdür. Muhtelif kameralardan ve uydu sensörlerinden sağlanan görüntülerin süratli ve doğru olarak üçgenlenmesini ve ortho rektifikasyonunu sağlar. İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU EITYZ 10

BÖLÜM-I ERDAS IMAGINE TEMEL ERDAS IMAGINE yazılımı, kullanıcının gereksinimlerine cevap verecek tarzda; Erdas Imagine Temel, Erdas Imagine Orta seviye ve Erdas Imagine Profesyönel olmak üzere 3 ana kısmı içermektedir. Erdas Imagine Temel yazılımı uygulamaları; Imagine Viewer Veri Görüntüleme (Visualizing Data) Görüntü Haritalarını Oluşturmak (Creating Images Maps) Özellikleri Ortaya çıkarmak (Feature Extraction) Coğrafi Bilgi Sistemleri Analizi (GIS Analysis) başlıkları altında 5 kısımda anlatılacaktır. KISIM-1 IMAGINE VIEWER Yazılımın kalbini teşkil eden ve tüm işlemlerinin yapıldığı Imagine Viewer konusuna ve uygulamalarına geçmeden önce; Mouse Kullanımı, Windows Terminolojisi, Viewer Ekranı, Viewer Menüleri ve Viewer Aletleri ne yönelik özelliklerin bilinmesi gerekmektedir. MOUSE KULLANIMI: Mouse un kapsamındaki düğmelerin kullanımı ile, görüntüler üzerindeki muhtelif işlemler yapılmaktadır. Mouse un düğme yapısı aşağıda gösterilmiştir. Mouse un Sol Düğmesi Mouse un Orta Düğmesi Mouse un Sağ Düğmesi Shift ve Mouse un Sol Düğmesi WINDOWS TERMİNOLOJİSİ: Title Bar (Başlık Barı) Menu Bar (Menu Barı) Icon Bar (Icon Barı) Status Bar (Durum Barı) İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU EITYZ 11

Disabled Button (Pasif Düğme) Enabled Button (Aktif Düğme) Enabled Checkbox (Seçilmiş Kontrol kutusu) Disabled Checkbox (Seçilmemiş Kontrol kutusu) Pop-up List Text Box (Metin Kutusu) Tool Palette Pull-down Arrow Scroll Bar (Liste Barı) Radio Button (Enabled) Radyo Düğmesi (Seçili) Nudgers VIEWER EKRANI: Title Bar (Başlık Barı) Menu Bar (Menü Barı) Icon Bar (Icon Barı) Image Display (Görüntü Sahası) Status Bar (Durum Barı) Title Bar: Pencerenin başlığını, Viewer seçenekleri (Asgari, azami ve kapatma) Menu Bar: Uygulama işlevlerine erişim. Icon Bar: Sık sık kullanılan işlevlere kısa yoldan erişim. Status Bar: Cursor tanımı ve bilgiler İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU EITYZ 12

VIEWER MENÜLERİ: Imagine yazılımının çalıştırılması ile ekrana açılan Viewer ekranı; File, Utility, View, AOI ve Help menülerini içerir. Bu ekran, kullanılacak katmana bağlı olarak Raster, Vector ve Annotation menülerini de kapsar. Bu menülerin işlevleri, uygulamalar esnasında açıklanacaktır. FİLE MENÜSÜ: UTILITY MENÜSÜ: İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU EITYZ 13

VIEW MENÜSÜ: AOI MENÜSÜ: HELP MENÜSÜ: İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU EITYZ 14

RASTER MENÜSÜ: VECTOR MENÜSÜ: İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU EITYZ 15

ANNOTATION MENÜSÜ: VİEWER ALETLERİ: ŞEKLİ ADI İŞLEVİ Open Layer Close Top Layer Show Information for Top Raster, Vector or Annotation Layer Save Top Non-AOI Layer in Viewer Print Contents of Viewer Remove Contents From Viewer Reset Zoom Default olarak, raster katmanlarını içeren Select Layer To Add dialoğunu ekrana açar. Viewer a açılmış olan katmanlardan en üsttekini kapatır. Image Info, Vector Info, Annotation Info, dialoğları vasıtasıyla üstteki katmana ilişkin bilgileri gösterir. Viewer a açılmış olan katmanlardan en üsttekini kayıt eder. Viewer kapsamındaki verileri basar Viewer daki veriyi ekrandan çıkarır. Görüntüyü, ekrana 1.0 faktörü ile zoomlar. Zoom in By Two Görüntüyü, merkezden dışa doğru 2 misli büyütür. Zoom out By Two Görüntüyü, dışdan merkeze doğru 2 misli küçültür. İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU EITYZ 16

