1 ÖZEL EKİN KOLEJİ Bilgi Toplumunun Okulu EMPATİ, ÖZEL EKİN KOLEJİ P.D.R.H. SERVİSİNİN AYDA BİR YAYIMLANAN SÜRELİ YAYINIDIR. YIL: 2 SAYI:15 MAYIS - 2003 AYIN KONUSU ÖNERGENLİKTE CİNSEL GELİŞİM Çocuklarımızı, el ele Bilgi Toplumu na hazırlıyoruz.
2 Bilgi Toplumunun Okulu ve Anne-Babası; çocuk ile sağlıklı iletişim kurarak, tüm gelişim alanlarında olduğu gibi cinsel gelişim alanında da onu izler, ihtiyaç duyduğu ve yaşına uygun olan bilgilere ulaşması, sağlıklı bir cinsel kimlik oluşturması için onu destekler. NEDEN CİNSEL GELİŞİM? Okulumuzun felsefesine uygun olduğu için seçilen Gelişimsel-Boylamsal Rehberlik Modeli nde çocuğun beş temel boyutunu gözlemlemekteyiz. Bu boyutlardan biri olan Cinsel Gelişim, özellikle önergenlik döneminde hız kazanarak diğer alanları da etkilemektedir. Çocuklarımızla daha sağlıklı iletişim kurabilmek, güven ve destek duygusunu yaşatabilmek adına gelişimlerini tanımaya çalışıyor, onlara ihtiyaçları olan bilgiyi veriyoruz. Bu ayki yayınımızla, sizleri bu sürece katmayı ve doğru yaklaşımlarla çocuklarımızla olan iletişimimizi güçlendirmeyi hedefliyoruz. ÖNERGENLİK NEDİR? Önergenlik dönemi, 10-13 yaş arasını kapsayan daha çok bedensel değişikliklerin ön planda olduğu bir dönemdir. Gelişim bir bütündür. Bedensel, sosyal, duygusal, bilişsel ve cinsel gelişim alanları birbirlerini etkileyerek ilerler. ÖNERGENLİK DÖNEMİ GENEL ÖZELLİKLERİ (10-13 YAŞ ARALIĞI ) Bedensel Gelişim : Bedensel, biyolojik değişiklikler ön plandadır. Kızlar, bu döneme erkeklere oranla daha önce girer. Boy ve beden ölçüleri değişir. Erkekte Adem elması çıkar; her iki cinste ses değişikliği olur. Yüz çizgileri değişir, sivilceler oluşur. Beden yağ dağılımında değişim gerçekleşir. Kas gelişmesi gerçekleşir. Vücudun belirli bölgelerinde tüylenmeler oluşur. İlk adet, ilk ereksiyon gerçekleşir.
3 Bilişsel Gelişim : Somut düşünme dönemini tamamlamış, soyut düşünme dönemine geçiş başlamıştır (görünenin ötesini düşünme, yorumlama). Soyut kavramları öğrenir ve kullanır, çıkarımlar yapabilir. Yaptığı davranışın sonrasını ve sonuçlarını planlayabilir. Alternatiflerin varlığı ve bunların da gerçekleşme olasılığı olduğunun farkına varabilir. Hipotezleri dener, genellemeler yapar, cevaplarını haklı gösterecek düşünce yolları ve mantıklı gerekçeler bulmaya çalışır. Duygusal Gelişim : Duygusal boyut, kişinin kendi bedenini nasıl algıladığını, cinsel kişiliğine ilişkin duygularını, kadın-erkek arasındaki çekicilik ve bağlılık duygularını içermektedir. Ergen dünyasındaki roller ve bunlara ilişkin beklentilerdeki belirsizlik; anne-babaların ergene bazen bir çocuk, bazen de yetişkin gibi davranmalarıyla giderek artar. Ergen de çelişkili duygular yaşamaktadır. Büyüyüp yetişkinin sorumluluklarını mı alsın yoksa, çocuk kalıp çocukluğun güvenli, korunan sıcaklığı içinde mi yaşasın? İki ayrı dünya arasında bocalayan ergen, yoğun ve karmaşık duygular içinde kimi zaman uygun olmayan davranışlar da gösterebilir. Bu dönemin alt yapısı, ergenin çocukluk çağındaki yaşantıları ve benlik algısı ile ilişkilidir. Yaşanan karmaşanın göstergesi olarak, ergene ilişkin bazı davranış örnekleri verilebilir. Ergenler ikili duygulara sahiptirler; duygularında sevgi, nefret, acı, zevk, korku gibi dalgalanmaları izlemek olasıdır. Bu olumlu ve olumsuz uçlar çok kısa zaman aralıklarıyla değişebilir. Aşırı özgürlük isterler; bir yetişkinin sınırlarını koyduğu özgürlüğü anlamaları oldukça zordur. Bağımlılığı reddederler; başkaları tarafından yönetilmek onları boğabilir. Ekonomik olarak bağımlılığı tercih ederlerken ne kadar para harcayacakları konusunda bağımsızlığı savunurlar. İsteklerini erteleme özelliğinden yoksundurlar. Örneğin okuldan istenen ve bir ay sonra gereken bir yardımcı kitabın hemen alınması konusunda anne-babayı zorlayabilirler; vakit ve nakit yokluğu açıklamaları onlara ulaşmaz.
