SDAS MEDYA ffi'-a "* *Kt Grda Bilimi ve Teknolojisi Dergisi Akademik GdaT(2) (2009) 6-12 Aragtrrma Makalesi / Research Paper Kiiflti Grdalar, Mikotoksin ve Aflatoksin ile itgiti Tiiketici Farkrndahgrnrn Belirlenmesi 6zet Yegim Elmacr', Azize Qelik'z, Borte Agrap', ipek Tiltay' 'Ege Universitesi, Mrihendislik Fakriltesi, Grda Mtihendisligi Bohimri, Bornova, izmir 'subagr Mah. Pirireis Sok. No:24 Tavganlr, Ktitahya 'Star Yemek ve Tabldot Sanayi, Rafetpaga Mah. 5079 Sok. No: 4/A-B Qamdibi, lzmir olnceollu Un Fabrikasr, lzmir Bulvarr 4.Km, Kipa Kargrsr, Denizli E-posta: yesim.elmaci@ege.edu.tr Bu galtgmada farklt egitim dtizeyi ve sosyal qevrelere sahip olan t0ketici gruplarrnrn grdalarda kriflenme, aflatoksin, mikotoksin konusundaki bilgi drizeylerinin ve kriflti grdalarrn triketilmesiyle olugabilecek sa$lrk sorunlarr ile ilgili farktndaltklartntn belirlenmesi amacrylanket uygulanmrgtrr. Qalrgma, 29 ogretmen, 41 asker, 16 ev hanrmr, 86 obez hasta, 61 ilniversite o$rencisi, 35 lise ogrencisi ve 51 riniversite mezunu olmak rizere toplam 320 ttiketici ile gergeklegtirilmigtir. Qalrgmada elde edilen veriler x' testi ile de$erlendirilmigtir Sonug olarak triketicilerin gtdalarda ktiflenmenin etkileri, ktiflenmi grdalarda olugabilecek aflatoksin ve mikotoksinler konusunda bilgi sahibi olmadt$t ve gtdalarda olugan ktifler, aflatoksin, mikotoksin ve ktlflii grdalarrn triketimi ile ilgili olarak bilgilendirilmeled gerektigi belirlenmigtir. Anahtar Kelimeler: Kriflti grdalat Mikotoksin, Aflatoksin, Trlketicigalrgmasr, ABSTRACT "onsumer Awareness Towards Moldy Foods, Mycotoxin and Aflatoxin Attitudes of consumers with different backgrounds and education levels towards molds, aflatoxin and mycotoxin in foods and their awareness about health problems associated with the consumption of moldy foods were determined in this study. The survey was performed on 320 consumers consisting of 29 teachers, 41 soldiers, 16 housewives, 86 obese patients, 51 university graduates, 61 college and 35 high school students. The results were evaluated by x'test at p<0.05. Results indicated that the consumers were not aware of problems with molds, aflatoxin and mycotoxin in foods; therefore, they should be informed about molds, aflatoxin and mycotoxin in foods and health problems associated with the consumption of thesefoods. Key Words : Moldy foods, Mycotoxin, Afl atoxi n, Consumer su rvey
cirlg K0fler, besinlerde onemli bozulmalara, insan ve hayvanlarda da hastalrklara neden olan mikroskobik b0yrikhikte canltlardtr. Ki.iflerin tiremeleri igin gerekli kogullarrn az olmasl nedeniyle her yerde gok kolay geligebilmekte ve dogada gok yaygrn olarak gorrilmektedirler. Her ortamda kendisine kolayca yagam olana!r bulan klifler igin gtdalar, ozellikle taze meyve ve sebzeler gok uygun beslenme ortamlartdtr [1]. Dogada yaygrn olarak bulunan gogu toksijenik funguslarrn, uygun kogullarda, gtda ve yemlerde olugturduklart mikotoksinler, insan ve hayvanlar igin toksikolan ikincil metabolitlerdir. Bu toksinlerin onemli bir krsmr Aspergillus, Penicillium, Fusarium, Alternaria gibi krif trlrleri taraftndan sentezlenmektedir l2l Mikotoksinler, grda ve yemlerde bulunan kimyasal etkenler igerisinde insan ve hayvan sa$lt$lnt tehdit eden en ciddi tehlikelerden biri olup, gtda gtivenliginin sa$lanmasr agrstndan kontrol