ĐKLĐM DEĞĐŞĐKLĐĞĐNĐN SU KAYNAKLARI ÜZERĐNE ETKĐLERĐ Ali Fındık ÖZET Canlı bir varlık olan dünya var oluşundan itibaren ömür periyodunda artık son dönemlerini yaşamaktadır. Bu nedenle yaşlı dünyada birçok çevresel problemlerin oluşması ve yaşanan ekstrem olayların sıklığının artması kaçınılmazdır. Bu çevre problemlerinden son yıllarda en çok tartışılan biride iklim değişikliğidir. Dünya üzerindeki iklim değişmeleri sanayi devrimine kadar doğal sebeplerle gerçekleşmiştir. Daha sonra, insanoğlunun enerji ihtiyacını karşılamak için kullanmış olduğu fosil yakıtların yanması sonucu oluşan gazların sera etkisi göstermesi nedeniyle dünya ve insan hayatı tarihinin en büyük problemi ile karşı karşıya kalmıştır. Su; canlı varlık için olmazsa olmaz temel ihtiyaçtır. 20. yüzyılda dünya nüfusu ve su kullanımında çok büyük artış olmuştur. Sera gazları etkisiyle yağışlarda artış olacak fakat buharlaşma daha hızlı olacağı için tatlı su miktarında azalış olacaktır. Bununla paralel olarak deniz seviyesinde artış söz konusu olacak ve birçok kıyı kenti sular altında kalacaktır. Halen dünya nüfusunun %40 ının su sıkıntısı çektiğini göz önünde tutarsak, 0 yıl sonra insanoğlunun ¾ ünün içilebilir su bulamayacağı kaçınılmaz bir son olacaktır. Bu çalışmada iklim değişikliğinin su kaynakları üzerindeki etkileri ve insanlığı bekleyen tehlikeler detaylı anlatılacak ve olası Türkiye su kaynakları üzerindeki etkileri de irdelenecektir. Anahtar kelimeler: Đklim deşikliği, sera gazları, su, içilebilir su ABSTRACT The world, as the living creature, has been living its last periods of its life time since it has been created. So increasing environment problems and the frequency of the negative incidents are inevitable in this older world. The most important one that has been discussed on the environment problem is climate change. Up to the industrial revolution climate change in the world occured because of some naturalcauses. Later, The globe and the human life has been face to face with the biggest problem because of hothouse effect by using fosil fuel and as an effect of it gases because of burning to get the energy need. Water is the first main need of being a living thing. There has been a great increase on amount of water use and world population in 20 th century. Because of hothouse gases rains will increase but evaporation will be quicker so fresh water will decrease. Paralelly sea level will increase and normally many cities by the sea will be flooded. Remembering %40 of the world population as the ones still having water problem; it will be inevitable end for ¾ of the world having the problem of finding drinkable water. Đn this study the effects of climate changes on water resources and the dangers for humanity at the door will be told in details and the probable effects of it on Turkey water resources will be questioned. Key words : climate change, hothouse gases, water, drinkable water. Atatürk Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Kimya Mühendisliği Bölümü
1. GĐRĐŞ Atmosferde bulunan sera gazları; yerküreden yansıyan uzun dalga boylu güneş ışınlarının bir bölümünün uzaya geçmesine engel olur ve dünya gerektiğinden daha fazla ısınır. Bu olay neticesinde ekosistemde gözlenecek ilk durum iklimlerde meydana gelem değişikliklerdir. Küresel iklim değişikliğine paralel olarak denizlerde su seviyesi artar ve buharlaşma daha hızlı olur. Bu buharlaşmanın aşırı yağışlara sebep olması nedeni ile sel ve toprak kayması gibi felaketlere yol açar. Atmosferde bulunan sera gazlarının etkisiyle asit yağmurları ve içilebilir su oranlarında büyük miktarda azalış olacaktır. Đçilebilir su oranlarında meydana gelen azalma canlılar üzerinde telafisi olmayan hasarlara sebep olacaktır. Bunlar arasında akciğer ve böbrek rahatsızlıkları ilk sırayı almaktadır. Đçme sularındaki bu azalma ülkeler arasında su krizlerine neden olacaktır. 