TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI

TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI Eskişehir Sanayi Odası Sunumu Durmuş YILMAZ Başkan 2 Ekim 29 1

Sunum Planı I. Küresel Kriz ve Toparlanma Sinyalleri II. III. Türkiye Ekonomisinde Son Gelişmeler Para Politikası Duruşu 2

I. Küresel Kriz ve Toparlanma Sinyalleri 3

Küresel Finans Piyasalarında Toparlanma Küresel finans piyasalarında krizin tepe noktasına kıyasla dikkate değer bir toparlanma görülmektedir. 5 45 3 Ay Vadeli LIBOR Faiz Oranı ile ABD Hazine Bonosu Getirisi Arasındaki Fark (TED Spread) (2 Ocak 27 13 Ekim 29, baz puan) 456 9 8 81 VIX Oynaklık Endeksi (1 Ağustos 28 14 Ekim 29) 4 35 3 25 7 6 5 2 4 15 5 22 3 2 23 1-7 5-7 9-7 1-8 5-8 9-8 1-9 5-9 9-9 Kaynak: Bloomberg, TCMB 8-8 -8 12-8 2-9 4-9 6-9 8-9 -9 Kaynak: Bloomberg, TCMB 4

Küresel Reel Ekonomide Zayıf Seyir 28 yılının son çeyreğinden itibaren dünya ekonomilerinde görülen hızlı gerileme, yerini ılımlı bir toparlanmaya bırakmıştır. 5 Bölgelere Göre Büyüme Oranları (22 1.Ç 29 2.Ç, yüzde) 25 Gelişmiş ve Gelişmekte Olan Ülkelerde Sanayi Üretimi (Ocak 21 Temmuz 29, yıllık yüzde değişim) 4 2 Gelişmekte Olan Ülkeler 3 15 2 1 5-1 -2-3 -4 ABD Avrupa Birliği -5 - -15 Gelişmiş Ülkeler -5-2 -6 22Ç1 23Ç1 24Ç1 25Ç1 26 Ç1 27Ç1 28Ç1 29Ç1-25 1-1 7-1 1-2 7-2 1-3 7-3 1-4 7-4 1-5 7-5 1-6 7-6 1-7 7-7 1-8 7-8 1-9 7-9 Kaynak: OECD, TCMB Kaynak: Bloomberg, TCMB 5

Küresel Reel Ekonomide Zayıf Seyir Türkiye, Çin ve Hindistan ile birlikte reel ekonomide erken toparlanma gösteren ülkeler arasında yer almıştır. 6 55 5 45 4 35 3 Gelişmiş ve Gelişmekte Olan Ülkeler PMI Endeksi (Ocak 25 Eylül 29) 25 26 27 28 29 Kaynak: Bloomberg, TCMB Gelişmekte Olan Ülkeler Gelişmiş Ülkeler Gelişmekte Olan Ülkeler PMI Gerçekleşmeleri (Haziran 29 Eylül 29) Kaynak: Bloomberg, TCMB Haziran Temmuz Ağustos Eylül Hindistan 55.3 55.3 53.2 55. Çin 53.2 53.3 54. 54.3 Türkiye 53.9 54. 53.7 53.3 Brezilya 48.1 48. 5.6 52.3 Rusya 47.3 48.4 49.6 52. Meksika 48.2 5. 51.5 51.6 Çek C. 41.9 43.4 47. 49.5 Macaristan 45.8 49.2 45.8 49. G. Afrika 39.3 37.3 39.3 48.

Türkiye de Finansal Gelişmeler Son dönemde küresel risk algılamalarında gözlenen toparlanma eğilimi Türkiye nin risk primine, yurt içi piyasa faizlerine ve döviz kurlarındaki oynaklığa olumlu yönde yansımaktadır. Risk Göstergeleri (1 Ocak 28-15 Ekim 29, baz puan) Döviz Kuru Oynaklığı ve Gösterge DİBS Faizi (Ocak 28 - Ekim 29, aylık ortalama, yüzde) 9 25 21.7 Nominal Faiz.12 8 2. 7 6 EMBI+ 15 Reel Faiz.8 5 12..6 4 3 TL/ABD Doları Oynaklığı (sağ eksen) 8.1.4 2 EMBI+Türkiye 5 1.7.2 1-8 3-8 5-8 7-8 9-8 11-8 1-9 3-9 5-9 7-9 9-9 Kaynak: Bloomberg, TCMB. 1-8 4-8 7-8 -8 1-9 4-9 7-9 -9 * 12 ay sonrasının enflasyon beklentilerine göre Kaynak: BBDK, TCMB 7

Türkiye de Finansalİstikrar Kriz döneminde Türkiye finans piyasalarındaki oynaklık ve risk priminde gerçekleşen artış, diğer bir çok yükselen piyasa ekonomisinin gerisinde kalmıştır. Şili Döviz Kuru Oynaklığı (Eylül 28 - Ekim 29, döviz kurlarının günlük değişimlerinin standart sapması) 45 Ülkelerin Kredi Notları ve Risk Primlerindeki Değişim (Eylül 28 Mart 29) Rusya Kolombiya Çek Cum. Meksika Türkiye Yeni Zelanda Macaristan Polonya G.Kore CDS Değişimler (baz puan) 4 35 3 25 2 Şili G.Kore Çek Cum. Polonya Meksika G.Afrika Hindistan Macaristan Kolombiya Brezilya Brezilya 15 Türkiye G.Afrika..12.14.16.18.2.22.24 2 4 6 8 S&P Kredi Notları (1=A+, 9=BB-) Kaynak: Bloomberg, TCMB Not: Eğilim eğrisi Türkiye hariç ülkeleri kapsamaktadır. Kaynak: Bloomberg, TCMB 8

Türkiye de Finansalİstikrar Son dönemde Türk lirasında ABD dolarına karşı gözlenen değerlenme eğilimi büyük ölçüde ABD doları Euro çapraz kurundaki gelişmelerden kaynaklanmaktadır. 2.4 Kur Değişimleri (Ocak 27 Ekim 29) 1.7 Euro Dolar Paritesi (Ocak 27 Ekim 29) 2.2 TL/Euro 1.6 2. 1.5 1.8 1.4 1.6 1.4 1.3 1.2 1.2 1. TL/ABD Doları 1. 1-7 3-7 6-7 9-7 12-7 2-8 5-8 8-8 11-8 1-9 4-9 7-9 -9 1-7 5-7 -7 2-8 7-8 12-8 4-9 9-9 Kaynak: TCMB Kaynak:TCMB 9

