Editörden Dergimizin bu sayısını Yaşanabilir Kentler İçin Sürdürülebilir Ulaşım Sistemleri konusuna ayırdık. Şehir içi ulaşım sistemleri ekonomik, sosyal ve kültürel yaşantının gelişmesinde kilit rol oynamaktadır. Kentsel yaşamın düzenli ve kaliteli olarak sürdürülebilmesi için etkin bir ulaşım sistemi kurulmalıdır. Bu nedenle Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı nın öncülüğünde Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Kalkınma Bakanlığı başta olmak üzere tüm ilgili devlet kurumları, belediyeler, özel sektör kuruluşları koordineli çalışarak kent yaşamına uygun iyi bir ulaşım sistemini tercih etmeye çalışmaktalar. Toplu ulaşım sistemlerini geliştirmek adına yapılan her yatırım özel araç kullanımını azaltarak geleceğe yaşanabilir kentler bırakacak. Dergimizde kamu, belediyeler ve özel sektör kurumları sürdürülebilir ulaşım için gerçekleştirdikleri çalışmaları anlattılar. İnşaat sanayicisi üyelerimiz bu çalışmalardan örnekler sundular. Giresun Belediyesi nden özel bir çalışmayı anlatıyoruz. Başkan Kerim Aksu, kentte yaşayanların kitap okumalarını teşvik amacıyla çağdaş bir uygulamaya imza atarak, Kütüphane Otobüs Durağı Projesi ni başlattı. Projenin dalga dalga tüm şehirlere yayılmasını umut ediyoruz. Dünyayı İnşa Eden Türklerden Erol Üçer sadece inşa ettiği eserler ile değil, eğitime verdiği destek ile de ülkemiz geleceğine çok önemli katkılar yapıyor. Üçer, gençlerimizin hayatına dokunduğu çalışmalarını anlattı. İNTES Genç Yöneticiler Grubu üyelerimizin gerçekleştirdiği dev projelere ziyaretler devam ediyor. İlgiyle okuyacağınızı umduğumuz bir dergi hazırlamaya çaba gösterdik. Bir sonraki sayıda farklı içerikle bir araya gelmek dileği ile sağlıcakla kalınız.
YÜZ ELLİBİR İNTES İşveren Sendikası Adına Sahibi Celal KOLOĞLU Sorumlu Müdür H. Necati ERSOY Yayına Hazırlayanlar Ercan DEVA Demet SOMUNOĞLU Yönetim Yeri 4. Cadde 719. Sk. No: 3, Yıldız, Çankaya, Ankara T: 0312 441 43 50 (pbx), F: 0312 441 36 43 intes@intes.org.tr / www.intes.org.tr İnşaat Sanayii Dergisi 556 Sayılı KHK Uyarınca Türk Patent Enstitüsü Tarafından Tescile Bağlanmıştır İNTES Kuruluş Tarihi 5 Şubat 1964 Sendikamız Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu üyesidir. İnşaat Sanayii Dergisi Ocak-Şubat 2004 tarihinden itibaren hakemli dergidir. İNTES İnşaat Sanayii Dergisi nin adı da dahil olmak üzere tamamı üzerindeki telif hakları İNTES e aittir. Dergide yayınlanan yazılar yazarlarının kişisel görüşü olup hiçbir şekilde İNTES tüzel kişiliğinin görüşü olarak mütalaa edilemez. Dergide yayınlanan yazıların her hakkı saklı olup, İNTES ten yazılı izin alınarak ve kaynak gösterilmek suretiyle kullanılabilir. ISSN: 1303-8028 Yayın Türü: Yerel Süreli Yayın, Ücretsizdir. İki ayda bir yayımlanır. Abonelerine ücretsiz olarak gönderilir. Yapım Reta Reklamcılık ve Tanıtım Ltd. Şti. Ziyaurrahman Cd. 285. Sk. No: 26/19 Çankaya, Ankara T: 0312 440 20 56, F: 0312 440 53 69 info@reta.com.tr / www.reta.com.tr Basım Desen Ofset San. ve Tic. A.Ş. Birlik Mh. 448. Cd. 476. Sk. No: 2 Çankaya, Ankara T: 0312 496 43 43, F: 0312 496 43 47 info@desenofset.com.tr www.desenofset.com.tr Basım Tarihi ve Yeri 21 Aralık 2015 / ANKARA 10 DOSYA: Kent içi ulaşım çözümleri büyük önem taşıyor M. Hamdi YILDIRIM Türkiye Cumhuriyeti Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı Müsteşar V. 04 06 24 28 32 42 46 14 BAŞYAZI: Şehir içi ulaşımda insana öncelik Celal KOLOĞLU Yönetim Kurulu Başkanı DOSYA: Kentlerde Sürdürülebilir Ulaşım DOSYA: ARGE faaliyetlerine önem veriyoruz İsmail KARTAL Türkiye Cumhuriyeti Karayolları Genel Müdürü DOSYA: Toplu taşıma hızla teşvik edilmeli Fatih TURAN Altyapı Yatırımları Genel Müdürü DOSYA: Daha akıcı ve güvenli trafik için önlemler Emniyet Genel Müdürlüğü Trafik Hizmetleri Başkanlığı DOSYA: Hedefimiz daha ulaşılabilir bir Bursa Recep ALTEPE Bursa Büyükşehir Belediye Başkanı DOSYA: Şehirler insanlar için düzenlenmeli Prof. Dr. Yılmaz BÜYÜKERŞEN Eskişehir Büyükşehir Belediye Başkanı DOSYA: Tüm ulaşım sistemleri etkin kullanılmalı Prof. Dr. Mustafa ÖZTÜRK Türkiye Cumhuriyeti Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Müsteşarı 50 58 62 66 68 70 74 18 DOSYA: Ulaştırma, enerji tüketiminde başta gelen sektörlerden biri Metin KİLCİ Türkiye Cumhuriyeti Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Müsteşarı DOSYA: Gaziantep bir dünya kenti olacak Fatma ŞAHİN Gaziantep Büyükşehir Belediye Başkanı DOSYA: Şehrimizi çağa uygun ulaşım sistemleri ile donattık Tahir AKYÜREK Konya Büyükşehir Belediye Başkanı DOSYA: Ulaştırma yatırımları Mersin turizmine katkı sağlıyor Burhanettin KOCAMAZ Mersin Büyükşehir Belediye Başkanı DOSYA: Ulaşımda konfor, havanın kalitesi kadar öncelikli Yusuf Ziya YILMAZ Samsun Büyükşehir Belediye Başkanı DOSYA: Ulaşımda öncelik toplu taşıma sistemleridir Prof Dr. Rafet BOZDOĞAN Yalova Üniversitesi Ulaştırma Mühendisliği Bölüm Başkanı DOSYA: Sürdürülebilir ulaştırma çözümleri ve kurumsal sosyal sorumluluk Doç. Dr. İsmail ŞAHİN Yıldız Teknik Üniversitesi İnşaat Fakültesi Ulaştırma Anabilim Dalı DOSYA: Bursa da raylı sistemle güvenli ve hızlı ulaşım Levent FİDANSOY BURULAŞ A.Ş. Genel Müdürü
38 54 126 130 142 DOSYA: Ulaşım ana planı çalışmasına ağırlık veriyoruz İ. Melih GÖKÇEK Ankara Büyükşehir Belediye Başkanı DOSYA: Ulaşıma, yenilikçi ve modern çözümler üretiliyor Aziz KOCAOĞLU İzmir Büyükşehir Belediye Başkanı YAŞAM: Eğitime destek, vatandaşlık görevidir Erol ÜÇER GAMA Holding Onursal Başkanı KÜLTÜR / SANAT: Kütüphane Otobüs Durağı Projesi vatandaşların ilgi odağı Kerim AKSU Giresun Belediye Başkanı HABERLER: Başkan Koloğlu Mesleki Yeterlilik Kurumu Yönetimi nde görev alacak 78 DOSYA: İzmir de raylı sistemler kentin omurgasıdır Sönmez ALEV İzmir Metro A.Ş. Genel Müdürü 102 DOSYA: İstanbul yeni havalimanı Türkiye nin simgesel yapılarından biri olacaktır Yusuf AKÇAYOĞLU İGA Havalimanı CEO 122 İNŞAAT SANAYİCİLERİ: E+M ELEKTRİK SİSTEM HİZMETLERİ A.Ş 144 HABERLER: Pakistan Büyükelçisi Mahmood, İNTES Genel Merkezi ni ziyaret etti 82 DOSYA: Kentte toplu taşıma tercihi artıyor Feyzullah GÜNDOĞDU Kayseri Ulaşım A.Ş. Genel Müdürü 104 DOSYA:Yaşanabilir şehirler için erişilebilir ulaşım sistemleri Ülkü ARIOĞLU Yapı Merkezi A.Ş. Yönetim Kurulu Üyesi 124 İNŞAAT SANAYİCİLERİ: TEKNOKON Endüstri Tesisleri İnş. ve Montaj A.Ş. 145 HABERLER: İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Derneği nde yeni yönetim 86 DOSYA: Sürdürülebilir ulaşım politikaları Faruk CİRİT Kalkınma Bakanlığı Uzmanı 108 TOPLANTI: İNTES, Türk Dünyası Mühendisler ve Mimarlar Birliği iş birliği yapacak 132 İNTES MYM DEN: İNDER ve Türkiye MYM sektördeki yeni dönem için iş birliği yapıyor 146 SUMMARY 90 DOSYA: Akıllı Şehrin Mimarı: İSBAK Muhammed ALYÜRÜK İstanbul Ulaşım Haberleşme ve Güvenlik Teknolojileri Sanayi ve Ticaret A.Ş. Genel Müdürü 112 TOPLANTI: İNTES Yüksek Danışma Kurulu Toplantısının konuğu Kasım Özer oldu 134 YENİ YAYIN: Libya daki Türk Müteahhitliğinin Arka Planı 94 DOSYA: Raylı sistemler şehir yaşamını kolaylaştırıyor Ayhan YAVRUCU Alarko İnşaat A.Ş. Genel Müdürü 116 İNŞAAT SANAYİCİLERİ: ONUR TAAHHÜT TAŞIMACILIK İNŞAAT TİC. VE SAN. A.Ş. 135 YENİ YAYIN: İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ve İlgili Yönetmelikler 96 DOSYA: Raylı sistemler sürdürülebilir ulaşımın temelidir Gönül TALU Doğuş İnşaat A.Ş. Yönetim Kurulu Başkanı 118 İNŞAAT SANAYİCİLERİ: HİDROMEK - HİDROLİK VE MEKANİK MAKİNA İMALAT SAN. VE TİC. A.Ş. 136 İGY DEN: Genç Yöneticiler Grubu Kurt Grup tesislerini ziyaret etti 100 DOSYA: Çağdaş ulaşım sistemleri önce fiyat ve fayda dengesi sağlamalı Müşfik YAMANTÜRK GÜRİŞ İnşaat Yönetim Kurulu Başkanı Genel Müdür 120 İNŞAAT SANAYİCİLERİ: HASELSAN İNŞAAT VE TİCARET A.Ş. 138 İGY DEN: İGY den Marka Projelere ziyaretler devam ediyor
