Salilı Önder Yeş il tep e - Tek Satıcı/ık Sözleşmesinin Öğ re t ide Benzer Olarak 169 Belirtilen Sözleşmelerden Ayırt Edi/mesi TEK SAnCILIK SÖZLEŞMESİNİNÖCRETİDEBENZER OLARAK BELİRTİLENSÖZLEŞMELERDENAYıRT EDİLMESİ Ar. Gör. Salih Önder Yeşiltepe ' i. Giriş Tek satıc ı lı k sözleş mes i, Tü rk Hukukunda dü zenlenmemiş olmakla beraber, ticari hayatın gerekleri d oğrultu sunda, s ö zle şme serbestisi ilkesi çerçeves inde ort aya ç ı kıruş sui generis bir sözleş medi r. Uygu lamada, "Ace nt al ık S özl eşmesi ", "Bayilik Sö zl eş mesi", "Distrihütörlük Söz leşmesi", "Komisyon Sözleş mesi" ve benzeri isimler al t ında çok sayıda sözleşmenin yap ı ldığı, ancak sözleş me ş artl arı incelendiğinde, taraflar aras ın da akdedil mi ş olan sö z leş men i n esasen tek sat ı c ı lık sözle şmes i niteliğinde olduğuna sıkça rastlanmaktadır. Tek satıcılık s özleşmesin i n. nitelik itibariyle kendisine benzeyen sözle şmelerden ayın edilmes i, sö zleşmeye uygulanacak olan hükümlerin tespiti aç ıs ından oldukça önemlidir. Bu sebep le çalışmanuzda, Tek satı c ı lı k sözleşmesi ıanım lan arak, öğreti de benzer olarak belirt ilen sözleşme lerde n ayın edilmes i üzerinde durulacaktır. 2. Tc k Sa tıcı lı k Sö zlcşmestmn Tanınu Tek s atı cı lık sözl e şmes i, kanunlarla d ü ze nlcnmemi ş, uygulamalli n ihtiyaç ları doğru ltusu nda, hukuk düzeninin s ınırl arı içerisinde, sözle ş me özgürlüğü prensibi çerçevesinde ortaya ç ıkıruş olan bir sözleşme tipidir. Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ticaret Hukuku Anabilim D al ı.
170 MÜHF - HAD, C.13, Sy.I-2 Bu sebeple Türk Hukuku' nda tek satıcılık sözleşmesinin yasal bir tanımını bulmak mümkün değildir. Her ne kadar 1994 tarihli, 4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun 'un 4. maddesinin 2.fıkrasının (e) bendinde "münhasır bayilik hariç olmak üzere.." ibaresi kullanılmak suretiyle tek satıcılık sözleşmesinden bahsedilmiş ise de bu kanunda dahi tek satıcılık sözleşmesinin tanımı verilmiş değildir. Tek satıcılık sözleşmesininkanuni bir düzenlemesinin bulunmaması, bu sözleşme tipinin doktrince tanımlanmasınızorunlu kılmıştır. Doktrinde yapılan bir tanıma göre; "TEK SAncıLIK SÖZLEŞMESİ, yapımcı ile tek satıcı arasındaki hukuki ilişkileri düzenleyen çerçeve niteliğinde, sürekli öyle bir sözleşmedir ki, bununla yapımcı, mamullerinin tamamını veya bir kısmını belirli bir coğrafi bölgede iuhisari olarak satmak üzere sadece tek satıcıya göndcnneyi, buna karşılık tek satıcı da, sözleşme konusu malları kendi adına ve kendi hesabına satarak bu malların sürümünü arttırmak için faaliyette bulunmak yüküınlülüğünü üstlenir.!" Bir diğer tanıma göre ise; "Tek yetkili satıcı, kendisine bırakılan bölgede, tekel halinde müvekkili firmanın mamullerini devamlı olarak kendi nam ve hesabına satar ve pazarlar. Tek yetkili satıcı bağımsız tacir yardımcısıdır'", Bir diğer tanım ise şu şekilde yapılmaktadır ; "Tek saııcılık sözleşmesi, yapımcı ilc tek satıcı arasındaki hukuki ilişkileri düzenleyen çerçeve içerisinde öyle hir sözleşmedir ki, bununla yapımcı, mamullerinin tamamını veya bir kısmını, belirli bir bölgede tekele ı İŞGÜZAR,Hasan, Tek Satıcılık Sözleşmesi, Ankara 1989, s. 14; ASLAN, İ. Yılmaz, Rekabet Hukuku, Bursa 2001, Genişletilmiş 2. Basım, s. 164; KAYIHAN, Şaban, Türk Hukukunda Acentelik Sözleşmesi, İstanbul 1999, ı. Bası, s.so-51; İNAl', T. Nurkur. Tek satıcılık Sözleşmesi ve Üçüncü Kişiler, Batider, C. XVII, S.2'den Ayrı Bası, İstanbul 1993, s.57; TEKİL,Fabiman, Ticari İşletme Hukuku, İstanbul 1997, s.210. 2 POROY,RchalYASAMAN,Hamdi, Ticari İşletme Hukuku, G üncelleş tirilrni ş 7. BaS!, İ stanbul 1995, s.173.
Sa lilı Öıı der Yeşiltepe - Tek Sa tıcı lık Sotleşmesinin Öğre tide Benze r Olarak 17 1 Belirtilen Sözleş mele rden Ayırt Edilmesi sahip olarak satmak üzere, tek satıcıy a bedeli karşılığında gö nde rmey i, buna karşılı k tek satıc ı da sözle şme kon usu mallan, kendi adına ve hes abına satarak bu ın alları n sürümü nü art tırmak için faaliye tıe b ul unmayı üstlenir." B aşka bir tanı ma göre ise tek s atıcı lı k s ö z l eş mes i ; "Bir kim senin (tek s atıc ın ın), yap ımcının ürünlerini belirli bir bölgede rakipsiz (tekel) olarak pazarlaması (dis trib ütörl ük) konu sund a yap ı l an an laşmadır. Y apı mcı, ürü nleri ni düzenli biçirr- de, parti parti satıcıya yollayacak, satıc ı da de vralıp karşılı ğıru ödediği bu ürünleri kendi ad ına ve h esabına satarak, bu ürünlerin sürümünü arttırmak içim etkinlikte b ulunac aktır.' " Bize gö re; tek satıc ılık sözleş mesi, yapımcı ile tek satıc ı arasındaki hukuki ili şkil eri düzenleyen, çerçeve n iteliğinde, süre kli öyle bir sö zleşmedir ki, bun unl a yap ı mcı mamull erinin tamarmnı veya bir kı sının ı belirli bir bölgede tekel hakkına sahip ola rak satmak üzere, tek s atıc ıy a bedeli karş ı lığ ın da düzenli olarak göndermey i, buna karşılı k tek s atı cı da söz l eşme ko nusu mallan, kendi adına ve h es abın a satarak bu m all arın sürü münü arttı rmak için faaliyette bulunmayı üstlenir. 3. Tek Satıcılık Sözleşmesinin Benzeri Sözleşmelerden Ayırt Edilmesi 3.1. Satım Sözleşmesi Sa tı m (sinallagmatik) söz l e ş mes i, hukukumuzda, karşılıklı borç doğuran bir sö zleş medi r. TBK.m. i 82II hükmünd e de b eli rtildiği, YAVUZ,Cevdet, Borçlar Hukuku Dersleri (Özel Hükümler), Yenilenmiş 2. Baskı, İs tanbu l 200t, s. t4-15; TEOMAN,Ömer, Tek Sa tıc ılık H akkını n Üçüncü Kişiler Tarafından Ihlali Durumunda H aks ız Rekabete li işkin Kurall arın Uygu lanına Ola nağı, Ticaret Hukuku ve Yarg ıtay K ararl arı Sempozyumu X, Ankara 1993,s.36 TANDOGAN. Haluk, Tek Satıc ı lık Sözleş mesi, Batidcr,C.XI, S. 4, İstan b ul 1982, s. i ; TANDOGAN. Haluk, Borçlar Hukuku Özel Borç İli şkil eri. C.UI, Ankara 1984. s.26-27., HATEMI.Hüseyin/SEROZAN.RonalARPACI,Apdü!kadir, Borçlar Hukuku Özel Bölüm. İ s tanbul 1992, s. 55.