Türkiye de Finansal Gelişmeler 27 ABD Doları Karşısında Yerel Para Birimlerinin Değişimi (Yıl başından itibaren, yüzde) 24 9 9 ABD Doları Karşısında Yerel Para Birimlerinin Değişimi (Eylül 29 tarihinden itibaren, yüzde) 9 17 8 15 14 9 9 8 6 5 5 5 4 4 3 3 2-1 -2-5 7 6 6 6 5 4 4 3 3 3 3 3 2 2 2 2 1 7 6 5 4 3 2 1-11 Arjantina Şili Kolombiya Brezilya Endonezya G.Afrika G.Kore Macaristan Hindistan Hırvatistan Filipinler Sırbistan Çek Cum. Türkiye Malezya Peru Meksika Romanya Polonya Tayland Ukrayna 3 25 2 15 5-5 - -15 Diğer gelişmekte olan ülkelerle kıyaslandığında, Türk lirasının değerinde önemli bir değişim gözlenmemektedir. Brezilya G.Afrika Kolombiya Şili Endonezya Çek Cum. Peru G.Kore Türkiye Macaristan Hindistan Meksika Polonya Tayland Malezya Filipinler Sırbistan Romanya Ukrayna Vietnam Hırvatistan Arjantin Kaynak: Bloomberg, TCMB Kaynak: Bloomberg, TCMB

II. Türkiye Ekonomisinde Son Gelişmeler 11

Türkiye Ekonomisi Türkiye ekonomisi 29 yılının 2. çeyreğinde hızlı bir toparlanma göstermiştir. Mevsimsellikten Arındırılmış Reel GSYİH (24 1.Ç 29 2.Ç, 28 1.Ç=) Büyümenin Bileşenleri (27 4.Ç 29 2.Ç, bir önceki yılın aynı dönemine göre, yüzde katkı) 5 Net İhracat Özel Yatırım. Özel Tüketim Stok Değişmeleri 5 95 93.1 9 85 86.9-5 8 75 4Ç1 5Ç1 6Ç1 7Ç1 8Ç1 9Ç1-7Ç4 8Ç1 8Ç2 8Ç3 8Ç4 9Ç1 9Ç2 12

Türkiye Ekonomisi Bu toparlanma, büyük ölçüde vergi teşviklerinin uyarıcı etkisiyle, iç tüketim kaynaklı olarak ve iç talebin öne çekilmesi ile gerçekleşmiştir. Özel yatırım talebinde gerileme devam etmektedir. 1 GSYİH Alt Kalemleri: Özel Tüketim ve Yatırım (25 1.Ç 29 2.Ç, Mevsimsellikten Arındırılmış, 28 1.Ç=) Özel Tüketim. 97. 1 5 GSYİH Alt Kalemleri: Özel Tüketim ve Vergi Etkisi (25 1.Ç 29 2.Ç, Mevsimsellikten Arındırılmış, 28 1.Ç=) Özel Tüketim (Vergi İndirimi Uygulanmayan Kalemler) 2.9 9 95 8 9 7 85 6 Özel Makine-Teçhizat Yatırımı 61.2 8 75 Özel Tüketim (Vergi İndirimi Uygulanan Kalemler*) 5 5-I 5-II 5-III 5-IV 6-I 6-II 6-III 6-IV 7-I 7-II 7-III 7-IV 8-I 8-II 8-III 8-IV 9-I 9-II 7 5-I 5-II 5-III 5-IV 6-I 6-II 6-III 6-IV 7-I 7-II 7-III 7-IV 8-I 8-II 8-III 8-IV 74.4 9-I 9-II * Mobilya,Ev Aletleri ve Ev Bakım Hizmetleri İle Ulaştırma-Haberleşme 13

Üretim Gelişmeleri Sanayi üretimi ve kapasite kullanım oranı, 29 yılının ikinci çeyreğinden itibaren istikrar kazanmakla birlikte, iç ve dış talep yetersizliği firmaların üretimlerini kısıtlamaya devam etmektedir. Sanayi Üretim Endeksi* (Ocak 25 Ağustos 29) Kapasite Kullanım Oranı* (Ocak 25 Eylül 29) Tam Kapasite ile Çalışamama Nedenleri (Ocak 25 Eylül 29, Yüzde Pay) 85 125 6 Kapasite Kullanım Oranı İç Pazarda Talep Yetersizliği 8 12 5 115 4 75 1 3 7 5 2 65 Sanayi Üretim Endeksi (Sağ Eksen) 95 Dış Pazarda Talep Yetersizliği 6 1-5 8-5 3-6 -6 5-7 12-7 7-8 2-9 9-9 9 1-5 8-5 3-6 -6 5-7 12-7 7-8 2-9 9-9 * Mevsimsellikten arındırılmış Kaynak: TCMB 14

Özel Tüketim Tüketim talebinin ikinci çeyrekte sergilediği kayda değer yükselişten sonra vergi indirimlerinin sona ermesiyle birlikte, yılın ikinci yarısında daha zayıf bir seyir izlemesi beklenmektedir. Tüketim Harcamaları* (24 1.Ç 29 3.Ç, yüzde, 28 1.Ç =) Talep Göstergeleri (Ocak 27 Eylül 29) 1 5 Özel Nihai Tüketim Harcamaları 4 3 2 İYA Gelecek Üç Aydaki İç Piyasa Sipariş Beklentisi* 9 8 7 95 6 9 5 85-4 8 75 CNBC-e Tüketim Endeksi -2-3 PMI Yeni Siparişler Endeksi* (sağ eksen) 3 2 7 4-I 4-II 4-III 4-IV 5-I 5-II 5-III 5-IV 6-I 6-II 6-III 6-IV 7-I 7-II 7-III 7-IV 8-I 8-II 8-III 8-IV 9-I 9-II 9-III -4 1-7 5-7 9-7 1-8 5-8 9-8 1-9 5-9 9-9 *Mevsimsellikten arındırılmış Kaynak: CNBC, TÜİK, TCMB * Mevsimsellikten arındırılmış Kaynak: Bloomberg, TCMB 15