ŞEKLİ ADI İŞLEVİ Measure Points, Lines and Areas Start / Update Inquire Cursor Show Tool Palette for Top Layer Start Profile Tools Reset Window Tools Measurement Tool for Viewer dialoğunu ekrana açar. Noktalara, çizgilere ve poligonlara ilişkin ölçüleri çıkarır Inquire Cursor u (sorgulama Hatları) görüntü üzerine getirir ve katmana ilişkin bilgileri içeren dialoğu açar. Üstteki katmana ilişkin alet paletlerini (raster, Vector, AOI) ekrana getirir. Spectral, Spatial ve Surface tarzı profillerin yapılmasına olanak sağlayan Selected Profile Tool dialoğuna ekrana açar. Penceredeki aletlerin tekrar düzenlenmesini sağlar Interactive Zoom In Interactive Zoom Out Roam / Rotate Image Start the GPS Tool Etkileşimli olarak görüntüyü, merkezden dışa doğru 2 misli büyütür. Etkileşimli olarak görüntüyü, dışdan merkeze doğru 2 misli küçültür. Mouse un sol düğmesi vasıtasıyla görüntünün sağa, sola, aşağı ve yukarıya doğru hareket ettirilmesine ve orta düğme veya CTRL+ sol düğmenin kullanımı ile görüntünün merkezi ekseni üzerinde döndürülmesini sağlar. GPS Controller dialoğunu ekrana açar. Viewer üzerindeki görüntünün, küresel konum sistemi (GPS) alıcısı ile senkronizesini sağlar. Imagine Viewer kısmında; Görüntüleri Anlamak ( Understanding Imagery), Diğer Veri Tiplerini Görüntülemek ( Viewing Other Data Types), Öznitelikler Üzerinde Eksersiz ( Examining Attributes), Bir Saha üzerinde Eksersiz (Examining a Study Area), Sunuları Üretmek (Creating Presentations) konuları uygulamalı olarak işlenecektir. Bu kısmın amaçı ve kullanılacak aletler aşağıda belirtilmiştir. AMAÇ: Imagine Viewer kullanılarak, raster verilerin değişik tiplerini görüntülemek ve vektör katmanları üzerinde çalışmaktır. Konu, su kalitesi ve muhtelif çevresel faktörlerden etkilenen alabalık veya salmon balığı üretim miktarı üzerinde odaklanmıştır. Takiben yapılacak uygulamada, aletlerin kullanımı üzerinde durulacak ve toprak erozyonuna uğrayan bölgelerdeki veri sıralaması belirtilecektir. Son uygulamada ise, görüntünün nasıl elde edileceği ve sunum olarak tekrar görüntülenmesi açıklanacaktır. KULANILACAK ALETLER: Viewer Raster Options Attribute Editor Vector Viewing Properties VUE Player Veri katmanlarını görüntüleme, büyütme/küçültme, sorgulama, ölçeği düzenleme ve ölçme Görüntü setlerini değiştirme Raster ve vektör katmanları ile ilişkili özellikleri görüntüleme ve güncelleştirme Vektör dosyaları görüntü setlerini değiştirme IMAGINE kapsamında üretme ve sunuları görüntüleme İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU EITYZ 17

UYGULAMA 1 GÖRÜNTÜLERİ ANLAMAK Bu uygulama, Imagine Viewer kullanımı ile, büyük ölçekteki verinin anlaşılması amacını taşımaktadır. SAFHA 1 IMAGINE VIEWER DA VERİ GÖRÜNTÜLEMEK 1. Imagine yazılımı çalıştırılarak ekrana, Icon Paneli ve Viewer açılır. Viewer ekranı otomatik olarak ekrana gelmemişse, Icon paneli üzerindaki Viewer ikonu üzerine click uygulanır. Şekil-1 Icon Paneli ve Viewer 2. Viewer ekranı üzerinden, File / Open / Raster Layer ifadeleri seçilerek Select Layer To Add dialoğuna erişilir. Select Layer To Add dialoğuna ayrıca; Viewer ekranı üzerindeki Open Layer düğmesi veya Klevye üzerindeki Ctrl+R tuşlarına basılarak, kolayca ulaşılabilir. İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU EITYZ 18