4 Kendilerine dönük yaşarlar. Yalnız kalmayı tercih ederler. Kendilerine yeterince güven duymazlar. (Özellikle yetişkin dünyasına ait alanlarda) İstekleri yapılmadığında isyan etmekten kaçınmazlar. Duygularını yoğun yaşadıklarından bu durum normal kabul edilebilir. Anne-babaların ve diğer yetişkinlerin bu konuda duyarlı olmaları gerekmektedir. Ergen çelişkili duyguların etkisiyle enerjisinin çoğunu sözel olarak anne-baba otoritesinden kopmak ve onlara olan bağlılığını yadsımak için harcar. Anne-babaların, gencin içinde, birbirini bütünleyen ancak özlerinde birbirleriyle bağdaşmayan duygu akımlarının varlığını yadsımak yerine bunların ergenin duygusal gelişiminde gerekli olduğunu kabul etmeleri, her iki taraf için uzlaşmacı bir ilişkinin ilk adımlarının atılmasında önemlidir. Sosyal Gelişim : Toplumsal boyut kız ve erkek çocukların, kadın ve erkek olarak nasıl davranacaklarına, rollerini nasıl belirleyeceklerine ilişkin deneyimleri kapsar. Toplumun kültürel beklentileri, rolleri belirler. Bazı açılardan ergenlik, kendini arama ve bulmaya çalışma, kısaca bireysel kimlik geliştirme sürecidir. Bu süreç değişik rollerin denenmesiyle gerçekleşir. Kendini başkalarının gözüyle görmek ve yeni roller denemek için akran gruplarını tercih edebilir. Akran grubu toplumsal onay alma yeridir, bu açıdan önemlidir. Akran grubunun ergen üzerindeki etkisi inişli çıkışlı bir grafik izler. Bu grafik ergenin kendisi hakkında ne hissettiğine bağlı olarak değişir. Özdeşleşme süreci yaşar. Ailenin dışına yeni arayışlara sürüklenir. (Öğretmen, sporcu, şarkıcı gibi) İlerde ne olmak istediğiyle birlikte bağlantılı olarak kişiliğine bir şeyler katan bu örnekler kendine uygun olanı bulana dek değişir. Sorumluluklarda düzenlemenin olduğu bir dönemdir. Özerklik ve sorumluluk arasında dengeyi kurmaya çalışır.
