1.2. 1.2.1. MAYOZ Mayoz, calıları üreme orgalarıdaki eşey aa hücreleride (üreme aa hücreleri) meydaa gelir. Mayoz ve dölleme eşeyli üremei temelii oluşturur. Mayoz ve eşeyli üreme calı çeşitliliğii sağlaya olaylardır. Her iki olay da ayı türü bireyleri arasıda kalıtsal çeşitliliği (varyasyo) sağlar (Görsel 1.40). Görsel 1.40: Chihuahua (Çivava) da kalıtsal çeşitlilik Mayoz soucu oluşa ve dölleme içi farklılaşa hücrelere gamet (üreme hücresi) adı verilir. Gametleri mayozla meydaa getirilmesi olayıa gametogeez deir. Gametogeez soucuda oluşa dişi gamet, yumurta; erkek gamet, sperm adıı alır (Görsel 1.41). Mayoz souda oluşa yavru hücreler, hem aa hücrede hem de birbiride farklı kalıtsal özelliklere sahiptir. Yumurta Sperm Görsel 1.41: Yumurta hücresi ve sperm hücreleri 53
} } 2 BÖLÜM Biri aede diğeri babada gele, şekil ve yapı bakımıda birbirie bezeye kromozomlara homolog kromozomlar deir. Homolog kromozomlar üzeride geleri buluduğu özgü bölgelere lokus adı verilir. Homolog kromozomları karşılıklı lokuslarıda ayı karaktere ait geler buluur (Görsel 1.42). Eşlememiş homolog kromozomlar Eşlemiş homolog kromozomlar } } } Setromer Replikasyo (NA eşlemesi) Setromer Lokus } Lokus Kardeş kromatitler Kardeş olmaya kromatitler Görsel 1.42: Homolog kromozomlar ve kromatitler Çoğu calıda üreme orgalarıdaki eşey aa hücreleri, homolog kromozomları çiftler hȃlide taşır. Bu hücreler diploit hücrelerdir (Görsel 1.43). iploit hücre 2 ile gösterilir. Görsel 1.43: iploit hücre (2=4 kromozomlu) Gametler geellikle mayozla oluştuklarıda homolog kromozomlarda sadece birii taşır. Bir takım kromozom taşıya hücrelere haploit hücre deir (Görsel 1.44). Haploit hücre ile gösterilir. Öreği sağlıklı bir isaı eşey aa hücrelerii kromozom sayısı 2 = 46 dır. Kromozom sayısı mayoz souda yarıya ier. Gametleri kromozom sayısı = 23 olur. Görsel 1.44: Haploit hücre (=2 kromozomlu) 54
Eşey aa hücreleri, mayoza başlamada öce mitozda olduğu gibi bir iterfaz geçirir. İterfazda ATP ve protei setezi gibi metabolik olaylar hızlaır. NA kedii eşler ve miktarı iki katıa çıkar. Hayva hücreleride setrozomlar eşleir (Görsel 1.45 ). Mayozu Evreleri Görsel 1.45: Hayva hücreside iterfaz Mayoz, mayoz I ve mayoz II olmak üzere iki hücre bölümeside meydaa gelir. Mayoz I de öce çekirdek ardıda sitoplazma bölüür. Mayoz I Evreleri a) Çekirdek bölümesi I (Karyokiez I) a Profaz I a Metafaz I a Aafaz I a Telofaz I b) Sitoplazma bölümesi I (Sitokiez I) a) Çekirdek Bölümesi I (Karyokiez I) Profaz I Eşlee kromati iplikler kısalıp kalılaşır, kromozoma döüşür, böylece bölüme sırasıda kromozomları hareketi kolaylaşır. Bir kromozom, birbirii kopyası iki kardeş kromatitte oluşur. Homolog kromozomlar ya yaa gelerek dört kromatitte oluşa bir yapı meydaa getirir. Bu yapıya tetrat adı verilir (Görsel 1.46). Homolog kromozomlar, ya yaa gelip fiziksel olarak birbirlerie geçici bağlaırlar. Bu olaya siapsis deir. A F G B C E C B E A F G Tetrat a b Görsel 1.46 Homolog kromozomlar ve tetrat f g e c d c d b e f g a Karekod 1.7: Krossig over ile ilgili video 55