Şekil-2 File / Open / Raster Layer menü ve ifadeleri Imagine örnek veri dosyalarının bulunduğu Select Layer To Add dialoğunun içerdiği kısımlar ve işlevleri aşağıdaki şekil üzerinde gösterilmiştir. Sürücü veya kütük seçim kısmı Kütükdeki dosyalar En son kullanılan dosyaların listesi En son bakılan kütüklerin listesi Seçilen dosyanın ön görüntüsü Şekil-3 Select Layer To Add dialoğu Açılacak dosya tipinin seçileceği kısım 3. Dosya tipinin Files of Type default olarak IMAGINE image ( *.img) olduğu kontrol edilir. 4. EGTF_CD.1 isimli CD-ROM sürücüye takılır, Look in penceresine CD-ROM ifadesi getirilir ve CD kapsamındaki usa_avhrr_class.img dosyası seçilir. İLAVE BİLGİLER: Raster katmanları; ya ham / çoklu katmanlar tarzında Continous data (devamlı veri) ya da kategorilendirilmiş / tek katmanlı tarzda Thematic data (tematik veri) olabilir. Devamlı veriler, nicel ve devamlı değerlere sahiptir. Tematik veriler ise, nitel ve kategoriktir. İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU EITYZ 19

5. Select Layer To Add dialoğu üzerindeki Raster Options düğmesine basılarak görüntüye ilişkin parametrelere ulaşılabilir. Buradaki Display as penceresinde görüntünün default olarak Pseudo color olduğu görülür. Şekil-4 Görüntüye ilişkin Raster Options parametreleri İLAVE BİLGİLER: Pseudo color seçeneği değiştirilmek isteniyorsa, Display as penceresi üzerindeki ok işaretine basılır ve ekrana gelen True color, Gray scale ve Relief olanaklarından arzu edilen biri seçilir. Görüntü tekniğini değiştirme Band kombinasyonunu değiştirme Ekrandan görüntüyü çıkarmak Görüntüyü Viewer sahasına uyarlama Pixel setlerinin değeri sıfır (siyah ise zemin şeffaf olacaktır Şekil-5 Lanier.img görüntüsüne ilişkin True color seçenekleri İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU EITYZ 20

İLAVE BİLGİLER: True Color Pseudo Color Grayscale Gerçek renkleri yansıtan görüntülerdir. Devamlı katmanlar veya bandlar birarada görüntülenir. Herbir katman kırmızı, yeşil ve mavi renklerlerle ilişkilidir. Herbir rengin yoğunluğu, herbir katmandaki değerler tarafından kontrol edilir. Yalancı renkleri yansıtan görüntülerdir. Tek katmanlıdır. Bir renk ile temsil edilen sınıf değerleri ile ilişkili tematik (sınıflandırılmış ) görüntülerdir. Devamlı katma (band) görüntüleridir.band değerleri gri ölçekteki renklerle ilişkilidir. Düşük değerler koyu, yüksek değerler ise parlaktır. Relief Kabartma görüntülerdir.yükseklik verisini görüntülemede kullanılır. Pixel değerlerinde aşırı değişiklikler arzu edilir. 6. OK düğmesine basılarak görüntü Viewer ekranına getirilir. Şekil-6 usa_avhrr_class.img görüntüsü 7. Mouse, viewer daki görüntü üzerine getirilir ve sağ düğmesine basılır. Ekrana gelen Quick View dialoğundan Fit Image to Window ifadesi seçilir. Böylece görüntünün Viewer ekranına uyarlanması sağlanır. İLAVE BİLGİLER: Bu uyarlama, 6 ncı madde de belirtilen OK düğmesine basmadan önce Select Layer to Add dialoğu, Raster Options olanakları kapsamındaki Fit to Frame penceresinin işaretlenmesi ile de yapılabilir. İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU EITYZ 21

Şekil-7 Quick View seçenekleri Şekil-8 Ekrana uyarlanmış usa_avhrr_class.img görüntüsü Tanımayı geliştirmek amacıyla, bu büyük kapsamlı görüntü üzerine, aşağıda belirtilen işlemlerin uygulanması ile ABD vektör haritası açılır. 8. Open Layer aleti üzerine basılır. 9. Select Layer to Add dialoğu üzerindeki Files of type penceresine Arc covareges ifadesi getirilir. İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU EITYZ 22