alttna altnmast gereken onemli sorunlardan biridir. insan ve hayvan sa{lr$r agrsrndan onemli olan ftndtk, antep ftstt$t, kuru incir, siyah zeytin, krrmrzr toz ve pul biber gibi tirtinlerin yanrnda stit ve srit rirrinleri ve bagta mtstr olmak tizere di$er tahrl rirtinleri mikotoksinlerle kontamine olabilmektedir [3]. Mikotoksinler insan sa$ltgtnt gtdalartn direkt olarak triketilmesiyle ve/veya mikotoksin igeren bitki ve yemlerin giftlik hayvanlartnca ttiketimi sonucu toksinin bobrek, karaci$er, kas gibi gegitli dokulara ve s0te gegmesi ve bu gekilde toksin igeren et, stit gibi rirrinlerin indirekt olarak ttlketil mesiyle etkilemektedir. Afl atoksin 1. Grdayr satrn alrrken ler mutajenik, teratojenik ve 2. Sattn aldtglntz grdanrn karsinojenik bilegikler oldukla Havrr rrndan di$erlerine gore daha 3. Agrkta satrlan 0rrinleri trwet Hrvrr tehlikeli kabul edilmektedirler. Bazr mikotoksinlerin kanser veya Qikolata- gekerleme _ KUnriillmilc dr.laler Salce ttimore neden oldugu dtiguniil 5. Kriflenmi grdalan tuketiyor mekte bazrlarr ise karaci$ere, Pigirme gibi rsrsal bobreklere, r.ireme veya sinir Yrkadrktan sonra triketivorum 6. En gok hangi grdalarda sistemine zarar verebilmektedir 7. K0flenmig peyniri t41 Grda grivenli$inin sa$lanmast ve grda kaynaklt hastaltklartn onlenmesigin ktiflti ve toksinli grdalar, bu tip gtdalartn trlketilmesi ile olugabilecek sa!ltk sorunlarr konusunda ttiketicilerin bilgili olmalarr onem tagtmaktadtr. Ttiketicilerin grda tirtinlerini sattn alrrken ve triketirken sa$ltklart ile ilgili riskler kargrsrndaki bilgi ve tutumlarrnrn belirlenmesi amacryla ortaokul o$rencileri [5], yetigkin ttiketiciler [6, 7, 8], yemek firmalarrnda galrgan aggt ve yemek girketi yoneticileri t91, hamile ve hamile olmayan Y. Elmacr, A. Qelik, B. Agrap, l. Tiltay Akademik Gtda 7(2) (2009) 6-12 bayanlar [10]ve beg yagtndan ktigtik gocuklarrolan anneler [11] gibi tiiketici gruplart ile birgok ttlketici galtgmast gergeklegtirilmigtir. Ulkemizde grda gtivenligi konusunda gergeklegtirilen anket galtgmalarrnda gtdalarl hazrrlama/igleme srrastndaki uygulamalartn, ttiketicilerin sosyoekonomik durumu ve egitim dtizeyi ile ilgili olarak farklrlrk gosterdi$i, gtda guvenli$i ile e$itim seviyesi arastnda yakr n iligki oldu$u belirlenmigtir 112, 13, 14, 151. Bu galrgmada farklr e$itim duzeyive sosyal gevrelere sahip olan ttiketici gruplanntn gtdalarda ktiflenme, aflatoksin, mikotoksin konusundaki bilgi dtizeylerinin belirlenmesi ve krif[i grdalarrn tt]ketilmesiyle olugabilecek sa$ltk sorunlart ile ilgili farkrndalrklartntn belirlenmesi amaglanmtgttr. MATE RYAL VE YO T TE Tiiketici gruplan Bu galrgma,86 Ege Obez Hasta Derne$ive Ege Universitesi Hastanesi Obez Okulu tiyesi, izmir ve qevresinde bulunan 42 asker,16 ev hantmr, 29 o$retmen, 35 lise ogrencisi, 62 i.iniversitesi o$rencisi ve 50 tiniversite mezunu olan toplam 320 kigi ile ttiketici anketi galtgmast geklinde gergeklegtiril mi gtir. Yiintem Qalrgmada kullanrlan anket formu 10 adedi segmeli ve 8 adedi zrt cevaplt olmak tizere toplam 18 sorudan olugmugtur ($ekil 1). Anket formundaki sorular her meslek grubunun rahatlrklanlayabilmesini saglamak amactyla sade ve yaltn bir dille ifade edilmigtir. Her soru igin elde edilen sonuglar Ad-Sovad: Yas: Meslek: Cinsiyet: Erkek Kadrn ilk dikkat ettiginiz 6zellik nedir? (Birden fazla igaretleme yapabilirsiniz.) Marka Fivat Ambalai Son kullanma tarihi ambalajt rizerindeki bilgilere (saklama kogullan, pigirme s rcaklt0t ve stiresi vb.) uyar mtstntz? satrn alrr mrsrntz? 