Stoklar 28 yılının son çeyreğinden itibaren başlayan stok eritme süreci, tüketim talebinde son dönemde görülen artışın geçici olduğu beklentisiyle, devam etmektedir. Stok Düzeyi ve Beklentiler (27 1.Ç 29 3.Ç) Mamul Mal Stok Göstergeleri (27 1.Ç 29 3.Ç) 2 15 Milli Gelir Stok Düzeyi* (sağ eksen).5. -.5 25 2 15 İYA- Mamul Mal Stok Normal Üstü- Normal Altı 7 66 62 58 5-1. 5 54-1.5 5-5 - İYA- Mamul Mal Stok Normal Üstü- Normal Altı -2. -2.5-5 - PMI Nihai Ürün Stoğu (sağ eksen) 46 42-15 7 I 7 II 7 III 7 IV 8 I 8 II 8 III 8 IV 9 I 9 II 9 III -3. -15 1-7 4-7 7-7 -7 1-8 4-8 7-8 -8 1-9 4-9 7-9 38 * Mevsimsellikten arındırılmış Kaynak:Bloomberg, TCMB 16

Yatırım Beklentileri Yatırım göstergeleri, önümüzdeki dönemde yatırım talebinde belirgin bir canlanmaya işaret etmemektedir. 3 Sabit Sermaye Yatırım Harcama Beklentisi (Mart 27 Eylül 29) 4 Yatırım Göstergeleri (2 1.Ç 29 3.Ç, bir önceki yılın aynı dönemine göre, yüzde değişim ) 2 3 Ağırlıklandırılmış Endeks 2 - -2-3 - -2 Özel Makine Teçhizat Yatırımları -4-3 -5-4 -6 3-7 6-7 9-7 12-7 3-8 6-8 9-8 12-8 3-9 6-9 9-9 -5 26Ç1 26Ç3 27Ç1 27Ç3 28Ç1 28Ç3 29Ç1 29Ç3 * Mevsimsellikten arındırılmış * Endeks bileşenleri: Sermaye malları üretim, ithalat ve ihracat verileri 17

Dış Talep Reel ihracat son dönemde istikrarlı bir eğilim sergilemiş, dış talebe ilişkin sipariş beklentilerinde bir miktar toparlanma gözlenmiştir. Küresel ekonomideki büyüme beklentilerine paralel olarak ihracattaki toparlanmanın da yavaş ve kademeli gerçekleşmesi beklenmektedir. 18 Reelİhracat ve İthalat* (26 1.Ç 29 4.Ç*, 23=) 6 İhracat Beklentileri* (Ocak 27 Eylül 29) 17 İhracat (altın hariç) 4 Mevcut İhracat Siparişleri 16 2 15 14-2 13 İthalat -4 Yurt Dışı Sipariş Beklentisi 12 26-Ç1 26-Ç2 26-Ç3 26-Ç4 27-Ç1 27-Ç2 27-Ç3 27-Ç4 28-Ç1 28-Ç2 28-Ç3 28-Ç4 29-Ç1 29-Ç2 29-Ç3 29-Ç4-6 1-7 4-7 7-7 -7 1-8 4-8 7-8 -8 1-9 4-9 7-9 * İş günü sayısına göre düzeltilmiş ve mevsimsellikten arındırılmış ** Ekim 29 itibarıyla * İktisadi yönelim anketi: artış ile azalış arasındaki fark 18

Dış Talep Ürün pazarlarının çeşitliliğinin artması, ihracatta daha yüksek bir gerileme yaşanmasını engellemiştir. Türkiye nin Seçilmiş İhracat Piyasaları (Ocak 25 Ağustos 29, yüzde pay) Türkiye nin Seçilmiş İhracat Piyasaları (Ocak 25 Ağustos 29, yüzde pay) 6 3 24 5 25 21 Yakın ve Orta Doğu Avrupa Birliği 18 4 2 15 3 AB-dışı Avrupa (sağ eksen) 15 12 Kuzey Afrika 2 9 Diğer Asya 6 Kuzey Amerika (sağ eksen) 5 3 1-5 5-5 9-5 1-6 5-6 9-6 1-7 5-7 9-7 1-8 5-8 9-8 1-9 5-9 1-5 5-5 9-5 1-6 5-6 9-6 1-7 5-7 9-7 1-8 5-8 9-8 1-9 5-9 19

Güven Endeksleri ve Öncü Göstergeler Geleceğe dönük beklentiler, yakın dönemde iktisadi faaliyette kısmi bir toparlanma yaşanabileceğine işaret etmektedir. Reel Kesim ve Tüketici Güven Endeksleri (Ocak 27 Eylül 29) Öncü Göstergeler (Ocak 1992 Eylül 29) 12 1 Reel Kesim Güven Endeksi-TCMB 115 1 5 9 8 95 7 9 6 5 Tüketici Güven Endeksi (CNBC-e) Tüketici Güven Endeksi-TCMB 85 8 4 1-7 5-7 9-7 1-8 5-8 9-8 1-9 5-9 9-9 75 92 93 94 95 96 97 98 99 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Kaynak: CNBC-e, TÜİK, TCMB Kaynak: TCMB 2

İstihdam İş gücü piyasasında son dönemde sınırlı bir iyileşme gözlenmektedir. Ancak, toplam talebe ilişkin belirsizliklerin devam etmesi ve atıl kapasite fazlalığı, yatırımlarla birlikte istihdam kararlarını da olumsuz yönde etkilemeye devam etmektedir. 2 İşsizlik Oranları* (Ocak 25 - Temmuz 29, yüzde) 5 Tarım Dışıİşsiz Sayısındaki Değişim* (Ocak 25 - Temmuz 29, 3 Aylık Değişim, bin kişi) 4 Tarım Dışıİşsizlik Oranı 17.7 3 16 2 12.5 14.2 12.2-8 İşsizlik Oranı -2-3 1-5 4-5 7-5 -5 1-6 4-6 7-6 -6 1-7 4-7 7-7 -7 1-8 4-8 7-8 -8 1-9 4-9 7-9 1-5 4-5 7-5 -5 1-6 4-6 7-6 -6 1-7 4-7 7-7 -7 1-8 4-8 7-8 -8 1-9 4-9 7-9 *Mevsimsellikten arındırılmış *Mevsimsellikten arındırılmış 21