10. File Name penceresine $IMAGINE_HOME/etc/backdrops ifadesi yazılır ve Enter tuşuna basılır. Ekrana gelen dialog üzerinden usa dosyası seçilir. 11. Aynı dialog üzerindeki Vector Options düğmesine basılarak Clear Display penceresinin pasif (işaretsiz) olduğu kontrol edilir. 12. OK düğmasina basılır. Böylece görüntü üzerine ABD nin sınırlarını içeren vektör katmanı açılmış olur. Şekil-9 usa_avhrr_class.img görüntüsü ve üzerine açılmış ABD eyaletlerini gösteren vektör katmanı 13. Viewer ekranındaki View menüsünden Zoom / In by 2 ifadesi seçilerek görüntünün 2 misli büyütülmesi veya Zoom / Out by 2 ifadesi seçilerek 2 misli küçültümesi sağlanır. İLAVE BİLGİLER: Aynı işlemler Viewer ekranındaki Zoom In by 2 ve Zoom out by 2 aletlerinin seçilmesi ile de yapılabilir Diğer tarafdan Interactive Zoom In ve Zoom Zoom out aletleri seçilerek ve mouse un görüntü üzerinde sürükleme hareketi istenen bir bölge büyütülebilir veye küçültülebilir. 14. Viewer ekranındaki Roam/Rotate Image aleti seçilir. Mouse un sol tuşuna basılarak, görüntü sağa, sola,aşağı ve yukarı doğru hareket ettirilir. İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU EITYZ 23

15. Ctrl + sol tuş kullanımı ile, görüntü kendi ekseni etrafında döndürülür. 16. Viewer ekranı üzerindeki View menüsünden Scale / Scale Tool ifadeleri seçilir ve ekrana, Frame Scale dialoğu gelir. Şekil-10 Frame Scale dialoğu 17. Dialoğdaki Scale 1: penceresine örneğin 20000000 gibi bir ölçek değeri yazılır ve Apply düğmesine basılır. Böylece görüntünün istenen bir ölçekte görüntülenmesi sağlanır. Takiben Close düğmesine basılarak dialoğ kapatılır. 18. Üzerinde çalışılan bu görüntü, ileride kullanılacak ise File menüsünden Save / View ifadeleri seçilerek View dialoğuna erişilir. Şekil-11 View dialoğu 19. Görüntüye isim vermeden önce, kaydedileceği kütük, Look in penceresinden seçilir. 20. File name penceresine görüntü için örneğin united_states ifadesi yazılır ve enter tuşuna basılarak ifadenin sonuna dosyayı tanımlayan.vue ibaresi eklenir. Takiben OK düğmesine basılarak kayıt işlemi tamamlanır. Files of type penceresi otomatik olarak View(*.vue) ifadesini içermektedir. İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU EITYZ 24

SAFHA 2 THEMATİC MAPPER VERİSİNİ ANLAMAK Bu çalışma, Landsat thematic mapper (TM) tm_88.img verisi ve usa_avhrr_class.img görüntüsü kullanılarak yapılacaktır. TM verisinde fazla detay bulunmamaktadır. Görüntü ise, çok fazla detay bilgisini içermektedir. 1. Open Layer aleti kullanılarak ekrana, Layer To Add dialoğu açılır. 2. EGTF_CD2 den tm_88.img verisi seçilir. Bu esnada Files of type penceresinin IMAGINE Image (*.img) ifadesini kapsaması sağlanır. 3. Raster Options düğmesine basılır. Clear Display penceresinin seçili yani aktif olduğuna dikkat edilir. Fit to Frame ve Background Transparent pencereleri seçilerek aktif hale getirilir. 4. OK düğmesine basılarak, görüntü ekrana açılır. Şekil-12 tm_88.img görüntüsü 5. Raster Options dialoğundaki Fit to Frame seçeneğinin default tarzda aktif olmasını sağlamak için; ERDAS IMAGINE ana menülerinden Session menüsü ve Preferences ifadesi seçilerek ekrana Preference Editor dialoğu açılır. 6. Editor ün Category penceresinden Viewer ifadesi seçilir. 7. Sağ tarafdaki parametrelerden Fit to Frame penceresi işaretlenir. 8. Editör üzerindeki User Save ve Close düğmelerine basılır. İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU EITYZ 25

Şekil-13 Preference Editor dialoğu 9. Aynı Viewer ekranda açık iken Open Layer aletine basılır. 10. Ekrana açılan Select Layer to Add dialoğundan EGTF_CD1 e ulaşılır ve usa_avhrr_class.img dosyası seçilir. Takiben Raster Options düğmesine basılır. 11. Raster Options dialoğundaki Clear Display ve Fit to Frame pencereleri pasif hale getirilir. Takiben OK düğmesine basılır. Böylece her iki görüntü aynı viewer üzerine gelir. Şekil-14 Aynı viewer üzerinde getirilmiş ve birbirini örtmüş tm_88.img, usa_avhrr_class.img görüntüleri ve Arrange Layers dialoğu 12. View menüsünden Arrange Layers ifadesi seçilerek aynı isimli dialoğun ekrana açılması sağlanır. İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU EITYZ 26