4. Cevap evet ise hangi ir0nleri satrn alrrsrnrz? Biskiivi _ Bakliyat _ Kuruyemis _ Baharat Dider musunuz? Kesinlikle tuketmiyorum - Ktiflenmig ktsmrnr attrktan sonra t[iketiyorum - iglem uyguladrktan sonra ttiketiyorum - Dider ordalarla kanstrrarak tiiketiyorum kiiflenir? Et Pevnir Mewe-sebzeler Ekmek Baklivat Kuruvemisler Dider tiiketiyor musunuz? Havrr L Kiiflo grdalann tuketilmesinin saolrk agrsrndan bir saktncast oldugunu dtig0niiyor musunuz? H.\/'r c.k'n.ee, \/^kirr Bilnim vdk Grrlave diire dedisebili Evel sadltk riski oldudunu d0s0n0vorur 9. Koflr.i grdalann t0ketimi ile agagrda belirtilen hastaltklardan herhangi biri olugur mu? Bilmivorum ishal Bulantr-Kusma Midede aon Alerii Kanser Didef 10. Ki.iflenmigrdalann (drnegin k0fl0 ekmek) hayvan yemi olarak kullanrmr sakrncalr mldlr? Havrr saktcasr voktur sakrncalrdrr Bu konuda bilgim yok '11. K{iflii orda ile temas ettikten sonra ellerinizi vrkar mtstntz? Havrr 12. Kiiflenmig grdalann insan saghgrna etkilerile ilgili hi9 haber duydunuz mu? 13. Kiiflenmig gtdalafln insan saglrgrna etkilerile ilgili duydugunuz haber davrantglartntzt etkiledi mi? Hayrr '14. Mikotoksin agaordakilerden hangisidir'/ Grdalarda Ureyen ktiflerin olugturdugu zararlr maddeler - Grdalarda kullanrlan katkr maddesi Rilmiv^r' 15. Bir grdada mikotoksin olup olmadrgrnr sadece grdaya bakarak veya grdayr tadarak soyleyebilir misiniz'? Evel Hayrr Bilgim yok '16. /ikotoksinler en gok hangi grdalarda bulunur? Si.it ve s0t ilrtinleri_ Kuru yemig - Mrsrr - Baklagiller - Meyve -sebzeler - Baharat Et ve et rininleri Biloim vok 7. Mikotoksinleri etkisiz hale getirmek iqin tsrsal iglem yeterli midir? i?af H.v'r Rildim \rdk 18. Aflatoksin nedir? Kanserojen (kanser yaprcr) madde Katkr maddesi Biloim vok Kiiflii grdalarda rireyen kansercjen madde Di6er gekil 1. Grdalarda kiiflenme ile ilgili anket formu m
Y. Elmacr, A. Qelik, B. Agrap, i. Tiltay Akademik Grda 7(2) (2009) 6-12 histogram geklinde gosterilmigtir. Aragtrrmada elde edilen verilerwindows SPSS 16.0 programr kullanrlarak ' testi ile de$erlendirilmig ve gruplar arasrndaki farkh r klar belirlenmigtir ARA$T RMA BULGULART VE TART $MA Tiiketicilerin Grdayr Satrn Alrrken ilt Oiftat Ettikleri 6zellik Ankete katrlan triketici gruplarr kendi iglerinde degerlendirildi$inde (9ekil 2), lise o$rencilerinin o/o43.2'sinin markaya, r.iniversite o$rencilerinin %25.9'unun fiyata, ev hanrmlarrnrn %13.3'rlnrln ambalaja ve obez grubun %54.0'rnrn son kullanma tarihine dikkat ettigi saptanmrgtrr. Ankete katrlan gruplarrn bu soruya verdikleri yanrtlar incelendi$inde Agrkta Satrlan Uriinleri Satrn Alma Durumu Katrhmcrlar kendi iglerinde de$erlendirildiklerinde ($ekil 4) ev hanrmlannrn %56.3'rinrin ve iiniversite mezunlarrnrn %76.0'rnrn agrkta satrlan rirrinleri satrn aldrklarr belirlenmigtir. Ankete katrlan tr.iketicilerin bu soruya verdikleri yanrtlar arasrnda istatistiksel agrdan anlamlr bir fark oldu$u saptanmrgtrr $ekil 2. Tiiketicilerin grdayr satrn alrrken ilk dikkat ettikleri ozellikler Safin Ahnan Grdanrn Ambalajr Uzerindeki Bilgilere Uyma Ti.iketici gruplan kendi iglerinde de$erlendirildiklerinde ($ekil 3), obez grubunda yer alan