BAŞYAZI Celal KOLOĞLU Yönetim Kurulu Başkanı Şehir içi ulaşımda insana öncelik 4 Sağlıklı ve hızlı ulaşım tüm dünya ülkelerinde olduğu gibi Türkiye nin de en önemli sorunu oldu. Özellikle hızlı kentleşme büyükşehirde sayısının milyonlarla ifade edildiği yerleşim alanlarında ulaşım sorununu insan yaşamının ayrılmaz bir parçası haline getirdi. Türkiye de nüfusun giderek büyük şehirlerde yoğunlaşması şehir içi ulaşıma daha fazla önem verilmesini zorunlu kılıyor. Araç sayısında çok hızlı artışlar, büyük şehirlerde şehir içi ulaşımında hem trafik yoğunluğunun artmasına hem de sera gazı salınımlarının artması nedeniyle hava kirliliğine yol açıyor. Yaşanan sıkıntılar toplu taşıma araçlarına öncelik verilmesini zorunlu hale getiriyor. Raylı sistemler öncelikli olunca, otomasyon sistemleri, sinyalizasyon ve elektrifikasyondan rayların bakımına kadar ürünler ve çözümler üretmek gerekiyor. Bu ise ileri teknoloji gerektiren uygulamaları da beraberinde getiriyor. Uygulamaların yaygınlaşması büyük şehirlerde yaşayan vatandaşlara kolay, rahat ve stressiz ulaşım imkanı sunuyor. Türkiye nin en kalabalık nüfusa sahip şehri olan İstanbul da günlük yolcu hareketinin 26 milyon kişiyi bulduğu belirtiliyor. Bu kadar çok sayıda insanın ulaşımının sağlıklı yapılabilmesinde toplu taşıma
sistemleri öncelik kazanıyor. İstanbul ve İzmir gibi büyük şehirlerimizde raylı sistemlerin yanı sıra deniz taşımacılığı da oldukça önemli bir hale geliyor. Başkent Ankara da ise raylı ulaşıma verilen önem artarken metro ağları giderek tüm şehre yayılıyor. 21. yüzyıl bilimsel düşünceyi bir hayat felsefesi olarak algılamak zorunluluğunu getiriyor. Türkiye de toplumun bu konuda hazırlanmasını ana politika haline getirmekte yarar var. Toplumun gelecekte daha müreffeh ve mutlu olabilmesinin ancak bu yaklaşımın yaygınlaşması ile sağlanabileceğine inanıyoruz. Selanik te doğan İzmir Valiliği de yapan Halil Rıfat Paşa nın ünlü Gidemediğin yer senin değildir sözü, şehirler büyürken ulaşımın da yaygınlaşmasının gereklilik olduğunu ispatlar niteliktedir. Artık büyük şehirlerde daha sağlıklı ulaşım için bilimsel düşünce ve teknolojik yeniliklere öncelik veren bir belediyecilik anlayışı zorunlu hale gelmektedir. Büyükşehir belediye başkanlarımızın da icraatlarında sağlıklı ulaşım başta olmak üzere İnsanlara öncelik veren düşünceyi tüm hizmetlerinde dikkate almaları zorunlu görünüyor. Ülkemizin tüm vatandaşlarının, güvenli ve yaşanabilir kentler için sürdürülebilir ulaşım sistemlerine layık olduklarına yürekten inanıyoruz. İnşaat sanayicileri olarak büyük şehirlerimizde hızlı ve sağlıklı ulaşımın büyük önem taşıdığının bilincindeyiz. Bu vesileyle şehirlerimizde insan yaşamına öncelik verilerek gerçekleştirilecek yatırım ve projelere sektör olarak destek vermeye hazır olduğumuzu da belirtmek isteriz. İnsanlarımızın mutluluğu, mutluluğumuzdur. 2016 yılının ülkemize ve dünyaya başta barış olmak üzere, birlik, beraberlik ve güzellikler getirmesini içtenlikle diliyoruz. Saygılarımla. 5
DOSYA Kentlerde Sürdürülebilir Ulaşım Yaşanabilir kentler için sürdürülebilir ulaşım sistemleri Dünyada her geçen gün nüfus dengeleri değişiyor. Sanayileşme arttıkça kentleşme oranları da artıyor. Bugün dünyada kentleşme oranları %80 seviyesindedir. Ülkemizde de dünyadaki gelişmelere paralel kentleşme seviyesi hızla artmış ve artmaya devam etmektedir. 1972 yılında nüfusumuzun %75,8 i kırsal alanlarda yaşarken, 2011 yılında tablo tersine dönmüş %76,8 i kentlerde yaşamaya başlamıştır. Şehirlerde artan nüfus yoğunluğunun da olumlu-olumsuz pek çok etkisi olmuştur. Ülkemizde insanlar, sağlık, eğitim, sosyal ve kültürel tesisler, daha iyi bir eğitim ve ulaşım olanaklarından faydalanabilmek amacı ile kentlere göç etmişlerdir. Ancak beklentiler böyleyken uzun yıllar plansız kentleşme sorunu ile karşı karşıya kalınmıştır. Plansız kentleşme sosyo-ekonomik temel problemlerimizin başında gelmiştir. Dolayısıyla daha nitelikli kentleşme için geniş sağlık, sosyal ve kültürel hizmetlerin yanı sıra daha nitelikli yapılara, daha nitelikli altyapı sistemlerine, konforlu ve güvenli ulaşım türlerine ihtiyaç doğmuştur. Kentleşme hızı arttıkça günlük hayatın en önemli sorunu iyi bir şehir içi ulaşım sisteminin sağlanamaması olmuştur. Şehir içi ulaşım sorunu insanlara daha iyi bir kent yaşamını tesis edecek sürdürülebilir ulaşım kavramını ortaya çıkartmıştır. Yani günümüzün ihtiyacını karşılarken gelecek nesilleri de düşünmemiz gerektiği gerçeği ile karşılaştık. Zira kentsel ulaşımın en önemli öğesi insandır. Özel otomobil tek başına kullanıcısına hareket özgürlüğü sağlar ama geniş ölçekte kent yaşamımızı kısıtlar. Daha önemlisi trafik kazalarının artması gibi yüksek maliyeti vardır. 6
Tüm özel araç kullanıcılarının talebini karşılayacak yol ağı sağlanması da mümkün değildir. Zira artan araç sayısı demek zamanın kısıtlanması demektir, çevre kirliliğidir, gürültüdür, özgür adımların kısıtlayıcısıdır yani sürdürülemez bir ulaşım sistemini anlatmaktadır. Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı tarafından hazırlanan rapora göre otobüs, tren, metro, tramvay gibi toplu taşıma sistemlerinin az ve birbirine yakın düzeyde enerji tükettiği, otomobilin tüketiminin ise bu sistemlerin beş katından fazla olduğu görülmektedir. Enerjide dışa bağımlı bir ülke olduğumuz gerçeği göz önünde bulundurulduğunda alternatif ulaşım türlerinin geliştirilmesinin önemi bir kez de bu yönü ile ortaya çıkmaktadır. Sürdürülebilir kent içi ulaşımın temel politikası insanları bireysel araba kullanımından uzaklaştırmak, zihniyetlerini değiştirerek toplu taşıma sistemlerini kullanmaya teşvik etmektir. Elbette bunun yolu konforlu, dakik, güvenli, hızlı ulaşım türlerinin yaygınlaştırılmasından geçer. Yaşanabilir kentler için kent merkezlerinde araç öncelikli ulaşım türlerinden toplu ulaşım ve yaya öncelikli yollara çevirmeliyiz. Geleceğin ulaşım türlerinde tüm ulaşım kanallarının birbiri ile entegre olacak şekilde geliştirilmesi büyük önem arz etmektedir. Daha etkin ve verimli, çevreci, engelsiz yollar inşa edilmeli, kalite ve konfor ön planda olmalıdır. Yürüme ve bisiklet yolları da tüm ulaşım kanalları ile uyum içinde insanlar için erişilebilir olmalıdır. Elbette yol ve trafik güvenliği de sürdürülebilir ulaşımın tamamlayıcı unsurudur. Daha yaşanabilir bir kent yaşamı tesis edebilmek için insan odaklı yatırımlar yapılmalıdır. Bu kapsamda Kalkınma Planlarında kent içi ulaşım sistemlerine yönelik politikalar öncelikli olmuştur. Örneğin 1963-1967 yıllarını kapsayan Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı nda; Toplu taşımacılığa öncelik verilip geliştirilmesi, Gerekli şartları yerine getirerek artan yolcu, yük ve haber trafiğini karşılamak, Fazla kapasite yaratmamak ve eldeki kapasiteden tam yararlanmak, Ulusal ekonomiye yararlı olacak ulaştırma politikaları uygulanması, Her taşıma sisteminin toplam taşımadaki payının dengeli dağılması, Kentlerimizde daha rahat, hızlı, ekonomik ve güvenli ulaştırma olanakları yaratmak, 7