2 BÖLÜM Siapsis sırasıda homolog kromozomları kardeş olmaya kromatitleri, çapraz olarak üst üste gelir. Bu şekilde temas ettikleri bölgelere kiyazma deir. Kiyazma, siapsis yapa homolog kromozomları aafaz I e kadar bir arada kalmasıı sağlar. Tetratlarda kardeş olmaya kromatitleri, ge alışverişi yapmalarıa krossig over (parça değişimi) deir (Görsel 1.47 a). Krossig over, yei ge kombiasyolarıa ede olduğuda oluşabilecek gamet çeşitliliğii artırır (Görsel 1.47 b). Gamet çeşitliliğideki bu artış dölleme soucu oluşabilecek tür içi çeşitliliğii artırır. Kiyazma A B C A B C b c a a b c A B C C A B a b c a b c F G E E F G d e d e f g E F G E f g d e F G d e f g Siapsis Görsel 1.47 a: Siapsis ve krossig over Görsel 1.47 b: Krossig over sorası Hayva hücreleride setrozomlar, karşılıklı olarak hücrei kutuplarıa çekilir ve setrozomları arasıda iğ iplikleri oluşur. Bu evre souda çekirdek zarı parçalaır, çekirdekçik ve edoplazmik retikulum kaybolur. Kromozomlar, kietokorlarıda iğ ipliklerie tutuarak ekvatoral düzleme (metafaz plağıa) göç etmeye başlar (Görsel 1.48). Tetratlar Görsel 1.48: Profaz I Metafaz I Homolog kromozomlar, karşılıklı gelecek şekilde ekvatoral düzlemde rastgele dizilir (Görsel 1.49). Kromozomları kietokorlarıa, iğ ipliklerii bağlaıp bağlamadığı kotrol edilir. Tüm kromozomları kietokorlarıa iğ iplikleri bağlamışsa aafaz I e geçilir. Görsel 1.49: Metafaz I 56
Aafaz I Homolog kromozomlar, iğ iplikleri yardımıyla bir biride ayrılır ve zıt kutuplara çekilir. Homolog kromozomlar metafaz I de ekvatoral düzlemde rastgele dizildikleride hagi kutba gideceği şasa bağlıdır. Bu durum gamet çeşitliliğie ede ola e öemli faktörlerde biridir. Homolog kromozomları farklı kutuplara gitmesiyle kromozom sayısıı yarıya ime temeli atılır (Görsel 1.50). Görsel 1.50: Aafaz I Telofaz I Zıt kutuplara çekilmiş kromozomlarda setromer ayrılması gerçekleşmediğide eşlemiş kromatitler bir arada buluur. Çekirdek zarı ve çekirdekçik calı türüe özgü olarak yeide oluşabilir. İğ iplikleri kaybolur (Görsel 1.51). Telofaz I ile eş zamalı olarak sitokiez I başlar. Görsel 1.51: Telofaz I b) Sitoplazma Bölümesi I (Sitokiez I) Sitokiez, hayva hücreleride dışta içe boğumlamayla; bitki hücreleride içte dışa ara lamel oluşumuyla gerçekleşir. Mayoz I tamamladığıda homolog kromozomları bir biride ayrılmasıyla kromozom sayısı başlagıçtakii yarısıa ier, diploitte haploite düşer. Kromozomları kardeş kromatitleri heüz ayrılmamıştır. Sitokiez I souda iterfazdaki kromozom sayısıı yarısıa sahip iki hücre oluşur (Görsel 1.52). Görsel 1.52: Sitokiez I 57
2 BÖLÜM Görsel 1.53 te mayoz I evreleri bir arada gösterilmektedir. Profaz I Metafaz I Aafaz I Sitokiez I Mayoz I souda oluşa kromozomlu yavru hücreler Telofaz I Mayoz II başlar Görsel 1.53: Mayoz I evreleri Sitokiez I souda kromozomlu iki yavru hücre oluşur. Bu hücreler mayoz II'ye girerke iterfaz görülmez acak hayva hücreleride setrozom eşleir. Bu yavru hücreleri her biri, NA eşlemesi gerçekleşmede ayrı ayrı mayoz II geçirir. Çekirdek ve sitoplazma yeide bölüür. Karekod 1.8: Mayoz I ile ilgili video! İKKAT Mayoz I ile mayoz II arasıda iterfaz meydaa gelmez. Mayoz II evreleri mitoz evrelerie bezer şekilde gerçekleşir. 58