ttiketicilerin ttimrinrin, tiniversite mezunlarrnrn 7o94.0'rnrn, ogretmenlerin %93.f inin, riniversite o$rencilerinin %90.3'iinrln, askerlerin %83.3'rlnrln, lise o$rencilerinin %80.0'rnrn ve ev hanrmlarrnrn 7o75.0'rnrn aldrklan grdanrn ambalajr 0zerindeki bilgilere dikkat ettikleri saptanmrgtrr. Ankete katrlan gruplarrn bu soruya verdikleri yanrtlar incelendi$inde istatistiksel agrdan 100,m 9 8 7 6 5 0.00 $ekil 3. Satrn ahnan grdanrn ambalajrizerindeki bilgilere uyma $ekil4.agrkta satrlan i.irrinleri satrn alma durumu Agrkta Satrlan Uriinlerden En QokTercih Edilenler Ankete katrlan gruplar kendi aralarrnda de$erlendirildiklerinde, agrkta satrlan bakliyatr ev hanrmlarrnrn (%36.8), kuru yemigi (To41.7) ve baharatr (o/o25.0) riniversite mezunlarrnrn, kurutulmug grdalarr riniversite ogrencilednin (o/o21.0) ve salgayr ise obez grubun (%10.5) aldr$r belirlenmigtir ($ekil 5). Ankete katrlan triketicilerin bu soruya verdikleri yanrtlar incelendi$inde fl nl Ev Hanlml Obeu Qikolata-gekerleme 10,60 10,50 5,26 5,26 25,00 tr Biskiivi 8,50 5,26 2,60 15,00 g Baklivat 34.80 21.30 36.80 30,26 10.50 15.00 12.50 E Kuruyemig 34,80 34,00 31,57 23,68 31,57 41,67! Baharat 13.04 12.80 10.50 '15.79 23.68 r0.00 25.00 O Kurutulmug Grdalar 17,40 6,38 5,26 9,20 21,00 20,80 E Sale 6.38 5.26 10.50 5.26 5.00 0.00 $ekil 5.A9rkta satrlan iirtinlerden en goktercih edilenler Ktiflenmig Grdalan Tiiketme Durumu Katrlrmcrlardan, askerlerin %97.6'srnrn ktiflenmig grdayr ttiketmedi$i, ev hanrmlarr nrn %31.3'0niln ktifl enmig krsm r n r attrktan sonra ve yine ev hanrmlarrnrn %18.8'inin pigirme gibi rsrsal iglem uyguladrktan sonra, obez grubunun ise %1.2'sinin yrkadrktan sonra kriflenmigrdalarr ttiketmeyi tercih ettikleri, diger grdalar ile kangtrrarak kriflenmig grdalarrn ttiketiminin ise higbir grup tarafrndan tercih edilmedi$i belirlenmigtir ($ekil 6). Ankete katrlan t0keticilerin L6e
Y. Elmacr, A. Qelik, B. Agrap, i. tittay Akademik GtdaT(2) (2009) 6-12 bu soruya verdikleri yanttlar incelendiginde istatistiksel aqrdan anlamlr birfark oldugu saptanmtgttr : r Ke!!!!!qq&q4sl1) o Kdenmbksmn' q4ry]1). Pbm sibi sf.l Plom an'kbnsonra uyquladrbn sonra itkrryoruh. (%) irqes;t =rr!a'*.11t Oioor g'daada ka.9t ra6k trdryotun.{%) - E. Lise Ur '.ab W?Rn NsJ ue7 +,,_, q,_, n, @"^b" Ma..ta. i ;;; ;ro- uo.*,rro,ouo,"" 1,9;; l 10,30 240 31.S 1160 1940 14.30 1200 ooo o.@ ooo om,,2a ooo o.oo --- 0.00 000 0.m $ekil6. Kiiflenmigrdalarr ttiketme durumu En Qok Hangi Grdalar Ki.iflenir? Gruplar igerisinden et ve meyve sebzeleri en qok ktiflenen grdalar olarak goren grubun ev hantmlart, salga ve peyniri r.iniversite mezunlan, ekmegi lise o$rencileri, bakliyatr ve kuruyemigi ise r.iniversite ogrencileri oldu$u belirlenmigtir ($ekil 7). Ankete katrlan ttiketicilerin bu soruya verdikleri yanrtlar incelendi$inde istatistiksel agrdan anlamlr birfark oldu$u saptanmrgtrr $ekil 8. Kijflenmig peyniri tuketme durumu KUflii Grdalann Tiiketilmesinin Sa$hk Agrsrndan Sakrncasr Olup-Olmadr!r Konusu ndaki Di.igii nceler Katrlrmcrlardan obez grubun o/o84.9'unun ve ev hanrmlarrnrn %6.3'rinrln krif[i grdalarr triketmenin sa$ltk agtstndan bir sakrncasr olmadr$rnr drigundukleri belirlenmigtir ($ekil 9). Krif[i g rdalarrn triketilmesinin sa$l r k agrsr ndan sakt ncasrn tn grdaya gore degigebilecegini askerlerin 0/o26.2'si drigrinrirken, ev hanrmlarr %25.0'rntn bu konu hakkrnda bilgisi olmadr!rnr saptanmrgtrr. Ankete kattlan gruplann bu soruya verdikleri yanrtlar incelendi$inde istatistiksel agtdan anlamlr birfark olmad rir saptanmtgttr (p>0.05).,[l rfefi FE!l Et 4.05 3.09 6,50 2,83 sat 31.08 18.86 26,08 27.8( 27,40 28,57 33,33 Ev! Peynir 29,73 26,0A 28,26 28,3C 24,80 24,49 31,60! Mewe-sebzeler 9,46 10,31 10,87 7,08 12,1012,24 8,55 24.30 29,89 28,26 32,50 28,03 u,70 26,50 B Bakliyat 1,35 o,47 3,18 0.00 Kuruvemisler 0,94 1.91 0.00 0.00 $ekil7. En gok hangi grdalar ktiflenir Kiiflenmig Peyniri Tiiketme Du rumu Ankete katrlan lise o$rencilerinin %97.f inin ktiflenmig peyniri triketmeyi tercih etmedikleri, ev hantmlartntn %25.0'rnrn ise kr.iflenmis peyniri ttikettigi belirlenmigtir ($ekil 8). Ankete katrlan ttiketicilerin bu soruya verdikleri yanrtlar incelendi$inde istatistiksel agtdan anlamlt bir fark oldugu saptanmrgtrr! Hayrr, sakrn sr yoktur (%) tr, saok riski oldugunu j!!!!!v9ry!11) E Grdaya gore dedigebilir (%) E Bu konuda bilqim yok (%) $ekil 9. Kriflri grdalann ttiketilmesinin salltk agtstndan saktncalt olup-olmad rgt konusundaki dtigunceler Kiifli.i Grdalartn T[iketimi ile Giiriilen Hastallklar Ankete katrlan riniversite mezunlartntn o/o23.2'si ishalin, ev hanrmlarrnrn o/o40.0't bulantt-kusmantn ve askerlerin o/o24.7'si midede a$rtntn kuflenmig gtdalartn ttiketimi ile olugabilecek hastaltklardan oldugunu dugtindtikleri belirlenmigtir ($ekil 10) Obez grubun o/o14.4'inin, o$retmenlerin %10.0'tnrn, i.iniversite mezunlartntn %8.5'inin, tiniversite o$rencilerinin % 6.0'tntn, askerlerin %1.4'rinrin kansere neden olur dedi$i saptanmtgttr. Ankete katrlan gruplarrn bu soruya verdikleri yanttlar incelendiginde istatistiksel agrdan anlamlt bir fark oldugu saptanmtgttr Nitekim, toksik etkiye sahip olan kilflerle bulagmtg grdalarrn krlflerin cinsine ba$lt olarak bagtgtkh$t basktlaylct, mutajenik, teratojenik, karsinojenik, nefrotoksik ve hepatotoksik etkilerinin bulundu$u ve karaci$erde, bobrekte, yemek borusunda olugan ttimorler ile kendini gosterebilece$i ifade edilmektedir [4].
Y. Elmacr, A. Qelik, B. Agrap, i. Tittay Akademik Grda T(2) (2009\ 6-j2 35,00 25,00 15,00 5,00 0.00 t rl yrkadrklarr saptanmrgtrr (gekil 12). Ankete katrlan gruplarrn bu soruya verdikleri yanrtlar incelendiginde istatistiksel agrdan anlamlr birfark oldugu saptanmrgtrr Ev 20.00 13,70 21,58 25,80u.20 13.40 J lshal 20.0020,50 5,00 19,42 15,50 3.1523.17 t Bulanh-kusma 28,0036,9040.0022,3025,80 26,3( 21,90 O Midede 8.00 24.65 7,19 t8,1018,4, 5.85 E 12.00 1.37 11,50 6,03 7.89 '10,98 E Kanser 1,37 15.0014.40 6,03 8,54 137 onn $ekil 10. Kiifhi grdalarrn ttiketimiile gortilen hastalrklar $ekil 12. Kriflti grda ile temas ettikten sonra ellerin yrkanma durum Ktflii Grdalann Hayvan Yemi Olarak Kullanlmrnrn Kiiflenmig Grdalann nsan Saghgrna Etkileri ile llgiti Sakrncall Olma Durumu Katrlrmcrlardan riniversite mezunlanntn o/o52.0'rrrtn, Basrnda Qrkan Haberleri Takip Etme Durumu Ktiflenmigrdalarrn insan saglrgrna etkileri ile ilgili haberleri obez ve asker grubunun %50.0'rnln, o$retmenlerin ev hanrmlarrnrn %8'1.3'unrln, obez hasta grubunun %34.5'inin, r.iniversite ogrencilerinin %33.9'unun, lise %60.5'inin, r.iniversite mezunlarrnrn o$rencilerinin %20.0'r n r n ve ev han r mlarrn r n yo %58.0'rnrn, 18.6'sr n r n o$retmenlerin %55.2'sinin, askerlerin