ın MOHF - HAD, C 13, Sy.1-2 üzere, bu sözl eşme ile satıcı, satı lan malı, al ıcının borç lanmı ş olduğu semen mukabilinde alıcıya teslim ve mülkiyeti geçirme borcu al tı n a girer. Kısaca satı m s özle şmesini. bir eşyanın para k arşılığında değiştirilmesi olarak tanımlamak mümkündür. Bu tanımdan, bu sözleşmenin; satı lan, satım parası ve sa t ı l an ile s atım parasının birbiriyl e değiştirilmesi üzerine anlaşma şek li n de belirl enmesi mümkün olan unsurlardan meydana geldiği anlaşılmaktadır. Tek satıcılık sözleşmesi, yap ımcın ın, tek satıcı y a bir takım malları teslim etmey i, tek satıcının da bu malların bedelini ödemeyi yüklenmesi bakırmndan satı m söz l e şmes i n e özgü bazı un surları içerm ektedir, Ancak tek satıcı lı k sözleş mes i n i n unsurları göz önüne alınd ığınd a, bu sözleşmenin satı m sö z leşmes i ne oranla daha geniş ve daha farklı un surları da içerdiği görülmektedir. Yapımcının söz leşmeye konu olan malları tek s a tı c ı y a ayrı lan bölgede başkalarına satmamayı ve tek satıcıyı desteklemeyi, buna karş ılık tek sa tı c ın ın da malların sürümü nü antırmak için faaliyetle bulunmayı üstlc nmesi, ani edirnli bir borç ilişkisi doğuran s a tı m söz leşmesinde bulunmayan sürekli edimleri gerektirecektir, Çerçeve sözleşme ile s ını rları belirlenen bu sürekli edim lerin satım sözleşmes i ile ö rtü ş medığ ı ortadadır. Çerçeve sözleşme içerisinde yer alan münferit satım işlemlerine, T BK ilc dü z en lenmi ş olan satım söz leş me s i ne ilişkin hükümler u ygu l an acaktır. Bu sebep le, münferit sat ım sözleşm elerine ilişkin olarak s a t ıcın ın ve alıcının ternerrüdüne i lişkin hükürnlerin, ay ıba karşı tekeffüle ilişkin hükümleriri ve ifaya ilişkin hükümlerin uyg ul anacağında bir tereddüt yoktur. Ancak bu hükümler, y al nızca çerçeve sözleşmen i n içerisinde yer alan, taraflar arasındaki rnünferit satım işlemlerinde uygulama alanı bulacak, buna karşılık sürekli edimler içeren çerçeve söz le ş men i n kurulması, ifası ve sona ermesi aşam al arında uygulama al anı bul amayacaktır. Özellikle satım sözleş mes i nde ö ngörülmü ş olan geriye etkili feshi (dö nmeyi) düzenle yen
Salih Öıı de r Yeş i lt ep e - Tek Satıcılık Sozleşmesini ıı Öğretide Benzer O/orak 173 Belirtiten Sözleş mele rden Ay ı rt Edilmesi THK.m.20S vd. maddelerinin tek satıc ılık sözl eşmesinden doğan sürekli borç ilişki sinin sona erdirilmesinde uy gulanm ası mümkün değildi r'. Tek s a tı c ı lık s özleş mesi n i. satı m sö zle şmes i ni n bir türü olan "ard arda teslimli satım akdi" ile de karıştırmamak gerekir. Ard arda tesliml i satım akdini diğer satım akitlerinden ayırmaya yarayacak başlı ca kı st asın s a tı l an şeyin satı cı tarafından bir defada teslim edilmey ip, birbirini takip eden vadelerde teslim edil ebilm esi o l duğu n u belinen ARSLANLI. bun a karşılık alıcının da bedeli tesliml ere göre ödemesinin kararlaştm l abilece ğin i belirtmektedir", KUNTA LP', ard arda teslimli sat ım akdinin tarifini şöyl e vermektedir: "ard arda teslimli satım akti satıcının satılan şeyi ard arda teslim edeceğ i ni n. buna k arşılık alıc ı nın bedeli tek bir defada veya satıcı nın tesliml erin e uygun olarak ard arda ödeyeceğ in i n kararlaştırıldığı bir s atı m nev'idir". Doktrinde hakim olan fikre göre. ard arda teslimli s a tı m da ard arda ifaya rağmen a nada tek bir s atı m akdi b ulunmaktadır'. Oysa tek satıcılık sözle ş mes inde çerçeve sözleşmen i n s ın ı rlan içerisinde yap ı l an birbirinden b ağımsı z, münferit satı m sözle şmele ri söz konusudur. Yine tek satı ş hakkı, sürümü antırma borcu gibi tek satıc ı lık sözleşm esine özellik kazand ıran hususlar da ard arda teslimli satım akdine tamam en y ab ancı u n surlardı r. Bu sebeplerle. tek satıc ı lık sözle ş mes in i n önemli unsurlan nı kaybetmeden satı m söz le şmes ine indirgenmesi mümkün o l madığ ı gibi. bu sözl eş meye ilişkin temel un surların göz önüne alınmaksızın s atı m sözleşmes i n in bir alt a yırınu olduğun u söylemek de doğru değildir., Aynı g ör ü ş için bkz TANDOGAN. Tek S a tıc ı lık Sözleşmesi. s.7; IŞGÜZAR. 5.38. s ARSLANLI, Halil, Kara Ticareti Hukuku Dersleri. Umumi Hükümler, 3. B ası, tstanbul 1960, s.64. 'KUNTA LP,Erdelı, Ard Arda Teslimli Satım Akdi, Ankara 1968, s. 7. 8 KUNTALP, s. 21 vd.; FEYZtOGLU, Feyzi N.. Borçlar HukukuIkinci Kı sım, Akdin Muhtelif Nevileri (Özel Borç I li şkil eri ) c.1, Y e n il enmi ş ve Gözden Geçi rilmiş 4. B a s ı, İs tanbu l 1980, s.146; ARSLANLI. s.65; GÖKTüR K, HUseyin Avni, Borçlar Hukuku, İkinci Kı sım : Aktin Muhtelif Nevileri, Ankara 1951, s.384.