Mayoz II Evreleri a) Çekirdek Bölümesi II (Karyokiez II) a Profaz II a Metafaz II a Aafaz II a Telofaz II b) Sitoplazma Bölümesi II (Sitokiez II) a) Çekirdek Bölümesi II (Karyokiez II) Profaz II Bu evrede iğ iplikleri oluşur. Kromozomlar, iğ ipliklerie kietokorlarıda bağlaır ve ekvatoral düzleme hareket etmeye başlar. Çekirdek zarı ve çekirdekçik, mayoz I souda yeide oluşmuşsa bu evrede parçalaarak kaybolurlar (Görsel 1.54). Görsel 1.54: Profaz II Metafaz II Kromozomlar, mitoz metafazıda olduğu gibi ekvatoral düzlemde ya yaa dizilir (Görsel 1.55). Görsel 1.55: Metafaz II Aafaz II Kardeş kromatitler, birbiride ayrılarak zıt kutuplara çekilir. Ayrıla her bir kromatit, bu evrede itibare kromozom olarak adladırılır. Bu edele kromozom sayısı iki katıa çıkar, bu durum geçicidir (Görsel 1.56). Görsel 1.56: Aafaz II 59
2 BÖLÜM Telofaz II Bu evrede zıt kutuplara çekilmiş kromozomlar tekrar kromati ipliklere döüşür. İğ iplikleri kaybolur. Çekirdek zarı, çekirdekçik ve edoplazmik retikulum yeide oluşur. Bu evreyle eş zamalı olarak sitokiez II başlar ve devam eder (Görsel 1.57). Görsel 1.57: Telofaz II b) Sitoplazma Bölümesi II (Sitokiez II) Bu evrede sitoplazma bölümesi tamamlaır. Böylece haploit () kromozomlu dört hücre oluşur. Yavru hücreleri sitoplazma miktarı ve orgael sayısı farklılık gösterebilir. Mayoz souda dört yavru hücre meydaa gelir. Sağlıklı ola hücreleri kromozom sayısı ayı acak kalıtsal olarak birbiride farklıdır (Görsel 1.58). Görsel 1.58: Sitokiez II Karekod 1.9: Mayoz II video 60
Görsel 1.59 da mayoz II evreleri bir arada gösterilmektedir. Profaz II Metafaz II Aafaz II Telofaz II Sitokiez II Mayoz II souda 4 yei hücre oluşur. Görsel 1.59: Mayoz II evreleri 61
2 BÖLÜM İterfazda NA eşleir ve iki katıa çıkar. Mayoz I de homolog kromozomlar ayrılır. Sitokiez I ile NA miktarı eşlemede öceki değerie ulaşır. Mayoz II de kardeş kromatitler ayrılır. Sitokiez II ile NA miktarı yarıya düşer. Oluşa yei hücreler, aa hücrei yarısı kadar NA ya sahiptir (Grafik 1.3). NA miktarı Aafaz I de homolog kromozomlar ayrılır. Aafaz II de kardeş kromatitler ayrılır ve kromozom adıı alır. P M A T Sitokiez I İNTERFAZ MAYOZ I P M A T Sitokiez II 4X G 1 S G 2 MAYOZ II 2X X Grafik 1.3: Mayozda NA miktarı değişimi Mayoz evreleri X: İterfazı G 1 evresideki NA miktarıı yarısı 2X: İterfazı G 1 evresideki NA miktarı 4X: İterfazı S evreside NA ı iki katıa çıkması P M A T PROFAZ METAFAZ ANAFAZ TELOFAZ 62
Mayoz I de homolog kromozomlar ayrıldığıda Sitokiez I de kromozom sayısı yarıya düşer. Aafaz II de farklı kutba gitmek üzere ayrıla her bir kardeş kromatit, kromozom kabul edildiğide kromozom sayısı geçici olarak iki katıa çıkar. Sitokiez II de hücre tamame ayrıldığıda kromozom sayısı tekrar yarıya ier. Sitokiez II tamamladığıda oluşa hücreleri kromozom sayısı, başlagıçtaki hücrei yarısıdır (Grafik 1.4). Kromozom sayısı Aafaz I de homolog kromozomlar ayrılır. P M A T Aafaz II de kardeş kromatitler ayrılır ve kromozom adıı alır. MAYOZ I P M A T G 1 S G 2 MAYOZ II 2X X İterfaz Karyokiez I Sitokiez I Karyokiez II Sitokiez II Mayoz evreleri Grafik 1.4: iploit bir hücre içi mayozda kromozom sayısı değişimi X: İterfazı G 1 evresideki kromozom sayısıı yarısı 2X: İterfazı G 1 evresideki kromozom sayısı P M A T PROFAZ METAFAZ ANAFAZ TELOFAZ 63