21. yüzyılın en büyük sorunu haline gelebilecek su, savaşlarında nedeni olabilecektir. Đklim değişikliğinin beklenen etkileri tahmin edildiğinden daha büyük felaketlere yol açacaktır. Çünkü dünya nüfusu giderek artmakta ve suya olan ihtiyaç her geçen gün buna paralel olarak artmaktadır. Đklim değişikliği ile meydana gelen kullanılabilir su miktarındaki azalma canlı hayatının sonunu hazırlamaktadır. Yeryüzündeki kullanılabilir su oranın düşmesi ekonomik anlamda sanayinin çok ağır yaralar alacağının göstergesidir. Çünkü yeterli miktarda kullanılabilir su bulamayacak olan sanayi kolları buna çare olarak deniz suyundan kullanılabilir su elde etmeye çalışacaktır. Bundan dolayı sanayi tek kolda işlevine devan edecek ve farklı kollarda üretimlerin durmasına veya büyük oranda azalmasına neden olacaktır. Bu etkenlerin hepsi birden göz önünde tutulduğu zaman 21. yüzyıl sonlarına doğru dünyayı ciddi anlamda su sıkıntıları beklemektedir. Çünkü günümüzde bile insanların %40 ı gibi büyük bir oranının su sıkıntısı çektiğini düşünürsek yüzyıl sonuna doğru tehlikenin boyutlarının ne kadar ciddi olduğu teorisini ispatlamaktadır. 2. YERYÜZÜNDE BULUNAN SU KAYNAKLARI Yeryüzünü saran ve okyanuslarda, denizlerde, akarsularda, yeraltında ve atmosferdeki su buharının tamamına hidrosfer (su küre) denir. Bilinen tüm sıvılar içerisinde su en yüksek yüzey gerilimine sahiptir. Bu özelliği yağmur damlalarının oluşmasında önem taşır. Buharlaşma ısısı en yüksek olan sıvı yine sudur. Yüksek özgül ısısıyla birlikte bu özellikler, suyun yeryüzünde iklim farklılıklarının oluşmasında belirleyici unsur olmuştur. Aşağıda Tablo 1 de yeryüzündeki su dağılımı gösterilmektedir. Suyun bulunduğu ortam Tablo 1. Yeryüzündeki su dağılımı Hacim( km ) Yüzde oran Atmosferde bulunan su 1 Denizlerde bulunan su 150400 97,6 Karalarda bulunan su; Akarsularda 1,7 Tatlı su gölleri 125 Tuzlu iç denizlerde ve göllerde 5 Toprak nemliliği 150 Canlıların su içeriği 50
Yeraltı suyu 7000 Kutuplarda ve buzullarda donmuş halde bulunan su 26000 Karalardaki suyun toplamı 41,7 2,4 Yerküresindeki suyun toplamı 1881,7 0 Yukarıdaki tabloda verilen değerlere göre dünyada bulunan suyun tüm insanlığın ihtiyaçlarını karşılayacak kadar çok olduğu düşünülebilir. Ancak bu suların %97,6 sı denizlerdeki tuzlu sulardır ve bu sular insanların ihtiyaçlarını karşılayabilecek niteliklere sahip değildir. Karalardaki su toplam suyun %2,4 ünü oluşturmaktadır. Fakat karalardaki suyun yalnız % u kadarı kullanılabilir tatlı su sınıfına girmektedir. Bu da yeryüzündeki toplam su potansiyelinin %0, ü kadar yani 5500 km dür. Bu değer tüm akarsuların yıllık 7000 km lük debisi ile kıyaslandığında %15 gibi önemli bir değer çıkmaktadır. Bu sonuç gelecekte artacak olan su ihtiyacının karşılanmasında giderek daha büyük sorunlar yaratacağını ortaya koymaktadır.. KÜRESEL ĐKLĐM DEĞĐŞĐKLĐĞĐ VE SU KAYNAKLARI Diğer taraftan iklim değişikliğinde su kaynakları önemli problem olarak gözlenmektedir. Canlı bir varlık olan dünya var oluşundan itibaren ömür periyodunda artık son dönemlerini yaşamaktadır. Bu nedenle yaşlı dünyada birçok çevresel problemlerin oluşması ve yaşanan ekstrem olayların sıklığının artması kaçınılmazdır. Bu çevre problemlerinden son yıllarda en çok tartışılanlarından biride küresel ısınmadır. Sanayi devrimine kadar doğal yollarla gerçekleşen küresel ısınma; sanayi devriminden sonra insanların enerji amacı için yakmış oldukları fosil yakıtların çevreye verdiği gazların sera etkisi göstermesi ile insanlığın tekeline girmiştir. Küresel ısınma ile dünya dengesinde değişmeler meydana gelmiştir ve bunların en önemli belirtisi de iklimlerde meydana gelen değişmelerdir. Güneş dünyayı ısıtırken kısa dalga boylu radyasyon, ışıktan ısıya dönüşerek dünyayı ısıtır. Yeryüzü de bu radyasyonu uzun dalga boylu radyasyon olarak uzaya geri gönderir. Bu olay gerçekleşirken ışınların bir kısmı da atmosferdeki sera gazlarının etkisiyle absorplanır. Sera gazlarının artması dünyanın normalden daha fazla ısıyı tutmasına ve buna paralel olarak da iklimlerde değişikliklerin olmasına neden olur.. Çin bilimler akademisi, son 0 yılda sıcaklık ortalamalarının 0.5 derece arttığını, 200 a kadar1,7, 2050 ye kadar 2.2 derece artacağını bildirmiştir. Ayrıca 20 yüzyılda insan nüfusun da çok hızlı bir artışı söz konusudur. Bununla birlikte şehirleşme ve bu şehirlerin siyah cisim görevi yapmasıyla bu ışınlar atmosfer ve yerküre arasında sürekli yer değiştirir ve bunun etkisiyle ısınma hızlanır. Artık küresel ısınma insan etkisiyle gerçekleşmeye başladı ve biz bunu ilk olarak 1896 yılında Đsviçreli bilim adamlarının raporlarında gördük. Fakat dikkate alınmadı. Taki 1961 yılında ABD nin küresel ısınma için fon ayırana kadar. Ülkemizde ise 21.yy başlarına kadar çok fazla dikkate alınmadı. 