174 MOHF- HAD, C13, Sy,I-2 3.2 Acentalık Sözleşmesi Tek satıcılık sözleşmesi, acentalık sözleşmesi ile ekonomik işlevleri, süreklilikleri ve acentanın da tek satıcının da bağımsız tacir yardımcılan olmaları bakımından büyük benzerlik taşımaktadırlar. Ancak tek satıcılığa benzeyen ve yaygın bir şekilde uygulaması bulunan acentalık sözleşmesinde acenta, müvekkili namına işlem yaparken tek satıcı kendi nam ve hesabına işlem yapmaktadır. TTK.m.1l6II acentanın tanımını vermekle birlikte acentalık sözleşmesinin tanımını yapmamıştır. Bu maddeye göre: "Ticari mümessil, ticari vekil, saıış memuru veya ınüstalıdeın gibi tabi bir sıfatı olmaksıun, bir mukaveleye dayanarak muayyen bir yer veya bölge içinde daimi bir surette bir ticari işletmeyi ilgilendiren akitlerde aracılık eımeyi veya bunları o işletme adına yapmayı meslek edinen kimseye aceııte denir." Bu madde ile yapılan tanımda acentanın aracılık faaliyetini "o işletme adına" yapacağı belirtilmiştir. Oysa, akü yapma yetkisine sahip olan bir acenta, bu akdi işletme adına değil işletmenin sahibi olan tacir adına yapar. Bu sebeple maddede sözü geçen işletme adına akit yapma ibaresi, tacir adına akit yapma olarak algılanmalıdır'. Kanun tarafından yapılmış olan bu tanıınıama dikkate alındığında acenteliğin unsurlarının şu şekilde belirlenmesi rnümkündür'": ı. Ticari işletme sahibine tabi olmama 2. Acentalık ilişkisinin bir sözleşmeye dayanması 3. Faaliyetlerinin konusunun ticari bir işletmeyi ilgilendiren akidlerin yapılınası veya bu akidlerin yapılmasına aracılık yapılması olması 9 KAYlHAN, s.1 ı. LO KAYIHAN, s. 12 vd.; KARAYALÇIN, Ticaret Hukuku Dersleri, C.l, Giriş, Ticari İşletme, Ankara 1968 s.515 vd.; İŞGÜZAR, s.39; KINACIOGLU, Naci, Acenta ve Acentelik Sözleşmesi, Ankara 1963, s.io vd.; ARKAN, Sabih, Ticari Işletme Hukuku. Ankara 1999, s. 186-189; BAŞTUG,lrfan/ERDEM,ErcUment, Ticari İşletme Hukuku, Ankara 1993, s.166,167; BERZEK, Ayşe Nur, Ticaret Hukukunun Genel ilkeleri, c.ı, İstanbul 1995, s.160,161.
Salih Öııder Yeşilı epe - Tek Sat ıcılık Sotle ş mes inbı Öğretide B eıı zer Olarak 175 Belirtilen Söz leş me le rden Ayırt Edilmesi göstermesi 4. Acentan ı n belirli bir yer veya bölge içinde faaliye t 5. İş leri ni daimi surelle yürütm esi (süreklilik) 6. Meslek edinme Acerı te lik sözleşmes i ni n ise, acenta sıfatın ı haiz bi r kimsenin iş gördüren ile y aptığ ı bir nevi iş görme mukavelesi olarak tanımlanması mümkündür". TrK.m.11611 hükmü ile iki tip acentan ın düze nle ndiğini görmekteyiz. Bun lar aracı ace nte ile tacir adına söz leş me yapma yetkisi ne sahip ace ntadır. Arac ı acenıa ile tek satıc ı lık sözleşmesi nin ayırt edi lmesi nde herhangi bir zor luk çıkmamaktadır. Zira bu iki sözl e ş me tipi birbirl erin e mahiyetleri icabı çok fazla benzerlik göstermemektedirler. Arac ı acente, tic ari iş letmeyi ilgile ndire n iş leri tacir ad ına yapmamakta sadece bu sözleşme lerin ku ru lmasında m üvekkili olan tacire aracılık etmektedir. Sözleşme yapma yet kisine sahip olan acente ile tek satıcı nı n ayırt edi lmes inde acentamn sözleşmeleri rnüvekkili hesabına yaparken tek satıc ın ın kendi n aın ve hesab ına sö zleş me yap ıyo r o l ması ay ırt edici önemli bir nokta olarak belirle nebilir. Yapımcı dan ald ığ ı malları, ken disine b ırak.ılnıı ş olan bölgede ke ndi adına tekrar satan tek satıcı, üçüncü kişilere karşı bağımsız bir satıc ı olarak hareket etmektedir. Üçüncü kişil erle girmiş o lduğu ticari ilişkile rden doğan soru mluluk da yine tek sat ıc ın m üzerinde doğmak t adır. Yani bu sö zleşme le rin tüm rizik ol anna, tek satıcı kendisi k at lan acakt ı r. Oysa aceuta, üçü ncü k iş ilerle yap tığı sözleşme lerde, müvekkili taci rin temsilcisi s ıfatıyla hareket etmekte ve bu sö z le ş m e le rden doğan sorumluluk da müvekkili olan tacire ait olmaktad ır. Dolay ıs ıyla ace ntanın g iriştiği iş lemlerde, rizik o acenta üzeri nde değ il, müvekkili olan ıacirin üzeri nde doğmak tadı r. İ ki sözleş me tipin e bir başka açıdan b akıldığınd a ise acentanın yap tığ ı iş i n karş ı lığ ı olarak m üvekkilinden belirli bir mik tar ücret aldı ğı ve 11 KARAYALÇIN, s.5t5.