2 BÖLÜM Mayozu açıklaya elektroik suu (aimasyo, video vb.) hazırlaması ve paylaşılması Mayozu açıklamak içi bilişim tekolojileride yararlaarak elektroik suu, aimasyo, video vb. hazırlayıız. Hazırladığıız ürüü sııfta paylaşıız. İlgili görsellere www.eba.gov.tr adreside ulaşabilirsiiz. Ekler bölümüde verile öğreci öz değerledirme formuu dolduruuz. Karekod 1.10: Örek uygulama Tohum Bombası Tohum bombası, toprakta bitki oluşumuu geliştirmek, toprağı caladırmak ve havaladırmak içi toprağa atıla miik toplardır. Tohum topları ayı zamada tohumları gelişmesi içi uygu ortamı sağlayarak oları dış etkelerde korur. Tohum bombaları, küresel çölleşmeye karşı park ve bahçeleri yaklaşık dört kat daha hızlı, kolay, sağlıklı ve ucuz bir şekilde yeşilledirmek amacıyla kullaılır. HABER KÖŞESİ Nelere ihtiyaç var? Tohum bombası yapmak içi gazete kâğıtları ya da atık kâğıtlar, su, deri kap, maydaoz ya da farklı çiçek tohumları, eldive, küçük saksı, makas, kurabiye kalıpları (isteğe bağlı), bitki toprağı (isteğe bağlı) gerekir. Gazete kâğıdıı yüzeyideki mürekkebi ele bulaşmaması içi eldive kullaılabilir. Tohum bombalarıa kurabiye kalıplarıı kullaarak ya da hamuru top hâlie getirerek şekil verilebilir. Kurumalarıı ardıda tohum bombaları doğaya fırlatılabilir ya da küçük saksılara ekilebilir. Nasıl yapılır? Gazete ya da atık kâğıtlar makasla parçalaır ve kaba boşaltılır. İsteğe bağlı olarak kâğıtlar mutfak robotuda da parçalaabilir. Kâğıt parçaları, üzerlerie su dökerek yumuşatılır. Yumuşaya kâğıtları üzerie tohumları ekleir ve hamur hâlie gelee kadar yoğrulur. Zeyep Ok, Koya Bilim Merkezi Bilim Geç ergisi 08.02.2017 (üzelemiştir.) 64
Mitoz ve mayozda gerçekleşe bezer olaylar olmasıa rağme aralarıda farklılıklar da vardır. Bu farklılıklarda bir kısmı Tablo 1.2 de verilmiştir. Tablo: 1.2. Mitoz ve Mayoz Karşılaştırma Tablosu MİTOZ MAYOZ 1. Eşeysiz üremei temel olayıdır. 1. Eşeyli üremei temel olayıdır. 2. Ökaryot tek hücrelilerde, çok hücreli calıları bir çok vücut hücreside ve üreme aa hücreleride görülür. 2. Çok hücreli calıları üreme aa hücreleride ve bazı calıları spor üretimide görülür. 3. Bölüme soucu oluşa hücreler, birbirleriyle ve atasal hücreyle kalıtsal olarak ayıdır (mutasyolar hariç). 3. Bölüme soucu oluşa hücreler, birbirleride ve atasal hücrede kalıtsal olarak farklıdır. 4. Çok hücrelilerde oluşa hücreler geellikle büyüme, gelişme ve doku oarımıı sağlar. 4. Oluşa hücreler üremeyi sağlar. 5. Tetrat, siapsis ve krossig over oluşumu görülmez. 5. Tetrat, siapsis ve krossig over mayoza özgüdür. 6. Çekirdek ve sitoplazma bölümesi bir kez gerçekleşir. 6. Çekirdek ve sitoplazma bölümesi iki kez gerçekleşir (mayoz I ve mayoz II). 7. Bölüme soucu, kromozom sayısı ata hücreyle ayı ola iki yei hücre oluşur (mutasyolar hariç). 7. Bölüme soucu kromozom sayısı ata hücrei yarısı kadar ola dört yei hücre oluşur. 8. Oluşa hücreler tekrar bölüme geçirebilir. 8. Oluşa hücreler tekrar mayoz geçiremez. 65
2 BÖLÜM Mitoz ve mayoz geçirebile 2=4 kromozomlu bir hücrede, hücre bölümelerii karşılaştırılması Görsel 1.60 da gösterilmiştir. Mitoz Mayoz 2 2 2 Görsel 1.60: Mitoz ve mayoz karşılaştırılması Karekod 1.11: Mitoz ile mayozu karşılaştırılmasıı alata video 66
