EKONOMİ POLİTİKALARI GENEL BAŞKAN YARDIMCILIĞI Mayıs 2014, No: 92

EKONOMİ POLİTİKALARI GENEL BAŞKAN YARDIMCILIĞI Mayıs 2014, No: 92

i Bu sayıda; 2014 Mart ayı Ödemeler Dengesi Verileri ve kurdaki gelişmeler değerlendirilmiştir. i

1 İlk üç ayda cari açıktaki her 100 Dolarlık düzelmenin 58 doları altın ticaretinden. Mart ta cari işlemler açığı, piyasa beklentileri doğrultusunda, 3,2 milyar dolar oldu. Yılın ilk üç ayında ise cari açık, geçen yılın aynı dönemine göre, % 30,8 gerileyerek 11,5 milyar dolara indi. Yine 12 aylık açık ise, bir önceki aya göre, 2,5 milyar dolar gerileyerek, Mart ayında 60 milyar dolar oldu. Cari açıktaki gerilemeye en önemli katkı ise net altın ticaretinden (altın ihracatı-ithalatı) geldi. Nitekim yılın ilk üç ayında parasal olmayan net altın ticareti hariç cari açık 11,5 milyar dolardan 13,1 milyar dolara çıkıyor. Önceki yılın ilk üç ayına göre cari açıktaki düzelme 5,1 milyar dolardan 2,1 milyar dolara iniyor. Bir başka ifadeyle 5,1 milyar dolarlık düzelmenin 3 milyar doları altın ticaretinden geliyor. Dolayısıyla bu yılın ilk üç ayında cari açıktaki her 100 dolarlık düzelmenin 58 doları altın ticaretinden kaynaklanıyor. Kaynak: Turkey Data Monitor İran a doğal gaz karşılığı altın ödemesiyle özellikle 2012 de zirveye çıkan altın ihracatı, 2013 ün ilk aylarından itibaren gerilemeye ve normalleşmeye başlamıştı. Bu normalleşme eğilimi 2014 ün Ocak ayına kadar sürdü. 12 aylık altın ihracatı, 2014 ün Ocak ayında uzun dönem ortalaması olan 2,8 milyar dolara yaklaşmışken; Şubat tan itibaren yeniden artışa geçti.

2 Son iki ayda altın ihracatının adresi İran dan İsviçre ye kayarken; artışın nedeni henüz belirli değil. Altın ihracatındaki bu artışın geçici olup olmadığını önümüzdeki aylarda daha net göreceğiz. Kaynak: Turkey Data Monitor Cari açık, gerilerken; finansmanındaki sıkıntılar Mart ayında da devam etti. Mart ayında 3,2 milyar dolarlık cari açığa karşın; finans hesabından Türkiye ye gelen net para 64 milyon dolarda kaldı. Bu yılın ilk üç ayında ise finans hesabında 39 milyon dolarlık para çıkışı oldu. Geçtiğimiz yılın ilk üç ayında bu kanaldan Türkiye ye 27,9 milyar dolar para girdiği düşünülürse; cari açığın finansmanındaki bozulma oldukça net anlaşılıyor. Finans hesabının kalemlerine bakıldığında; yabancıların portföy yatırımlarından çıkışının Mart ayında da sürdüğü görülüyor. Mart ayında yabancılara ait portföy hesabından 523 milyon dolarlık çıkış olurken; yılın ilk üç ayında bu kanaldan toplam çıkış 2,2 milyar dolar olmuş. Oysa geçtiğimiz yılın ilk üç ayında aynı kanaldan 7,3 milyar dolar para girişi olmuştu. Mart ayında, bankaların dışarıdan aldığı kredilerle beraber, borçlanma kanalından Türkiye ye 1,1 milyar dolar para girişi olduğu anlaşılıyor. Buna rağmen yılın ilk üç ayında net 1,5 milyar dolarlık borç ödemesi yapıldığı da görülüyor. Finansman tarafında olumlu bir gelişme ise doğrudan yabancı yatırımlardaki nispi iyileşme. Mart ayında Türkiye ye net doğrudan yabancı sermaye girişi 965 milyon dolar olurken; yılın ilk üç ayında aynı kanaldan gelen para 3,1 milyar dolara ulaştı. 2013 ün ilk üç ayında ise net doğrudan yabancı sermaye girişi 2,1 milyar dolardı. Bu, doğrudan yabancı sermaye girişinde nispi bir iyileşme olduğunu gösteriyor.