13. Görüntülerin birbirini örtmesini ortadan kaldırmak için; ya dialogda üstteki görüntü katmanı üzerine çift click uygulanır veya alttaki görüntü katmanı seçilir ve sürüklenerek yukarıya götürülür. 14. Dialog üzerindeki Apply ve takiben Close düğmelerine basılır. Şekil-15 tm_88.img ve usa_avhrr_class.img görüntüleri 15. Mouse ile, Interactive Zoom In aleti seçilir. Sürükleme ile görüntü üzerindeki bir alan büyütülür. 16. View menüsünden Scale / Scale Tool ifadeleri seçilir. 17. Ekrana açılan Frame Scale dialoğundaki pencereye örneğin 10000000 değeri girilir ve takiben Apply düğmesine basılır. Böylece TM ve AVHRR görüntülerinin mukayesesine olanak sağlanır. Bir görüntü kapsamındaki belirgin unsurları tanımak için en iyi görüntünün belirlenmesinde, LANDSAT TM gibi çok bandlı görüntülerde band kombinasyonunu değiştirmek fayda sağlamaktadır. 18. Viewer üzerindeki Raster menüsünden Band Combinations ifadesi seçilir. Ekrana açılan Set Layer Combinations for.. dialoğundaki default 4,3,2 kombinasyonu, 5,4,3 (R,G,B) olarak değiştirilir. Şekil-16 Set Layer Combinations for.. dialoğu 19. Dialog üzerindeki Apply düğmesine basılır. Band kombinasyonları değiştirilerek bazı unsurların tanınınması sağlanır. İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU EITYZ 27

Şekil-17 4,3,2 (sol), 5,4,3 (orta) ve 6,5,4 (sağ) band kombinasyonundaki görüntüler İLAVE BİLGİLER: Farklı band kombinasyonları bitkiler ve nehirler gibi farklı unsurların tanınmasını sağlarlar. Bu konuya ilerideki parağraflarda detaylı olarak değinilecektir. Muhtelif sensörlerin kendine özgü band kombinasyonları bulunmaktadır. Bunlar dialoğlarda default olarak yer almaktadır. Kombinasyon değerlerine; Session ana menüsünden ve Preferences ifadesinin seçilmesi ile ekrana gelen Preference Editor dialoğundaki Category penceresi altındaki User Interface & Session ifadesinin seçilmesi ile sağ pencereden erişilmektedir. Şekil-18 Default band kombinasyonlarını gösteren Preference Editor dialoğu 20. Görüntünün tüm ekranı kaplayacak hale getirilmesi için, mouse un sol düğmesi ile Viewer ın Title Bar ı üzerine basılır. Ekrana açılan dialoğdan Maximize ifadesi seçilir. Tekrar eski haline getirmek için ise Restore ifadesi seçilir 21. Görüntüyü kaydetmek için Viewer daki File menüsünden Save / View ifadeleri seçilerek View dialoğuna erişilir. 22. Dialoğdan görüntünün kaydedileceği kütük belirlenir. File Name penceresine örneğin tm ifadesi yazılır. Enter tuşuna ve OK düğmesine basılır. 23. Viewer ekranı üzerindeki görüntüyü kaldırmak için, Viewer üzerindeki Remove Contents From Viewer aleti kullanılır. İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU EITYZ 28

UYGULAMA 2 DİĞER VERİ TİPLERİNİ GÖRÜNTÜLEMEK AVHRR, TM ve vb. görüntüler kaba mekansal çözümlemeleri nedeniyle bazı özelliklere ilişkin yeterli detayı sağlayamamaktadır. Bu uygulamada, hassas mekansal çözümlemeli SPOT uydu görüntüsü kullanılacak ve sağladığı detaylar izlenecektir. SAFHA 1 VERİYİ İTHAL ETMEK 1. CD sürücüsüne EGTF_CD.1 si takılır. IMAGINE icon paneli üzerindeki Import ikonuna basılarak Import / Export dialoğuna erişilir. 2. Dialog üzerindeki Type penceresine SPOT, Media penceresine ise CD-ROM ifadeleri getirilir. 3. Input CDROM penceresinde CD-ROM un hangi drive da olduğu gözlenir ve muse un sol düğmesi ile seçilir. 4. Output File (*.img) penceresine görüntünün ismi örneğin spot4_99.img olarak yazılır. Takiben Enter tuşuna ve OK düğmesine basılır. Şekil-19 Import / Export ve Import SPOT dialoğları 5. Görüntüye ilişkin muhtelif bilgileri içeren Import SPOT dialoğu ekrana gelir. Dialog üzerindeki Calibrate image penceresi seçilerek aktif hale getirilir. Eğer görüntü birden fazla ise, bunlara ait bilgilere ulaşmak için Next Image düğmesine basılır. İstenmesi halinde Preview Options düğmesine basılarak ekrana açılan aynı isimli dialogdan, görüntüye ilişkin ön bilgilere erişilir. İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU EITYZ 29