Mitoz ve Mayozu Ortak Noktaları a İterfaz gerçekleşir. a İterfazda metabolik olaylar hızlaır. a NA replikasyou gerçekleşir. a Kotrol oktaları vardır. a Karyokiez ve sitokiez gerçekleşir. a İğ iplikleri kromozomları kietokorlarıa bağlaır. a Kardeş kromatitler ayrılır. a Hücre sayısı artar. 1.2.2. EŞEYLİ ÜREME Eşeyli üremei temeli, mayozla üreme hücrelerii meydaa getirilmesie ve döllemeye dayaır. Geellikle farklı cisiyete sahip ayı tür iki calıı üreme hücreleri döllediğide yei yavrular meydaa gelir. Bu yüzde yavrular, hem ebeveyleride hem de birbiride farklı kalıtsal özelliklere sahiptir. Eşeyli üreme, calıı değişe çevre koşullarıa uyum yeteeğii artırır. Kapalı tohumlu bitkileri üreme orgaı çiçektir. Açık tohumlu bitkilerde üreme orgaı erkek ve dişi kozalaklardır. Üreme orgalarıda oluşturula gametler dölledikte sora oluşa tohumlar çimleerek yei bitkileri meydaa getirir (Görsel 1.61). Nilüfer Papatya Görsel 1.61: Eşeyli üreye bitki örekleri Kırmızı ladi kozalağı Bazı calılarda erkek ve dişi gamet, ayı calı tarafıda üretilebilir. Böyle calılara erselik calılar (hermafrodit) deir (Görsel 1.62). Erselik calılar kedilerii dölleyebilir acak birçok hermafrodit calı kedii döllemeyi egelleye adaptasyolara sahiptir. Öreği hermafrodit birey yumurta ve spermi farklı zamalarda üreterek ayı türü başka bir bireyi ile döllemeye katılabilir. Bu sayede gerçekleşebilecek tür içi çeşitlilik olasılığı artar. Hilal kuyruklu lapi (Thalassoma luare) (Talasoma luare) Mavi batlı Gobi (Lythrypus dalli) (Litripus dali) Görsel 1.62: Bazı erselik calılar Toprak solucaı (Lumbricus terrestris) (Lumbirikus terrestris) 67
2 BÖLÜM Haploit üreme hücrelerii kalıtsal içeriğii birleşmesie dölleme deir. Sperm tarafıda döllemiş yumurtaya zigot deir. Zigot diploit bir hücredir. Zigotta mitoz bölümeler ve embriyoik gelişim ile yei birey meydaa gelir (Görsel 1.63). ölleme olayıda gametler şasa bağlı olarak bir araya geldikleride tür içi geetik çeşitlilik meydaa gelir. Çeşitlilik ise değişe çevresel koşullarda türü eslii devam ettirme olasılığıı artırır. Birey sayısıı artması ve türü devamlılığıı sağlaması eşeysiz ve eşeyli üremei ortak özellikleridir. Eşeyli ve eşeysiz üremei karşılaştırılması Tablo 1.3 te verilmiştir. Mayoz işi birey 2 Erkek birey 2 Mayoz Yumurta Sperm ölleme 2 Zigot Embriyoik gelişim 2 Görsel 1.63: ölleme ve birey oluşumu Yei birey Tablo 1.3 Eşeyli ve Eşeysiz Üreme Karşılaştırma Tablosu EŞEYSİZ ÜREME Geellikle tür içi geetik çeşitliliğe ede olmaz (mutasyo haricide). Tek ata vardır. EŞEYLİ ÜREME Tür içi geetik çeşitliliğe ede olur. İki ata vardır. Temelide mitoz vardır. Temelide mayoz vardır. ölleme yoktur. Geellikle türü değişe çevre şartlarıa uyum olasılığı düşüktür. ölleme vardır. Türü değişe çevre şartlarıa uyum olasılığı yüksektir. 68
BÖLÜM EĞERLENİRME SORULARI 1. Aşağıdaki taılayıcı dallamış ağaç tekiği ile hazırlamış soruları soldaki ilk kutuda başlayarak doğru () ya da yalış (Y) olduğua karar vererek ilgili ok yöüde ilerleyiiz. Vereceğiiz cevaplarla sekiz çıkış oktasıda doğru olaı buluuz. Eşeyli üremei temelide dölleme vardır. Y Türü kromozom sayısıı yarılamasıı sağlar. işi ve erkek olmak üzere iki ata vardır. Geetik çeşitlilik gözleir. Her zama çevre koşullarıa daha dayaıklı bireyleri oluşmasıı sağlar. Bitkiler de eşeyli olarak üreyebilir. 2. Aşağıda verile tabloyu iceleyiiz. A ve B sorularıı tabloya göre cevaplayıız. Y Y Gamet oluşumu sırasıda mayoz gerçekleşir. 1 Y 2 Y Y Y 3 4 5 6 7 8 a) NA eşlemesi görülür. ç) Setrozomlar ayrılır. b) Kromozomlar ekvatoral düzleme yerleşir. d) Kromozomları e iyi görüldüğü evredir. c) Geellikle sitoplazma boğumlamaya başlar. e) İğ iplikleri oluşur. f) Homolog kromozomlar ayrılır. g) Kardeş kromatitler ayrılır. ğ) Metabolik olaylar hızlaır. h) Çekirdek zarı oluşur. ı) Çekirdek zarı ve çekirdekçik kaybolur. i) Karyotipi çıkarılabildiği evredir. A) Tablodaki olayları harflerii aşağıdaki evrelerle eşleştiriiz. 1. İterfaz... 2. Metafaz I... 3. Aafaz I... 4. Aafaz II... 5. Telofaz II... 6. Profaz I... B) Tablodaki olaylarda hayva hücreside gerçekleşeleri sırasıyla yazıız.... 69