2004 yılı sonbaharının yaşanmaması sonucu ağaçların, çalıların yapraklarını dökemeden don etkisinde kalmaları artık ülkemizde de iklim değişikliği tehdidi ile karşı karşıya kaldığını açık bir şekilde göstermiştir.
Sera gazlarının etkisiyle okyanuslarda ısınama olacaktır. Bununla beraber atmosferdeki su buharı miktarı artacaktır. Yağışların çok olması hava sıcaklıklarında bir düşüşe neden olmayacaktır. Çünkü buharlaşmada hızlı olacaktır. Ekolojik dengede meydana gelen değişiklikler neticesinde yağışların azalacağı veya rejiminde sapmalar olacağı bilinmektedir Çok yağış alan bölgelerde; hızlı yağışlar yüzünden akarsuların debileri hızlanacaktır, az yağış alan bölgelerde ise; kuraklık yüzünden buharlaşma çok hızlı olacaktır ve kullanılabilir su miktarında azalma olacaktır. Ekosistemde meydana gelen bu aksaklık toprakların kuraklaşmasında en etkili faktör olacaktır. Yapılan araştırmalarda, küresel ısınmadan dolayı oluşacak iklim değişiklikleriyle, özellikle su kaynaklarının azalması veya kirlenmesi, orman yangınları, kuraklık ve çölleşme ile bunlara bağlı ekolojik bozulmalardan ülkemizin olumsuz etkileneceği belirtilmektedir. Türkiye miz, küresel ısınmanın potansiyel etkileri açısından, riskli ülkeler arasında yer almaktadır. Đklim değişikliklerine karşı gerekli önlemler alınmaz ise ülkemizin, kurak ve yarı kurak alanlarındaki su kaynakları özellikle kentlerdeki su kaynaklarının durumu, sorunlara yenilerini ekleyecek ve içme amaçlı su ihtiyacı daha da artacaktır. Đklim değişiklikleri madde ve besin döngüsünü, atık kalitesini, akarsu rejimini ve akışını, toprak erozyonunu, hava kalitesini ve iklimi kontrol ederek mal ve hizmet üretimine katkı sağlayan ekosistemleri etkileyecektir. Ayrıca ısınan havanın etkisiyle eriyen buzullarda oluşan sular deniz seviyesinde yükselmeye neden olacaktır. Bu da ekonomisi turizm kaynaklı olan birçok sahil şehrinin sular altında kalacağı sinyalini vermektedir. Diğer yandan yağışlarla oluşan bir problemde asit yağmurlarıdır. Atmosferde bulunan sera gazları artışı yağışlarında azalmasına neden olmaktadır. Son günlerde sıkça duymaya başladığımız asit yağmurları artacaktır. SO+ NO+ H 2O ASĐT YAĞMURU( H SO ) 2 4 Asit yağmuru dere göllerdeki suların ph ının düşmesine neden olmaktadır. Her canlının yaşayabileceği ph sınırı olduğu için meydana gelebilecek ufak bir değişme bile sudaki canlı hayatını nasıl bir tehlike beklediğini göstermektedir. Ayrıca asit yağmuru olan bölgelerde, ilkbahar karlarının ani olarak erimesi sonucu toprakta bulunan Al suya geçecektir. Bunun sonucunda suda yaşayan canlılarla birlikte insanlarında etkilenmesi durumu ortaya çıkmaktadır. Bir ülkenin su zengini sayılabilmesi için yılda ortalama kişi başına.000 m su potansiyeline sahip olması gerekir. Su potansiyeli 1.000 m den az olan ülkeler Su Fakiri kabul edilmektedir. Kişi başına düşen kullanılabilir su potansiyeli.690 m olan ülkemiz, dünya ortalaması olan 7.600 m ün oldukça altında olmasından dolayı su fakiri olmamakla birlikte su kısıdı bulunan ülkeler arasındadır. Kişi başına düşen kullanılabilir su miktarımız ise 1.75 m dür. Devlet Đstatistik Enstitüsü, 2025 yılına kadar ülkemiz nüfusunun 80 milyona varacağı tahmin edilmektedir. Bu durumda kişi başına düşecek kullanılabilir su miktarımız 1.00 m e düşecektir. Fakat bu süre içerisinde su potansiyelinde azalma meydan gelmemesi gerekmektedir. Dünya nüfusunun %40 ının su sıkıntısı çekmektedir ve önümüzdeki 0 yıl içerisinde bu rakam %70 civarında olacağını kaçınılmaz bir sondur.