İstihdam Tarım dışı istihdamda yıllık bazda gözlenen gerileme, büyük ölçüde sanayi sektöründeki istihdam kaybından kaynaklanmıştır. Sanayi ve Hizmetler İstihdamı* (Ocak 25 - Temmuz 29, milyon Kişi) Tarım Dışıİşsiz Sayısı* (Ocak 27 - Temmuz 29, 3 Aylık Değişim, bin kişi) 4.6 4.5 4.4 4.3 4.2 4.1 Sanayi İstihdamı.8.6.4.2. 9.8 55 45 35 25 15 İşgücüne Katılım İstihdam Kaybı Net İşsiz Değişim 4. 9.6 5 3.9 9.4-5 3.8 3.7 Hizmetler İstihdamı (sağ eksen) 9.2 9. -15-25 3.6 8.8-35 1-5 7-5 1-6 7-6 1-7 7-7 1-8 7-8 1-9 7-9 1-7 3-7 5-7 7-7 9-7 11-7 1-8 3-8 5-8 7-8 9-8 11-8 1-9 3-9 5-9 7-9 *Mevsimsellikten arındırılmış *Mevsimsellikten arındırılmış 22

İstihdam Ancak açıklanan son veriler sanayi istihdamında hafif de olsa bir toparlanmaya işaret etmektedir. 9 İşsizlik Sigortasına Yapılan Başvurular (Ocak 26 - Ağustos 29, Bin Kişi) 4 İmalat Sanayi İstihdam Endeksi ve Satın Alma Yöneticileri İstihdam Endeksi (Mayıs 25 - Eylül 29, çeyreklik yüzde değişim) 6 8 2 PMI İstihdam Endeksi (sağ eksen) 55 7 6 Mevsimsellikten Arındırılmış Başvuru Sayısı 5 5-2 45 4-4 4 3 2 Başvuru Sayısı -6 İmalat Sanayi İstihdam Endeksi 35-8 3 1-6 4-6 7-6 -6 1-7 4-7 7-7 -7 1-8 4-8 7-8 -8 1-9 4-9 7-9 5-5 8-5 11-5 2-6 5-6 8-6 11-6 2-7 5-7 8-7 11-7 2-8 5-8 8-8 11-8 2-9 5-9 8-9 Kaynak: Bloomberg, TÜİK, TCMB 23

Kredi Gelişmeleri 28 yılı Kasım ayından bu yana sürdürülen faiz indirimlerinin etkisi ve küresel risk algılamalarındaki iyileşmenin desteği ile kredi piyasasında olumlu gelişmeler gözlenmeye başlamıştır. Bu gelişmeler, önümüzdeki dönemde kredi kanalının toplam talebe olan desteğinin artacağına işaret etmektedir. 145 Yurt İçi Kredi Hacmi (Ocak 27 Eylül 29, reel, Ocak 27=) 155 İşletme ve Bireysel Kredi Hacmi (Ocak 27 Eylül 29, reel, Ocak 27=) 14 Bireysel Krediler 135 145 13 125 135 12 125 115 1 115 5 5 İşletme Kredileri 95 1-7 5-7 9-7 1-8 5-8 9-8 1-9 5-9 9-9 95 1-7 5-7 9-7 1-8 5-8 9-8 1-9 5-9 9-9 Kaynak: BDDK, TCMB Kaynak: BDDK, TCMB 24

Firmalara Verilen Krediler Küresel likidite daralması ve kredi standartlarının sıkılaşması ile birlikte KOBİ lere verilen kredilerde ortaya çıkan durgun görünüm devam etmektedir. 18 Firma ve KOBİ lere Verilen Krediler (Ocak 28 Ağustos 29, milyar TL) KOBİ Hariç Firma Kredileri (sol eksen) 8. Firma ve KOBİ Kredilerinin TGA ya Dönüşüm Oranı (Ocak 28 Ağustos 29, yüzde) 16 95 7. KOBİ Kredileri 6. 9 14 5. 85 4. 12 KOBİ Kredileri (sağ eksen) 8 75 3. 2. KOBİ Hariç Firma Kredileri 1/8 2/8 3/8 4/8 5/8 6/8 7/8 8/8 9/8 /8 11/8 12/8 1/9 2/9 3/9 4/9 5/9 6/9 7/9 8/9 1-8 2-8 3-8 4-8 5-8 6-8 7-8 8-8 9-8 -8 11-8 12-8 1-9 2-9 3-9 4-9 5-9 6-9 7-9 8-9 milyar TL Kaynak: BDDK, TCMB KOBİ Kredileri KOBİ Hariç Firma Kredileri 8/8 86.4 143.4 8/9 79.7 166.9 yüzde Kaynak: BDDK, TCMB KOBİ Kredileri KOBİ Hariç Firma Kredileri 8/8 4.1 2.8 8/9 7.2 3.8 25

Firmaların Yabancı Para Cinsi Borçları Son bir yıl içinde firmaların yurt dışından sağladıkları uzun vadeli krediler istikrarlı bir seyir izlerken, yurt içi bankalardan sağlanan yabancı para cinsi krediler ve yurt içindeki bankaların yurt dışı şubelerinden alınan krediler azalış göstermiştir. Firmaların Yabancı Para Cinsi Borçları (28 2.Ç 29 3.Ç*, milyar ABD Doları) 65 6 61.5 61.8 62.6 6.5 61.7 61.8 Yurt Dışından Alınan Uzun Vadeli Krediler 55 5 45 4 35 3 51. 48.6 46. 43.5 42.1 42.4 37.8 36.1 36.9 35.2 35. 34. 8 II 8 III 8 IV 9 I 9 II 9 III Yurt İçi Bankalardan Sağlanan Sağlanan Yabancı Para Cinsi Krediler Yurt İçi Bankaların Yurt Dışı Şubelerinden Sağlanan Uzun Vadeli Krediler * Ağustos 29 itibarıyla Kaynak: BDDK, TCMB 26

