İÇEL SUÇUN YAPISAL UNSURLARI- ÖZEL GÖRÜNÜŞ BİÇİMLERİ

İÇEL CEZA HUKUKU Genel Hükümler II Prof. Dr. Kayıhan İÇEL SUÇUN YAPISAL UNSURLARI- ÖZEL GÖRÜNÜŞ BİÇİMLERİ VE YAPTIRIMLARI Yenilenmiş 5. Bası

Yay n No : 2922 Hukuk Dizisi : 1438 5. Baskı - Temmuz 2013 İSTANBUL ISBN 978-605 - 377-947 - 6 Copyright Bu kitab n bu bas s n n Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da t m A.fi. ye ait tir. Her hak k sak l d r. Hiç bir bö lü mü ve pa rag ra f k s men ve ya ta ma men ya da özet ha lin de, fotokopi, faksimile ve ya baflka herhangi bir flekilde ço alt lamaz, da t lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi Baskı - Cilt : Beta Bas m A.fi. : Pasifik Ofset Cihangir Mah. Güvercin Cad. No:3 Baha İş Merkezi A Blok Avcılar/İSTANBUL Tel: 0212 412 17 77 (Sertifika No. 12027) Kapak Tasar m : Müge Günbaş Beta BASIM YAYIM DA ITIM A.fi. (Sertifika No: 16136) Narl bahçe Sokak Damga Binas No: 11 Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) 511 54 32-519 01 77 Fax: (0-212) 511 36 50 www.betayayincilik.com

ÖNSÖZ 2007 yılında yayınlanan CEZA HUKUKU Genel Hükümler II kitâbımızı, kapsamını genişleterek ve yenileyerek hukukçulara sunuyoruz. Bu yeni basıda, önceki basıda bulunmayan Suçun Yaptırımları dördüncü bölüm olarak kitâba eklenmiştir. Böylece, yaptırım teorisi suç teorisi ile bütünleştirilerek teorik kısım tamamlanmıştır. 765 sayılı eski Türk Ceza Kanunu döneminde yayınladığımız İçel Suç Teorisi kitâbımızdan başka İçel Yaptırım Teorisi kitâbımız da, yeni ceza hukuku sistemimizi inceleyip, açıklamak hedefine hizmet eden bu genişletilmiş basının önemli teorik kaynaklarıdır. Kitâba eklediğimiz yeni bölümde, hapis cezaları yeni yasal sistem çerçevesinde incelendikten sonra, hemen devamında bu yaptırımla ilgili bir tür infaz niteliği taşıyan erteleme ve koşullu salıverme kurumları eski sistemle ve yabancı ülke sistemleri ile karşılaştırmalı olarak ele alınmıştır. Yeni yaptırım sistemimizin ikinci ceza türü olan adlî para cezaları ve özellikle sisteme yeni giren gün para cezaları kurumunun ayrıntılı özellikleri, bu konuda bizden eski ülkelerin kazanımları dikkate alınarak irdelenip, değerlendirilmiştir. Yaptırım sistemi kapsamında belli hakları kullanmaktan yoksun bırakma, eşya ve kazanç müsaderesi ve diğer güvenlik tedbirleri karşılaştırmalı hukuk verilerinden yararlanılmak suretiyle inceleme konusu yapılmıştır. Yargıtayımızın yeni sistemin işleyişine ışık tutan ve yönlendiren kararları da dikkate alınmıştır. Kitâbımızın yaptırım bölümünde, yeni TCK. nun yaptırım sistemindeki sıra olanak ölçüsünde izlenmiştir. Bu bağlamda, tekerrür, cezanın belirlenmesi, takdiri indirim nedenleri, mahsup ve dava ve cezanın düşürülmesi nedenleri yasadaki sıraya göre incelenmiştir. Kitâbımızın bu basısında, yaptırım bölümü ile ilgili olarak Alman Ceza Hukuku yapıtlarının en son basılarına, üyesi olduğumuz Beck-online DIE DATENBANK ile ulaşılmıştır. Yeni Yargıtay kararlarında ise, kendi

IV özel arşivimizden başka, Uyap Mevzuat Programı ndan ve İstanbul Ticaret Üniversitesinin anlaşmalı veri tabanlarından olan Kazancı İçtihat & Mevzuat Bilgi Bankası ndan yararlanılmıştır. Genişletilmiş yeni basının başta öğrencilerimiz olmak üzere, tüm hukukçulara yararlı olmasını dilerim. İstanbul, Temmuz 2013 Prof. Dr. Kayıhan İÇEL