ktif[i grdalann hayvan yemi o/o52.4'inin. lise olara kullanlmrnrn sakrncalr ogrencilerinin %45,7'sinin ve r.iniversite <igrencilerinin oldu$unu drigrindtikleri saptanmrgtrr (gekil 11 ). Ankete o/o37.f inin duyduklarr belirlenmigtir (gekil 13). Ankete katrlan gruplann bu soruya verdikleri yanrflar katrlan gruplarrn bu soruya verdikleri yanrflar incelendiginde incelendi$inde istatistiksel agrdan antamlr bir fark otdugu istatistiksel agrdan anlamlr bir fark oldugu saptanmrgtrr saptanm rgtrr N itekim, yemlerde butunan krifler toksijenik ttir oldugunda hayvanlara verildikten sonra bir krsmr vlicut igerisinde ozellikle kaslarda, karaci$erde ve sritte kalmakta ve kanseryaprcl o$e tagryan stit, yumurta veya et olarak tekrar geri donmektedir. Srit yenebilir hayvansal dokulardan insan diyetine gegen aflatoksin kallntrlarrnl igerme bakrmrndan en riskli rirunlerden biridir. Yem ile birlikte aflatoksin B1 atan bir inegin atdrgr Bl toksinin o/o1-3 kadar bir miktarrnrn sritrinden M1 olarak izole edilebilecegi bildiritmigtir [1]. $ekil 13. Kriflenmi grdalarrn insan saghgrna etkileri ile ilgili basrnda grkan haberleri takip etme durumu, 48,30 i 33,30 62,s0 46,50 5o,oo s7 $ekil 11. Ktif[i grdalarrn hayvan yemi olarak kullanrmrnrn sakrncah olma durumu Kaiflii Grda ile Temas Eftikten Sonra Ellerin Yrkanma Durumu Katrlrmcrlardan ev hanrmlarrnrn %100'tintin. obez grubun %98.8'inin, ogretmenlerin %93.f inin, rjniversite mezunlarrnrn oh92.0'ntn, askerlerin % 90.5'inin, lise o$rencilerinin % 82.3'rinrin, riniversite ogrencilerinin % 80.6'srnrn kriflii bir glda ile temastan sonra ellerini Ktiflenmig Grdalann insan Salhgrna Etkiteri ite ilgiti Basrnda Qrkan Haberlerin Davranrglan Etkileme Durumu Katrlrmcrlardan o$retmenlerin %68.9'unun, obez hasta grubunun 0/o67.4' tntn, tiniversite mezunlarrn rn %58.0'rnrn, askerlerin Yo52,4' tnin, r.i n iversite og rencilerinin %43. 5'ini n ve lise ogrencilerinin %40.0'rnrn duyduklarr haberlerden etkilendikleri saptanmrgtrr (gekit '14). Ankete katrlan gruplarrn bu soruya verdikleri yanrflar incelendiginde istatistiksel agldan anlamlr bir fark oldugu saptanmrgtrr
Y. Elmacr, A. Qelik, B. Agrap, i. Tiltay Akademik Grda 7(2) (2009) 6-12 $ekil 14. Kriflenmig grdalarrn insan sa$h$rna etkileri ile ilgili basrnda grkan haberlerin davranrglarr etkileme durumu Tiiketici lerin'm ikotoksi n'i Tanrmlama Durumu Mikotoksin, Yunancada kr.if anlamrna gelen "mykes" ve Latincede zehir anlamrna gelen "toxicum" kelimelerinden triretilmigtir. Bazr ktlf trirleri tarafrndan riretilen ve ttiketildi$inde insan ve hayvanlarda hastalrklara veya o[imlere neden olan maddeler mikotoksin olarak tanrmlanmaktadrr t161. Katrlrm crlardan lise o$rencilerinin %74.0'rnrn, obez grubun %61.6'srnrn, o$retmenlerin %44.8'inin, ev hanrmlarrnrn %43.8'inin, askerlerin %40.5'inin ve universite mezunlarrnrn ise %36.0'rnrn mikotoksin hakkrnda bilgileri olmadr$r belirlenmigtir ($ekil 15). Ankete katrlan gruplann bu soruya verdikleri yanrtlar incelendi$inde 7, 60.00-5 r.,,- $ekil 16. Bir grdada mikotoksin olup-olmadr$rnr grdaya bakarak veya tadarak anlama Mikotoksinlerin En Qok Bulundu$u Grdalar Kon usu nda Tii ketici leri n Diig ii nceleri Katr r mcrlardan iiniversite mezunlarr n r n %37.5'inin sut ve srit urrinlerinde, askerlerin %5.5'inin mrsrrda, ev hanrmlannrn %18.2'sinin meyve-sebzelerde o$retmenlerin %6.5'inin ise baharatta mikotoksinlerin en f azla oldu$unu drigtindtikleri belirlenmigtir (9ekil 17). Ankete katrlan gruplarrn bu soruya verdikleri yanrtlar incelendiginde Mikotoksinleren gok arpa, mrsrr, bugday, pirin gibi hububatlar, kuru incir, kuru r.izr-im gibi kuru meyveler, badem, frndrk gibi gerezler, baharatlar ve stit ve stit urrinlerinde yaygrn olarak bulunmaktad rr [16]. - - 8 7-6 5 -+lr o Homon (%) 0@ 7,10 0m 2,30 3.20 2.90 + 0S!1r1119!v1l..