176 MVHF. HAD, C.H Sy.1-2 gelirini bu ücretlerin oluşturduğu görülür. Buna karşılık tek satıcının gelirini, yapımcıdan aldığı malın alım fiyatı ile satım fiyatı arasındaki fark, yani elde ettiği karlar teşkil etmektedir. Gerek acenta gerekse tek satıcı birer bağımsız tacir yardımcısı statüsünde iseler de tek satıcılıktaki bağımsızlık unsuru, acentanın bağımsızlığından kapsam ve nitelik itibariyle daha geniştir. Acentarun kabz ve sözleşme yapma yetkilerini sınırlayan TTK.m. 120 ve 121 hükümleri ile, rnüvekkilinden talimat alma ve haber verme borçlarını düzenleyen TTK.m.l24 hükmü de bu hususu doğrular niteliktedir. İki sözleşme tipinde de belirli bir bölgede tekel hakkından bahsedilmektedir. Böylece gerek sözleşme yapan acenta gerekse tek satıcı, tacirin mallarını belirli bir bölgede tek başına pazarlayacak ve tacirin ürettiği mal veya hizmetlerin sürümünü arttırmaya yönelik faaliyet göstereceklerdir. Ancak tekel hakkı, acentalık sözleşmesi için zorunlu bir unsur değildir. Bu hakkın, acentanın muvafakati ile kaldırılabilmesi mümkündür. Dolayısıyla bu hak, acentalık sözleşmesine özelliğini vermez. Oysa belirli bir bölgede tek satıcıya tanınan tekel hakkının anlaşma ortadan kaldırılması mümkün değildir. Zira tekel hakkı, bu sözleşmenin zorunlu unsurlarından birini teşkil etmektedir. Tek satıcının, yapımcının mallarının sürümünün arttırılmasına yönelik faaliyeti, acentalık sözleşmesinde de önemli bir sözleşme yükümlülüğü olarak karşımıza çıkmaktadır. Ancak bu yüküml ülük. acentanın, müvekkilinin işlerini, onun menfaatleri doğrultusunda özenle yürütmesi yükümlülüğü içinde yer almakta, acentalık sözleşmesinin bir özelliğini oluşturmamaktadır!'. Sonuç olarak şunu söylemek mümkündür: Yapımcıdan satın aldığı ürünleri, kendisine bırakılan bölgede tekel hakkına sahip olarak satan ve daima kendi ad ve hesabına faaliyet gösteren, faaliyetlerinin bütün rizikolarına kendisi katlanan tek satıcı, tacir açısından acenta ile aynı ekonomik rolü üstlenmiş olsa bile, bir bütün olarak değerlendirildiğinde, tek 12 Bkz. işgüzar, s.4l, dn 9 ve 10'da yeralan yazarlar.
Salih Ö ııder Yeşiltepe - Tek Satıcı/ık Soıleşmesinin Öğre tide Benzer Olarak 177 Beliniten Sözleşmelerden Ay ın Edilmesi satıcı lık sözleş mesinin ace nt al ık sözleş mes i veya ac entalık söz leşmes i nin özel bir şekli veya bir alt ayn mı olarak nitelendirilmesi mümk ün değildi r ". Acentalık sözleşmesinin n i teli ğ i gereği, acentanın müvekkilinin emir ve tali mat larına uygun olarak çalışması zorunludur. Acenta ile müvekkili aras ındaki i li şki, tek satıcı lık sözleş mes i ne göre çok d ah a sıkı dı r." 3.3 Komisyon Sözleşmesi Tacirin bir diğer bağımsız yardımcısı da. komisyon söz leş mesi ile ke ndisine dol aylı te ms il yetkisi veri len komi syoncudur. Komisyonc ul uğa i lişkin olarak TBK, 4 i 6-429 maddele ri ile alım - satım komi syonculuğunu aynntılı şekilde düzenlemiş, d iğ er iş lere ilişkin komisyo ncu luğu ise alım satım komisyoncu l uğu na iliş ki n hükümlere gö nde rmede bulun mak suret iyle dü zenl e miş ti r. TB K' nun 4 i 6. mad desinde yap ı lan tanıma gö re al ım-satım komisyoncusu;... ücret mukabilinde kendi n arnı na ve ınüvekki li he sabına kıymet li evrak ve men kul eşya alı m satımı nı deruhte ede n ki msedir.". Kanun'da ve r i lmiş olan bu tanımdan hareketle, komisyon sözleşmesi n i n unsurlarını şu şekilde belirlemek mümkündür" : yapar. I. Kornisyon cu, ke ndi adına rnüvekkili hesabına hukuki iş lem 2. Komi syon sözleş mesi n i n ko nusu esas itib ariyle kıym etli evrak ve menkul eşya alım -satımı dır. 3. Komisyoncu ile müvekkili arasındaki ilişki kural olarak sü rekli değildir ve m üvekkil ko misyoncuya tek bir sözleşmen i n yap ı lması için yetki verir. 4. Komisyon cu ücret karşılığında faaliyet gösterir. 13 ARKAN, S. 190-191 ; KAYIHAN, s. 51-52; IŞOÜZAR, s.38 vd.; TEKIL, 5.210. 14 ASLAN, 5.50. ı s ARKAN, s.213-214.
178 MOHF - HAD, c.ıs, Sy.J-2 Komisyon sözleşmes i n in bn unsurları dikkate alındığında, tek s atıcı lık sözleşmes i nin komisyon sözleşmes i nden oldukça farklı bir yapıya sahip o l duğu görülmektedir. Komisyon söz l e ş mes i de tek satıc ı lı k gibi b aşkasının manarının satı l masına yönelik bir sözle ş medi r. ancak komisyoncu kendi adına müvekkili h e sabına hareket etmekte ve bu sebeple tacirin dolaylı temsil yetkisine sahip yardımcısı olmaktadır. Tek satıcı ise kendi ad ve hesabına hareket etmekte, ticari faaliyetlerinde y apımcının temsilcisi s ıfatı nı hiçbir zaman kullanmamakt adır. Tek sa t ıcı lık söz leşmes i ni n sürekli borç ilişki si doğurmasına karşılık, komisyon sözleşmes i sürekli borç ili şki si do ğurrnamakta, komisyoncuya tek bir sözleşme ni n yap ı lmas ı için yetki vermektedir. Tek satıcı yapımcıdan satı n aldığı mall arı n maliki konumundadı r, komisyoncu ise kendisine b ı r akı lan m alların mülkiyetini kazanmaz". Kornisyoncu müvekkili hes abın a faaliyet göstermesi karşılığınd a ücrete hak kazanır. Bu ücret, genelde, alım veya s a t ı m bedelinin belirli bir yüzdesidir". Tek satıcı ise yaptığı i ş i n karşılığında y ap ımc ı dan herhangi bir ücret almaz. Komisyoncu, m üvekkili ilc yapmış olduğu bir iç anlaşmaya dayalı olarak üçüncü ki şil erle alım-satım ilişki sine giriştiğinden ve bu ilişkiden d oğ acak olan kar ve zarar müvekkile ait olacağınd an. bu iç anlaşmaya ve müvekkilin ve receğ i talimatlara uymakla yükümlüdür". TBK.mAI9 hükmü uy arın c a, özellikle malı müvekkilinin bel i rl ediğ i bedelden daha düşük bir bedene satan komisyoncu, aradaki farkı tazmin etmek durumunda kalacak ve hatta kus u rıı sebebiyle müvekkiline ve rmi ş o lduğu zararlardan da sorumlu tutu lacaktır. Tek satıc ının ise yap ı mc ı dan bu denli talimatlar alm ası söz konusu değildir. Tek s a tıcı, yapı mc ıdan almış olduğu manarın satı m fiy atını 16 TANDOCAN, Tek Satıc ı lık S özleşme s i, s.io. " ARKAN, s.215. 18 DOMANıÇ. llayri, Ticaret Hukukunun Genel Esasları, Geni şletilmi ş Dördüncü B a sı, İ s tanbul 1988, s.341.