DÖRDÜNCÜ BASININ ÖNSÖZÜ CEZA HUKUKU-Genel Hükümler II, İÇEL SUÇ TEORİSİ isimli kitabımızın yenilenmiş şeklidir. Bilindiği üzere, 5237 sayılı yeni Türk Ceza Kanunu (YTCK) 26.09.2004 tarihinde kabul edildikten sonra hemen yürürlüğe sokulamamış, 2005 yılında 5328 sayılı kanunla değiştirilerek, yürürlüğe girişi 01 Haziran 2005 tarihine ötelenmiştir. Ancak bu değişiklikle yetinilemeyerek, 5237 sayılı kanunun özel kanunlarla ilişkisini düzenleyen 5. maddesinin yürürlüğe girmesinin sakıncaları görüldüğünden, 5349 sayılı kanunla yapılan ayrı bir değişiklikle dolaylı yoldan sadece bu maddenin yürürlüğe giriş tarihi 31 Aralık 2006 olarak belirlenmiştir. Bundan sonra ise, 5377 sayılı kanun çıkarılarak YTCK da önemli değişiklikler yapılmasına devam edilmiştir. 5237 sayılı YTCK dan başka yeni ceza hukuku sistemimizin diğer önemli parçalarını oluşturan, 5252 sayılı Türk Ceza Kanununun Yürürlük ve Uygulama Şekli Hakkında Kanun, 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu, 5320 sayılı Ceza Muhakemesi Kanununun Yürürlük ve Uygulama Şekli Hakkında Kanun, 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun, 5326 sayılı Kabahatler Kanunu, 5352 sayılı Adil Sicil Kanunu, 5395 sayılı Çocuk Koruma Kanunu, 5402 sayılı Denetimli Serbetlik ve Yardım Merkezleri ile Koruma Kurulları Kanunu 2005 yılının toplu kodifikasyon hareketi kapsamında yayınlanmışlarsa da kısa bir süre sonra bunların da değiştirilmeleri zorunlu görülmüştür. Ceza hukuku sistemimizde kısa bir süre içinde oluşan sıkıntıları giderebilmek amacıyla, 2006 yılı sona ererken çıkarılan 5560 sayılı yasa (Kabul Tarihi: 06.12.2006) ile 2005 yılının yeni yasalarında yeniden çok önemli ve kapsamlı değişiklikler yapılmıştır. Özellikle, yeni ceza yasasının özel yasalarla ilişkisini düzenleyecek olan 5. maddesinin yine dolaylı biçimde bu kez 31.12.2008 tarihine ötelenmesi, bizce 5560 sayılı kanunun dikkati çeken en önemli yönüdür. Oldukça uzun süreli bu öteleme işleminin, tüm ceza sistemimizin tek elden sil baştan değiştirilmesi girişiminin sakıncalarının görüldüğünün bir işareti sayılmalıdır. Bu bağlamda, Ceza Yasaları Hazırlanırken Uyulması Gereken On Ana Kural dan üçüncü kural kapsamında yaptığımız açıklamayı anımsatmak isteriz:

VI (Hukuk sistemini tamamen değiştirecek, o güne kadarki kazanımları yok edecek ve yeni bir sistem kuracak değişikliklere gidilmemelidir. Bu türden sil baştan değişiklikler yapısal politik sistemleri değişen veya yeni kurulan devletlerde söz konusu olabilir. Fakat seksen yıllık Türkiye Cumhuriyeti nde böyle bir şey olmamalıdır. Türkiye nin bu anlamda devrime ihtiyacı yoktur; Türkiye Cumhuriyeti devam etmektedir. Yeni bir Cumhuriyet asla söz konusu değildir. Reform ile devrimi birbirine karıştırmamak gerekir. Her devlette olduğu gibi Türkiye de de her alanda reform yapılabilir. Fakat reformlar o güne kadarki kazanımları tamamen göz ardı edemez. Örneğin, 5237 sayılı YTCK nun 5. maddesi, genel hükümlerinin, tüm özel yasalarda da uygulanmasını öngörerek Devletin tüm ceza hukuku sistemini sil baştan değiştirme yoluna girmiştir. 765 sayılı TCK nun 10. maddesi ise bunu özel yasada aksine hüküm olmaması koşuluna bağlamıştı...) (İÇEL/ÜNVER, Suç Politikası, Ankara 2005, sh. 16; Güncel Hukuk Dergisi, Mayıs 2005, sh. 12). İşte, 2004-2005 yıllarında oluşturulmaya çalışılan yeni ceza hukuku sistemi karşısındaki konumumuzun ve tutumumuzun bir sonucu olarak, İçel Suç Teorisi ni Ceza Hukuk-Genel Hükümler II adı altında yeniledik ve bunu gerçekleştirirken aynı zamanda yeni yasalara göre güncelledik. Yeni kitabın başta öğrencilerimiz olmak üzere tüm ilgililere yararlı olmasını dilerim. İstanbul, Mart 2007 Prof. Dr. Kayıhan İÇEL

VII İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ...V İÇİNDEKİLER...VII KISALTMALAR... IX BİRİNCİ BÖLÜM SUÇ KAVRAMLARINA İLİŞKİN GENEL BİLGİLER 1. SUÇUN TEORİK YAPISI... 3 A. Kavram... 3 B. Suç Teorisinin Önemi Suçun Yapısal Unsurlarına İlişkin Ayırımlar... 5 C. Genel Unsurlar Özel Unsurlar... 7 2. SUÇLARIN TASNİFİ... 9 A. Genel Olarak... 9 B. Cürümler Kabahatler... 9 I. Kavram... 9 II. Kabahatleri Suç Olmaktan Çıkarma Eğilimi ve Kabahatler Kanunu... 11 3. SUÇUN UNSURLARININ DIŞINDA KALAN KOŞULLAR... 15 A. Genel Olarak... 15 B. Objektif Cezalandırılabilirlik Koşulları... 16 I. Kavram ve Hukuki Nitelik... 16 II. Cezalandırılabilirlik Koşullarının Özelliklerinden Çıkan Sonuçlar... 21 C. Önkoşullar... 23 I. Kavram... 23