4. SONUÇ VE ÖNERĐLER Đklim değişikliği sebebi ile dünya ve insan hayatı tarihinin en büyük problemi ile karşı karşıyadır. Bu ciddi bir problem olup en kısa sürede gerekli önlemlerin alınmasını gerektirmektedir. Günümüzde dünya nüfusunun %40 ının su sıkıntısı çektiğini düşünürsek iklim değişikliğine karşı elimizdeki tek silah su kalmıştır. Çünkü ekosistemin büyük bir bölümünü su kaplamaktadır. Türkiye nin de özellikle çölleşme tehlikesi bulunan yarı kurak ve yarı nemli bölgelerinde ( Đç Anadolu, Güneydoğu Anadolu, Akdeniz ve Ege ) su kaynaklarının azalacağı ve çölleşmenin olacağı tehlikesi mevcuttur. Su canlı hayatı için olmazsa olmaz bir öğedir. Bundan dolayı küresel iklim değişikliğine karşı yapılması gereken ilk husus su kaynaklarının planlı ve verimli bir şekilde kullanılmasıdır. Böylece dünyadaki su dengesini korunur ve de ekolojik dengenin korunmasıyla iklim değişikliğini ya büyük oranda engelleriz ya da etkilerini geciktirebiliriz. Bunu yapmak için ilk önce insanların bilinçlendirilmesi gerekir. Bu çerçevede eğitimin temelinin ilkokulda atıldığı için yetiştirilecek yani neslin çevreye duyarlı olması için politikalar izlenmelidir. Sera gazı emisyonunda ise; atmosferde belli miktarda sera gazı mevcut olduğu için ilk etapta kontrol altına alınmalıdır. Yani sabit tutulmalıdır. Daha sonra ise; yavaş yavaş düşürülerek istenen seviyeye düşürülmesi için düzenlenmeler yapılmalıdır. 5.KAYNAKLAR 1-) Akyurt Đ., Ayık Ö., 199, Su Kirliliği ve Kontrolü, Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Ofset Tesisi, Erzurum 199 2-) Duygu E., Đklim Değişikliği ve Etkileri Buğday Dergisi (1.07.2005) http://www.bugday.org/article.php?id=817 -) Konukçu F., Đstanbulluoğlu A., Kocaman Đ., Küresel Su Krizi, Geleceği ve Alınacak Önlemler: Yenilenemeyen Su kaynaklarının Opsiyonu, TĐKDEK 2007 ĐSTANBUL 4-) Öztürk K., Küresel Đklim Değişikliği ve Türkiye ye Olası Etkileri, G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi Cilt 22, Sayı 1, Sayfa 47-65, 2002 5-) Türkeş M., Küresel Đklim Değişikliği Nedir? Temel Kavramlar, Nedenleri, Gözlenen ve Öngörülen Değişiklikler, TĐKDEK 2007 ĐSTANBUL 6-) Karpuzcu M., Su temini ve Çevre Sağlığı, ĐTÜ. ĐNŞ. FAK. ÇEVRE MÜH. BL. 7-) Atalık A., Küresel Isınma Su Kaynakları ve Tarım Üzerine etkileri 8-) Nişancı A. Đklim Değişikliği, Küresel Isınma ve Sonuçları, TĐKDEK (2007), ĐSTANBUL 9-) Kayhan M., Küresel Đklim Değişikliği ve Türkiye, TĐKDEK 2007 ĐSTANBUL -) Sandalcı M., Yüksel Đ., Su Kaynakları Kullanımının Đklim Değişikliği Üzerindeki Etkisi, TĐKDEK 2007 ĐSTANBUL