Mevcut altyapının verimli şekilde kullanılması, Taşıtları toplum ve ulusal ekonominin yararına kullanmak Kentlerin fiziki planları ile ulaşım planlarının bütünleştirilmesi, Planlama, uygulama, işletme ve denetimde koordinasyonun sağlanması, Çevre ile uyumlu ve kirleticiliği az bir ulaşım hizmetinin sağlanması, hedeflenmiştir. 2014-2018 yıllarını kapsayan Onuncu Kalkınma Planı nda da yine sürdürülebilir şehir içi ulaştırma sistemlerin geliştirilmesi temel politika hedefi olmuştur. Şehir içi ulaşım altyapısının diğer altyapılarla entegrasyonu güçlendirilmesi, Yaya ve bisiklet gibi alternatif ulaşım türlerine yönelik yatırım ve uygulamalar özendirilmesi, Şehir içi toplu taşımada trafik yoğunluğu ve yolculuk talebindeki gelişmeler dikkate alınarak öncelikle otobüs, metrobüs ve benzeri sistemler tercih edilerek; bunların yetersiz kaldığı güzergâhlarda raylı sistem alternatifleri değerlendirilmesi, Büyükşehir belediyelerinin mevcut ve planlanan şehir içi raylı sistem projeleri; şehir merkezlerinden geçen demiryolu ana hattına, şehir içi lojistik merkezlerine, şehirlerarası otobüs terminallerine, havalimanlarına ve diğer ulaşım türlerine entegre olabilecek şekilde planlanması, Şehir içi ulaşımda trafik yönetimi ve toplu taşıma hizmetlerinde bilgi teknolojileri ve akıllı ulaşım sistemlerinden etkin bir şekilde faydalanılması, hedeflenmiştir. Şehir içi ulaştırma sistemlerinin iyileştirilmesine yönelik ana politika araçlarından birisi raylı sistem yatırımlarıdır. Raylı sistemler çevresel ve kullanım rahatlığı ile toplu taşımanın en önemli kollarından birisini oluşturmaktadır. Çünkü raylı sistemler toplu ulaşım sistemleri arasında en yüksek yolculuk kapasitelerine sahip ulaşım sistemleri olarak kabul edilmektedir ve modern şehircilik yaşamının en önemli göstergelerinden birisidir. Bugün dünyanın gelişmiş bölgelerinde de metro sistemleri, dünyadaki pek çok büyük şehirde birincil toplu ulaşım sistemi olarak kullanılmaktadır. Büyük şehirlerde kent içi raylı sistemlerin kent nüfusuna yetecek kapasitenin altında olmasına yönelik eleştiriler olsa da bu konuda önemli yatırımlar yapılmaktadır. Nüfusu 1.000.000 un üzerindeki birçok şehirde artık raylı sistemlere yönelik projelerin gerçekleştirildiğini ve bu konuda 8
çalışmaların hızla devam ettiğini görmekteyiz. İstanbul, Ankara, İzmir, Bursa, Adana, Konya, Gaziantep, Mersin, Diyarbakır, Kayseri nüfusu 1.000.000 üzerinde olup raylı sistem projeleri inşa edilerek, halkın hizmetine sunulan kentlerimizdir. Gerçekleştirilen yatırımlar ile 2006 yılında kent içi raylı sistem uzunluğu 292 km iken, 2013 yılında 477 km ye ulaşmıştır. 2018 yılında hedef ise 787 km olarak belirlenmiştir. Bu kapsamda Onuncu Kalkınma Planı döneminde Ankara da Kızılay-Çayyolu, Batıkent-Sincan ve Tandoğan-Keçiören metro projeleri ile Esenboğa raylı sistem; İstanbul da Üsküdar-Ümraniye, Otogar-Bağcılar, Aksaray-Yenikapı, Bakırköy-Beylikdüzü, Şişhane- Yenikapı, Kartal-Kaynarca, Kabataş-Mahmutbey, Bakırköy- Kirazlı metro; İzmir de Trafik Yönetim Sistemi, Deniz Ulaşımı Geliştirme, Üçyol-F. Altay metro ile Konak ve Karşıyaka tramvay; Bursa da 3. aşama, Kayseri de 2. ve 3. aşama hafif raylı sistem; Gaziantep te 3. aşama ve Konya da 2. aşama tramvay projelerinin tamamlanması beklenmektedir. Ve İstanbul Çılgın projelerin kenti Tüm dünyayı kıskandıran güzellikleri içinde barındıran İstanbul un göçlerle birlikte hızla büyümesiyle plansız kentleşme ile ulaşım en önemli sorun haline geldi. İnsanlar için en kıymetli değer olan zaman, trafikte yok olup gidiyor. Artık buna çözüm olacak projeler İstanbul a hızla kazandırılıyor. İşte raylı sistemlerin omurgasını oluşturan Marmaray. İstanbul daki toplu ulaşım oranını %30 a çıkartma hedefi ile yola çıktı. Ağustos 2015 verilerine göre günlük ortalama 148.103 yolcuyu konfor ve güvenle ulaştırıyor. 2016 yılında hizmete sunulması hedeflenen iki kıta arasındaki mevcut köprülere alternatif olacak Avrasya Karayolu Tüp Geçit Projesi, İstanbul un incisi 3. Boğaz Köprüsü. Her biri ölçek büyüklüğü, teknolojisi ile dünya standartlarında, literatürlere girmiş projeler olarak insanımıza zaman ve kaliteli yaşam kazandıracak. Kentler önce insan içindir. Onu yaşanabilir kılmak da yine insanın elindedir. Sürdürülebilir bir kent yaşamı için dengeli, altyapıyla uyumlu, çevreci bir ulaştırma sisteminin kurulması kaçınılmazdır. İnşaat Sanayi Dergimizde konunun taraflarının dilinden tüm detaylar ile sürdürülebilir bir kent yaşamı için ulaşım sistemlerini anlattık. Okuyucularımızın ilgiyle okuyacağını umuyoruz. 9
DOSYA KENTLERDE SÜRDÜRÜLEBİLİR ULAŞIM M. Hamdi YILDIRIM Türkiye Cumhuriyeti Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı Müsteşar V. Kent içi ulaşım çözümleri büyük önem taşıyor 10 Toplu taşıma alt yapısının oluşturulması ne kadar önemliyse insanımızda toplu taşımaya yönelik zihniyet değişiminin sağlanması da o kadar önemli hale gelmiştir. Ülkemiz alabildiğine dinamik bir ülkedir. Sadece yerel anlamda değil, bölgesel ve küresel anlamda da hareketli bir ülke konumundayız. Bu hareketin berekete dönüşmesi için ulaşım ve iletişim alt yapısını tamamlamak suretiyle, hem insanımızın yaşam kalitesini yükselteceğiz hem de Türkiye nin imkânlarını küresel rekabete uygun olarak dönüştüreceğiz. Bu amaçla köy yollarından kent içi ulaşıma, çevre yollarından bölünmüş yollara bir yandan ulusal yol ağımızı yenilerken, standardını yükseltirken, yeni yollar yaparken diğer yandan ülkemiz üzerinden doğu-batı, kuzey-güney istikametinde geçen uluslararası koridorları işlevsel hale getiriyoruz. Son yüzyılda yerel idarelerin de genel idarelerin de çözmek için uğraştığı en önemli sorunların başında ise kentleşme sorunu gelmektedir. Bu New York ta da aynı, Paris te de aynı, Londra da da aynı. Göçün doğurduğu sosyal, kültürel, ekonomik duruma her yönüyle hazır bekleyen bir büyükşehir örneği bulmak, dünyada da ülkemizde de mümkün değildir. Öngörülemeyen bu büyümenin sağlıklı bir zemine oturması, makro planda belirlenen ulaştırma, sanayileşme, konut, turizm, tarım politikalarının birbirini tamamlayacak bir nitelikte olmasını zorunlu kılmaktadır. Kent nüfusunda yaşanan her artış ise daha fazla taşıt trafiği olarak geri dönmektedir. Bakınız ülkemizde sadece bu yıl ilk sekiz ayda artan taşıt sayısı 813 binin üzerinde. Bu araçların yaklaşık üçte biri de İstanbul trafiğine kayıtlıdır.