5 Ahlaki Gelişim: Değer yargılarının yeniden düzenlenmesi Değer yargılarının serbestleşmesi Örnek alma işlevinin aileden yaşıt grubuna kayması Değer yargılarının ilgili kültür çevresine kayması Cinsel Kimlik Gelişimi Büyüme ve gelişme genellikle bir bütün olarak değerlendirilse de aslında organ sistemlerinin bu süreçteki ritim ve işlevleri hem değişkendir hem de birbirinden farklıdır. Pek çok kişi, cinsel gelişimin sadece cinsel organların gelişimi anlamına geldiğini düşünür; böyle bir düşünce ile cinsel gelişimin önergenlik çağında başladığına ve yetişkinlikteki olgunlaşmayla birlikte sona erdiğine inanır. Oysa daha ilk oluşum anında biyolojik cinsiyetin belirlenmesiyle başlayan cinsel gelişim ve olgunlaşma tüm yaşam boyunca devam eder. CİNSEL KİMLİK NEDİR? Cinsel kimlik, kişinin biyolojik cinsel özelliklerini yansıtır. (kromozomlar, cinsel hormonlar gibi) Toplumsal cinsiyet ise kişinin kendini kadın ya da erkek olarak algılamasıdır. Bu toplumsal bir görüngüdür ve kişinin yaşamında model aldığı insan/insanların etkisiyle kazanılır. Cinsel kimlik kazanımında önemli olan bazı etkenler vardır. Bunlar aşağıda verilmiştir: Çevrenin cinsel kimliğe uygun davranışları pekiştirmesi. Özdeşim kurma (Anne-baba ya da teyze-amca gibi) Cinsel yönelim ( Toplumda en yaygın kabul gören ve gerçekleşen cinsel yönelim şekli, bireylerin karşı cinse yönelmeleridir. Ancak kendi cinsine ya da her iki cinse birden ilgi duyan bireyler de vardır. Toplumlara göre kabul düzeylerinde de farklılıklar gözlemlenir.) Cinsel Kimlik, Cinsellik Nasıl Algılanmalı?
Cinsellik, yaşamın doğal ve sağlıklı olması gereken bir parçasıdır. Cinsellik tüm canlılara özgüdür. Cinselliğin bedensel, etik, psikolojik, toplumsal ve duygusal boyutları vardır. İnsanların cinsel seçimlerini yapma hakları vardır; ancak seçimlerinin sorumluluğunu üstlenmeleri gerekir. Çocukların cinsellikle ilgili konuları anne-babalarıyla veya güvendikleri kimselerle konuşmaları hem bireylere hem de topluma yarar sağlar. Gençlerin cinsel olgunluğa ulaşmaları sürecinde cinselliklerini farklı biçimlerde araştırmaları doğaldır. Bu dönemdeki sorular, inişli-çıkışlı tepkiler olağan karşılanarak, doğru bilgilerle yaklaşılması, desteklenmesi gerekir. 6 CİNSEL EĞİTİM Gençler, cinsellik hakkında sağlıklı davranışlar geliştirebilmek için geniş bilgi edinmeye gereksinim duyarlar. Anne- babalar çocukların temel cinsellik eğiticisidir. Değerlerinin ve inanışlarının oluşmasına destek verebilirler. Anne-babaların yanı sıra; yaşıtlar, okul, medya, arkadaşlar da insanların cinsellik hakkında bilgilendirir ve davranışlarını etkiler. Cinsel eğitim, genç insanlara üreme fizyolojisi ve anatomisini öğretmekten daha fazlasını amaçlamalıdır. Cinsel gelişim; üreme sağlığı, kişiler arası ilişkiler, şefkat, yakınlık, vücut imajı ve toplumsal cinsiyet rollerini içine alır. Cinsel eğitim, bilgi alma, tutum geliştirme, inanışlar, kimlik değerleri, ilişkiler ve yakınlık konularında yaşam boyu sürebilecek bir eylemdir. BU EĞİTİM NASIL VERİLİR? CİNSELLİK EĞİTİMİ HANGİ TEMELLERE DAYANIR? Cinsellik eğitimi; bilgi verme, eğitim ve danışmanlığı içerir. 1. Bilgi Verme: Cinsellikle ilgili gerçekleri aktarmak demektir. Üreme fizyolojisini, organların işlevlerini açıklamak, hatta bu tip soruların yanıtlarını bulabilecekleri kaynakları bildirmektir. En uygun zaman, çocuğun bu gibi konularda soru sorduğu andır. Yanıtlar, çocuk yanlış bilgi edinmeden verilmelidir. 2. Eğitim : Düşünme yollarını geliştirmekle ilgilidir. Bu kavramla erkek-kadın arası ilişkileri tartışmak, davranışları değerlendirmek kastedilmektedir. Buna başlamanın yaşı da geçlikle, fiziksel olgunluğun başladığı zamandır.