VIII II. Önkoşullara İlişkin Görüşümüz... 24 D. Kovuşturma Koşulları... 25 I. Kavram ve Hukuki Nitelik... 25 II. Türleri... 26 1. Genel Olarak... 26 2. Şikâyet... 27 a) Kavram... 27 b) Şikâyete Hakkı Olanlar... 28 c) Şikâyetin İçeriği... 30 d) Şikâyetin Şekli ve Süresi... 32 aa) Şikayetin Şekli... 32 bb) Şikayet Süresi... 32 3. İzin Karar Talep Yazılı Başvuru... 36 İKİNCİ BÖLÜM SUÇUN YAPISAL UNSURLARI 4. TİPE UYGUN EYLEM... 43 A. Eylem... 43 I. Eylem Kavramı... 43 1. Genel Olarak... 43 2. Eylem Tekliği Eylem Çokluğu Ayırımı... 45 a) Ayırımın Önemi... 45 b) Harekete Üstünlük Tanıyan Görüş... 45 aa) Genel Olarak... 45 bb) Doğal Hareket Tekliği... 46 cc) Tipik Hareket Tekliği... 46 dd) Hukuki Hareket Tekliği... 47 c) Sonuca Üstünlük Tanıyan Görüş... 48 d) Doğal Ölçülere Karşı Çıkan Görüş... 48

IX e) Görüşümüz... 49 II. Hareket Alt Unsuru... 50 1. Hareket Kavramını Açıklayan Teoriler... 50 a) Genel Olarak... 50 b) Nedensel Doğal Hareket Teorisi... 51 c) Amaçsal Hareket Teorisi... 52 d) Sosyal Hareket Teorisi... 53 e) Görüşümüz... 54 2. Hareket Yeteneği... 55 a) Genel Olarak... 55 b) Tüzel Kişilerin Hareket Yeteneği Sorunu... 55 3. Hareketin Türleri ve Sayısı Yönünden Suçlar... 58 a) İcrai Suçlar... 58 b) İhmali Suçlar-İhmal Suretiyle İcrai Suçlar... 59 c) Birden Çok Hareketli Suçlar-Seçimlik Hareketli Suçlar-İtiyadi Suçlar... 60 d) Serbest Hareketli-Bağlı Hareketli Suçlar... 61 III. Sonuç Alt Unsuru... 62 1. Kavram... 62 2. Sonuç Alt Unsuru Bakımından Özellik Gösteren Bazı Suç Tipleri... 63 a) Biçimsel Suç Maddi Suç... 63 b) Zarar Suçu Tehlike Suçu... 64 c) Sürekli (Mütemadi) Suçlar... 65 IV. Nedensellik Bağlantısı Alt Unsuru... 66 1. Kavram... 66 2. Nedenlerin Çokluğuna İlişkin Teoriler... 68 a) Şart Teorisi... 68 b) Etkin Neden Teorisi... 70

X c) Uygun Neden Teorisi... 71 d) Hukuki Önem Teorisi... 73 e) Karma Uygun Neden Teorisi... 74 3. Rücu Yasağı... 75 B. Eylemin Tipikliği... 76 I. Kavram... 76 II. Nitelikli Unsurlar... 81 III. Özgü (Mahsus) Suçlar... 82 5. HUKUKA AYKIRILIK UNSURU... 85 A. Genel Bilgiler... 85 I. Kavram... 85 II. Hukuka Aykırılık Unsurunun Bağımsızlığı Sorunu... 87 III. Görüşümüz... 89 B. Hukuka Aykırılığın Kapsamı... 91 C. Hukuka Aykırılığın İçeriği... 93 D. Hukuka Aykırılık Unsuru İle İlgili Bazı Sorunlar... 95 I. Hukuka Aykırılığın Kalkması... 95 II. Hukuka Özel Aykırılık... 96 III. Hukuka Aykırılık ve Hata... 98 E. Yeni Türk Ceza Kanunu nda Öngörülen Hukuka Uygunluk Nedenleri... 103 I. Kavram... 103 II. Kanunun Hükmünü Yerine Getirme... 103 III. Amirin Emrini Uygulama... 105 1. Kavram... 105 2. Koşulları... 107 a) Bir Emrin Varlığı... 107 b) Emrin Bağlayıcı Olması... 108 aa) Amirin Yetkili Olması... 108

XI bb) Emrin Yerine Getirilmesinin Görev Yönünden Zorunlu Olması... 109 cc) Emrin Kanunun Öngördüğü Biçim ve İçerik Koşullarına Uygun Bulunması... 109 3. Verilen Emrin Hukuka Uygunluğunun Araştırılması Sorunu...110 IV. Haklı (Meşru) Savunma... 111 1. Kavram... 111 2. Hukuksal Niteliği... 112 3. Haklı Savunmanın Koşulları... 114 a) Saldırıya İlişkin Koşullar... 114 aa) Bir Saldırının Bulunması Koşulu... 114 bb) Saldırının Haksız Olması Koşulu... 116 cc) Saldırının Kişiliğe İlişkin Bir Hakka Yönelmiş Olması Koşulu... 121 dd) Saldırının Savunma Sırasında Var Olması Koşulu... 123 b) Savunmaya İlişkin Koşullar... 125 aa) Savunmada Zorunluluk Bulunması Koşulu... 125 bb) Savunma İle Saldırı Arasında Oran Bulunması Koşulu... 129 4. Üçüncü Kişi Yararına Haklı Savunma... 132 V. Zorda Kalış (Zorunluluk) Durumu... 134 1. Kavram... 134 2. Hukuksal Niteliği... 135 3. Koşulları... 136 a) Tehlikeye İlişkin Koşullar... 137 aa) Bir Tehlikenin Bulunması Koşulu... 137 bb) Tehlikenin Halen Bulunması Koşulu... 137 cc) Tehlikenin Kişiye Ait Bir Hakka Yönelik ve Ağır Olması Koşulu... 138