3 Kaynağı belirli olmayan para girişinde izaha muhtaç rekorlar... Ancak ödemeler dengesinin finansmanında asıl dikkat çekici gelişme, kaynağı belirli olmayan para hareketlerinin izlendiği net hata noksan kaleminde oldu. Mart ta Türkiye ye 2,4 milyar dolar kaynağı belirli olmayan para girişi olurken; ilk üç ayda bu şekilde gelen para 6,6 milyar dolara ulaştı. Mevcut ödemeler dengesi serisinde, yılın ilk üç aylık dönemleri itibariyle, bu bir rekor. Yine son 12 ayda Türkiye ye kaynağı belirli olmayan para girişi 12,7 milyar dolara ulaştı. Bu da tüm Cumhuriyet tarihinin rekoru. Veriler yılın ilk üç ayında her 100 dolarlık cari açığın 58 dolarının kaynağı belirli olmayan para girişiyle finanse edildiğini gösteriyor. Geriye kalan 42 dolar da Merkez Bankası kasasındaki rezervler eritilerek kapatılmış. Yılın ilk üç ayında 4,9 milyar dolarlık rezerv satılmış. 8.0 6.6 5.4 5.3 6.0 4.0 2.4 1.2 1.5 0.9 1.2 2.0 0.0-2.0-1.7-1.2-0.1-1.0-4.0-3.9-6.0 2002Q1 2002Q1 2003Q1 2003Q1 İlk Üç Ay İ bariyle Net Hata-Noksan Milyar Dolar, (-/+) :Çıkış/ Giriş 2004Q1 2004Q1 2005Q1 2005Q1 2006Q1 2006Q1 2007Q1 2007Q1 2008Q1 2008Q1 2009Q1 2009Q1 2010Q1 2010Q1 2011Q1 2011Q1 2012Q1 2012Q1 2013Q1 2013Q1 2014Q1 2014Q1 Kaynak: TCMB EVDS 15.0 10.0 5.0 0.0 Net Hata Noksan (12 Aylıklanmış, Milyar Dolar) 11.6 12.0 12.7-5.0-10.0 2007Q1 2007Q1 2007Q3 2007Q3 2008Q1 2008Q1-5.9 2008Q3 2009Q1 2008Q3 2009Q1 2009Q3 2009Q3 2010Q1 2010Q1-5.5 2010Q3 2011Q1 2010Q3 2011Q1 2011Q3 2011Q3 2012Q1 2012Q1 2012Q3 2012Q3-8.1 2013Q1 2013Q3 2013Q1 2013Q3 2014Q1 2014Q1 Kaynak: TCMB EVDS