Kredi Temerrüt Oranları Bankalara olan kredi borcunu ödeyemeyip temerrüde düşen firmaların sayısı son bir yıl içinde belirgin bir artış göstermiştir. Ara.8 Tem.9 Ağu.9 1 Tekstil ve Tekstil Ürünleri San. 11,6 15,1 15,6 2 Gıda, Meşrubat ve Tütün San. 9 12,6 12,9 3 İnşaat 8,5 11,2 11,3 4 Tarım, Avcılık, Ormancılık,3 11,1 11,3 5 Otel ve Restoranlar (Turizm) 7,8,4,6 6 Toptan ve Perak. Tic.,Komis.,Mot. Araç Ser. Hizm. 6,5 9,7 9,8 7 Metal Ana San ve İşl. Mad. Ürt. 5,9 8,9 9,2 8 Elektrik, Gaz ve Su Kaynakları 6,1 8,3 8,6 9 Makine ve Teçhizat San. 5,5 8 8,4 Taşımacılık, Dep. ve Haberleşme 4,6 6,3 6,5 Tüm Sektörler Toplamı 8,1,6,8 Kaynak: TCMB (1) Temerrüde düşme oranı; bir sektördeki tahsili gecikmiş kredisi bulunan firma sayısının, o sektördeki nakit ve tahsili gecikmiş kredisi bulunan toplam firma sayısı içindeki oranı olarak hesaplanmıştır. 27

Bireysel Kredileri Takipteki bireysel kredilerde artış, teminat kalitesinin yüksek olduğu konut kredilerinde sınırlı kalırken, kredi yaşlanmasının görüldüğü taşıt kredilerinde daha belirgindir. Bireysel Krediler Alt Kalemleri (Ocak 25 Ekim 29, milyar TL) Takipteki Bireysel Kredilerin Oranı (Ocak 25 Ekim 29, yüzde) 5 İhtiyaç 14. 4 Konut 12. Kredi Kartları. 3 8. İhtiyaç 2 Kredi Kartları 6. Taşıt Taşıt 4. Konut 2.. 1-5 4-5 7-5 -5 1-6 4-6 7-6 -6 1-7 4-7 7-7 -7 1-8 4-8 7-8 -8 1-9 4-9 7-9 -9 1-5 5-5 9-5 1-6 5-6 9-6 1-7 5-7 9-7 1-8 5-8 9-8 1-9 5-9 9-9 milyar TL TOPLAM Konut Taşıt İhtiyaç Kredi Kartı /7 86.1 29. 5.7 26.5 24.9 /8 115.3 38.2 5.7 39.1 32.3 /9 12.3 39.9 4.3 41.5 34.5 Yüzde TOPLAM Konut Taşıt İhtiyaç Kredi Kartı /7 3..5 3.5 1.6 7.3 /8 3.1.9 4.7 2.3 6.2 /9 6.3 2.1 11.6 5.6 11.3 Kaynak: TCMB Kaynak: TCMB 28

Finansal Sıkılık Göstergeleri Gerçekleştirilen faiz indirimlerine rağmen finansal koşullardaki ek sıkılık kısmen devam etmektedir. 12.. Kredi Faizleri ile Mevduat Faizleri Arasındaki Fark* (Ocak 26 Ekim 29, 4 haftalık hareketli ortalama, yıllık yüzde) 8. Tüketici Kredisi Faizi 9 8 7 6 5 Banka Kredileri ve Menkul Kıymet Portföyünde Yıllık Değişim* (Ocak 28 Ekim 29, milyar TL) Menkul Kıymet Portföyü 6. 4. 4 3 2 Krediler 2. Ticari Kredi Faizi. - 1-6 4-6 7-6 -6 1-7 4-7 7-7 -7 1-8 4-8 7-8 -8 1-9 4-9 7-9 -9 1-8 2-8 3-8 4-8 5-8 6-8 7-8 8-8 9-8 -8 11-8 12-8 1-9 2-9 3-9 4-9 5-9 6-9 7-9 8-9 9-9 * Ağırlıklı ortalama akım faiz oranlarıdır. Kaynak: BDDK, TCMB * Yabancı para cinsi krediler ve menkul kıymetler sabit kur cinsinden hesaplanmıştır. (1 USD = 1.5 TL) Kaynak: BDDK, TCMB 29

Mevduat Faizlerindeki Değişim Parasal gevşeme süreci, uzun vadeli repo imkanı ve politika faizlerinin orta vadeli seyrine ilişkin verilen mesajlar, bankaların fonlama maliyetleri üzerindeki baskıyı hafifletmiştir. 2 18 16 Mevduat Faizleri* ve Politika Faizleri (Ocak 28 Eylül 29, Yüzde) Faiz İndirim Sürecinin Başlaması (2 Kasım 28) Uzun Vadeli Repo İhalelerine Başlanması (19 Haziran 29) 14 12 Enflasyon Raporu (27 Temmuz 29) 8 6 Mevduat Faizleri Politika Faizleri 1-8 2-8 3-8 4-8 5-8 6-8 7-8 8-8 9-8 -8 11-8 12-8 1-9 2-9 3-9 4-9 5-9 6-9 7-9 8-9 9-9 * Ağırlıklı ortalama akım faiz oranları. Bankalararası mevduat hariç. Kaynak: BDDK, TCMB 3

Kredi Faizlerindeki Değişim Benzer bir görünüm, daha sınırlı olmakla birlikte, kredi faizlerinde de görülmektedir. Tüketici Kredileri, Ticari Krediler ve Politika Faizleri (Ocak 28 Eylül 29, Yüzde) 26 24 22 2 18 16 14 12 8 6 Faiz İndirim Sürecinin Başlaması (2 Kasım 29) Uzun Vadeli Repo İhalelerine Başlanması (19 Haziran 29) Enflasyon Raporu (27 Temmuz 29) Tüketici Kredileri Ticari Krediler Politika Faizleri 1-8 2-8 3-8 4-8 5-8 6-8 7-8 8-8 9-8 -8 11-8 12-8 1-9 2-9 3-9 4-9 5-9 6-9 7-9 8-9 9-9 Kaynak: TCMB 31