XII dd) Tehlikenin Meydana Gelmesine Bilerek Neden Olmama Koşulu... 140 ee) Tehlikenin Göğüs Germek Hukuksal Yükümlülüğünün Kapsamına Girmemesi Koşulu... 141 b) Korunmaya İlişkin Koşullar... 142 aa) Başka Türlü Korunma Olanağının Bulunmaması Koşulu... 142 bb) Korunma Hareketiyle Tehlike Arasında Denge Bulunması Koşulu... 143 4. Üçüncü Kişiyi Kurtarma... 144 VI. Hakkın Kullanılması... 145 1. Kavram... 145 2. Zilyetliğin Korunması... 146 3. Basının Haber Verme Hakkı... 147 4. İddia ve Savunma Dokunulmazlığı... 150 5. Tıbbî Müdahaleler... 152 6. Spor Hareketleri... 155 VII. Mağdurun (İlgilinin) Rızası... 156 1. Kavram... 156 2. Hukuksal Niteliği... 157 3. Mağdurun Rızasının Etkili Olabilmesi İçin Bulunması Gereken Koşullar... 159 a) Kavram... 159 b) Rıza Açıklama Yeteneği... 159 c) Rıza Açıklaması... 161 d) Rızanın Konusu... 163 F. Hukuka Uygunluk Nedenlerinde Sınırın Aşılması... 166 I. Kavram... 166 II. Sınırın Zorlayıcı (Mücbir) Nedenle Aşılması... 167

XIII III. Sınırın Kasten Aşılması... 168 IV. Sınırın Taksirle Aşılması... 168 6. KUSURLULUK... 173 A. Kavram ve Genel Bilgiler... 173 B. Kusur Teorileri... 175 I. Psikolojik Teori... 175 II. Normatif Teori... 177 III. Görüşümüz... 178 C. Kusur Yeteneği... 179 I. Kavram... 179 II. Kusur Yeteneğini Etkileyen Durumlar... 180 1. Yaş Küçüklüğü... 180 a) Çocuk Kavramı... 180 b) Çocukluk Dönemleri... 181 aa) Birinci Dönem... 181 bb) İkinci Dönem... 181 cc) Üçüncü Dönem... 182 2. Yaş Büyüklüğü... 183 3. Akıl (Ruh) Hastalığı... 184 a) Kavram... 184 b) Akıl Hastalığının Kusur Yeteneğine Etkisi Bakımından Sistemler... 184 aa) Biyolojik Sistem... 184 bb) Psikolojik Sistem... 184 cc) Karma Sistem... 185 c) YTCK nun Kabul Ettiği Sistem... 185 aa) Kanun Hükmü... 185 bb) Akıl Hastalığının Kusur Yeteneğine Tam veya Önemli Etkisi... 185

XIV cc) Akıl Hastalığının Kusur Yeteneğine Kısmi Etkisi... 187 d) Görüşümüz... 187 4. Sağır-Dilsizlik... 189 5. Geçici (Arızî) Nedenler... 190 a) Kusur Yeteneğinin Aranacağı Zaman- Nedeninde Serbest Hareketler (actiones liberae in causa) Kuralı... 190 b) İstemeyerek Geçici Nedenin Etkisi Altına Girme- İstemeyerek Sarhoşluk... 191 c) İsteyerek Geçici Nedenin Etkisi Altına Girme- İsteyerek Sarhoşluk... 192 d) Alkol ve Uyuşturucu Bağımlılarının Kusur Yeteneği Sorunu... 192 D. Kusurun Türleri... 193 I. Kast... 193 1. Kavram... 193 2. Kastın Unsurları... 193 a) Öngörme Unsuru... 193 b) İsteme (İrade) Unsuru... 195 aa) Kavram... 195 bb) Doğrudan Kast... 195 cc) Olası (Belirli Olmayan) Kast... 197 3. Özel Kast... 198 4. Sonradan Oluşan Kast (veya Eklenen Kast)... 199 5. Tasarlama (Taammüt)... 200 II. Taksir... 202 1. Kavram... 202 2. Taksirin Hukuki Temeli... 203 3. Taksir ve Benzeri Kavramlar... 204

XV a) Ceza Hukukundaki Taksir ve Medeni Hukuktaki Taksir Kavramı... 204 b) Taksir ve Objektif Sorumluluk Kavramları... 205 4. Taksirin Unsurları ve Türleri... 206 a) Taksirin Unsurları... 206 aa) Genel Olarak... 206 bb) Taksirin Cezalandırılacağı Konusunda Kanunda Hüküm Bulunması... 206 cc) Dikkat ve Özen Yükümlülüğünün Yerine Getirilmemesi... 207 aaa) Dikkat ve Özen Yükümlülüğünün Kaynakları... 207 bbb) Dikkat ve Özen Yükümlülüğünü Yerine Getirilmesi Olanağının Bulunması... 208 ccc) Bünyeleri Gereği Tehlikeli (Riskli) Nitelik Taşıyan Girişimlerde Dikkat ve Özen Yükümlülüğü... 208 dd) Sonucun Öngörülebilir Nitelikte Olması... 209 ee) Hareketin Bilinmesi ve İstenmesi... 210 ff) Ortaya Çıkan Sonucun İstenmemiş Olması... 210 gg) Hareket ile Sonuç Arasında Nedensellik Bağlantısının Bulunması... 211 aaa) Genel Olarak... 211 bbb) Üçüncü Kişinin ve Mağdurun Hareketlerinin Nedensellik Bağlantısına Etkisi... 212 b) Taksirin Türleri... 213 aa) Genel Olarak... 213 bb) Bilinçli Taksir... 213 aaa) Bilinçli Taksirin Niteliği... 213 bbb) Bilinçli Taksirde Failin Sorumluluğu... 214