Sa lilı Önder Yeşiltep e - Tek Sa tıcı lık Sttzleşmesinin Öğre t ide Benzer Olarak 179 Belirtilen Sözleşm elerdeli Ayırl Edilmesi serbestçe belirl er. Bu konuda yap ımc ı nı n herhan gi bir müdahaled e bulunması mümkün değildir. Ayrıca komisyon s ö zl e şme s i nde komi syoucuya tanmrruş bir tekel hakkından bahsedil emeyeceği gibi, komi syon cunun sürümü arttırmak gibi bir faaliyette bulunma borcu da söz konusu değ i l d ir. Yukanda açıklan rruş olan sebeplerden öt ürü, tek s atı cı lık sözl eşmesinin komi syon sö zl e şme s i olarak kabul edilmesi mümkün değildir. 3.4 İstisna Sözleşm esi İsti sna sözleşmesi TBK.m. 355'te şu ş ekilde tanıml anrruştır ; "istisna bir akittir ki onunla bir taraf (müteahhit), di ğer tarafm ( iş sahibi) vermeyi taahhüt ey lediğ i semen mukabilinde bir şey imali ni iltizam eder". TBK.'nun vermiş olduğu bu t an ı rru m d an hareket ederek, istis na sözleşmesinin un surlarmı şu şekilde tespit etmek mümkündür!' : i. Bir eser meydana getirmek 2. Eser meydana getirm eye karşılık ücret öde nmes i veya ücret ödemenin vaad edilmesi 3. İ stisna sözleşmesi n i n tarafları arasmda anlaşma İ s tisna sözleş mesi bir i ş görme borcu doğuran sözleş medi r. Anc ak bu sözle şme n i n konusu açısmdan önemli olan, çalışma değil bu çalışma sonunda onaya çıkan ve objektif olarak gözlemlenebilen sonuçtur." Bir sonucu n ortaya konması (ese rin vücuda getirilmesi) borcunu içeren eser sözle ş mesi nde, eserin meydana getirilmesi aşamasında, sürekli borç ilişkilerine benzer bir durum ortaya çıkmakta ise de sözle ş meni n ifa aşaması olan eserin iş sahibine teslimi, ani edimli bir borç ilişkisi niteliğini göstermek tedir". 19 YAVUZ, Borçlar Hukuku Özel, s.449 vd.. 20 YAVUZ, Borçlar Hukuku Özel, s.449. 21 TANDOGAN, Tek S atı cı lık S ö zl eşme si. s.12.
180 MÜHF - HAD, CB, Sy.1-2 Tek satıcılık sözleşmesine bakıldığında ise, tek saucımn yüklendiği sürümü arturma borcunun, sürekli borç ilişkisi doğuran bir sözleşme olduğu görülür. Bu sözleşme ile tek saucı, sürümü arturma gibi belirli bir yönde faaliyette bulunmayı taabhüt etmektedir. Ancak bu borcun yerine getirilmiş sayılması için, tek satıcının başarıya ulaşmış olması şart değildir", Zira tek saucının üstlenmiş olduğu borç, bir sonuç borcu değildir. Bu sebeple, tek satıcılık sözleşmesi ile istisna sözleşmesi arasında bir benzerlik bulunmamaktadır. İstisna sözleşmesinin unsurlarına bakıldığında, müteahhidin sözleşme ile kararlaştınlmış olan eserin meydana getirilmesini, iş sahibinden alacağı ücret karşılığında üstlenmiş olduğu görülmektedir. Oysa tek satıcılık sözleşmesinde, tek satıcının, yapımcıdan herhangi bir ücret talep etmesi söz konusu değildir. Tek satıcı, yapımcıdan satın aldığı malı üzerine fark koyarak satmakta ve bu yolla kazanç elde etmektedir. Tek saucılık sözleşmesinin sürekliliğinin, çerçeve sözleşrnede belirlenmiş olan satış kotalarının tutturulmuş olmasına bağlanması mümkündür. Ancak bu halde dahi, tek satıcının elde edeceği kazancın ücret olarak nitelendirilmesi söz konusu olmayacakur. Tek satıcılık sözleşmesinin zorunlu unsurlarından birisi olan tek satış hakkının ise istisna sözleşmesinin unsurları arasında yer alabilmesi söz konusu değildir. Zira eseri meydana getiren müteahhit, bu eserini üçüncü kişilere satmamakta, doğrudan, aldığı ücret karşılığında iş sahibine teslim etmektedir. Keza, müteahhidin, iş sahibinden belirli bir bölge içerisindeki işlerini sadece kendisine sipariş vermesini talep etmek gibi kanundan doğan bir hakkı da bulunmamaktadır." Her ne kadar sözleşme özgürlüğü prensibi çerçevesinde müteahhit ile iş sahibinin bu yönde anlaşmaları mümkün g örünınekte ise de tek saucılık sözleşmesinden farklı olarak, sözleşmeye konulacak olan tekel hakkımn istisna sözleşmesinin zorunlu bir unsuru olmadığı açıktır. " I ŞGÜZAR, s,42. 23 TANDOGAN, Tek Satıcılık Sözleşmesi, s.t2.
Salilı Önder Yeşiltepe - Tek Satıcılık S ôtleşmesinin Öğretide Benzer Olarak ISI Belirtilen Söz leşme le rdeli Ay ırl Edilmesi Bu sebeplerle tek satıc ı lık sözleşmesin in, istisna sözleşmesi ile benzerlik göstermediğ i ni söylemek mümkündür. 3.5 Satış İç in Tevdi Sözle şmesi "Satı ş için bırakm a sözleşmes i, bir tarafın (satış için bırakan) fiyatı tesbit ederek bir m alı kendi adı na ve hesab ına satmas ı için diğer tarafa (satış için alan) bırakması. diğer t arafın (satış için alan) belli bir süre içinde bırakıl an malı ya iade etme veya fiy atını ödeme borcunu taahhüt etmes id i r. İ '" Sadece taş ınır mallar için akdedilmesi mümkü n olan ve bır akıl an m alın mülkiyetin in geçirilmesini konu edinen bu sözleşme, temlik borcu doğuran sö zleşme türlerinden birisidir". Satış için tevdi sözleşmesi n de, satış için bırakanı n, bırakılan şeyin zil yedliği ni geçirme ve mülkiyetini geçirme borçlanna k arşılık satış için bı rakı l an taraf, şey i geri vermek veya kararlaşun ları bedeli ödemek şeklinde seçimlik bir borç altına girrnektedir'", TBK.m.71 hükmü uyannca seçim h akkı borçl uya ait olduğu ndan, burada seçim yapma yetkisi satış için b ırakılan taraf ait olacaktır. Sat ış ıç ın ıcvdi sözleş mes i ile tek satıc ı lık sözleş mesi karşılaştırıldığında satış için alanı n, kendisine bırakıl an menkul malı kendi ad ve hesab ına satmas ı, tek satıcı nı n üreticiden al dığ ı menku l mallan kendi ad ve h es abın a sat mas ı noktasında bir benzerlik teşkil etmektedir. Yine her iki sözleşmen i n de kanunda düzenlen m emi ş b ul unm ası bir benzerlik göstermektedir. Ancak sürekli bir borç ilişk isi doğuran tek satıcılık sö zl e şme sinde tek satı cı, yap ı ıııcıdan al dığı malların mülkiyetini kesin olarak kazan makta " CAVIN, P, Ventc-Bchange-Donation, ın Traite Droit prive suisse, vol. VII. T. ll l, Fribourg t978, s. 169. Nakten YAV UZ, Borçtar Özel Hükümler, s.27. 25 TANDaGAN, c. III, s.19. 26 TEaMAN, Nebiye, Satım Için Bırakma S ö zleşm e si, (Konsinye Sa tım), Tez, Istanbnl 1989 s.39,40; FEYztaGLU, 5,48.