Şekil-20 Preview Options dialoğu Keza görüntünün ön görünüşünü, dolayısıyle doğru görüntünün seçilip seçilemediğini kontrol için, Preview düğmesine basılır. Ekrana açılan Import dialoğu vasıtasıyla yapılan otomatik işlemler sonuçunda görüntü Viewer üzerine gelir. Şekil-21 Preview işlemlerini yapan Import SPOT dialoğu Şekil-22 spot4_99.img görüntüsünün ön görünüşü İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU EITYZ 30

6. Dialog üzerindeki Import Options düğmesine basılır. Ekrana açılan aynı isimli dialog üzerindeki Ignore Zero in Output Stats penceresi seçilir ve OK düğmesine basılır. Şekil-23 Import Options dialoğu Takiben Import SPOT dialoğundaki OK düğmesine basılır ve Import / Export dialoğu, Close düğmesine basılarak kapatılır. 7. İthal işlemi tamamlanan görüntü, herhangi bir kütük tanımı yapılmamış ise, otomatik olarak users kütüğü altında toplanır. Bu görüntüyü tekrar Viewer a açmak için Open Layer aleti kullanılarak users kütüğüne ulaşılır. Şekil-24 Viewer a import edilmiş spot4_99.img görüntüsü İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU EITYZ 31

IMAGINE yazılımı SPOT4 verisini default olarak, MSS verisinin 4,2,1 kombinasyonunda ekrana getirir. Bu kombinasyon, Session menüsü kapsamındaki Preference Editor den değiştirilebilir. 8. Viewer ekranındaki Raster menüsünden Band Combinations ifadesi seçilir. Ekrana açılan Set Layer Combinations for dialoğundaki; kırmızı band 3, yeşil band 2 ve mavi band 1 olarak değiştirilir. Şekil-25 Set Layer Combinations for dialoğu ve Infrared Color Composite olarak düzenlenmiş görüntü 9. Dialoğ üzerindeki OK düğmesine basılır. Bu band kombinasyonu Infrared Color Composite olarak bilinmektedir. 10. IMAGINE ana menülerinden Session menüsünden Preferences ifadesi seçilerek Preference Editor dialoğuna erişilir. Dialoğdaki Category penceresine User Interface&Session ifadesi getirilir. Sağdaki pencereden MSS Red Band Default ifadesi karşısındaki 4 değeri yerine 3 değeri girilir. 11. Dialoğ üzerindeki user save ve Close düğmelerine basılır. 12. İşlemleri tamamlanan görüntüyü kaydetmek için, Viewer üzerindeki File menüsünden Save / View ifadeleri seçilir. Ekrana açılan dialoğ üzerinde kaydedilecek kütük belirlenir. File Name penceresine örneğin spot.vue ifadesi yazılır, Enter tuşuna ve OK düğmesine basılır. İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU EITYZ 32