Kredi Eğilim Anketi Sonuçları Kredi Eğilim Anketleri, son dönemde, bankaların kredi standartlarındaki sıkılaştırma eğilimlerini azalttıklarını ve bankalar arası rekabetin standartları gevşetici yönde etki etmeye başladığını göstermektedir. Kredi Arzını Etkileyen Unsurlar (Mart 25- Haziran 29) Kredi Talebini Etkileyen Unsurlar (Mart 25- Haziran 29) 4 2 Bankaların Likidite ve Sermaye Kısıtlarının Etkisi Rekabet Baskısının Etkisi 8 Stok Artırımı veişletme Sermayesinin Etkisi Borcun Yeniden Yapılandırılmasının Etkisi 6-2 4 2-4 -6-2 -8 Sektör ve Ekonomiye İlişkin Algılamaların Etkisi -4 Sabit Yatırımın Etkisi - -6 3-5 6-5 9-5 12-5 3-6 6-6 9-6 12-6 3-7 6-7 9-7 12-7 3-8 6-8 9-8 12-8 3-9 6-9 3-5 6-5 9-5 12-5 3-6 6-6 9-6 12-6 3-7 6-7 9-7 12-7 3-8 6-8 9-8 12-8 3-9 6-9 Kaynak: TCMB Kaynak: TCMB 32

Ticari Faaliyetler Karşılıksız çıkan banka çekleri ve yeni kurulan şirket sayısında olumsuz görünüm, son dönemde azalmakla beraber devam etmektedir. Karşılıksız Banka Çek Adetinin Takas Odasına İbraz Edilen Toplam Çek Adetine Oranı (Ocak 25 Mayıs 29, yıllık yüzde) 12.. 2 15 AçilanŞirket Sayısı ve GSYİH İmalat Sanayi (1999 1.Ç 29 3.Ç, Bir önceki yılın aynı çeyreğine göre değişim, yüzde) İmalat Sanayi 45 3 8. 3 Aylık hareketli ortalama 5 15 6. -5 - Açılan Şirket -15 4. -15-3 2. -2-45 1-5 4-5 7-5 -5 1-6 4-6 7-6 -6 1-7 4-7 7-7 -7 1-8 4-8 7-8 -8 1-9 4-9 7-9 99 Ç1 99 Ç4 Ç3 1 Ç2 2 Ç1 2 Ç4 3 Ç3 4 Ç2 5 Ç1 5 Ç4 6 Ç3 7 Ç2 8 Ç1 8 Ç4 9 Ç3 26 27 8-III 8-IV 9-I 9-II 9-III 5.14 5.39 5.1 6.87 8.44 8.58 7.13 Kaynak: BTOM, TCMB Yüzde Değişim 7 8-IV 9-I 9-II 9-III İmalat Sanayi 5.6 -.8-2.2-8.7 Açılan Şirket 5. -31.4-3.6-15.8-2.8 33

Ödemeler Dengesi Gelişmeleri Cari dengedeki göreli iyileşme, finansman ihtiyacını belirgin bir biçimde azaltarak küresel krizin olumsuz etkilerini sınırlayıcı bir rol oynamıştır. Dış Ticaret Dengesi (Ocak 25 Ağustos 29, milyar ABD doları) Cari İşlemler Dengesi (Ocak 25 Ağustos 29, GSYİH ye oranı, yüzde) 45 4 Enerji 7 6 35 3 5 4 3 Cari Açık 25 2 2 1 15 Enerji Hariç Dış Ticaret Açığı -1-2 Enerji Hariç Cari Açık* 5-3 1-5 7-5 1-6 7-6 1-7 7-7 1-8 7-8 1-9 7-9 -4 1-5 7-5 1-6 7-6 1-7 7-7 1-8 7-8 1-9 7-9 34

Ödemeler Dengesi Gelişmeleri Ekim 28 Ağustos 29 Arası Ödemeler Dengesi Gelişmeleri KULLANIM Milyar ABD Doları Cariİşlemler Dengesi -12,3 KAYNAK Milyar ABD Doları Net Hata Noksan 12,6 Portföy Yatırımları (Hisse senetleri, borç senetleri ve banka mevduatları) Krediler (Ticari krediler, bankacılık, kamu kesimi ve diğer sektör kredileri -, -19,1 Doğrudan Yatırım 8,8 Diğer Rezerv Varlıklar (Resmi rezervler) (Bankaların döviz varlıkları) (Diğer Sektörlerin döviz varlıkları) 2,3 7,7 (5,9) (-2,6) (4,4) NET HATA NOKSAN KALEMİ Varlık Barışı gibi nedenlerle yurt içinde yerleşik kişilerin yurt dışındaki mevduatlarını yurda getirerek döviz tevdiat hesaplarına aktarması, Yurt içi bankacılık sistemi dışında tutulan efektif şeklindeki tasarrufların bankalara Türk Lirası karşılığında satılması, Kur hareketlerinin muhasebeleştirilmesi sırasında ortaya çıkan farklılıklar. 35

Türkiye de Enflasyon Gelişmeleri Eylül ayı itibarıyla TÜFE enflasyonu yıllık yüzde 5,27 olarak gerçekleşmiştir. Tüketici Enflasyonu (Ocak 27 Eylül 29, yıllık yüzde değişim) Çekirdek Enflasyon Göstergeleri (Ocak 27 Eylül 29, yıllık yüzde değişim) 13 12 11 11.99 12 Vergi Etkisinden Arındırılmış 8 I Endeksi 7.39 9 8 6 4.25 7 4 6 5 5.27 2 3.37 4 1-7 3-7 5-7 7-7 9-7 11-7 1-8 3-8 5-8 7-8 9-8 11-8 1-9 3-9 5-9 7-9 9-9 1-7 3-7 5-7 7-7 9-7 11-7 1-8 3-8 5-8 7-8 9-8 11-8 1-9 3-9 5-9 7-9 9-9 36