Ülkemizde yıllık ortalama yüzde 1.6 nüfus artışı ve son 25 yıldaki büyüme eğilimlerinin sürmesi durumunda 2023 yılına kadar toplam taşıma talebinin bugünkü düzeyin üç katına çıkacağı öngörülmektedir. Taşıt sayısı artıyor, toplu taşıma bilinci şart Trafiğe yeni çıkan her 100 araçtan 35 inin İstanbul, 9 unun Ankara ve 6 sının İzmir de olması kent içi ulaşım çözümlerinin ne kadar önemli olduğunu gösteriyor. 2002 yılında 8 milyon 600 bin olan motorlu taşıt sayısı bugün 19 milyon 700 bine yaklaştı. Bu taşıtların 3.6 milyona yakını İstanbul da, 1.7 milyona yakını Ankara da, 1.2 milyona yakını ise İzmir de bulunuyor. Ve bugün itibariyle bir günde yaklaşık 45 milyon insanımız motorlu taşıtla yolculuk yapıyor. Bunların önemli bir bölümü toplu taşıma sistemleri ile yolculuk yapıyor. Ancak halen ülkemizde toplu taşıma bilinci oluşmuş değil. Özellikle geçmiş yıllarda toplu taşıma altyapısının iyi oluşturulamamış olması, ülkemizde toplu taşıma sistemlerine güveni azaltmış durumda. Toplu taşıma altyapısının oluşturulması ne kadar önemliyse insanımızda toplu taşımaya yönelik zihniyet değişiminin sağlanması da o kadar önemli hale gelmiştir. Küçük kapasiteli bireysel taşımacılığın baskın hale gelmesi, bir yanıyla elbette sosyal refahı göstermesi bakımından önemlidir. Ancak diğer yanıyla yüksek maliyet demektir, güvenlik zafiyeti demektir, çevre kirliliği demektir, trafik sıkışıklığı demektir. Oysa toplu taşımanın, bireye de işleticiye de ülkeye de maliyeti daha düşüktür; daha çevrecidir, daha güvenlidir. Çağdaş kentler; zamanını verimli kullanarak her türlü aktiviteye zaman ayırabilen özgür bireylerine, erişilebilir ve yüksek standartta kentsel donatı olanağı ve yaşam kalitesi sunabilen, çevreye duyarlı kentlerdir. 2023 yılına kadar taşıma talebi 3 kat artacak AB ülkelerinde son 20 yılda taşıma talebi her yıl yaklaşık %2.6 oranında artma göstermiştir. Bu artışa paralel olarak ulaştırma sektörü; topluluk GSYİH sının %10 unu, toplam istihdamın %7 sini, üye ülke yatırımlarının %40 ından fazlasını ve enerji tüketimlerinin %30 unu kapsamıştır. Ülkemizde yıllık ortalama %1.6 nüfus artışı ve son 25 yıldaki büyüme eğilimlerinin sürmesi durumunda 2023 yılına kadar toplam taşıma talebinin bugünkü düzeyin üç katına çıkacağı akademik çevrelerde de kabul gören bir öngörü haline gelmiştir. Halen göç alan İstanbul başta olmak üzere Ankara ve İzmir gibi büyükşehirlerimiz bu talebin en fazla artacağı illerimiz olacaktır. Bu bağlamda büyükşehirlerimizin bu artan trafik 11
12 Toplu taşımada, hem daha güvenli hem de daha çevreci olan raylı sistemleri devreye almak durumundayız. karşısında durabilmesi için dev projeler başlattık. Bakınız, transit trafiği İstanbul dışına çekmek için Kuzey Marmara Otoyolu nu yapıyoruz. İstanbul un 3 üncü Boğaz Köprüsü nü de inşa ediyoruz. Bu köprü ile transit trafiği şehir dışına alacağız, İstanbul un trafik yükünü azaltacağız. İstanbul-İzmir Otoyolu ve İzmit Körfez Geçişi projesini devreye aldık. Hem İstanbul dan hem de İzmir den yapımına devam ediyoruz. Bu otoyol, hem İzmir in hem de İstanbul un transit trafiğini önemli ölçüde şehir dışına taşıyacak. Dünyanın en önemli projelerinden biri olan Avrasya Karayolu Tüp Geçit Projesi ni de yapıyoruz. Şimdiden tüneli deldik, iki yakayı birbirine bağladık. Bu projenin tamamlanması ile hem Bostancı- Kadıköy arasındaki araçların Sirkeci-Yenikapı -Zeytinburnu na geçişini sağlayacağız hem de şehir merkezindeki trafik sıkışıklığını engelleyeceğiz. Ancak toplu taşımada hem daha güvenli hem de daha çevreci olan raylı sistemleri devreye almak durumundayız. Cumhurbaşkanımız Sayın Recep Tayyip Erdoğan ın Büyükşehir Belediye Başkanlığı döneminde başlattığı ve Büyükşehir Belediye Başkanımız Sayın Kadir Topbaş ın devam ettirdiği metro atağı sonrasında şu anda İstanbul Metrosu her gün 1.8 milyona yakın insan taşıyor. Ancak kent içi raylı taşımacılığa daha fazla önem vermeliyiz. Bu bağlamda, kent içi ulaşımda raylı taşımacılığı yeniden dizayn ediyoruz. İstanbul da MARMARAY ile İzmir de EGERAY ve Gaziantep te GAZİRAY ile bu değişim başladı. İstanbul Metro sistemi ile Marmaray ı da entegre hale getirdik. Şu anda 3. Havalimanı nı Gayrettepe ye bağlayacak metro hattı için proje çalışmalarımızı da başlatmış bulunmaktayız. Ayrıca Yenikapı-İncirli, İncirli- Sefaköy metro hatlarının da yapım işlerini üstlenmiş bulunmaktayız. İzmir de Egeray ı hem kuzeyden hem de güneyden uzatıyoruz. Egeray ı İzmir in her köşesine ulaştırmayı planlıyoruz. Ankara da da yeni metro ağını Bakanlığımıza bağlı Altyapı Yatırımları Genel
Müdürlüğü yapıyor. Şimdiden iki hattı tamamladık, üçüncü hattın da sonuna yaklaştık. Bununla da kalmayacağız, yeni hatlarla Ankara metro sistemini havalimanına ve Yüksek Hızlı Tren Garı na da bağlayacağız. Bunun çalışmaları da son aşamaya geldi. Ayrıca İstanbul da da yine yapımını Bakanlığımın üstlendiği Levent- Hisarüstü Metrosu nu açtık. Ancak İstanbul a kendi gibi dev projeler gerekiyor. Bu kapsamda da Bakanlık olarak 3 Katlı İstanbul Metro ve Karayolu Boğaz Geçişi Projesi ni başlattık. Günde 6.5 milyon yolcunun yararlandığı dokuz farklı şehir içi raylı sistem, hızlı metro ile entegre olacak ve kıtalararası yolculuk kolaylaşacak. İncirli den Söğütlüçeşme ye hızlı metro ile 40 dakikada ulaşılacak. Hasdal Kavşağı ndan Ümraniye Çamlık Kavşağı na araçla 14 dakikada geçilecek. Çevre yollarına bağlantısı ile diğer şehir içi yollara daha kolay ve daha hızlı erişim sağlanacak. Tüm ana arterler birbirine bağlanmış olacak. Ayrıca bu proje ile birlikte İstanbul un üç havalimanı raylı sistem ile birbirine bağlanmış olacak. Başakşehir den Sabiha Gökçen Hava Limanı na kadar uzanan bir metro hattı da yapılacak. Kent içi ulaşımda 2023 e ve 2035 e kadar hedefler Düzenlediğimiz 11. Uluslararası Ulaştırma ve Haberleşme Şurası nda ulaşımın her alanı olduğu gibi kent içi ulaşımın da kısa, orta ve uzun vadeli yol haritasını çıkardık. Kent içi ulaşımla ilgili 2023 e ve 2035 e kadar gerçekleşmesini öngördüğümüz birbirinden önemli hedefler belirledik. Bu kapsamda da 2023 yılına kadar kent içi toplu taşımacılığın teşviki için bazı düzenlemeler yapacağız. Kent içi ulaşım planlarının, imar planları ile entegrasyonunu sağlayacağız. Ulusal hareketlilik veri tabanı oluşturacağız. Yayalaştırılmış bölgeler ve bisiklet ulaşımının yaygınlaştırılmasını sağlayacağız. Temiz yakıt ve enerji verimliliği yüksek taşıt teknolojileri ile Akıllı Ulaşım Sistemleri nin tüm kentlerimizde etkin kullanımını artıracağız. Ulaşım ana planlarında yolculuk değerleri yüksek olan hatlarda raylı sistemler teşvik edeceğiz. Denizyolu, demiryolu, karayolu kombine taşımacılığını yaygınlaştıracağız. Şu anda Bakanlık olarak yaptığımız çalışmalar, bu hedeflerimize ulaşmamız için attığımız adımlardır. 13