SAFHA 2 GÖRÜNTÜLERİ KARŞILAŞTIRMAK 1. IMAGINE icon panelindeki Viewer ikonunun kullanımı ile ekrana ikinci Viewer açılır. 2. Viewer1 aktif hale getirilir. Open Layer aleti üzerine basılır. 3. Ekrana açılan Select Layer To Add dialoğu vasıtasıyla tm_88.img görüntüsü bulunur. Raster Options dialoğundaki Fit to Frame penceresinin seçili olduğu kontrol edilir ve OK düğmesine basılır. Takiben Viewer2 aktif hale getirilerek yukarıdaki işlemler aynen tekrarlanarak, Spot4_99.img görüntüsü ekrana getirilir. Görüntülerin çözümlemelerini ve onların uzantılarını karşılaştırmak amacıyla, her görüntü için aşağıdaki işlemler aynen uygulanır. 4. Session ana menüsünden Tile Viewer ifadesi seçilerek 2 görüntünün ekranda yan yana gelmesi sağlanır. 5. Viewer daki View menüsünden North Arrow ifadesi seçilir. Böylece görüntüler üzerine kuzey okunun gelmesi sağlanır. 6. Viewer daki View menüsünden Scale Bar ifadesi seçilir. Böylece görüntüler, ölçek bilgileri ile donatılmış olur. 7. Zoom in ve Roam / Rotate Image aletleri kullanılarak görüntüler karşılaştırılır. Zoom in ve Zoom out aletleri kullanıldığında görüntünün ölçeği otomatik olarak değişir. 8. Spot4_99.img görüntüsünün bulunduğu viewer aktif hale getirilir. View menüsünden Link / Unlink Viewers ve Geographical ifadeleri seçilerek Link / Unlink Instructions dialoğuna erişilir. İLAVE BİLGİLER: Şekil-26 Link / Unlink Instructions dialoğu İki görüntü arasındaki link işlemlerini kısa yoldan yapmak için; mouse un sağ düğmesine basılır ve ekrana açılan Quick View dialoğundan Geo. Link / Unlink ifadesi seçilir. İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU EITYZ 33

9. Dialoğdan Clicking in this Viewer will link with current Viewer şekli seçilr ve tm_88.img görüntüsü üzerine basılır. Böylece iki görüntünün birbiri ile ilişkisini sağlayan, merkezinde bir dikdörtgen şekli bulunan link işareti ekrana gelir. Şekil-27 Birbiriyle ilişkilendirilmiş görüntüler 10. Birinci görüntü üzerindeki link dikdörtgeninin içerdiği saha, 2 nci görüntüdeki tüm sahayı içermektedir. Bu işaretin ortasından veya çizğilerinden biri seçilerek yapılacak sürükleme ile değişen alanlar karşılaştırılabilir. 11. Mouse un sol düğmesine basılarak görüntü üzerine default olarak gelen link işareti dikdörtgeninin bir köşesi seçilir, sürükleme ile büyütülebilir veya küçültülebilir. İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU EITYZ 34

SAFHA 3 GÖRÜNTÜDEN GÖRÜNTÜYÜ REKTİFİYE ETMEK 1. Çalışma 2 deki TM ve SPOT görüntüleri ekranda iken, TM görüntüsünün bulunduğu Viewer 1 üzerindeki Utility menüsünden Inquire Cursor ifadesi seçilerek, işaretin ekrana gelmesi sağlanır. Takiben ekran üzerindeki Inquire Cursor işareti seçilir ve sürükleme ile kaydırılarak doğrusal özellikler incelenir. Şekil-28 Inquire Cursor ile techiz edilmiş görüntüler 2. Kalibre edilmiş Spot4_99.img görüntüsü dışındaki diğer görüntü ve dialoğlar kapatılır. 3. Raster menüsünden Geometric Correction ifadesi seçilerek ekrana Set Geometric Model dialoğu açılır. Dialoğ üzerinden Polynomial ifadesi seçilir ve OK düğmesine basılır. Şekil-29 Set Geometric Model dialoğu İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU EITYZ 35

4. Ekrana Geo Correction Tools ve Polynomial Model Properties dialoğları açılır. Polynomial Model Properties dialoğu üzerindeki Polynomial Order penceresinde 1 rakamının bulunduğuna dikkat edilir ve Projection düğmesine basılır. Şekil-30 Geo Correction Tools ve Polynomial Model Properties dialoğları 5. SPOT görüntüsünün TM görüntüsü ile aynı projeksiyona getirilmesi amaçıyla, dialoğ üzerindeki Set Projection from GCP Tool düğmesine basılır ve ekrana GCP Tool Reference Setup dialoğu açılır. 6. Dialoğ üzerindeki İmage Layer (new Viewer) penceresi işaretlenir ve OK düğmesine basılır. Şekil-31 GCP Tool Reference Setup ve Reference Map Information dialoğları 7. Süratle Reference File a (Referans dosyası) erişmek için; Recent düğmesine basılır, tm_88.img görüntüsü bulunur, seçilir ve OK düğmesine basılır. 8. Ekrana açılan Reference Map Information dialoğu üzerinde Spot4_99.img görüntüsüne atanacak olan projeksiyon bilgileri bulunmaktadır. İncelemeyi takiben OK düğmesine basılır. İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU EITYZ 36