Türkiye de Enflasyon Gelişmeleri Eylül ayında vergi indirimlerinin kademeli olarak sona ermesi ile enerji ve gıda dışı mal fiyatları enflasyonunda sınırlı bir artış gözlenmiş, hizmet grubu enflasyonu istikrarlı olarak gerilemeye devam etmiştir. 14 Mal ve Hizmet Fiyatları (Ocak 27 Eylül 29, yıllık yüzde değişim) 35 Mal Grubu Fiyatları (Ocak 27 Eylül 29, yıllık yüzde değişim) 12 3 25 Enerji Hizmet Grubu 2 Gıda 8 15 6 4 Mal Grubu 5 Enerji ve Gıda dışı Mal 1-7 3-7 5-7 7-7 9-7 11-7 1-8 3-8 5-8 7-8 9-8 11-8 1-9 3-9 5-9 7-9 9-9 1-7 3-7 5-7 7-7 9-7 11-7 1-8 3-8 5-8 7-8 9-8 11-8 1-9 3-9 5-9 7-9 9-9 37

28 6 26 5 4 3 14 2 7-9 1-5 4-5 7-5 -5 1-6 4-6 7-6 -6 1-7 4-7 7-7 -7 1-8 4-8 7-8 -8 1-9 4-9 7-9 1-5 4-5 7-5 -5 1-6 4-6 7-6 -6 1-7 4-7 7-7 -7 1-8 4-8 7-8 -8 1-9 4-9 -9 İthalat Fiyatları Son dönemde gözlenen kısmi toparlanmaya rağmen, emtia fiyatları küresel yavaşlamayla ortaya çıkan düşük seviyelerini korumaktadır. İthalat Fiyatları (Ocak 25 Ağustos 29, 21 = ) Emtia Fiyatları (Ocak 25 Ekim 29, ABD doları, 21 = ) Metal 24 TL Bazlı Tarım 22 2 18 16 12 Enerji ABD Doları Bazlı 38

Enflasyon Beklentileri Enflasyon gerçekleşmelerinin, Merkez Bankası nın öngörüleri ile uyumlu gerçekleşmesi beklentileri olumlu etkilemekte ve enflasyonun orta vadeli görünümünün iyileşmesine destek vermektedir. Enflasyon Beklentileri (Ocak 27 Ekim 29, yıllık yüzde değişim) 9 8 12 Aylık Beklenti 7 6.23 6 6.18 5 24 Aylık Beklenti 4 1-7 4-7 7-7 -7 1-8 4-8 7-8 -8 1-9 4-9 7-9 -9 39

Enflasyon 29 yıl sonu itibarıyla yıllık enflasyonun belirsizlik aralığı alt sınırına yakın gerçekleşeceği tahmin edilmektedir. 2 yılının ilk yarısında baz etkisi nedeniyle yıllık enflasyonda dalgalanmalar gözlenebilecektir. Enflasyon Gerçekleşmeleri, Tahminler ve Hedefler (29 1.Ç 212 3.Ç) Enflasyon Hedefleri: 8 %7,5 29 2 211 6 %6,5 %5,5 Enflasyon Tahminlerinin Orta Noktası Tahmin Aralığı 4 Enflasyon Gerçekleşmeleri 2 1-9 4-9 7-9 -9 1-4- 7- - 1-11 4-11 7-11 -11 1-12 4-12 Kaynak: TCMB 4

III. Para Politikası Duruşu 41

Para Politikası Duruşu Türkiye deki finansal sistemin göreli sağlamlığı, fiyat istikrarını sağlama temel amacımız ile çelişmeksizin, krizin ekonomimiz üzerinde yaratabileceği olumsuzlukları sınırlamaya odaklanmamıza imkan sağlamıştır. 2 18 16 14 12 8 6 4 2 Enflasyon Hedeflemesi Yapan Gelişmekte Olan Ülkeler ve Türkiye Politika Faiz Oranı (Ocak 27 Ekim 29, yüzde) Enflasyon Hedeflemesi Uygulayan Gelişmekte Olan Ülkeler Türkiye 1-7 7-7 1-8 7-8 1-9 7-9 Türkiye Şili Kolombiya İzlanda Peru Güney Afrika Brezilya Macaristan Mısır Meksika Endonezya İsrail Tayland Polonya G. Kore Romanya Filipinler Tayvan Ukrayna Çin Gelişmekte Olan Ülkelerde Politika Faiz Oranlarının Değişimi (Ekim 28 tarihinden itibaren değişim, yüzde puan) -. -7.75-6. -6. -5.25-5. -5. -4.5-3.75-3.75-3. -3. -2.5-2.5-2.25-2.25-2. -1.75-1.75-1.62-12 - -8-6 -4-2 Kaynak: Merkez Bankaları, TCMB Kaynak: Merkez Bankaları, TCMB 42

Para Politikası Duruşu Risk algılamalarındaki sınırlı iyileşme ve MB faiz indirimlerinin enflasyon gerçekleşmeleri ile desteklenmesi sonucunda piyasa faizleri belirgin bir düşüş eğilimi göstermiştir. 3 25 2 15 TCMB Politika Faiz Oranı ve Gösterge DİBS Faiz Oranı (1 Ocak 26 13 Ekim 29, bileşik, yüzde) Gösterge DİBS Faiz Oranı Politika Faiz Oranı 5 1-6 5-6 9-6 1-7 5-7 9-7 1-8 5-8 9-8 1-9 5-9 9-9 Politika Faizi Değişim Ekim 8 16.75. Kasım 8 16.25 -.5 Aralık 8 15. -1.25 Ocak 9 13. -2. Şubat 9 11.5-1.5 Mart 9.5-1. Nisan 9 9.75 -.75 Mayıs 9 9.25 -.5 Haziran 9 8.75 -.5 Temmuz 9 8.25 -.5 Ağustos 9 7.75 -.5 Eylül 9 7.25 -.5 Ekim 9 6.75 -.5 Kaynak: BDDK, TCMB 43