DOSYA KENTLERDE SÜRDÜRÜLEBİLİR ULAŞIM 14 Prof. Dr. Mustafa ÖZTÜRK Türkiye Cumhuriyeti Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Müsteşarı Bakanlığımızca şehir içi ulaşımdan kaynaklanan hava kirletici emisyonların azaltılmasını sağlayarak hava kalitesinin iyileştirilmesi çalışmaları yürütülmektedir. Tüm ulaşım sistemleri etkin kullanılmalı Geleceğin ulaşım politikaları; başta yayalar, engelliler ve motorsuz araç kullanıcıları olmak üzere herkes için sürdürülebilir ulaşımı sağlamalı; emniyetli, çevreci, enerjiyi etkin kullanan, esnek ve bir o kadar da ekonomik ulaşım türlerinin daha fazla kullanılmasını teşvik etmeli; daha etkin ve verimli olan toplu ve bireysel taşıma sistemlerine odaklanmalıdır. Günümüzde hızla artan nüfus, işgücü ve trafikteki araç sayısına paralel olarak ulaşım sorunları göz önüne alındığında, hızla büyüyen şehirlerimizde ekonomik ve verimli bir ulaşım sistemi oluşturmanın temel koşulu diğer taşıma sistemleri ile entegre olmuş metro, tramvay gibi hafif raylı taşıt sistemleri ağlarının oluşturulmasıdır. Yine birçok büyük ilimizin liman kenti olduğunu düşündüğümüzde, İstanbul ve İzmir gibi kentlerimizde deniz ulaşımının da etkin bir şekilde kullanılması önem arz etmektedir. Tüm bunların yanı sıra bisiklet vb. motorsuz taşıtlarında özellikle topoğrafyanın müsait olduğu yerlerde sisteme dâhil edilmesi çok önemlidir. Bu konuda Avrupa Birliği, daha iyi bir şehir yaşamı için ideal ulaşım sistemini şöyle ifade etmektedir; Tüm toplumun temel erişim ve gelişme ihtiyaçlarını güvenli bir şekilde karşılayan, insan ve ekosistem sağlığını dikkate alan bugünün ve gelecek nesillerin eşitliğini destekleyen; araç değil, insan odaklı ulaşım sistemleridir. Bunun temelinde toplu taşıma ile birlikte, bisiklet ve yürüme yollarının diğer kara ve raylı ulaşım sistemleri ile entegresyon içerisinde çalışması yatmaktadır.
Bakanlığın şehir içi ulaşım sistemlerine katkı veren görev alanları Mekânsal strateji planlarını hazırlamak ve mahalli idarelerin plan kararlarının bu stratejilere uygunluğunu denetlemek; planlara ve bunların uygulanmasına yönelik temel ilke, strateji ve standartları belirlemek ve bunların uygulanmasını sağlamak; yerleşmeye, çevreye ve yapılaşmaya dair imar, çevre, yapı ve yapım mevzuatını hazırlamak, uygulamaları izlemek ve denetlemek Bakanlığımızın ana görevlerindendir. Bu kapsamda ulaşım ağlarının da yer aldığı mekânsal stratejiler hazırlanmakta; stratejiye uygun olarak üst ölçekli çevre düzeni planları ve ulaşım master planları yapılmakta; küçük ölçekli imar planları ve ulaşım planlarında ulaşımın daha etkin ve verimli olmasını sağlayacak düzenlemeler yapılmaktadır. Ayrıca imar mevzuatında yapılan iyileştirmelerle yerleşme ve yapılaşma daha yaşanabilir ve ulaşım sistemleri ile uyumlu hale getirilmektedir. Şehir içi ulaşımdan kaynaklanan hava kirletici emisyonların azaltılmasını sağlayarak hava kalitesinin iyileştirilmesi çalışmaları da Bakanlığımızca yürütülmektedir. Bu doğrultuda Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüklerimizden trafik sıkışıklığının önlenmesi adına kavşaklarda sinyalizasyon düzenlemelerinin yapılması, toplu taşıma ve raylı ulaşım sistemlerinin yaygınlaştırılması, yeşil dalga uygulamaları gibi önlemleri içeren Temiz Hava Eylem Planlarını yerel yönetimler ile koordineli şekilde hazırlamaları talep edilmekte ve bu planlar Bakanlığımızca değerlendirilerek takibi sağlanmaktadır. Kente özgü meteorolojik ve topolojik koşulları da dikkate alan Temiz Hava Eylem Planlarının, belediyeler tarafından hazırlanan Strateji Planı ve/veya Ulaşım Ana Planına entegrasyonu ile şehir içi ulaşım sistemlerinin düzenlenmesine katkı sağlanmaktadır. Büyükşehirlerde sürdürülebilir kent yaşamına yönelik çalışmalar Bakanlığımızın konut alanları ile oluşturulacak çekim merkezleri arasındaki ulaşıma katkı sağlayacağını düşündüğü önemli projelerinden birisi mevzuat 15
16 Ulaştırma sektörünün geliştirilmesi ve çevreyi destekleyici şekilde yönlendirilmesi iklim değişikliği ile mücadelede önemli bir rol oynayacaktır. çalışmalarının sonuna gelinmiş olan Şehir İçi Yollarda Bisiklet Yolları, Bisiklet İstasyonları ve Bisiklet Park Yerleri Tasarımına ve Yapımına Dair Yönetmelik tir. Yönetmelikle; ülkemizde bisiklet yollarını ulaşıma entegre etmek, araç trafiğini azaltmak, dolayısı ile hava kalitesini yükseltmek ve enerji tasarrufunun sağlanması amaçlanmaktadır. Bisiklet yolları ulaşım ağları ve yerleşim yerlerinin merkezi bölgelerini birbiriyle irtibatlandıracak bir ağ oluşturacak şekilde tasarlanacak, bisiklet yollarının tasarım ve yapımı standartlara uygun hale getirilecek, bisiklet yolları yapılacak trafik işaretlemeleri ile sinyalizasyon sistemleriyle ulaşım sistemine entegre edilecek, bisiklet kullanımının ulaşım amaçlı hale getirilecek ve metro, tren, otobüs, vapur gibi toplu ulaşım araçlarında gerekli önlemler alınacak, bisiklet park istasyonları ve park yerleri yapılacak; bisiklet yollarının engelli araçları tarafından da kullanımına izin verilerek engelli vatandaşlarımız için ulaşımda kolaylıklar sağlanacaktır. Bakanlığımız tarafından karayolu ulaşımından kaynaklanan emisyonların azaltılması üzerinde olumlu etkisi olan ve ekonomik açıdan enerji ve yakıt tasarrufu gibi olumlu katkıları da olduğu bilinen bisiklet kullanımının illerimizde yaygınlaştırılması kararlaştırılmıştır. Bu kapsamda bisiklet yollarının yapımı için hazırlanan projelerden Bakanlığımızca uygun bulunanlar bütçe imkânları dâhilinde desteklenmektedir. Trafik yoğunluğunun çevreye zararlarının azaltılması Bilindiği üzere iklim değişikliğine sebep olan atmosferde biriken sera gazı emisyonlarının temel oluşum nedenlerinden biri de ulaştırma sektörüdür. Araçlardan çıkan sera gazı emisyonları birçok gelişmiş ve gelişmekte olan ülkede olduğu gibi bizim ülkemizde de dikkat çekmektedir. Bu kapsamda İklim Değişikliği Eylem Planı çerçevesinde iklim değişikliği ile mücadelede, ülkemizde ulaştırma sektörünü de kapsayan kısa, orta ve uzun vadeli hedeflerimizi ortaya koyan bir yol haritası belirlenmiştir. 2020 yılını öngörerek hazırlanan bu eylem planı Türkiye nin kalkınma ve çevre alanındaki gelecek hedeflerinin entegrasyonunun hızla devam etmesini amaçlamaktadır. Eylem planı kapsamında ulaştırma sektörüne ilişkin birçok hedef yer almaktadır. Bu çerçevede 2023 yılı itibariyle demiryollarının yük taşımacılığında (2009 yılında %5 olan) payının %15 e, yolcu taşımacılığındaki (2009 yılında %2 olan) payının %10 a çıkarılması hedeflenmektedir. Bu hedefe ulaşmak amacıyla demiryolu altyapısının ve üst yapısının geliştirilmesi ve kombine taşımacılık geliştirilerek demiryollarının yolcu ve yük taşımacılığındaki rolünün etkinleştirilmesi için gerekli çalışmalar yapılmaktadır. Bu kapsamda 2023 yılına kadar 10.000 km hızlı tren demiryolu hattının ve 5.000 km konvansiyonel demiryolu hattının inşa edilmesi planlanmaktadır. Ayrıca mevcut demiryolu ağının yenilenerek standartlarının yükseltilmesi, elektrifikasyon ve sinyalizasyonunun yapılması çalışmaları devam etmektedir. Bunlara ek olarak demiryollarında yolcu taşıma hizmet kalitesinin yükseltilmesi için Büyükşehirlerde demiryolu ana istasyonlarına yolcu ulaşımını sağlayan alternatif ulaşım hatları oluşturulmaktadır. Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları nın sorumluluğunda gerçekleştirilecek olan bu plan ve politikalar Türkiye nin ulaştırma sektörüne ait sera gazı emisyonlarını büyük bir oranda düşüreceğini öngörmektedir.