XVI 5. Taksirin Şekilleri ve Derecesi... 214 a) Taksirin Şekilleri... 214 b) Taksirin Derecesi... 216 6. Taksirde Ceza Verilmeyecek Özel Durumlar... 216 E. Dar Anlamda Kusur Sorumluluğunun Dışında Kalan Durumlar... 216 I. Sonuç Nedeniyle Ağırlaşmış Suçlardan Sorumluluk... 216 II. Basın Yoluyla İşlenen Suçlardan Sorumluluk... 219 F. Kusurluluğu Etkileyen Durumlar... 222 I. Kavram... 222 II. Kaza ve Tesadüf... 222 III. Zorlayıcı Neden... 222 IV. Cebir-Korkutma-Tehdit... 223 V. Hata... 225 1. Kavram... 225 2. Suçun Unsurlarına İlişkin Fiili Hata... 225 3. Cezayı Ağırlaştıran ve Hafifleten Nedenlerde Fiili Hata... 226 4. Tek Sonuçlu Hata... 228 a) Gerçekleştirilmek İstenen Sonuç İle Gerçekleşen Sonucun Aynı Nitelikte Olması... 228 b) Gerçekleştirilmek İstenen Sonuç İle Gerçekleşen Sonucun Farklı Nitelikte Olması... 229 5. Çok Sonuçlu Hata... 230 a) Gerçekleşen Sonuçların Aynı Nitelikte Olması... 230 b) Gerçekleşen Sonuçların Farklı Nitelikte Olması... 231 6. Nedensellik Bağlantısında Hata... 232 VI. Haksız Tahrik... 233 1. Kavram... 233 2. Haksız Tahrikin Koşulları... 234

XVII a) Tahrik Edici Bir Eylemin Bulunması... 234 b) Tahrik Edici Eylemin Haksız Olması... 235 c) Haksız Tahrikin Öfke veya Şiddetli Üzüntüye Neden Olması... 236 d) İşlenen Suçun Öfke veya Şiddetli Üzüntü Durumunun Bir Tepkisi Olması... 236 3. Haksız Tahrikte Cezanın İndirilmesi ve Özel Haksız Tahrik... 238 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM SUÇUN ÖZEL GÖRÜNÜŞ BİÇİMLERİ 7. SUÇA TEŞEBBÜS... 241 A. Kavram... 241 B. Teşebbüsün Hukuki Niteliği ve Cezalandırılma Nedeni... 242 I. Hukuki Niteliği... 242 II. Teşebbüsün Cezalandırılma Nedeni... 243 C. Suça Teşebbüsün Koşulları... 244 I. Ön Açıklama... 244 II. Failde bir Suçun İşlenmesine Yönelik Kastın Bulunması Koşulu... 245 III. Elverişli Hareketlerin Yapılması Koşulu... 246 IV. İcra Hareketlerine Başlanılması Koşulu... 248 1. Hazırlık Hareketlerinin İlke Olarak Cezalandırılmamasının Nedeni... 248 2. Hazırlık-İcra Hareketi Ayırımı... 249 a) Hazırlık-İcra Hareketi Ayırımına Yönelik Görüşler... 249 aa) Objektif Teoriler... 249 bb) Sübjektif Teoriler... 250 cc) Görüşümüz... 251 dd) Uygulama... 251

XVIII V. Failin Elinde Olmayan Nedenlerle Suçun Tamamlanamaması Koşulu... 253 1. Eski Türk Ceza Kanunu na Göre Eksik-Tam Teşebbüs Ayırımı... 254 2. Teşebbüs Aşamasında Kalmış-Tamamlanmış Suç Ayırımı... 255 D. Teşebbüsün Cezalandırılması... 256 E. Teşebbüse Uygun Olmayan Suçlar... 257 1. Taksirle İşlenen Suçlar... 257 2. Kabahatler... 258 3. Sonucu Harekete Bitişik Suçlar... 258 4. İhmali Suçlar... 258 5. Sonucu Nedeniyle Ağırlaşmış Suçlar... 259 6. Cezalandırılabilirlik Koşulu İçeren Suçlar... 259 F. İşlenemez Suç... 260 G. Gönüllü Vazgeçme ve Etkin Pişmanlık... 261 I. Genel Olarak... 261 II. Gönüllü Vazgeçmenin Cezalandırılmamasının Nedeni... 262 1. Sübjektif ve Objektif Görüşler... 262 a) Sübjektif Teoriler... 262 b) Objektif Teoriler... 262 2. Suç Politikası Görüşleri... 263 3. Görüşümüz... 263 III. Vazgeçmenin Gönüllü Olması... 264 IV. Türk Ceza Kanunu na Göre Gönüllü Vazgeçme ve Etkin Pişmanlık... 266 8. SUÇ ORTAKLIĞI (İŞTİRAK)... 269 A. Genel Olarak... 269 B. Çok Failli Suçlar... 269