-,,...-.-!.9! -liil_,-ryq. 91.90 _.i!4 11!L J!,09 $ekil 15. Ttiketicilerin 'Mikotoksin'i tanrmlama durumu Bir Grdada Mikotoksin Olup-Olmadrlrnr Grdaya Bakarak veya Tadarak Anlama Katrlrmcrlardan o$retmenlerin %34.5'inin, ev hanrmlarrnrn o/o25.0'ntn, riniversite mezunlarrnrn o/o24.0'ntn, obez grubun %20.9'unun, r.iniversite o$rencilerinin o/o12.9'unun, askerlerin % 4.8'inin ve lise o$rencilerinin %2.9'unun bu soruya grdada mikotoksin olup olmadrgrnrn sadece grdaya bakarak veya grdayr tadarak anlagrlabilece$ini drigrindrlkleri belirlenmigtir ($ekil 16). Ankete katrlan gruplarrn bu soruya verdikleri yanrtlar incelendiginde istatistiksel agrdan anlamlr bir fark oldu$u saptanmrgtrr (P<0.05).! O0relmen E Ev Hanrml tr obja E univegile E Lise Oorencilei E Universile Mezunlan 36 99 36,36 iz zi 24,27 97.'q0, 2,74 4,35 13,04 6,50 15,22 9,09 5,45 12,73 'a 18,18 18,18 1,70-9,00 8.33 5.55 $ekil 17. Mikotoksinlerin en gok bulundu$u grdalar konusunda tri ketici leri n d u grinceleri lsrsal iglem ile Mikotoksinlerin Etkisiz Hale Getirebilme Durumu Katrfrmcrlardan askerlerin o/o42.9'unun, r.iniversite mezunlarrnrn %26.0'rnrn, ogretmenlerin o/o24.f inin, obez grubun o/o22.f inin, tiniversite ogrencilerinin %17.7'sinin, ev hanrmlannrn o/o12.s'inin ve lise o$rencilerinin %S.7'sinin mikotoksinlerietkisiz hale getirmek igin rsrsal iglemin yeterli oldu!unu drigtindtikleri saptanmrgtrr ($ekil 18). Ankete katrlan gruplarrn bu soruya verdikleri yanrtlar incelendilinde 3,70 6,94 25,45 36,36
Y. Elmacr, A. Qelik, B. Agrap, i. Tiltay Akademik Grda 7(2) (2009) 6-j2 istatistiksel agrdan anlamlr bir fark oldu$u saptanmlgttr Mikotoksinlerin srcaklrkla inaktiveditmesi igin yriksek dereceler gerektigi ve normal pigirme iglemlerine 9aVan rk**larr bildirilmektedir [1]. 10 9 8 7 60.00 5 ogrencileri grubunun bilgi drizeyinin en dtigrik oldugu, aflatoksin ile ilgili sorulara verilen cevaplar de$erlendirildiginde gruplar arasrnda tiniversite mezun grubunun bilgi drizeyinin diger gruplara gore en yriksek oldu$u gorrilmektedir. Sonug olarak, 320 kigilik ttiketici grubuna uygulanan anket sonucunda, ttlketicilerin grdalarda kriflenmenin etkileri, ktiflenmig gldalarda olugabilecek aflatoksin ve mikotoksinler konusunda bilgi sahibi olmadrgr ve grdalarda olugan krifler, aflatoksin, mikotoksin ve krifhi grdalarrn tuketimi ile ilgili olarak farkrndalrklarrnrn arttrrrlmasr gerektigi belirlenmigtir. KAYNAKLAR 0.00 [1] Unhitiirk, A., Turantag, F., 2003. Grda Mikrobiyolojisi. META Mezunlan Matbaacr r k, izmir, 280. [2] Elmacr, Y., KaragozlU, N.,2008. Grdalarda Kiiflerve Ktiflenme ile ilgiti t0ketici Aragtrrmasr. 