Tüm bunların yanı sıra Bakanlığımız diğer kurum ve kuruluşlar ile iş birliği içerisinde iklim değişikliği ile mücadele amacıyla ulusal katkısını hazırlamıştır. Ekim ayı itibariyle Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi Sekreteryası na sunulan ulusal katkı kapsamında ülkemizin toplam sera gazı emisyonlarının 2030 itibariyle %21 oranında azaltılacağı belirtilmiştir. Bu azaltım oranı içerisinde ulaştırma sektörünün payı önem arz etmektedir. Dolayısıyla ulaştırma sektörünün bunlar göz önünde bulundurularak geliştirilmesi ve çevreyi destekleyici şekilde yönlendirilmesi iklim değişikliği ile mücadelede önemli bir rol oynayacaktır. Gelişmiş batı ülkelerinde günlük hayatta bisiklet kullanımı toplam yolculukların yaklaşık %25 ini oluşturmaktadır. Yukarıda bahsedildiği üzere bisiklet yollarının ve bisikletlilere hizmet verecek bisiklet park yerleri ile bisiklet istasyonlarının yapılması, bisiklet kullanımını özendirecek ve bisikletin bir ulaşım aracı olarak kullanılmasını sağlayacaktır. Ülkemizde karayolu taşımacılığı nedeniyle meydana gelen CO 2 salınımı 2013 yılında 58.196.000 ton olarak gerçekleşmiş olup bunun %32.58 i otomobil kaynaklıdır. Otomobillerden kaynaklanan CO 2 salınımının yarısının şehir içi ulaşımda meydana geldiği kabul edilir ve şehir içi ulaşımın %10 unun bisiklet kullanımı ile gerçekleştirileceği hedeflenirse; CO 2 salınımının kaba bir hesapla 948.000 ton azalacağı düşünülmektedir. Bisikletin şehir içlerinde ulaşım amaçlı kullanılması; hem enerji tasarrufuna hem de karbon salınımının azaltılmasıyla hava kalitesine olumlu yönde katkı yapacaktır. Bisiklet kullanımının illerimizde yaygınlaştırılması kararlaştırılmıştır. Bu kapsamda bisiklet yollarının yapımı için hazırlanan projelerden Bakanlığımızca uygun bulunanlar bütçe imkânları dâhilinde desteklenmektedir. 17
DOSYA KENTLERDE SÜRDÜRÜLEBİLİR ULAŞIM Metin KİLCİ Türkiye Cumhuriyeti Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Müsteşarı Erişilebilirliği yüksek, güvenli, çevre dostu ve ekonomik bir ulaşım sistemi olarak tanımlanan sürdürülebilir ulaşım kavramının en temel bileşenlerinden biri de kent içi ulaşımın sürdürülebilirliğidir. 18 Ulaştırma, enerji tüketiminde başta gelen sektörlerden biri Son yüzyıllık dönemde hızlı bir kalkınma süreci yaşanmış ancak kalkınma politikalarının daha fazla üretim ve ekonomi düzleminde ele alınması sonucunda doğal kaynakların tükenmesi, çevresel kirlilik ve küresel ısınma gibi ciddi sorunlar ortaya çıkmıştır. Sürdürülebilir kalkınma kavramı ekonomik, sosyal ve çevresel olmak üzere üç boyutta ele alınmaktadır. Dolayısıyla kalkınmaya ilişkisi olan bütün sektörlerde söz konusu üç boyuta dikkat çekilmiş ve sürdürülebilirlik kavramı sektörel düzeyde gündemdeki yerini almıştır. Bu çerçevede, ulaştırma sektörü de ekonomik, çevresel ve sosyal anlamda kalkınmaya en çok etki eden sektörlerden biri olması sebebiyle sürdürülebilir ulaşım konusu ulaştırma sektöründe popüler konulardan biri haline gelmiştir. Kısaca, erişilebilirliği yüksek, güvenli, çevre dostu ve ekonomik bir ulaşım sistemi olarak tanımlanan sürdürülebilir ulaşım kavramının en temel bileşenlerinden biri de kent içi ulaşımın sürdürülebilirliğidir.