XIX C. Suç Ortaklığı... 271 I. Kavram... 271 II. Suç Ortaklığının Hukuki Esası... 271 III. Suç Ortaklığı Kurallarına İlişkin Sistemler... 273 1. Eşitlik Sistemi... 273 2. İkilik Sistemi... 273 3. Cezanın Faile Göre Belirlenmesi Sistemi... 274 IV. Suç Ortaklığının Koşulları... 274 1. Birden Çok Kişi Tarafından Gerçekleştirilen Birden Çok Hareketin Bulunması... 274 2. Gerçekleştirilen Hareketlerin Nedensel Değer Taşıması... 276 3. Suça Katılma İradesinin Bulunması... 277 4. Katılanlar Bakımından Aynı Olan Suçun İcrasına Başlanmış Olması ve Bağlılık Kuralı... 278 V. Özgü Suçlarda Suç Ortaklığı... 280 VI. Taksirli Suçlarda Suç Ortaklığı... 281 VII. Dolayısıyla Faillik... 282 D. Yeni Türk Ceza Kanununa Göre Suç Ortaklığı... 283 I. Asli İştirak... 284 1. Asli Maddi İştirak (Faillik)... 284 2. Asli Manevi İştirak (Azmettirme)... 285 a. Genel Olarak... 285 b. Kışkırtıcı Ajanların Durumu... 287 II. Fer i İştirak (Yardım Etme)... 289 1. Fer i Maddi İştirak... 290 a. Eylemin İşlenmesinde Kullanılan Araçları Sağlamak... 290 b. Suçun İşlenmesinden Önce veya İşlenmesi Sırasında Yardımda Bulunarak İcrasını Kolaylaştırmak... 290

XX 2. Fer i Manevi İştirak... 290 a. Suç İşlemeye Teşvik... 290 b. Suç İşleme Kararını Kuvvetlendirmek... 291 c. Suçun İşlenmesinden Sonra Yardımda Bulunacağını Vaat Etmek... 291 d. Suçun Nasıl İşleneceği Konusunda Yol Göstermek... 291 3. Zorunlu Fer i İştirak... 292 E. Cezayı Etkileyen Nedenlerin Suça Katılanlara Geçmesi... 292 9. SUÇLARIN BİRLEŞMESİ (İÇTİMAI)... 293 A. Kavram ve Kapsam... 293 B. Suç Tekliği-Suç Çokluğu Ayırımı... 294 I. Kavram... 294 II. Suç Tekliği - Suç Çokluğu Ayrımı İçin Uygulanacak Kriter... 294 1. Genel Olarak... 294 2. Görüşler... 294 a) Suçun Eylem Unsuruna Göre Suçların Sayısını Belirleyen Görüş... 294 b) Kanuni Tipe Göre Suçların Sayısını Belirleyen Görüş... 295 c) Görüşümüz... 295 C. Fikri Birleşme (İçtima)... 295 I. Kavram... 295 II. Fikri Birleşmenin Hukuki Niteliği... 296 III. Fikri Birleşmenin Koşulları... 297 1. Genel Olarak... 297 2. Birden Çok Suçu Sonuçlayan Tek ve Aynı Eylemin Bulunması Koşulu... 297 a) Eylemin Tek Olması Koşulu... 297 b) Eylemin Aynı Olması Koşulu... 300

XXI c) Eylemin Her Suç Yönünden Tipe Uygun Hukuka Aykırı ve Kusurlu Olması Koşulu... 301 d) Her Suç Yönünden Kovuşturma Koşullarının Gerçekleşmesi ve Her Birinin Cezalandırılabilir Olması Koşulu... 303 3. Eylemin Farklı Kanun Hükümlerini İhlal Etmesi (Birden Çok Farklı Suçun Oluşması) Koşulu... 304 IV. Fikri Birleşmenin Hükümleri... 306 1. Fikri Birleşmenin Tek Suç Sayılmasına İlişkin Hüküm: Failin En Ağır Cezayı Gerektiren Hükme Göre Cezalandırılması... 306 2. Fikri Birleşme İlişkisine Giren Suçların Bağımsızlıklarına İlişkin Hükümler... 307 3. Tek Eylemin Bulunmasına İlişkin Hükümler... 307 D. Zincirleme Suçlar... 308 I. Kavram ve Hukuki Nitelik... 308 II. Zincirleme Suçun Koşulları... 310 1. Objektif Koşullar... 310 a) Tipe Uygun, Hukuka Aykırı ve Kusurlu Birden Çok Eylemin Bulunması Koşulu... 310 b) Eylemlerin Farklı Zamanlarda Olsa Dahi Aynı Kanun Hükmünü İhlal Etmeleri (Aynı Suçun Birden Fazla İşlenmesi) Koşulu... 315 aa) Genel Olarak... 315 bb) Aynı Kanun Hükmü nün Anlamı... 315 cc) İhlallerin Zamanı... 316 2. Sübjektif Koşul... 316 a) Sübjektif Koşulun Anlam ve Kapsamı... 316 b) Bir (Aynı) Suç İşleme Kararının İcrası Kapsamının Saptanması... 318 aa) Genel Olarak... 318 bb) Yararlanılabilecek Kriterler... 319

XXII aaa) Suçların İşleniş Şekillerindeki Benzerlik... 319 aaaa) Genel Olarak... 319 bbbb) Suçlardan Bazılarının İştirak Durumunda İşlenmesi... 320 cccc) Suçların İşlenme Zamanları ve Yerleri Arasındaki İlişki... 320 bbb) Kovuşturmanın ve Hükmün Etkisi... 321 3. Farklı Hak Sahiplerine Karşı İşlenen Suçlarda Zincirleme Suç... 322 III. Zincirleme Suçun Hükümleri... 323 1. Zincirleme Suçun Tek Suç Sayılmasına İlişkin... 323 Hükümler... 323 a) Cezanın Belirlenmesi... 323 b) Zamanaşımının Başlangıcı... 324 2. Zincirleme Suç Kapsamındaki Eylemlerin ve Suçların Bağımsızlıklarına İlişkin Hükümler... 324 E. Görünüşte Birleşme (İçtima)... 325 I. Görünüşte Birleşme Kavramı ve Hukuki Niteliği... 325 II. Görünüşte Birleşme İlkeleri... 326 1. Özel Normun Önceliği İlkesi... 326 2. Bir Normun Diğeri Tarafından Tüketilmesi İlkesi... 326 3. Yardımcı Normun Sonralığı İlkesi... 327 4. Normlardan Birinin Seçilmesi İlkesi... 327 III. Görünüşte Birleşmenin Türleri... 328 1. Özel - Genel Norm İlişkisi Yönünden Görünüşte Birleşme... 328 a) Genel Olarak... 328 b) Özel Norm İçin Gerekli Koşullar... 329 c) Özel Genel Norm İlişkisinin Türleri... 330