2 BÖLÜM BÖLÜM EĞERLENİRME SORULARI 3. Aşağıda umaralar ile verile ifadeleri, harf ile verile ifadelerle eşleştiriiz. Eşleşmeye kavramı belirleyerek taımıı yazıız. a) Homolog kromozomları birbirlerie siapsis yaptığı bölüm b) Homolog kromozomları kardeş olmaya kromatitleri arasıdaki parça değişimi c) Homolog kromozomları profaz I deki dört kromatitli durumu ç) Homolog kromozomları ya yaa gelerek birbirie sarılması Eşleşmeye kavram:... Açıklama:...... 1. Krossig over 2. Tetrat 3. Siapsis 4. Kiyazma 5. Kietokor 4. Aşağıda umaraladırılmış hücre şekillerii altıdaki boşluklara 2 = 8, 2 = 4, = 4, = 2 kromozom sayılarıda uygu olaları yazıız. 1. 2. 5. Bir su piresi (aphia-afiya) dişisi, iki tip yumurta oluşturabilir. Bularda bir tip, gelişmek içi dölleme gerektirir, acak diğeri parteogeezle gelişebilmektedir. Hem eşeyli hem de eşeysiz üreyebile su pireleri, değişe çevre koşullarıa uyum yeteeği hagi üreme biçimide artar? Nedeiyle açıklayıız................... 6. Mayozda homolog kromozomları rastgele kutuplara çekilmesii calılar içi öemii açıklayıız. 3. 4. 7. Eşeyli üreye bir calıda kalıtsal çeşitliliğe ede ola faktörleri yazıız. 5. 6. 70
BÖLÜM EĞERLENİRME SORULARI 8. I. Hidraı tomurcuklama ile üremesi II. Gül bitkiside çelikle üreme III. İsada eşeyli üreme Yukarıda verile öreklerde çeşitliliğe ede olmaya olaylar hagileridir? Nedeleriyle açıklayıız. 11. Aşağıdaki şekillerde hagisi mayoz geçirmekte ola 2=4 kromozomlu bir hücrei telofaz I ie aittir? A) B)............ C) ) 9. Aşağıdaki boşluklara eşeyli üreme ile ilgili öğrediğiiz kavramlarda birer tae yazıız. E)............... 10. Mayoz geçirmekte ola bir hücrede I. homolog kromozomları ayrılması II. sitoplazma bölümesi III. çekirdek bölümesi olaylarıı kaçar kez gerçekleştiğii yazıız? I. II. III. 12. Mayozda gerçekleşe I. tetrat oluşumu II. krossig over III. kromatit ayrılması IV. homolog kromozom ayrılması olaylarıda hagileri mitozda gerçekleşmez? A) I ve II B) I ve III C) II ve III ) I, II ve IV E) II, III ve IV 71
2 BÖLÜM ÖLÇME VE EĞERLENİRME SORULARI A. Aşağıda umaralar ile verile ifadeleri harf ile verile ifadelerle eşleştiriiz. 3. Mitoz Mayoz 1. I. İterfaz a) İğ ipliği oluşumu II. Sitokiez b) Kromozomları metafaz plağıda dizilimi III. Karyokiez c) NA replikasyou ç) Çekirdek zarı oluşumu d) Sitoplazma boğumlaması 2. Eşleşmeye kavramla ilgili açıklamayı siz yazıız. a) Çekirdeği yeide oluştuğu evre b) Kardeş kromatitleri ayrıldığı evre c) Krossig overı gerçekleştiği evre ç) Kromozomları ekvatoral düzlemde dizildiği evre Eşleşmeye evre:... Olay:......... 1. Profaz I 2. Metafaz I 3. Telofaz II 4. Aafaz II 5. Aafaz I Aşağıda verile ifadeleri umaralarıı yukarıdaki Ve şemasıda uygu alalara yerleştiriiz. 1. Eşeyli üremei temelii oluşturur. 2. Eşeysiz üremei temelii oluşturur. 3. Gamet oluşumu görülür. 4. Kromozom sayısı yarıya düşmüş yei hücreleri oluşmasıı sağlar. 5. Kromozom sayısı ata hücreyle ayı ola yei hücreleri oluşmasıı sağlar. 6. Sitokiez görülür. 7. Karyokiez görülür. 8. İki yavru hücre meydaa gelir. 9. Krossig over görülebilir. 10. Kardeş kromatitler birbiride ayrılır. 11. Replikasyo görülür. 12. İterfaz gerçekleşir. 13. İğ iplikleri kietokorlara bağlaır. 14. Homolog kromozomlar birbiride ayrılır. 15. Karyokiez ve sitokiez iki kez gerçekleşir. 16. Çok hücreli calılarda büyüme, gelişme ve oarımı sağlar. 72