Otomobillere olan bağımlılığın azaltılması ve daha sürdürülebilir bir ulaşım sisteminin tesis edilebilmesi adına park yeri planlaması, ücretlendirmesi ve yönetimi önemli politikalar arasında yer almaktadır. Günümüzde kentler nüfusun önemli bir kısmına ev sahipliği yapmakta ve dolayısıyla kent alanlarının ve ekonomik faaliyetlerin giderek artıyor olmasına paralel olarak kent içi ulaşım talebi de hızlı bir artış göstermektedir. Sürdürülebilir kent içi ulaşım kavramı kapsamında genel olarak motorlu taşıt sayısının artış hızı, kentsel hava kirliliği, yol emniyeti, düşük gelir gruplarının ulaşım ihtiyaçları ile yaşlıların ve engellilerin ihtiyaçları gibi konular ele alınmaktadır. Kent içi ulaşımın önünde iki temel engel bulunmaktadır. Bunlardan ilki geleneksel kent ve ulaşım planlamasının özel araç kullanımını teşvik edici bir tarzda ele alınması sonucu otomobillerin yoğun bir şekilde kullanılması, ikincisi ise ulaşım sisteminin yarattığı sorun ve maliyetlerin bireyler üzerinde adil olarak paylaştırılamaması yani sosyal adaletin sağlanamamasıdır. Ülkemizde de kent içi ulaşımda yaygın olarak kullanılan otomobile olan bağımlılık ekonomik, sosyal ve çevresel anlamda büyük maliyetler oluşturmaktadır. Otomobiller kişi başına düşen emisyon, yakıt ve kaplanan alan bakımından son derece verimsiz ulaşım aracıdır ve şehirlerde meydana gelen ses ve hava kirliliğinin en önemli sebeplerindendir. İlaveten, Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde, otomobil yedek parçaları ile petrol ve türevlerinin çoğunlukla ithal edildiği düşünüldüğünde otomobile bağımlı ulaşımın ülke ekonomisi için önemli bir yük teşkil ettiği anlaşılmaktadır. Literatürde sıklıkla belirtildiği gibi trafiği rahatlatmak adına yapılan yeni yol yatırımları kendi trafiğini oluşturmakta ve kısa vadede çözüm gibi görünse de uzun vadede trafik probleminin daha da büyümesine neden olmaktadır. Günümüzde kent içi ulaşımda; enerji verimliliğinin artırılması, emisyonların ve gürültünün azaltılması ve enerji tüketiminin ekonomi üzerindeki yükünün düşürülmesi amacıyla bireysel araçlar yerine toplu ulaşımın geliştirilmesi sürdürülebilir ulaşım açısından kaçınılmazdır. Sürdürülebilir ulaşım türleri olarak otobüs, metrobüs gibi lastikli toplu taşıma araçları, tramvay ve metro gibi raylı sistemlerin yanı sıra yürüme ve bisiklet gibi motorsuz ulaşım türleri enerji verimliliğinin artırılması ve emisyonların azaltılmasına yönelik en etkin ve en yaygın uygulamalar olarak karşımıza çıkmaktadır. Sürdürülebilir kent içi ulaşım için neler yapılmalı Vergilendirme, araç sahipliliğini veya araç kullanımını doğrudan etkilediğinden dolayı sürdürülebilir kent içi ulaşım politikaları içinde önemli bir yere sahiptir. Araç sahipliğini doğrudan etkileyebilecek ekonomik unsurlar aracın alım satımı sırasında uygulanan vergiler ile yıllık taşıt vergileridir. Ayrıca yakıt üzerindeki vergiler de araç kullanımını etkileyen ekonomik enstrümanlardan biri olarak kullanılmaktadır. Yakıt vergilerinin oluşturulmasında yakıtların çevreye olan etkisi, ülkenin petrol ithalatı ve ihracatı gibi hususlar rol oynamaktadır. Araç alım satımı sırasında uygulanan vergiler genelde fiyatıyla doğru orantılı olarak her ülkenin kendine göre belirlemiş olduğu katma değer vergisi ile bazı ilave vergilerden oluşmaktadır. Yıllık taşıt vergisi ise genelde kullanıma bağlı olmaksızın motor hacmine veya aracın yaşına göre belirlenmekle birlikte son yıllarda artan çevresel hassasiyet neticesinde emisyon miktarına göre düzenlenmesi yaygın hale gelmiştir. Yakıt vergilendirmesi ise özellikle gelişmiş ülkelerde otomobil kullanımına yönelik etkin bir politika olarak uygulanmaktadır. Yakıt vergilerinin oluşturulmasında yakıtların çevreye olan etkilerinin yanı sıra petrol ithalat ve ihracatı gibi unsurlar da dikkate alınmaktadır. Kentsel yol ücretlendirme sistemleri iki farklı şekilde uygulanmaktadır. Finansman amacıyla uygulanan sistemler, kent sakinlerinin ulaşım alışkanlıklarını etkilemek değil altyapı yatırımlarına kaynak yaratmak amacını taşımaktadır. Trafiğin yoğun olduğu ana arterlerde veya bölgelerde uygulanan ücretlendirme sisteminde ise temel amaç gelir elde etmekten ziyade sürücüleri otomobil kullanmaktan vazgeçirmek ve alternatif ulaşım türlerini kullanmaya teşvik etmektir. Otomobile bağımlı ulaşım sitemlerinde görülen en temel sorunlardan biri de düzenlemeye ve herhangi bir planlamaya tabi olmayan park yönetimidir. Park alanlarının yarattığı kapasite, özellikle şehir merkezlerine otomobil ile ulaşımı tetikleyen en temel unsurlardan biridir. Otomobillere olan bağımlılığın azaltılması ve daha sürdürülebilir bir ulaşım sisteminin tesis edilebilmesi adına park yeri 19
20 planlaması, ücretlendirmesi ve yönetimi önemli politikalar arasında yer almaktadır. Park alanları ekonomik, çevresel ve sosyal sürdürülebilirlik bakımından da bazı olumsuzluklara sahiptir. Park olgusunun kentler için yarattığı problemleri basit bir hesap ile ortaya koymak mümkündür. Sıradan bir otomobil için 15 m 2 lik bir park alanına ihtiyaç duyulmakta; ev, işyeri ve diğer mekanlarda da farlı park alanları gerektiğinden her bir araç için toplam 2-6 adet park yeri gerekmektedir. Bu veriler doğrultusunda otomobillerin en verimsiz ulaşım türü olduğu ve kent alanı içerisinde ne kadar fazla yer kapladığı anlaşılmaktadır. Park politikaları kapsamında toplu taşımanın gelişmiş olduğu şehirlerde uygulanan önemli bir araç da Park Et-Bin sistemidir. Bu sistem, çevre semtlerden şehir merkezine seyahat eden sürücülerin toplu taşıma sistemleriyle entegrasyonu sağlanmış güvenli park alanlarına araçlarını bırakarak toplu taşımayı kullanmalarını sağlayan etkin bir park politikasıdır. Bu uygulama ile elde edilen en temel fayda yoğunluğun olduğu saatlerde trafik sıkışıklığının azaltılması ve buna bağlı olarak yakıt, zaman ve emisyon azaltımı ile ilgili ekonomik kazanç sağlanmasıdır. İlaveten, şehir merkezlerinde bulunan park alanı ücretlerinin park et-bin alanındaki ücretlerden daha yüksek olması, toplu taşıma koridoru üzerinde bulunan park alanı sayısının ise azaltılması gerekmektedir. Bu şekilde, sürücüler toplu taşımayı tercih etmeleri ile feragat edecekleri konfor ve zamana karşılık park ücretinden ve yakıt masrafından sağladıkları tasarruf ile sistemi kullanmaya teşvik edilmiş olacaklardır. Bu politikaların amacı kent içi ulaşımda park alanlarının ücretlendirilerek otomobil kullanımının daha masraflı hale getirilmesi ve sürücülerin toplu taşımaya yönlendirilmesidir. Özellikle yaşam alanları civarında yer alan cadde ve sokaklarda motorlu araçların seyir hızının belirli bir düzeyde tutulması, risklerin azaltılması ve daha güvenli kent ortamlarının sağlanması önemlidir. Trafik yavaşlatma dünyanın birçok kentinde uygulanan, düşük maliyetli ve etkin bir politikadır. Bu politika doğrultusunda cadde ve sokakların geometrik tasarımının değiştirilmesiyle sürücüler zorunlu olarak hızlarını azaltmakta, bu sayede tehlikeli durumlar ve kazalar azaltılabilmektedir. Azalan ortalama hız ile aynı zamanda gürültü seviyesinde de azalma sağlanır. Trafik yavaşlatma ile bir sokak ya da cadde de gürültü seviyesinde 4 db ye varan düşüşler sağlanabilmektedir. İnsanların ulaşımda verimlilik konusunda bilinçlenmesi amacıyla, piyasada satışa veya kiraya sunulan yeni binek otomobillerinin CO 2 emisyonu ve yakıt ekonomisi konusunda tüketicilerin bilgi edinmesi sağlanmalı ve sürücü belgesi verilen kurslarda ekonomik sürüş tekniği ve çevre konularına yer verilmelidir. Bu bağlamda, ülkemizde de sürdürülebilir kent içi ulaşımın geliştirilmesine yönelik olarak yasal düzenlemeler yapılmaktadır. Bu çerçevede 2007 yılında yürürlüğe giren 5627 sayılı Enerji Verimliliği Kanunu kapsamında ulaşımda enerji verimliliğinin artırılması amacıyla çıkarılan Ulaşımda Enerji Verimliliğinin