7 3. Danışmanlık: Bir uzmanın, gencin yeteneğine, ilgisine, kendi koşullarına göre seçeneklerini açıklığa kavuşturması ve karar vermesi amacıyla yardımcı olmasıdır. CİNSEL EĞİTİMDE AİLENİN ROLÜ NEDİR? Anne-babanın çocuklarıyla iletişimi güven, sevgi ve açıklığa dayalı ise cinsellikle ilgili konular hakkında çocuk daha kolay iletişime girecektir. Cinsel eğitimin ne zaman başlaması gerektiği ebeveynler tarafından sıkça sorulan sorulardan biridir. Aslında bu eğitim doğumdan itibaren başlar ve yaş düzeyinde bilgiler verilerek devam eder. Anne babasına duyulan güven çocuğun her yaşta kolayca diyaloğa girmesini sağlar. Üç- sekiz yaş arasında hazırlayıcı konuşmalar yapılır. Örneğin vücut, doğa ve fiziksel olarak dünya harikaları, aile bağlılığı, sevgi gibi konular üzerinde durulur. Sekiz- on üç yaş arasında davranışlar önem kazanır. Medya, akran grubu hakkında konuşmalar yapılıp davranışlar üzerinde tartışmalar yapılandırılabilir. Özellikle on bir yaşından sonra amaç cinselliği öğretmekten çok bütünüyle cinsellik hakkında bir bakış açısıkazandırmaya dönüşür. Bilgiden çok tavır ve davranış önemlidir BU DÖNEMDE ETKİLİ ANA- BABA OLMAYA YARDIMCI OLACAK ÖNEMLİ NOKTALAR: İletişim : Ailede gerçekler kadar duygular da iletilmelidir.her üyenin düşüncesi saygıyla karşılanmalıdır. Disiplin : Çocuk, kendisinin ve ebeveynin rollerini fark edebilmelidir.kendi yaşamını yönlendirebilmeli ve denetleyebilmelidir.
Kişisel Sorumluluk : Ailenin her üyesi kendi davranışının sorumluluğunu taşımayı kabul etmelidir. Başkalarına Saygı : Anne-babanın çocuklarına, başkalarına ve özellikle birbirlerine saygı göstererek modellik etme şansı vardır. Birbirini Sevmek : Herkes sevilmek ve başkası için önemli olmak ister. Annebabasından ilgi görmeyen çocuk, ilgiyi başka yerlerde arar; ancak bulamazsa öfkelenir. 8 EKİN KOLEJİ PSİKOLOJİK DANIŞMA VE REHBERLİK ÇALIŞMALAR: SERVİSİNİN YAPTIĞI Her öğrencinin aylık gelişim bilgileri izlenip değerlendirilmektedir. Her yıl sene başında ailelere çocuklarının yaş gelişim özellikleri hakkında seminer verilmektedir. Her yıl 5. ve 6. sınıf öğrencilerine, dışarıdan davet edilen uzman tarafından Cinsel Gelişim konulu seminer organizasyonu yapılmaktadır. Yıl boyunca veli, öğrenci, öğretmenlere danışmanlık yapılmaktadır. Bu dönemde olumlu benlik algısı geliştirmesi için bazı etkinlikler, programlar uygulanmakta ve ihtiyacı olan öğrencilere danışmanlık yapılmaktadır. LÜTFEN YAYINIMIZ HAKKINDAKİ GÖRÜŞ, ÖNERİ VE BEKLENTİLERİNİZİ BİZE YAZINIZ YA DA TELEFONLA İLETİNİZ. İŞBİRLİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜR EDERİZ.
9 ekinpdrh@ozelekinlisesi.com r.turhan@ozelekinlisesi.com y.gunes@ozelekinlisesi n.yasaroglu@ozelekinlisesi.com AYIN ÖNERİLERİ OKUYABİLİRSİNİZ SARANDA HİJYENİK AŞKLAR ZELİHA MİDİLLİ YILMAZ ERDOĞAN İZLEYEBİLİRSİNİZ DİNLEYEBİLİRSİNİZ HİTİTLER (SİNEMA) MATRIX RELOADED (SİNEMA) COME AWAY WİTH ME NORA JONES KAYNAKÇA Eyre, L-R. (1999) Çocuğuma Cinselliği Nasıl Anlatırım? Beyaz Yayınları Cholette,F-P. (1985) Çocuklara Cinsel Konuda Ne Söylemeli Nasıl Söylemeli Esin Yayınevi Cinsel Sağlık Bilgileri Eğitimi Öğretmen El Kitabı, İnsan Kaynağını Geliştirme Vakfı ÖNÜMÜZDEKİ EĞİTİM-ÖĞRETİM YILINDA YENİ KONULARLA BİRLİKTE OLMAK DİLEĞİYLE!
İYİ TATİLLER! 10