6. SaQhk Halk Kongresi, 6-8 gubat 2008, izmir, PusulanrzSaglrkOlsun 3, 145-160p $ekil 18. lsrsal iglem ile mikotoksinlerin etkisiz hale [3] Orug, H.H., 2005. Mikotoksinler ve Tanr Yontemleri. U.U'. gelebilme durumu Vetetinerlik Fakiiltesi Dergisi 24(1-2-3-4): 105-110. [4] Peraica, M., Radic, 8., Ludc, A., Pavlovic, M. 1999. Toxic Effects Tii ketici leri n Af latoksi n' i Tan m lama Du rumu of Mycotoxins in Human. Bulletin of the Health Organiztion Katrlrmcrlardan lise ogrencilerinin %94.3'rintin, 77(9):754-766. o$retmenlerin %79.3'rinrin, riniversite o$rencilerinin [5] Haapala, 1., Probart, C., 2004. Food safety knowledge, Yo67.7'sinin, obez grubun %60.4'rinrin, ev hanrmlannrn perceptions and behaviors among middle school students. %59.5'inin ve riniversite mezunlarrnrn ise %36.0'rnrn Journal of Nutritional Education Behaviour36'.7 1-76. aflatoksini bilmedi$i saptanmrgtrr (gekil 19). Gruptar [6] Rdhr, A., Lriddecke, K., Drusch, S., Mriller, M.J., Alvensleben, igerisinde riniversite mezunlarrnrn (%64.0) en fazla R.V., 2005. Food quality and safety-consumer perception and do$ru cevap veren grup oldugu belirlenirken, lise public health concern. Food Control 16; 649-655. ogrencilerinin (%5.7) en az dogru cevap veren grup [7] Badrie, N., Gobin, A., Dookeran, S., Duncan, R., 2006. oldu$u saptanmrgtrr. Ankete katrlan gruplarrn bu soruya Consumer awareness and perception to food safety hazards in verdikleri yanrtlar incelendiginde istatistiksel agrdan Trinidad, West ndies. F ood Control 17 : 370-377. anlqmh blt fa4 qtdu0u saptanm r gtrr [8] Jevsnik, M., Hlebec, V., Raspor, P., 2007. Consumers' 100.00 awareness of food safety from shopping to eating. Food Control 19:737-745. [9] Bolton, D.J., Meally, A.., Blair, LS., McDowell, D.A., Cowan, C., 2008. Food safety knowledge of head chefs and catering managers in lreland. Food Control 19: 291-300. [10] Jevsnik, M., Hoyer, S., Raspor, P, 2008. Food safety control and practices among pregnant and non-pregnant women in Slovenia. Food Control 19: 526-534. [11] Sudershan, R.V., Rao, S.G.M., Rao, P, Rao, M.V.V., Potasa, K.., 2008. Food safety related perceptions and practices of mothers- A case study in Hyderabad, ndia. Food Control 19.. 506-51 3. $ekil 19. Ttiketicilerin'Afl atoksin'i tanr mlama duru [12] Karabudak, E., Ba9, M., Krzlltan, G., 2008. Food safety in the home consumption of meat in Turkey. Food Control 1g:320-327. [13] Unusan, N., 2007. Consumer food safety knowledge and practices in the home in Turkey. Food Control 18:45-51. sonu9 [14] Topuzoglu, A., Hrdrroglu, S., Ay, P, Ons0z, F., ikirgrk, H.,2OO7. Triketicilerin grda tirtinlerile ilgili bilgi d0zeyleri ve saqlrk Qalrgmada elde edilen veriler degerlendiritdi0inde; risklerine kargr tutumlarr. TSK Koruyucu Hekimlik Billteni 6 (4): grdalarda kriflenme ve krifkl grdalann triketilmesi ile 253-258. olugabilecek saghk sorunlarr ile ilgili anketteki sorular [15] Altug, T., Yrlmaz, C., Kendirci, P., 2009. Obez Hastalarrn grda kapsamrnda, anket galrgmasrnda yer alan gruplar grivenligi konsundaki bilgi drizeyleri ve goriigleri ile ilgili bir arasrnda bu konu ile ilgili obez grubunun daha fazla galrgma. Akade mik G r da 7 (1): 13-20. bilgiye sahip oldugu ve ev hanrmlarrnrn ise en az bilgiye [16] Altug, T., Elmacr, Y., 1995. Aflatoksinler ve grdalarda bulunan sahip olduklarr, mikotoksin hakkrndaki sorulara verilen diger mikotoksinlen Kmya Mhhendisleri Odas Ege B6tge cevaplar de$erlendirildiginde gruplar arasr nda tiniversite $ u besi H abe r B il lte n i 2 (9\: 12-14. mezunlarrnrn bilgi dtlzeyinin en yriksek oldugu ve lise