Yürüme, insanların ulaşım ihtiyacını karşılayan en temel ulaşım türüdür. Temel bir ulaşım türü olmasının yanında diğer ulaşım türleriyle entegrasyonu sağlaması bakımından da önem arz etmektedir. Artırılmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkındaki Yönetmelik yürürlüğe girmiştir. Ulaşımda enerji verimliliğinin artırılması amacıyla motorlu araçların birim yakıt tüketimlerinin düşürülmesini, araçlarda verimlilik standartlarının yükseltilmesini, toplu taşımacılığın yaygınlaştırılmasını, trafik akımının arttırılmasına yönelik sistemlerin kurulmasını amaçlayan bu Yönetmeliğe rağmen ulaştırma sektöründe enerji verimliliği uygulamaları henüz istenen düzeye gelmemiştir. İlaveten, Şubat 2012 de yürürlüğe giren Enerji Verimliliği Strateji Belgesi kapsamında ulaşımda enerji verimliliğinin sağlanması amacıyla Motorlu taşıtların birim fosil yakıt tüketimini azaltmak, yük ve yolcu taşımacılığında demiryollarının ve şehir içinde toplu taşımanın payını artırmak ve şehir içi ulaşımda gereksiz yakıt sarfiyatını önlemek ve çevreye zararlı emisyonlarını düşürmek. başlıklı stratejik amaca yer verilmiştir. Diğer taraftan 2013 yılında yayımlanan 10. Kalkınma Planı nda da enerji verimliliği hedefleri özel bir politika olarak ele alınmış ve Enerji Verimliliğinin Geliştirilmesi Programı eylem planında ulaşım sektörü ile ilgili olarak; Ulaşımda toplu taşımanın yaygınlaştırılması, uygun yerleşim yerlerinde akıllı bisiklet şebekeleri kurulması ve trafiğe kapalı yaya yolları oluşturulması, motorlu taşıtlarda enerji verimliliğini artıran ve emisyonları sınırlandıran bir vergilendirme sisteminin oluşturulması, kamuda düşük yakıt tüketimi olan taşıt kullanımının yaygınlaştırılması, ulaşım altyapıüstyapısının enerji etkinliğinin sağlanması ile ilgili eylemler öngörülmüştür; Bakanlığımızın koordinasyonunda ve Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı, Belediyelerin ve diğer ilgili bakanlıkların sorumluluğunda söz konusu bileşenlerle ilgili eylemlerin 2018 sonuna kadar hayata geçirilmesi planlanmaktadır. Enerji Verimliliği Strateji Belgesi ve 10. Kalkınma Planının Enerji Verimliliğinin Geliştirilmesi Programı nda yer alan amaç, hedef ve önlemleri gerçekleştirmek üzere halihazırda Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı hazırlanmakta olup bu planda ulaştırma sektörüne yönelik eylemlere yer verilmektedir. Kentlerde araçların sık sık durmak zorunda kalmasının, enerji maliyetlerine etkisi Kent içi yollarda trafik tıkanıklığının olması, bir yandan tüm toplumun daha çok hava kirliliği, gürültü, kaza olasılığındaki artış vb. olumsuzluklara katlanmasına neden olurken diğer yandan araç sürücülerinin yolculuklarını daha çok araç kullanma ve zaman maliyetleriyle gerçekleştirmesine neden olmaktadır. Amerika da yapılan bir araştırmaya göre 1 2011 yılında trafik yoğunluğu nedeniyle oluşan zaman ve yakıt maliyetinin yaklaşık 121 milyar dolar olduğu belirtilmektedir. Ülkemizde de Bahçeşehir Üniversitesi Ulaştırma Mühendisliği nin 2014 yılında yaptığı bir çalışmaya göre 2 sadece İstanbul da yaşanan trafik sıkışıklığı maliyetinin 6 milyar lirayı bulduğu vurgulanmaktadır. Trafiğin sebep olacağı çevre etkilerinin başında gürültü ve hava kirliliği gelmektedir. Ülkemizde taşımacılığın ağırlıklı olarak 1 Texas Transportation Institute - Urban Mobility Report 2 Bahçeşehir Üniversitesi - İstanbul da Trafik ve Ulaşım Anketi 21
22 Daha yaşanabilir kent ortamlarının sağlanması için bireysel araçlar ile sağlanan ulaşım türlerinden toplu taşıma, yürüme, bisiklet ve raylı sistemler gibi sürdürülebilir ulaşım türüne geçilmelidir. gerçekleştiği karayolları ulaşımı, ulaştırma sektöründen kaynaklı CO 2 emisyonlarında en yüksek paya sahiptir. Araçlardan kaynaklı bu emisyonlar; aracın yaşı, motorun çalışma devri, çalışma sıcaklığı, ortam sıcaklığı, ortam basıncı, yakıt türü ve kalitesi gibi parametrelere bağlıdır. Tüm dünyada ulaşımdan kaynaklanan CO 2 emisyonlarının 2025 yılında yaklaşık bir milyar tona ulaşacağı ve bu artışın %90 ının özel araçlardan kaynaklanacağına işaret edilmektedir. Türkiye de ise gelir düzeyindeki büyümeyle beraber yük ve yolcu taşımasında büyük bir artış olmuştur. Yük ve yolcu taşımacılığındaki bu artış, gelir düzeyindeki büyümenin yaklaşık iki katı olarak gerçekleşmiştir. Ayrıca Türkiye de ulaştırmadan kaynaklanan CO 2 emisyonu gelişmiş ülkelerdeki emisyon miktarının altında olmakla beraber artış hızının çok yüksek olması nedeniyle mevcut gelişme eğilimleri değiştirilmezse Türkiye de sera gazı emisyonunun önemli oranlarda artacağı ve ulaştırma sektörünün bu süreçte önemli bir rol üstleneceği görülmektedir. Uluslararası Enerji Ajansı (IEA) tarafından hazırlanan Yenilenmiş Şehirlerin Hikayesi başlıklı çalışmaya göre küresel petrol tüketiminin yarısı ve enerji tüketiminin %20 si ulaşım sektöründe gerçekleşirken söz konusu tüketimin %40 ının şehir içi ulaşımdan kaynaklandığı vurgulanmaktadır. Rapora göre şehir içi ulaşım sistemlerinde enerji verimliliğinin artırılması ile 2050 ye kadar araç, yakıt ve ulaşım altyapısında harcanacak 70 trilyon dolar tasarruf elde edilebileceği belirtilmektedir. Ayrıca mevcut eğilimlerin devam etmesi halinde, araç teknolojilerindeki gelişme ve yakıt ekonomisindeki iyileşmelere rağmen 2050 yılında şehir içi ulaşımda tüketilen enerji miktarının ikiye katlanması beklenmektedir. Kent içi ulaşım sistemlerinin geliştirilmesi ve dengeli dağılımının enerji verimliliğine katkıları Kentlerde ekonomik, sosyal ve çevresel sorunların ortadan kaldırılması ve daha yaşanabilir kent ortamlarının sağlanması için mevcut bireysel araçlar ile sağlanan ulaşım türlerinden toplu taşıma, yürüme, bisiklet ve raylı sistemler gibi sürdürülebilir ulaşım türüne geçilmesi kaçınılmazdır. Toplu ulaşım türlerinden olan otobüs sistemleri, belirli hatlarda belirli zaman aralıklarıyla işletilen, esnek, konforlu ve yüksek kapasiteli toplu ulaşım sistemleri olup özellikle gelişmemiş veya gelişmekte olan ülkelerde ulaşım alt yapısının geliştirilmesi ve konforlu bir toplu taşıma sisteminin kurulması adına en uygun çözümlerden biri olarak ortaya çıkmaktadır. Küçük kentlerde ana ulaşım türü olarak kullanılan otobüsler orta ve büyük ölçekli kentlerde ana ulaşım türü olmasının yanı sıra raylı sistemleri besleyen tür olarak da kullanılmaktadır. Otomobillerin kapladığı alan, tükettiği enerji ve taşıdığı yolcu sayıları göz önüne alındığında, otobüs sistemleri, motorlu karayolu taşıma sistemleri arasında en hesaplı, en çevre dostu, maliyet ve ihtiyaç duyulan alan bakımından en etkin ulaşım sistemidir. Otobüs sistemlerinin sonuncusu ise günümüzde oldukça popüler bir sistem olan tam tahsisli yolda yapılan Metrobüs (hızlı otobüs) sistemleri işletmeciliğidir. Bu sistemlerin temeli genel olarak özel otobüs şeritlerine dayanmaktadır. Metrobüs sistemi, yeraltı metro sistemlerinde olduğu gibi trafikten ayrılmış yalnızca kendine tahsisli özel bir hatta yüksek kapasiteli ve düşük tabanlı otobüsler ile sık sefer aralıklarıyla işletilen dakik, konforlu, hızlı kaliteli ve maliyet-etkin bir toplu taşıma sistemidir. Bu sistemin özelliği ise metro gibi yüksek yolcu kapasitesini otobüs sisteminin esnekliği ve maliyet avantajlarıyla sağlamasıdır. Metrobüs sitemlerinin altyapı yatırım maliyeti tramvay ve hafif raylı sistem maliyetinin dört ile yirmide biri, metro maliyetinin ise on ile yüzde biri oranındadır. Metro (raylı sistemler) herhangi bir dış etkiye maruz kalmadan kendine özel hatlarda işletilen gelişmiş sinyalizasyon sistemine sahip raylı sistemlerdir. Metrolar, yolculara yüksek konfor ve güvenilirlik sunmasının yanı sıra işletme, enerji verimliliği ve sürüş güvenliği bakımından da avantajlar sunmaktadır. Raylı sistemler, trafik yoğunluğunun yüksek olduğu saatlerdeki yolculuk talebinin; tramvay, hafif raylı ve metro sistemleri için sırasıyla asgari 7.000 yolcu/saat, 10.000 yolcu/saat ve 15.000 yolcu/saat kapasitesini karşılayacak şekilde planlanmaktadır. Sürdürülebilir kent içi ulaşımı kapsamında uygulanan bir diğer önemli politika da motorlu taşıtların kullanılmadan ulaşım ihtiyacının karşılanması temeline dayanan motorsuz ulaşım politikasıdır. Bu politikanın temel amacı yürümenin ve bisikletin yaygınlaştırılmasıdır. Günlük yaşantımızda yolculuklarımızın