XXIII aa) Aynı Kanunun Normları Arasında Özel - Genel Norm İlişkisi... 330 bb) Genel Ceza Kanununun Normları ile Yan Ceza Kanunlarının Normları Arasında Özel-Genel Norm İlişkisi... 331 2. Tüketen-Tüketilen Norm İlişkisi Yönünden Görünüşte Birleşme... 332 a) Genel Olarak... 332 b) Tüketen-Tüketilen Norm İlişkisi Türleri... 332 aa) Cezalandırılmayan Sonraki Eylemler... 332 aaa) Kavram... 332 bbb) Önceki ve Sonraki Eylemlerin Ayrı Suçları Sonuçlamaları... 332 ccc) Önceki ve Sonraki Eylemlerin Aynı Suçu Sonuçlamaları (Seçimlik Hareketli Suçlar)... 333 bb) Bileşik (Mürekkep) Suçlar... 334 3. Asal-Yardımcı Norm İlişkisi Yönünden Görünüşte Birleşme... 336 a) Genel Olarak... 336 b) Yardımcı Normların Türleri... 336 aa) Karma Suçlar... 336 bb) Geçit Suçları... 337 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM SUÇUN YAPTIRIMLARI 10. CEZA HUKUKUNDA YAPTIRIMLARIN AMACI- ÖZELLİKLERİ VE DAYANMASI GEREKEN İLKELER... 341 A. Cezalandırmada Genel Kurallar... 341 B. Ceza Hukuku Yaptırımlarının Amacı ve Özellikleri... 342 C. Suç Faili Yönünden Yaptırım İlkeleri... 345

XXIV 11. TÜRK CEZA HUKUKUNDA YAPTIRIMLAR SİSTEMİ... 349 A. Genel Olarak... 349 B. Cezalar... 350 I. Hapis Cezaları... 350 1. Kavram... 350 2. Süresiz Hapis Cezaları... 350 3. Süreli Hapis Cezaları... 351 a) Uzun süreli hapis cezaları... 351 aa) Kavram... 351 bb) İnfazındaki özellikler... 351 b) Kısa süreli hapis cezaları... 353 aa) Kavram ve değerlendirme... 353 bb) Kısa süreli hapis cezalarının sakıncalarını önlemek için çözüm yolları... 354 cc) İnfazındaki özellikler... 355 dd) Kısa süreli hapis cezasının seçenekleri... 357 aaa) Yasal durum... 357 bbb) Seçenek yaptırımların uygulanma koşulları... 359 ccc) Seçenek yaptırımların türleri ve uygulamada çıkan sorunların çözüm yolları... 360 4. Hapis Cezasının Ertelenmesi... 368 a) Genel olarak erteleme türleri... 368 b) Hapis cezasının infazının ertelenmesinin koşulları... 370 c) Erteleme kararının verilmesi... 377 d) Denetim süresi... 378 e) Denetim süresi içindeki tedbirler ve yükümlülükler... 379 f) Ertelenmenin sonuçları... 380 g) Ertelenmenin kaldırılması... 381

XXV 5. Hapis Cezalarında Koşullu Salıverilme... 382 a) Kavram... 382 b) Koşulları... 384 aa) Cezanın belirli bir kısmının infaz edilmiş olması koşulu... 384 bb) İnfaz süresinin iyi hâlli olarak geçirilmesi koşulu... 386 c) Koşullu salıverilmeden yararlanamayacak olanlar... 387 d) Koşullu salıverme kararı ve sonuçları... 388 e) Koşullu salıverme kararının geri alınması... 389 6. Özel Koşullu Ön Salıverme... 390 II. Adli Para Cezaları... 391 1. Kavram... 391 2. Gün Para Cezası Sistemine Göre Adlî Para Cezasının Belirlenmesi... 392 3. Adlî Para Cezasının İnfazı... 395 C. Güvenlik Tedbirleri... 396 I. Kavram ve Özellikler... 396 II. Türk Ceza Kanunu nda Öngörülen Güvenlik Tedbirleri... 398 1. Genel Olarak... 398 2. Belli Hakları Kullanmaktan Yoksun Bırakma... 399 a) Mahkûmiyetin yasal sonucu olarak haklardan yoksunluk... 399 b) Mahkeme kararı ile infazdan sonra haklardan yoksunluk... 401 c) Yasaklanmış hakların geri verilmesi... 403 aa) Kavram... 403 bb) Koşulları... 403 cc) Geri verme usulü... 404