ÖLÇME VE EĞERLENİRME SORULARI 4. Eşeysiz üreme Eşeyli üreme 5. Tabloyu iceleyiiz A, B ve C sorularıı cevaplayıız. a) Bira mayası b) Plaarya c) Bakteri ç) Matar d) Asma e) Amip f) Eğrelti otu g) Çilek ğ) Öglea h) eizyıldızı ı) Kertekele i) Hidra j) Paramesyum k) Sarduya l) Lale Aşağıda verile ifadeleri umaralarıı yukarıdaki Ve şemasıda uygu alalara yerleştiriiz. 1. Mayoz görülür. 2. Mayoz görülmez. 3. ölleme görülür. 4. ölleme görülmez. 5. Mitoz görülebilir. 6. Geellikle üreme hızı düşüktür. 7. Geellikle üreme hızı yüksektir. 8. Tür içi çeşitliliği sağlar. 9. Tür içi çeşitliliği sağlamaz. 10. Çeşitleride biri hermafroditliktir. 11. Çeşitleride biri vejetatif üremedir. 12. Birey sayısı artar. 13. Calı eslii devamlılığıı sağlar. 14. Hücre bölümesi zoruludur. 15. eğişe ortam şartlarıa uyum şası yüksektir. 16. Sabit ortam şartlarıa uyum şası yüksektir. A) Tabloda verile calıları harflerii aşağıdaki cümlelerde uygu olaları yaıa yazıız. (Bir soruu birde fazla cevabı olabileceği gibi ayı cevap farklı sorularda da kullaılabilir.) 1. Rejeerasyola üreme görülür.... 2. Vejetatif üreme görülür.... 3. Tomurcuklamayla üreme görülür.... 4. Sporla üreme görülür.... 5. Sürüücü gövdeyle üreme görülür.... 6. Soğala üreme görülür.... 7. İkiye bölümeyle üreme görülür.... 8. Tüm rejeerasyo çeşitleri görülür.... B) Bira mayasıda görüle üremei tablodaki diğer calıları hagileride görüldüğüü yazıız................ C) Vejetatif üremei görülmediği calıları harflerii yazıız............. 73
2 BÖLÜM ÖLÇME VE EĞERLENİRME SORULARI B. Aşağıda açık uçlu soruları cevabıı ilgili alaa yazıız. 6. Hücre dögüsüdeki NA miktarı değişimi grafikteki gibidir. NA miktarı 8. Aşağıdaki şekilleri içie 2 = 6 kromozomlu bir calıya ait vücut hücrelerii bölüme evrelerideki kromozomlarıı sembollerle çiziiz. 2X Profaz Metafaz X 1 2 3 4 5 6 7 8 (X = hücrei iterfaz başlagıcıdaki NA miktarıı; 2X = iterfazda NA ı iki katıa çıkmasıı belirtir.) Bua göre aşağıda verile olayları hagi zama aralığıda meydaa geldiğii boşluklara yazıız. Zama Aafaz Telofaz 9-11. soruları aşağıdaki görseli iceleyerek cevaplayıız. Görselde hayva hücresii bölüme evreleride birii şekli verilmiştir. Sitoplazma bölümesi....aralığıdadır. Karyotip çıkarılması......aralığıdadır. Kardeş kromatit ayrılması.....aralığıdadır. 7. Yaşadığı ortama uyum sağlamış bir calıı geetik özelliklerii, yei oluşa calılara değişmede geçtiği gözlemiştir. Bu gözleme dayaarak I. İcelee calı, eşeysiz üremiştir. II. Çevre koşulları aormal değiştiğide bu calıı ortama uyumu zorlaşacaktır. III. Bu calıı üreme sürecide homolog kromozomları ayrılması gerçekleşmiştir. 9. Şekil hagi tür hücre bölümesie aittir? Nedeiyle açıklayıız. 10. Görseldeki şekil hagi evreye aittir? Nedeiyle açıklayıız. öermeleride yalış bulduklarıızı edeleriyle yazıız.......... 74 11. Şekilde verile bölüme souda hagi hücreler oluşur, kromozom sayıları kaçtır?