182 MOHF - HAD, en Sy,I-2 ve malın sa tı ş için b ı rakı ldığ ı kim se gibi, dilerse malı y apımc ıya iade etmek gibi bir seçimlik hakka sahip bulunmamaktadı r. Zaten tek sat ıcı, s atıl manu ş olsa dahi, yapınıcıdan alını ş o l d uğ u malların maliki durumundadır. Bu sebeple s alamad ığ ı m alların tüm rizikolanna da kendisi katlanır. Yine, satış için tevdi sözleş mes inde, eğe r mal üçün cü kişi y e satı l masından belirli bir süre sonra teslim edilecekse, malın mülki yeti, satım sözleşmes i yap ı l ana dek tevdi edende kalmakta ve ancak bırakılan kimse malın satımı için sözleşrney i akdett iği anda mülkiyet kendisine geçmektedir. Mal, satı n alan üçüncü kişiye teslim edildiğinde ise mülki yet satı n alana geçmektedir. Buna k arşılık malın satı l m as ı ile teslim edilmesi aynı anda y apılmakt a ise, s atı ş için alan, malın mülkiyetini hiçbir şekilde kazarırnarnakta, mülki yet do ğrudan doğruya satın alana geçmekt edir". Tek sa tıcı lık sözleş mes i nde ise tek satı cı, mallan yap ı mcıdan satın almakta ve bu surette malların mülkiyetini do ğrudan iktisap etmektedir. Tek s atıc ı nın mülkiyeri iktisap edebil mesi için, satı ş için tevdi sözleş mesi nde olduğu gibi mallan satnuş olması gerekmemektedir. Aynca tek satı cı lı k sözleşmesin de, tek satıcı t arafından sa tı l an ınallarm mülki yetinin, tek satıcı y a geçmeksizin doğrudan sat ın alan üçüncü ki şi ye geçmesi gibi bir olas ılık da söz konu su değildir. İki sö zleş meyi ay ı ran bir diğ er önemli unsur ise, tek sa tıc ın ın sahip olduğu inhisar (tek satı ş) hakkıdır. Zira satı ş için bırakm a söz le şmes i nin u nsu rlar ı arasında tek sa tış h akkı bulunmamak t adır. Satış için b ı rakma söz le ş mesinde satış için al an ın sürümü an tırma faaliyetinde bulunma y ü kü mlülüğü nü n o lmadığ ı, bunun yan ında satı ş için bırakandan de vamlı olarak kendi sine sa tış için mal bırakmasını talep etme hakkının da bulunmadı ğı dikkat e alındığınd a, tek s a tıc ı lı k söz le şmes i ile satış için bırakma sö zleşm esinin birbirinden farklı sözleş mel e r olduğu ortaya ç ık maktadı r. Ancak bu durum, yap ımc ın ın bazı tek satıc ı lık sö zl eşmelerinde bir k ısım mamullerini tek sa tıcıya s atış için bırakma biçiminde yo ll amas ın a 27 TAlI: DOGAN, Borçlar Hukuku Özel, C.I, s. 24.
SaIilı Önder Yeşiltepe - Tek Satıcı lık So zleşınesin iıı Öğretide Benter Olarak 183 Belirtilen Söz leşmele rden Ay ı rt Edilmesi engel teş kil etmemektedir". Yapımcının bir kı sım mamullerini tek s atı c ıya satış için bırakm a biçintinde yo ll ayab ileceğ ine ilişkin bir hükmü n çerçeve s özleşmede belirtilmesi halinde, satış için bırakma sözleşmesi, sui generis bir yap ıya sahip ola n tek satıcı lık söz l e şmes i ni n bir parçasını oluşt uracaktır. Çerçeve sözleş me de bu yönde bir hüküm bulunmayan hallerde ise, taraflar arasında aynı and a tek satıcılık sözle ş mes in i n ve satım için bırakma sözl eşme s inin v arlığından bahsedilecek ve her iki sözleşmenin geçerlilik ş artl an birbirinden bağımsı z olarak değ erlendirilecektir. ],6 Adi Ortaklık Adi ortak lık Türk Borçlar Kanunu'nun 520 vd. maddelerinde d üze nle nmişti r. Bu düzenlemeye gö re adi ort aklık ; mü şterek bir amaca u laşab il mek için, kişisellik öğelerine göre şeki l lenmiş, o rtak lı k hakl an nı n ve yap ıs ın ın, sermayeye bağlı olarak değil, ortaklan n kişili kl erin e bağlı bir şeki lde biçimlendiğ i ; ortakların ortaklık borçl anndan bütün mal varlı kl arıy l a, birinci derecede ve müteselsilen sorumlu o l d uğu; her türlü ikti sadi ve gayri iktisadi konu için herhangi bir şekle bağlı o l maks ı zı n kurulabilen ; bir ticari işl etme işletmesi zorunlu olmayan, tüzel kişili ği bulurımayan bir o rtaklıktı r' ". Adi şirketl er, iki veya daha fazla kim senin menfaat ve kar elde etmek amacı yla işbi rli ğ i yapmaları sonucunda meydana gelen bir hukuki ili şki ve işlemdir. Ortak lığ ın meydana gelmesi için, ortakl arın bütün mesailerini ve diğer sermayelerini işbirli ğine yönlendirmeleri zorunlu değ i l d ir. Bir kı sım emek ve sermayelerini mü şterek bir mak satla bir araya getirmeleri gerekli ve yererlidir". İlk b akışta, tek satıc ı nı n pazarlama faaliyetleri ile ürünün sürümünü antırmak için çalışması, bu çalışma so nucu nda artan sürüm sayesinde tek 28 TANDAGAN, Tek Sat ı c ı lık S ö zle şme s i, s.i I. 29 POROY, ReharrEKINALP, Üna1lÇAMOGLU, Ersin, An aklıkl ar ve Kooperatif Hukuku. İ s r an b ul 1997, s.42; TEKiL, Fahiman, Adi, Kollektif ve Komandit Şirke t le r Hukuku, İst an bul 1996, s.43. 30 DOMANİÇ,Hay ri, Adi-Kollektif ve Komandit Ş irketl e r, G eni şl e tilmi ş Dördüncli B a sı, İsta n b ul ı 988, s.71.