XXVI 3. Müsadere... 404 a) Kavram... 404 b) Eşya müsaderesi... 405 c) Kazanç müsaderesi... 409 4. Çocuklara Özgü Güvenlik Tedbirleri... 410 5. Akıl Hastalarına Özgü Güvenlik Tedbirleri... 413 6. Tüzel Kişiler Hakkında Güvenlik Tedbirleri... 415 7. Sınır Dışı Edilme... 416 III. Suçta Tekerrür... 417 1. Kavram... 417 2. Tekerrürün Türleri... 420 a) Gerçek tekerrür - varsayılan tekerrür... 420 b) Genel tekerrür - özel tekerrür - tekrarlanmış tekerrür... 420 c) Süreli tekkürrür - süresiz tekerrür... 420 d) Ulusal tekerrür - uluslararası tekerrür... 421 3. Türk hukukunda suçta tekerrür... 421 a) Tekerrürün koşulları... 421 aa) Önceden işlenen bir suçtan dolayı kesinleşmiş mahkûmiyetin bulunması... 421 bb) Yeni bir suçun işlenmiş olması... 423 cc) Yeni suçun belirli bir süre içinde işlenmesi... 424 b) Tekerrürün sonuçları... 424 aa) Seçenek cezalardan hapis cezasına hükmetme zorunluğu... 424 bb) Takdiri indirim nedenlerinin uygulanmasını, hapis cezasının ertelenmesini ve hükmün açıklanmasının geri bırakılmasını önleyebilmesi... 425 cc) Hapis cezasında özel infaz rejiminin uygulanması... 425

XXVII dd) Cezanın infazından sonra denetimli serbestlik tedbirinin uygulanması... 426 D. Cezanın Belirlenmesi... 428 I. Somut Cezanın Belirlenmesi... 428 1. Kavram... 428 2. TCK na Göre Somut Cezanın Belirlenmesi... 429 a) Cezanın miktarının saptanması... 429 b) Ceza birimleri... 431 II. Takdiri İndirim Nedenleri... 432 III. Hürriyetin Sınırlandırıldığı Sürenin Ceza Mahkûmiyetinden İndirilmesi (Mahsup)... 435 1. Kavram ve Hukuksal Nitelik... 435 2. Sistemler... 437 3. Mahsup İçin Koşullar... 438 a) Mahkûmiyetten önce kişisel özgürlüğü sınırlayan bir sürenin olması... 438 b) Bir ceza mahkûmiyetinin bulunması... 439 4. İndirimin Uygulanması... 440 E. Ceza İlişkisini Sonlandıran Nedenler... 441 I. Genel Olarak... 441 II. Sanığın veya Hükümlünün Ölümü... 441 1. Sanığın Ölümü... 441 2. Hükümlünün Ölümü... 442 III. Af... 443 1. Kavram... 443 2. Genel Af... 444 3. Özel Af... 446 IV. Zamanaşımı... 446 1. Kavram... 446 2. Dava Zamanaşımı... 448

XXVIII a) Kavram... 448 b) Dava zamanaşımı süreleri... 449 c) Sürelerin başlangıcı... 450 d) Sürenin belirlenmesinde esas alınacak ceza... 452 e) Dava zamanaşımının kesilmesi... 452 f) Dava zamanaşımının durması... 454 g) Dava zamanaşımının sonuçları... 456 3. Ceza Zamanaşımı... 456 a) Kavram... 456 b) Ceza zamanaşımı süreleri... 457 c) Sürelerin başlangıcı... 458 d) Ceza zamanaşımının kesilmesi... 458 e) Ceza zamanaşımının durması... 459 f) Ceza zamanaşımının sonuçları... 461 V. Şikâyetten Vazgeçme... 461 1. Kavram... 461 2. Şikâyetten Vazgeçebilecek Kişiler... 462 3. Vazgeçme İradesinin Açıklanması... 462 4. Vazgeçmenin Sanık Tarafından Kabulü... 463 5. Vazgeçmenin Sonuçları... 463 6. Şikâyet Hakkından Feragat... 464 VI. Önödeme... 465 1. Kavram... 465 2. Önödeme Kapsamına Giren Suçlar ve Cezaları... 466 3. Önödeme Süreci ve Sonuçları... 467 KAYNAKÇA... 471

KISALTMALAR AD age agm AHİS Al CK AMKD As CK As Yar As YKD As Yar Drl Krl K As MKYUK AY Ay M Ay MK Bkz c CD CGK CGTİHK Çev ÇKK Adalet Dergisi Adı geçen eser Adı geçen makale Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Alman Ceza Kanunu Anayasa Mahkemesi Kararları Dergisi Askeri Ceza Kanunu Askeri Yargıtay Askeri Yargıtay Kararları Dergisi Askeri Yargıtay Daireler Kurulu Kararı Askeri Mahkemelerin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun Anayasa Anayasa Mahkemesi Anayasa Mahkemesi Kararı Bakınız Cilt Ceza Dairesi Ceza Genel Kurulu Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun Çeviren Çocuk Koruma Kanunu

XXX CMK E ETCK f İBD İBK İKİD İt CK İÜHFM KK md. MK NJW RKD SBFD sh sy TMK vb vd YD YKD YTCK ZStW Ceza Muhakemesi Kanunu Esas Eski Türk Ceza Kanunu fıkra İstanbul Barosu Dergisi İçtihadı Birleştirme Kararı İlmi ve Kazai İçtihatlar Dergisi İtalyan Ceza Kanunu İstanbul Üniversitesi Hukuku Fakültesi Mecmuası Kabahatler Kanunu Madde Türk Medeni Kanunu Neue Juristische Wochenschrift Resmi Kararlar Dergisi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi Sayfa Sayı Terörle Mücadele Kanunu ve benzeri ve devamı Yargıtay Dergisi Yargıtay Kararları Dergisi Yeni Türk Ceza Kanunu Zeitschrift für die gesamte Strafrechtswissenschaft