ÖLÇME VE EĞERLENİRME SORULARI 12. 13. Kamçı kuyruklu kertekelelerde erkek birey yoktur. Popülasyo, dişileri eşeysiz çoğalmasıyla gelişe bireylerde oluşur. işi bireyi mayozla ürettiği yumurtaı kromozomları iki katıa çıkar ve diploit hücre oluşur. iploit hücre, mitozla gelişerek yei bireyi meydaa getirir. Kamçı kuyruklu kertekelelerde tür içi geetik çeşitlilik görülmesi asıl açıklaabilir? 14. iploit kromozom sayısı 38 ola bir calıya ait gamet hücrelerii oluşum sürecide gözlee evreleri kromozom sayılarıı yazıız. a) Profaz I:...... b) Metafaz I:...... c) Aafaz II:...... d) Sitokiez II:... C. Aşağıdaki çokta seçmeli soruları okuyuuz ve doğru seçeeği işaretleyiiz. 15. Hücre dögüsüde Yukarıdaki görselde çilek bitkisii üreme şekli verilmiştir. Bu üreme biçimiyle ilgili aşağıdaki açıklamalarda hagilerii doğru ya da yalış olduğuu edelerii belirterek yazıız. a) Bitkii değişe ortam şartlarıa uyumuu artırır.... b) Geetik olarak farklı çilek bitkileri oluşur.... c) Mitozla yei dokular oluşur.... 16. I. NA ı eşlemesi II. Setriolleri eşlemesi III. Hücrei yüzey - hacim oraıı artması olaylarıda hagileri iterfazda gerçekleşmez? A) Yalız I B) Yalız II C) Yalız III ) I ve II E) II ve III Parteogeez ile oluşa erkek bal arılarıı (I) kromozom durumu ile (II) gamet üretimi yolu hagi seçeekte doğru verilmiştir? I A) mayoz B) 2 mayoz C) mitoz ) 2 mitoz E) 4 mitoz II 75
2 BÖLÜM ÖLÇME VE EĞERLENİRME SORULARI 17. I. Sperm II. Yumurta aa hücresi III. Zigot Yukarıda verile hücrelerde hagilerii kromozom sayısı diploit bir calıı vücut hücresiyle ayıdır? A) Yalız I B) Yalız II C) I ve II ) I ve III E) II ve III 18. Eşeysiz üreme çeşitleride tomurcuklama, ikiye bölüme ve vejetatif üremede I. Kardeş kromatitleri ayrılması II. NA ı kedii eşlemesi III. Homolog kromozomları ayrılması olaylarıda hagileri ortak olarak gerçekleşir? A) Yalız I B) I ve II C) I ve III ) II ve III E) I, II ve III 19. İsalarda döllemiş yumurtayı (zigot) oluştura hücrelere ilişki I. Geetik yapıları ayıdır. II. kromozomludur. III. Mitozla oluşur. özelliklerde hagileri doğrudur? A) Yalız II B) Yalız III C) I ve II ) I ve III E) II ve III 20. İsalarda I. Homolog kromozomları ayrılması II. Gametleri birleşmesi III. NA eşlemesi olaylarıda hagileri mayozda yei ge kombiasyolarıa olaak sağlar? A) Yalız I B) Yalız II C) I ve II ) I ve III E) I, II ve III 21. Aşağıda verilelerde hagisi iterfazda gerçekleşmez? A) Metabolizmaı hızlaması B) NA eşlemesi C) Protei setezi ) Kardeş kromatitleri ayrılması E) Orgael sayısıı artması 22. Aşağıdaki olaylarda hagisi gerçekleşirke krossig over görülme olasılığı vardır? A) Böğürtle bitkisii daldırma ile üretilmesi B) Patateste gamet oluşumu C) Çileği sürüücü gövdeyle üremesi ) Lalei soğala üremesi E) Söğüdü çelikle üretilmesi 23. Aşağıdakilerde hagisi rejeerasyola üremede gözleir? A) Gamet oluşumu B) Kromatit ayrılması C) ölleme gerçekleşmesi ) eğişe çevreye uyumlu birey oluşumu E) Farklı geetik bilgiye sahip yavru oluşumu Cevaplarıızı cevap aahtarı ile karşılaştırıız. Yalış cevap verdiğiiz ya da cevap verirke tereddüt ettiğiiz sorularla ilgili kouları geri döerek tekrarlayıız. 76