184 MOHF - HAD, CB, Sy.1-2 satıcının da yapımcının da gelir miktarlarını arttırınası sebebiyle, tek satıcılık sözleşmesinde de adi ortaklık sözleşınesinde olduğu gibi, sözleşme taraflannın müşterek bir gayeye erişınek için ınal ve emeklerini birleştirdiği düşüncesi uyanmaktadır. Ancak, tek satıcılık sözleşmesinde, kar elde edip dağıtmak şeklinde bir "mü ş terek gaye"den bahsetmek mümkün değildir. Zira tek satıcılık sözleşmesinde sözleşme tarafları, birlikte kar oranını arttırarak bu karı paylaşmak gayesinde değillerdir. Tek satıcı ve yapımcı birbirlerinden bağımsız olarak kendi işletmelerini işletmekte ve faaliyetlerinin sonucunda doğacak olan kar ve rizikolan da yine ayrı ayrı üstlenmektedirler. Sözleşme taraflarının sorumluluklanna bakıldığında ise tek satıcılık sözleşmesinde, tek satıcı ile yapımcının karşı karşıya yer aldıkları, yani her ikisinin birlikte, diğer üçüncü şahıslara karşı doğrudan doğruya, sınırsız ve müteselsilen sorumlu olmadıklan görülmektedir. Adi şirketlerde ise ortaklar, TBK.m.523 hükmü uyarınca, şirket zararından doğrudan doğruya sorumludurlar. Zira adi şirketlerde, temsilcinin yaptığı işlemlerle hak ve borç doğrudan doğruya ortaklara ait olmakta ve yine bütün ortaklar, üçüncü şahıslara karşı müteselsilen sorumlu bulunrnaktadırlar". Dolayısıyla tek satıcılık sözleşmesi, tarafların aym amaca yönelik edimler yaptıkları bir ortaklık sözleşmesi olarak değil, edirnlerin değiş tokuşunu öngören, tam olarak karşılıklı borç yükleyen bir sözleşme olarak karşunıza çıkmaktadır". İki sözleşme tipinin, rekabet etmeme yükümlülüğü açısından karşılaştırılması da mümkündür. Adi şirket ortaklarının rekabetten kaçınma yükümlülüğü, TBK.m. 526'da düzenlenmiştir. Buna göre; "Şeriklerden hiç biri, kendi hesabıııa şirketin gayesine muhalif ve muz" işler yapamaz.". Bu hükmün amacı, şirket işlerini daima kontrol ve denetleme imkanına sahip olan adi şirket ortaklarının, şirketin iş sırlannı suistimal etmelerini önlemektir. Bu sebeple ortakların, yasak muameleleri kendi namlarına yapmaları mümkün olmadığı gibi, gizli bir şekilde üçüncü bir şahıs 31 DOMANİÇ, Adi-Kollektif ve Komandit Şirketler, 5.76; Ayrıca bkz. TBK.m.527, 530, 533, 534. 32 TANDOGAN, Tek Satıcılık Sözleşmesi, 5.12.
Salih Önder Yeşiltepe - Tek Satıcılık S ôtleşmesinin Öğretide Benzer Olarak 185 Be lirtile ıı Sözleşmelerdeli Ayırt Edilmesi aracılı ğı yl a y apm al arı da mümkün değildir. Zira. TBK.m. 526 hükmünden aç ıkç a an l aş ı l masa da. " şirketin gayesine muhal if ve muztr işler " ibaresi veka lete rı yap ı l an i ş le ri de kap say ıcı niteliktedir. Aksine davranış. tazrninatı g erekti re ce ği gibi. TTK. m. 187 ve 197 hükümlerine kıy asen böyle bir hareket in. şi rket i n fes hine h aklı sebep teş ki l eımesi mümkündür". Tek. satıcılık sözleşmesinde ise. tek satıcın ın yap ı mcı ile rekabet yapmama yükümlülüğü bulunmaktadır. Bu yükümlülük. yap ımcı nın menfaa tlerini koruma yükümlülüğünden kaynaklanmaktadır. Buna göre tek satıcı. yapımc ın ın ma rkasın ı taş ıy an sö z l e şmeye ko nu olan rnallarla piyasada rekabet halinde bulunan b aşka firmal arın mark a sını taş ıyan m alları. yapımc ın ın izni olmaks ı zın satmaktan kaçınm ak zorundadı r. Çerçeve niteliğ indeki sözleşmey le tek s atıcıya sözleş me konusu böl gede tek s atı ş hakkı taruyarak güçlü bir pazarlama ağ ı kurm ay ı hedefleye n ve reklam faaliyetleri ile d iğer markalarla rekabet etmek te olan yap ı mcın ı n, tek satı c ıya rekabet etme izni vereceği nin düşünü lmes i ise oldukça güçtü r. Zira yapırncı, tek satıcının malların sürümü yönündeki tüm çabas ın ı. kendi ürünleri için sarf etmesini ve kendisinden daha fazla mal alınm asını h aklı olarak beklemektedir. Aksi halin kabul ü tek satı c ı lık sözleş mesin i anl am sı z hale getirecektir. Rekabet etme me yü kü mlü l ü ğ ü n ü n çerçeve sözleşmede açıkça belirtil mesi mümkündür. Ancak bu hususun sözleş mede b elirtilmemiş ol mas ı. tek satıc ın ın rekabet etme hakkın a sahip o l d uğ u anlamın a gelmemektedir. Zir a bu yüküm lülük. tek satıcının yap ı mcı menfaatlerini koruma y ü kümlü lüğü nu n bir sonucu olarak ortaya ç ı kmaktadır". Tek sa tıc ı lık s özleş mes i ni n, adi ortaklık söz leş mes i nde o lduğu gibi. taral tar aras ında sürekli ve iyi niyete day alı bir işb i rli ğini g ere ktirdi ği nden. rekabet etmeme yü kü m l ü lüğü nun ihlal edildiğ i durum larda. adi o rt ak lı ğ ın feshine ilişkin olarak y uk arı da açıkl adığımız kuralların. uygu n düştüğü ölçüde tek s at ı cı lık sözle şmes ine de kıy as yolu ile uygulan abileceği kanaatindeyiz. n DOMANıÇ. Ad i-kollektif ve Komandit Şirketler. s.77. 34 İŞGÜZA R. s. 83.