4 Resmi (normal) finansman hesaplarından para girişinin durduğu bir dönemde kaynağı belirli olmayan para girişindeki rekorlar, oldukça manidar! Gelişmiş ekonomilerde bu büyüklükte kaynağı belirli olmayan para girişleri mutlaka inceleme konusu olur. Tablo: Ödemeler Dengesi Analitik Sunum (Milyon USD) ÖDEMELER DENGESİ ANALİTİK SUNUM (*) 2013 (Milyon ABD Dolar) Ocak-Mart A- CARİ İŞLEMLER HESABI -16,551 1. İhracat f.o.b. 39,696 2. İthalat f.o.b. -56,911 Mal Dengesi -17,215 3. Hizmetler Dengesi: Gelir 7,707 4. Hizmetler Dengesi: Gider -5,260 Mal ve Hizmet Dengesi -14,768 5. Gelir Dengesi: Gelir 1,280 6. Gelir Dengesi: Gider -3,315 Mal, Hizmet ve Gelir Dengesi -16,803 7. Cari Transferler 252 B. SERMAYE HESABI -17 C. FİNANS HESABI 27,883 8. Yurtdışında Doğrudan Yatırım -688 9. Yurtiçinde Doğrudan Yatırım 2,797 10. Portföy Hesabı-Varlıklar 827 11. Portföy Hesabı-Yükümlülükler 7,295 11.1. Hisse Senetleri 393 11.2. Borç Senetleri 6,902 12. Diğer Yatırımlar-Varlıklar 1,862 12.1. Merkez Bankası 0 12.2. Genel Hükümet -535 12.3. Bankalar 2,159 12.4. Diğer Sektörler 238 13. Diğer Yatırımlar-Yükümlülükler 15,790 13.1. Merkez Bankası -238 13.2. Genel Hükümet 83 13.3. Bankalar 11,853 13.4. Diğer Sektörler 4,092 Cari,Sermaye ve Finansal Hesaplar 11,315 D. NET HATA VE NOKSAN -3,860 GENEL DENGE 7,455 E. REZERV VARLIKLAR -7,455 14. Resmi Rezervler -7,024 15. Uluslararası Para Fonu Kredileri -431 2014 % Ocak-Mart Değişme -11,460-30.8 43,566 9.7-55,553-2.4-11,987-30.4 8,350 8.3-5,674 7.9-9,311-37.0 1,202-6.1-3,516 6.1-11,625-30.8 165-34.5-16 -5.9-39... -1,043 51.6 4,184 49.6-263... -2,204... 408 3.8-2,612... 828-55.5 0-185 -65.4 1,006-53.4 7-97.1-1,541... -354 48.7-269... -838... -80... -11,515... 6,635... -4,880... 4,880... 4,880... 0... Kaynak: Merkez Bankası, (*): geçici veriler

5 TL yeniden değer kazandıkça şikayetler artmaya başladı... ABD merkez bankası FED in geçtiğimiz yılın 22 Mayıs tarihinde küresel ekonomiye verdiği likiditeyi kısmaya başlayacağını ifade etmesiyle başlayan süreçte TL, dolar karşısında en çok değer yitiren para birimlerinden biri oldu. Geçtiğimiz yılın ikinci yarısında TL nin değerinde başlayan düzeltme son 11 yıldır TL nin aşırı değerlenmesi nedeniyle suni biçimde eriyen rekabet gücümüzün bir parça toparlanmasına imkan sundu. Bu dönemde hem ihracatçı, hem de ithalatla rekabet eden yerli üretici, bir nebze olsa da rahatladı. 30 25 25 20 16 15 12 15 10 8 10-5 -5 0 5-10 ENDONEZYA ENDONEZYA Doların Gelişmekte Olan Ülke Para Birimleri Karşısındaki Durumu (22 Mayıs-31 Aralık 2013 Arasında % Değişme) TÜRKİYE TÜRKİYE BREZİLYA BREZİLYA HİNDİSTAN HİNDİSTAN GÜNEY AFRİKA GÜNEY AFRİKA ŞİLİ ŞİLİ -4-4 MACARİSTAN MACARİSTAN -7-7 POLONYA POLONYA Kaynak: Oanda.com Ancak son aylarda FED in faiz artırımını 2015 sonuna kaydıracağına yönelik artan beklentiler, Avrupa Merkez Bankasından gelen parasal gevşeme işaretleri ve her iki bankadan gelen daha ılımlı söylemler bizim gibi ülkelere dönük risk iştahının yeniden artmasına neden oldu. Yılın ilk dört buçuk aylık döneminde TL dolar karşısında % 3 civarında yeniden değer kazandı. 8 6 4 2 0-2 -2-4 -4-6 -6-8 -8 BREZİLYA BREZİLYA Doların Gelişmekte Olan Ülke Para Birimleri Karşısındaki Durumu (31 Aralık 2013-12 Mayıs 2014 % Değişme) -6-5 -6-5 ENDONEZYA ENDONEZYA HİNDİSTAN 3 1-1 -1-3 -3-3 -3 HİNDİSTAN TÜRKİYE TÜRKİYE GÜNEY AFRİKA GÜNEY AFRİKA POLONYA POLONYA MACARİSTAN MACARİSTAN 7 ŞİLİ ŞİLİ Kaynak: Oanda.com