İLAVE BİLGİLER: Polynomial Polynomial Order 1 Reference File Bir koordinat sistemini yeni bir sisteme dönüştürmek için kullanılan bir denklemdir. Çözümleme için arzu edilen, en asgari bilgiyi içeren basit bir denklemdir. Yer kontrol noktaları (GCP) için, gerçek dünya koordinatlarını sağlayan bir görüntü veya katmandır. 9. Ekrandaki rektifiye edilen Spot4_99.img görüntüsünün (Viewer1) yanına; Referans görüntü tm_88.img (Viewer2), Yer Kontrol Noktalarının (GCP) girileceği (Viewer3), Yer Kontrol Noktalarının (GCP) referans edileceği (Viewer4), Geo Correction Tools dialoğu, GCP Tools dialoğu, otomatik olarak açılır. Ekranda daha önceki işlemlerden kalan, Polynomial Model Properties dialoğu, üzerindeki Apply ve Close düğmelerine basılarak kapatılır. Viewer 2 deki tm_88.img görüntüsü mevcut olmasına rağmen ayarsız olması nedeniyle görünmemektedir. Viewer ın altında ve sağında bulunan düğmeler kaydırılarak görüntü ekrana ayarlanır. Şekil-32 4 adet Viewer Geo Correction Tool aleti ve GCP Tool dialoğu İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU EITYZ 37

DİKKAT EDİLECEK ÖNEMLİ HUSUS Create GCP aleti default olarak seçilmiş olduğundan, görüntü üzerine arzu edilmeyen yerlere basılmamalıdır. 10. GCP Tool dialoğundan Select GCP aleti seçilir. 11. Şayet GCP Tool dialoğu tercihleri değiştirilmeyecekse, Toggle Fully Automatic GCP Edit Mode aleti seçilmiş olacaktır. Bu husus otomatik olarak aşağıda belirtilen aletleri aktif hale getirmektedir. Set Automatic Transformation Calculation aleti Find Selected Point in Input aleti Find Selected Point in Reference aleti İLAVE BİLGİLER: Görüntülerin rektifikasyonu için öncelikle 4 adet Yer Kontrol Noktası (GCP) tesbit edilir. Bu çalışma için belirlenmiş GCP noktaları ve büyütülmüş durumları aşağıdaki şekilde gösterilmiştir. Yer Kontrol Noktaları için köprü, yol kavşakları vb. değişmeyen özellikler seçilmeli ve bunlar her iki görüntüde de bulunmalıdır. GCP 1 GCP 4 GCP 2 GCP 3 Şekil-33 spot4_99.img görüntüsü üzerinde belirlenmiş Yer Kontrol Noktaları İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU EITYZ 38

12. Link boxes hareket ettirilerek, 1 nci Yer kontrol noktası (GCP 1), Viewer1 ve Viewer2 ile büyütülmüş görüntüleri üzerinde tesbit edilir. 13. Evvela GCP Tool dialoğundaki Toggle Fully Automatic GCP Edit Mode aleti pasif hale getirilir. Takiben Keep Current Tool ve Create GCP aletleri seçilir. Input (Viewer1) ve referans (Viewer2) görüntüler üzerinde belirlenmiş olan yerler üzerine click uygulanır. (Noktanın hassas olarak yerleştirilmesi için genelde büyütülmüş görüntüler (Viewer3 ve Viewer4) tercih edilir. GCP#1 noktası istenmeyen bir yere konmuşsa, Select GCP aleti seçilir, mouse un sol düğmesine basılarak, nokta üzerine click uygulanır, sürükleme ile istenen yere taşınır. 14. GCP noktaları işaretlerinin daha iyi görünmesi istendiğinde, renkleri değiştirilebilir. Bunun için GCP Tool dialoğundaki Color sütunu altında renği değiştirilecek olan GCP noktasına ilişkin boş kutu üzerine, mouse un sol düğmesi ile basılır. Ekrana açılan renk paletinden arzu edilen bir renk seçilir. Şekil-34 Color sütunu ve renk paleti 15. 2 nci ve 3 ncü Yer Kontrol Noktalarını görüntüler üzerine yerleştirmek için, Yukarıda 12 nci ve 13 ncü maddelerde açıklanan işlemler aynen yapılır. İstenmeyen GCP noktalarını GCP Tool dialoğundan silmek için Point # sütunu altındaki GCP numarası, mouse un sol düğmesi ile seçilir. Takiben sağ düğmeye basılarak ekrana açılan dialoğdan Delete Selection ifadesi seçilir. Şekil-35 Her iki görüntü üzerine yerleştirilmiş Yer Kontrol Noktaları İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU EITYZ 39