186 M OHF - HAD, Cl3, Sy, 1-2 3.7 Hizmet Sözleşmesi Türk Hukukunda hizm et akdi hem Borçlar Kanunu'nda hem de İ ş Kanunu 'nda d ü zenl enmiş olmakla beraber, akdin tanınu iş mevzu aunda yap ı l manu ş, sadece Borçlar Kanunu'nda yer al rruş u r. iş görme sö zl eşmelerinden biri olan hizmet sözleş mes i ni n tanınu TBK.m.313'te şu şekilde yapılmıştır: " Hizm et akdi, bir mukaveledir ki onunla işçi muayyen veya gayri muayy en bir zamanda hizmet görmeyi ve iş sahibi dahi ona bir ücret vermeyi taah hüt eder". Türk Borçlar Kanunu 'nda y ap ı l nu ş olan tanımlam ad a b elirtilmemi ş olmakla ber aber, i ş çi nin eko nomik ve sosyal yönd en işveren e bağlılığı, hizmet sö zleşmesinin en belirgin özelliği olarak kabul edilmektedir.35 B ağımlılık unsuru nu da dikkate alan REiSOGLU, hizmet akdi için şu tarunu vermektedir: " Hizmet akdi öyle bir aki ttir ki, işçi bir ivaz mukabilinde mu ayyen vey a gayri muayyen bir zaman için i ş gücünü i şve renin em rine tahsis ve onu n direktifi al tı nda işi ifa etmeyi taahh üt eder"." Bu tanımlardan hareket ederek hizmet sö zleş mes i nin un surlannı şu şeki l de belirlemek mümk ündür 37: ı. i ş çi n in bir süre işve rene bağı mlılık ili şkisi içinde bir hizmet görmesi veya görmeyi vaad etmesi 2. Hizmet gö rülmes inin veya hizm et edimi vaadinde bulunulmasmın bir ivaz (ücret) k arşılığında o l mas ı 35 ESENER.Turhan.İş Hukuku. Ankara 1978, s.l26.127; OGUZMAN. M. Kemal, Türk Borçlar Kanunu ve Iş Mevzua tına Göre Hizmet "Iş" Akdinin Feshi, İstanbul 1955. s.4. dn. 6; _REİsoGLU. Seza, Hizmet Akdi. Mahiyeti-Unsurlan -Hükümleri, Ankara 1968. s.38; SÜZEK. Sarper.Tş Akdini Fesih H akkının Kötüye Kullanılması. Ankara 1976. s.8; TANDOGAN. C.2. s.35. J6 REİsoGL U. s.38. 37 YAVUZ. Cevdet. Borçlar Hukuku Özel. s.406 vd..
Sa/ilı Önder Yeşiltepe - Tek Satı cı/ık Sôtleş mesinin Öğ retide Benzer Olarak 187 Belirli/eli S özleş mele rden Aylrl Edilmesi 3. Tarafların anlaşması veya bir karşılık ödenmesine yol açacak bir hizmet ilişkisinin varlığı sözleşmesi \lizmet sözleşmesinin bu unsurları göz önüne alınarak, tek satıcılık ile hizmet sözleşmesi karşılaştırıldığında, iki sözleşme arasındaki farklılıklar da açıkça ortaya çıkmaktadır. ller şeyden önce, kendi ad ve hesabına çalı şan tek satı cı nın yap ı mc ıdan bağımsız bir i şletmesi olm as ına karşılık hizmet sözleşmesinde işçi, işverene bağımlılık ve altlık-üstlük ilişkisi içinde çalışmaktadır. Bu bağımlılık, ekonomik ve sosyal yönden olduğu kadar. i şv eren e kişisel yönden bağımlılığı da ifade etmektedir". Yargıtay, 1984 tarihli bir kararında" işçinin işverene olan bağımlılığını şu şekilde vurgulamıştır: "B urada söz konusu olan bağımlılık. her an ve durumda çalışanı denetleme veya buyruğuna göre edi mini yaptırma o l an ağ ın ı işverene tanıyan. çalış anının, edimi ile ilgili buyruklar dışında çalışma o l anağ ı bulamayacağı nitelikıe bir bağ ı ml ı lıktı r.:". ller ne kadar tek s a tı c ı, y apımcı ile akdetrniş olduğu çerçeve sözle şme uyarınca ça lış mal arı aç ıs ından bir takım yükümlülükler üstlenmektc ise de, bu yükümlülükler, yapımcı ya tek satı cının ç alı ş m a saatleri ve çalışma şekli konusunda talimatlar verebileceği anlamına gelmeye ceği gibi tek s atıcı nın yapım cın ın bu yruklarını yerine ge ti rıne yüküm lü lüğü altında o l m ası da söz konusu değildir. Oysaki hizmet sözleşmesinde işçinin hizmet edimini ifa etmesi, sö z le şmen i n t arafı i şvercne bağımlılık ilişki s i içeri sinde. onun denetimi ve direkıifl eri al tı nda ger çcklcşt irilmelidi r'". Hizmet sözleş mes i ni n bir diğ er unsuru olan, hizmet g örülmesinin veya hizmet edimi vaadinde bulunulm asının bir ivaz (ücre t) k arşılığında yapılması da tek satı cılık sözleşmesinde yeri olmayan bir unsurdur. Zira yapımcıdan satı n aldığı malları. üzerine kar payı koyarak kendi adın a ve 38 REIs o GLU. 5.52;SÜZEK, s.ıo ve dn 20. " Y arg ıtay i O.HD. 27.2.1984, E. 11321 K. i 166, YKD., C. X ( I984), S. 6, 5.898 900. 40 Y1\VUZ, Borçlar Hukuku Özel, 5.406.
188 MOHF - HAD. c. ıs. Sy.1-2 hesabına satan tek satıcı nı n, elde edeceği bu kar dışında y ap ımc ıdan ücre t adı altında aynca bir talepte bulunm as ı söz konu su değildir. Tek s atıcının pazarl ama ve sürümü antırma faaliyetlerinin karşılığında da yap ı mcı dan her hangi bir ücret talep etmesi mümkün değildir. Bu faaliyetlerinin karşılığı olarak tek sa tıc ı kendi kar oranını da arttırmayı hedeflemektedir. Başansı z o l m as ı durumunda da rizikolara yine kendisi katlanacaktır. Tüm bu farklılıkların y anı n d a, iki sö zleşmenin birbirlerine yakın l aş tık ları nokta, her iki sözleş men i n de süreklili k unsuru taşımalarıdır. İ ş çin in belirli veya belirsiz bir süre işverenin hizmetinde o lm as ı, bu sözleşme nin de süreklilik unsurunu t aşıdı ğını gös termektedir. Bu sebeple her iki söz leş me de sürekli borç ili şkilerinin ortak özelliklerini taşı mak tadır. Bu benzerlikte n yola çıkarak, tek satıcının da i ş çi gibi h aksı z ve zamans ız fesihle re karş ı korunm ası sağ lanmalı dır. Buna karşılık, tek sat ıcmın yapımc ı ile aras ınd aki y akın iş ili şkil eri sebebiyle yapımcınm ticari s ı rl annı öğre ne bi l mes i muht emeldir. Bu sebeple hizmet sözle ş mesinde o lduğu gibi, söz le ş me n i n sona ermesinde n sonra da belirli s ın ırl ar çerçevesinde tek sat ı c ıya rekabet yasağı getirilmesi mümkün g örülmelidir. t anımlanmı ştır. 3.8 vekôıeı Sözleşmesi Vekal et söz l eşmes i, Borçlar Kanunu 'muzun 386. maddesi ile Bun a göre; "Vekalet bir akittir ki onunla vekil, mukavele dairesinde kendi sine tahnıil olunan işin idaresini vey a takabbül eylediği hizmeti n i fas ını iltizam eyler. - Di ğer akitler hakkındaki kanuni hükümlere tabi olmayan iş lerde dahi, vekalet hükümleri cari olur. - Muk avele veya teamül varsa vekil ücrete müstahak olur.". Kanun ' un vermiş olduğu bu t anı mdan yola çıkan TANDOGAN ise, vekalet sözleş mes i n i n tanıınını şu şekilde y apmakt adı r : "Vekiilet öyle bir akittir ki vekile müvekkilin menfaatine ve iradesine uygun bir sonuca yönelen bir iş görmeyi bir zaman kaydma tabi olmaksızın ve nispeten