Oca.13 Oca.13 Şub.13 Şub.13 Mar.13 Mar.13 Nis.13 Nis.13 May.13 May.13 Haz.13 Haz.13 Tem.13 Tem.13 Ağu.13 Ağu.13 Eyl.13 Eyl.13 Eki.13 Eki.13 Kas.13 Kas.13 Ara.13 Ara.13 Oca.14 Oca.14 Şub.14 Şub.14 Mar.14 Mar.14 6 120.00 118.00 116.00 114.00 112.00 110.00 108.00 Reel Döviz Kuru ve Cari Açık (2003=100 ve Milyar Dolar) 70.0 65.0 60.0 55.0 50.0 45.0 40.0 12 Aylık Ortalama REER 12 Aylık Cari Açık-Sağ Eks. Kaynak: TCMB İhracatçıların, sektör temsilcilerinin ve hatta Hükümet üyelerinin son dönemde TL deki değerlenme eğilimi karşısında artan şikayetleri bunun sıkıntı yaratmaya başladığını gösteriyor. Bu çerçevede ihracatçılar, hatta Hükümet Dolar kurunun 2,10-2,15 TL civarında kalması için TCMB ye baskı yapmaya başladılar. Ancak burada nominal kurdaki gelişmelerden çok daha önemli olan reel kurdaki gelişmelerdir. Bir diğer ifadeyle yurtiçi ile yurtdışındaki enflasyon oranı ile düzeltilmiş döviz kurunun düzeyi, nominal kurun düzeyinden çok daha önemlidir. Nominal döviz kuru belirli bir dönemde aynı kalsa ve değişmese bile yurtiçindeki fiyatlar, yurtdışındaki fiyatlardan daha hızlı artıyorsa TL nin reel olarak değerlenmesi ve rekabet gücünün yitirilmesi kaçınılmazdır. Nisan ayında TL, 0,5 Euro+ 0,5 Dolar dan oluşan kur sepeti karşısında cari olarak % 4,3 değer kazanmış. Ama aynı dönemde TL nin gelişmiş ülke para birimleri karşısında reel değer kazancı % 5,7 olmuş. Yine aynı dönemde gelişen ülke para birimleri karşısında TL nin reel değer kazancı ise % 5,3. Bunun nedeni Türkiye de enflasyonun, ticaret yaptığı hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelerden çok daha hızlı artması 1. 1 TL nin diğer para birimleri karşısında reel değerini ölçerken ticaret yapılan ülkelerin toplam ticaretimiz içindeki ağırlıkları dikkate alınmakta ve toplam 36 ülkenin para birimi ve enflasyonu kullanılmaktadır. Buna karşın nominal kur sepeti 0,5 Dolar + 0,5 Euro dikkate alınarak oluşturulmuştur.

7 Kaynak: TCMB Dolayısıyla enflasyonla mücadele sadece dar ve sabit gelirli vatandaşlarımız açısından değil; Türkiye nin rekabet gücü açısından da son derece önemlidir. Ancak bu ülkede enflasyonla mücadele etmenin önemini kavramış bir siyasi iktidar yoktur.