Para Politikası Duruşu Son dönemde kredi faizlerinin, küresel krizin zirve yaptığı Ekim 28 döneminden önceki seviyelerine gerilediği dikkat çekmektedir. Kredi Faiz Oranları (Ocak 28 Eylül 29, yıllık yüzde) Tüketici Kredileri Faiz Oranları (Ocak 28 Eylül 29, yıllık yüzde) 26 24 22 Bireysel Kredi Faizi Faiz indirim süreci 26 24 22 İhtiyaç Faiz indirim süreci 2 2 18 16 18 14 16 Taşıt 12 1-8 2-8 3-8 4-8 5-8 6-8 7-8 8-8 * 2 haftalık hareketli ortalama Kaynak: BDDK, TCMB 9-8 -8 11-8 12-8 1-9 Ticari Kredi Faizi 2-9 3-9 4-9 5-9 6-9 7-9 8-9 9-9 14 12 1-8 2-8 3-8 4-8 5-8 6-8 7-8 8-8 * 2 haftalık hareketli ortalama Kaynak: BDDK, TCMB 9-8 -8 11-8 12-8 1-9 2-9 3-9 Konut 4-9 5-9 6-9 7-9 8-9 9-9 44

Para Politikası Duruşu Piyasada ortaya çıkan Türk Lirası cinsi likidite ihtiyacı düzenli olarak gerçekleştirilen ihaleler ile karşılanmış ve para piyasalarında faizlerin Merkez Bankasının borçlanma faizine yakın seviyelerde oluşması sağlanmıştır. Merkez Bankasınca Sağlanan TL Likiditesi (1 Ocak 28 16 Ekim 29, milyar TL) Politika Faiz Oranı ve Repo Faiz Oranı (Eylül 28 Ekim 29, yüzde) 2 15 2 Haftalık Hareketli Ortalama 22 2 MB Borç Verme Faiz Oranı 12 11 18 9 5 8 16 7 6 3 Aylık Repo Faiz Oranı -5 14 7-9 7-9 8-9 9-9 9-9 -9 - -15 12 Haftalık Repo Faiz Oranı -2-25 Sterilizasyon Fonlama 1-8 4-8 7-8 -8 1-9 4-9 7-9 -9 8 6 MB Borç Alma Faiz Oranı 9-8 -8 12-8 2-9 3-9 5-9 7-9 8-9 -9 Kaynak: TCMB Kaynak: TCMB 45

Döviz Likidite Önlemleri İçinde bulunduğumuz dönemin Merkez Bankasının döviz rezervlerini kuvvetlendirmesi için uygun bir ortam oluşturduğu değerlendirilerek, döviz alım ihalelerine 4 Ağustos 29 tarihinden itibaren tekrar başlanmıştır. TL Karşılığı Döviz Alım ve Satım İhaleleri (aylık toplam, milyar ABD doları) ve Döviz Sepeti (eşit ağırlıklı, Ocak 28 Ekim 29*) 1.2 2. 1..8.6 Eşit ağırlıklı ABD doları ve Euro Sepeti (sağ eksen) 1.9 Döviz Alım İhaleleri (Toplam 2.4 milyar ABD doları).4 1.8.2. 1.7 -.2 1.6 -.4 -.6 -.8 Döviz Satım İhaleleri (Toplam.1 milyar ABD doları) Döviz Satım İhaleleri (Toplam.9 milyar ABD doları) 1.5-1. 1.4 1-8 2-8 3-8 4-8 5-8 6-8 7-8 8-8 9-8 -8 11-8 12-8 1-9 2-9 3-9 4-9 5-9 6-9 7-9 8-9 9-9 -9 * 16 Ekim 29 itibarıyla Kaynak: TCMB 46

İhracat Reeskont Kredileri Yaşanan küresel krizin reel sektör üzerindeki olumsuz etkilerini azaltmak amacıyla, ihracat reeskont kredisi limiti 5 milyon ABD dolarından 2,5 milyar ABD Dolarına çıkarılmış ve kullanım koşulları kolaylaştırılmıştır. 1.2 İhracat Reeskont Kredisi Kullanımları (1992 Ekim 29, milyar ABD doları) 1.1 1..8.6.4.2. 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2 21 22 23 24 25 26 27 28 29* * 15 Ekim 29 itibarıyla Kaynak: TCMB 47

Genel Görünüm Küresel finansal piyasalarında iyimserlik devam etmekte, küresel ekonomide toparlanma sinyalleri görülmektedir. Ancak parasal ve mali tedbirlerin etkisinin azalacağı 2 yılına ilişkin belirsizlikler önemini korumaktadır. Son dönemde açıklanan veriler, Türkiye de iktisadi faaliyette toparlanmanın başladığını teyit etmektedir. Bankaların kredi verme iştahında kayda değer bir artış gözlenmekte, finansal koşullardaki sıkılık azalmaya devam etmekte, iş gücü piyasasında sınırlı ölçüde iyileşme işaretleri alınmaktadır. 28 yılı Kasım ayından bu yana sürdürülen faiz indirimlerinin etkisi ve küresel risk algılamalarındaki iyileşmenin desteği ile önümüzdeki dönemde kredi kanalının toplam talebe olan desteğinin artacağı değerlendirilmektedir. 48

Genel Görünüm Bununla birlikte, iktisadi faaliyetteki toparlanmanın yavaş ve kademeli olarak gerçekleşeceği tahmin edilmektedir. Özel tüketim talebinde gözlenen belirgin artış, büyük ölçüde dönemsel teşviklerden kaynaklanan kısmi bir canlanmayı yansıtmaktadır. Dış talep ve yurt içi yatırım talebi zayıf seyrini sürdürmektedir. Özel tüketim harcamalarının ikinci çeyrekte sergilediği kayda değer yükselişten sonra daha zayıf bir seyir izlemesi beklenmektedir. Ekonomideki kaynak kullanımının uzunca bir süre potansiyel düzeyinin altında seyredeceği ve enflasyonun düşük seyrini koruyacağı tahmin edilmektedir. Sonuç olarak, para politikasının aşağı yönlü esnekliğini uzun bir süre koruyacağı bir çerçeve öngörülmektedir. 49

TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI Eskişehir Sanayi Odası Sunumu Durmuş YILMAZ Başkan 2 Ekim 29 5